Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૧૧. ઉપાલિત્થેરગાથાવણ્ણના
11. Upālittheragāthāvaṇṇanā
સદ્ધાય અભિનિક્ખમ્માતિ આયસ્મતો ઉપાલિત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે કુલઘરે નિબ્બત્તો એકદિવસં સત્થુ ધમ્મં સુણન્તો સત્થારં એકં ભિક્ખું વિનયધરાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા અધિકારકમ્મં કત્વા તં ઠાનન્તરં પત્થેસિ. સો યાવજીવં કુસલં કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપ્પકગેહે પટિસન્ધિં ગણ્હિ, ઉપાલીતિસ્સ નામં અકંસુ. સો વયપ્પત્તો અનુરુદ્ધાદીનં છન્નં ખત્તિયાનં પસાદકો હુત્વા તથાગતે અનુપિયમ્બવને વિહરન્તે પબ્બજનત્થાય નિક્ખમન્તેહિ છહિ ખત્તિયેહિ સદ્ધિં નિક્ખમિત્વા પબ્બજિ. તસ્સ પબ્બજ્જાવિધાનં પાળિયં આગતમેવ (ચૂળવ॰ ૩૩૦).
Saddhāyaabhinikkhammāti āyasmato upālittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulaghare nibbatto ekadivasaṃ satthu dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, upālītissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto anuruddhādīnaṃ channaṃ khattiyānaṃ pasādako hutvā tathāgate anupiyambavane viharante pabbajanatthāya nikkhamantehi chahi khattiyehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji. Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ āgatameva (cūḷava. 330).
સો પબ્બજિત્વા ઉપસમ્પન્નો સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા ‘‘મય્હં, ભન્તે, અરઞ્ઞવાસં અનુજાનાથા’’તિ આહ. ભિક્ખુ તવ અરઞ્ઞે વસન્તસ્સ એકમેવ ધુરં વડ્ઢિસ્સતિ, અમ્હાકં પન સન્તિકે વસન્તસ્સ ગન્થધુરઞ્ચ વિપસ્સનાધુરઞ્ચ પરિપૂરેસ્સતીતિ. થેરો સત્થુ વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧.૪૪૧-૫૯૫) –
So pabbajitvā upasampanno satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ, bhante, araññavāsaṃ anujānāthā’’ti āha. Bhikkhu tava araññe vasantassa ekameva dhuraṃ vaḍḍhissati, amhākaṃ pana santike vasantassa ganthadhurañca vipassanādhurañca paripūressatīti. Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.441-595) –
‘‘નગરે હંસવતિયા, સુજાતો નામ બ્રાહ્મણો;
‘‘Nagare haṃsavatiyā, sujāto nāma brāhmaṇo;
અસીતિકોટિનિચયો, પહૂતધનધઞ્ઞવા.
Asītikoṭinicayo, pahūtadhanadhaññavā.
‘‘અજ્ઝાયકો મન્તધરો, તિણ્ણં વેદાન પારગૂ;
‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
લક્ખણે ઇતિહાસે ચ, સધમ્મે પારમિં ગતો.
Lakkhaṇe itihāse ca, sadhamme pāramiṃ gato.
‘‘પરિબ્બાજા એકસિખા, ગોતમા બુદ્ધસાવકા;
‘‘Paribbājā ekasikhā, gotamā buddhasāvakā;
ચરકા તાપસા ચેવ, ચરન્તિ મહિયા તદા.
Carakā tāpasā ceva, caranti mahiyā tadā.
‘‘તેપિ મં પરિવારેન્તિ, બ્રાહ્મણો વિસ્સુતો ઇતિ;
‘‘Tepi maṃ parivārenti, brāhmaṇo vissuto iti;
બહુજ્જનો મં પૂજેતિ, નાહં પૂજેમિ કિઞ્ચનં.
Bahujjano maṃ pūjeti, nāhaṃ pūjemi kiñcanaṃ.
‘‘પૂજારહં ન પસ્સામિ, માનત્થદ્ધો અહં તદા;
‘‘Pūjārahaṃ na passāmi, mānatthaddho ahaṃ tadā;
બુદ્ધોતિ વચનં નત્થિ, તાવ નુપ્પજ્જતે જિનો.
Buddhoti vacanaṃ natthi, tāva nuppajjate jino.
‘‘અચ્ચયેન અહોરત્તં, પદુમુત્તરનામકો;
‘‘Accayena ahorattaṃ, padumuttaranāmako;
સબ્બં તમં વિનોદેત્વા, લોકે ઉપ્પજ્જિ ચક્ખુમા.
Sabbaṃ tamaṃ vinodetvā, loke uppajji cakkhumā.
‘‘વિત્થારિકે બાહુજઞ્ઞે, પુથુભૂતે ચ સાસને;
‘‘Vitthārike bāhujaññe, puthubhūte ca sāsane;
ઉપાગમિ તદા બુદ્ધો, નગરં હંસસવ્હયં.
Upāgami tadā buddho, nagaraṃ haṃsasavhayaṃ.
‘‘પિતુ અત્થાય સો બુદ્ધો, ધમ્મં દેસેસિ ચક્ખુમા;
‘‘Pitu atthāya so buddho, dhammaṃ desesi cakkhumā;
તેન કાલેન પરિસા, સમન્તા યોજનં તદા.
Tena kālena parisā, samantā yojanaṃ tadā.
‘‘સમ્મતો મનુજાનં સો, સુનન્દો નામ તાપસો;
‘‘Sammato manujānaṃ so, sunando nāma tāpaso;
યાવતા બુદ્ધપરિસા, પુપ્ફેહચ્છાદયી તદા.
Yāvatā buddhaparisā, pupphehacchādayī tadā.
‘‘ચતુસચ્ચં પકાસેન્તે, સેટ્ઠે ચ પુપ્ફમણ્ડપે;
‘‘Catusaccaṃ pakāsente, seṭṭhe ca pupphamaṇḍape;
કોટિસતસહસ્સાનં, ધમ્માભિસમયો અહુ.
Koṭisatasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu.
‘‘સત્તરત્તિન્દિવં બુદ્ધો, વસ્સેત્વા ધમ્મવુટ્ઠિયો;
‘‘Sattarattindivaṃ buddho, vassetvā dhammavuṭṭhiyo;
અટ્ઠમે દિવસે પત્તે, સુનન્દં કિત્તયી જિનો.
Aṭṭhame divase patte, sunandaṃ kittayī jino.
‘‘દેવલોકે મનુસ્સે વા, સંસરન્તો અયં ભવે;
‘‘Devaloke manusse vā, saṃsaranto ayaṃ bhave;
સબ્બેસં પવરો હુત્વા, ભવેસુ સંસરિસ્સતિ.
Sabbesaṃ pavaro hutvā, bhavesu saṃsarissati.
‘‘કપ્પસતસહસ્સમ્હિ, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદો, ઓરસો ધમ્મનિમ્મિતો;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
મન્તાણિપુત્તો પુણ્ણોતિ, હેસ્સતિ સત્થુ સાવકો.
Mantāṇiputto puṇṇoti, hessati satthu sāvako.
‘‘એવં કિત્તયિ સમ્બુદ્ધો, સુનન્દં તાપસં તદા;
‘‘Evaṃ kittayi sambuddho, sunandaṃ tāpasaṃ tadā;
હાસયન્તો જનં સબ્બં, દસ્સયન્તો સકં બલં.
Hāsayanto janaṃ sabbaṃ, dassayanto sakaṃ balaṃ.
‘‘કતઞ્જલી નમસ્સન્તિ, સુનન્દં તાપસં જના;
‘‘Katañjalī namassanti, sunandaṃ tāpasaṃ janā;
બુદ્ધે કારં કરિત્વાન, સોધેસિ ગતિમત્તનો.
Buddhe kāraṃ karitvāna, sodhesi gatimattano.
‘‘તત્થ મે અહુ સઙ્કપ્પો, સુત્વાન મુનિનો વચં;
‘‘Tattha me ahu saṅkappo, sutvāna munino vacaṃ;
અહમ્પિ કારં કસ્સામિ, યથા પસ્સામિ ગોતમં.
Ahampi kāraṃ kassāmi, yathā passāmi gotamaṃ.
‘‘એવાહં ચિન્તયિત્વાન, કિરિયં ચિન્તયિં મમ;
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, kiriyaṃ cintayiṃ mama;
ક્યાહં કમ્મં આચરામિ, પુઞ્ઞક્ખેત્તે અનુત્તરે.
Kyāhaṃ kammaṃ ācarāmi, puññakkhette anuttare.
‘‘અયઞ્ચ પાઠિકો ભિક્ખુ, સબ્બપાઠિસ્સ સાસને;
‘‘Ayañca pāṭhiko bhikkhu, sabbapāṭhissa sāsane;
વિનયે અગ્ગનિક્ખિત્તો, તં ઠાનં પત્થયે અહં.
Vinaye agganikkhitto, taṃ ṭhānaṃ patthaye ahaṃ.
‘‘ઇદં મે અમિતં ભોગં, અક્ખોભં સાગરૂપમં;
‘‘Idaṃ me amitaṃ bhogaṃ, akkhobhaṃ sāgarūpamaṃ;
તેન ભોગેન બુદ્ધસ્સ, આરામં માપયે અહં.
Tena bhogena buddhassa, ārāmaṃ māpaye ahaṃ.
‘‘સોભનં નામ આરામં, નગરસ્સ પુરત્થતો;
‘‘Sobhanaṃ nāma ārāmaṃ, nagarassa puratthato;
કિણિત્વા સતસહસ્સેન, સઙ્ઘારામં અમાપયિં.
Kiṇitvā satasahassena, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
‘‘કૂટાગારે ચ પાસાદે, મણ્ડપે હમ્મિયે ગુહા;
‘‘Kūṭāgāre ca pāsāde, maṇḍape hammiye guhā;
ચઙ્કમે સુકતે કત્વા, સઙ્ઘારામં અમાપયિં.
Caṅkame sukate katvā, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
‘‘જન્તાઘરં અગ્ગિસાલં, અથો ઉદકમાળકં;
‘‘Jantāgharaṃ aggisālaṃ, atho udakamāḷakaṃ;
ન્હાનઘરં માપયિત્વા, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સદાસહં.
Nhānagharaṃ māpayitvā, bhikkhusaṅghassadāsahaṃ.
‘‘આસન્દિયો પીઠકે ચ, પરિભોગે ચ ભાજને;
‘‘Āsandiyo pīṭhake ca, paribhoge ca bhājane;
આરામિકઞ્ચ ભેસજ્જં, સબ્બમેતં અદાસહં.
Ārāmikañca bhesajjaṃ, sabbametaṃ adāsahaṃ.
‘‘આરક્ખં પટ્ઠપેત્વાન, પાકારં કારયિં દળ્હં;
‘‘Ārakkhaṃ paṭṭhapetvāna, pākāraṃ kārayiṃ daḷhaṃ;
મા નં કોચિ વિહેઠેસિ, સન્તચિત્તાન તાદિનં.
Mā naṃ koci viheṭhesi, santacittāna tādinaṃ.
‘‘સતસહસ્સેનાવાસં, સઙ્ઘારામે અમાપયિં;
‘‘Satasahassenāvāsaṃ, saṅghārāme amāpayiṃ;
વેપુલ્લં તં માપયિત્વા, સમ્બુદ્ધં ઉપનામયિં.
Vepullaṃ taṃ māpayitvā, sambuddhaṃ upanāmayiṃ.
‘‘નિટ્ઠાપિતો મયારામો, સમ્પટિચ્છ તુવં મુનિ;
‘‘Niṭṭhāpito mayārāmo, sampaṭiccha tuvaṃ muni;
નિય્યાદેસ્સામિ તં વીર, અધિવાસેહિ ચક્ખુમ.
Niyyādessāmi taṃ vīra, adhivāsehi cakkhuma.
‘‘પદુમુત્તરો લોકવિદૂ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
મમ સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, અધિવાસેસિ નાયકો.
Mama saṅkappamaññāya, adhivāsesi nāyako.
‘‘અધિવાસનમઞ્ઞાય, સબ્બઞ્ઞુસ્સ મહેસિનો;
‘‘Adhivāsanamaññāya, sabbaññussa mahesino;
ભોજનં પટિયાદેત્વા, કાલમારોચયિં અહં.
Bhojanaṃ paṭiyādetvā, kālamārocayiṃ ahaṃ.
‘‘આરોચિતમ્હિ કાલમ્હિ, પદુમુત્તરનાયકો;
‘‘Ārocitamhi kālamhi, padumuttaranāyako;
ખીણાસવસહસ્સેહિ, આરામં મે ઉપાગમિ.
Khīṇāsavasahassehi, ārāmaṃ me upāgami.
‘‘નિસિન્નં કાલમઞ્ઞાય, અન્નપાનેન તપ્પયિં;
‘‘Nisinnaṃ kālamaññāya, annapānena tappayiṃ;
ભુત્તાવિં કાલમઞ્ઞાય, ઇદં વચનમબ્રવિં.
Bhuttāviṃ kālamaññāya, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘કીતો સતસહસ્સેન, તત્તકેનેવ કારિતો;
‘‘Kīto satasahassena, tattakeneva kārito;
સોભનો નામ આરામો, સમ્પટિચ્છ તુવં મુનિ.
Sobhano nāma ārāmo, sampaṭiccha tuvaṃ muni.
‘‘ઇમિનારામદાનેન , ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Iminārāmadānena , cetanāpaṇidhīhi ca;
ભવે નિબ્બત્તમાનોહં, લભામિ મમ પત્થિતં.
Bhave nibbattamānohaṃ, labhāmi mama patthitaṃ.
‘‘પટિગ્ગહેત્વા સમ્બુદ્ધો, સઙ્ઘારામં સુમાપિતં;
‘‘Paṭiggahetvā sambuddho, saṅghārāmaṃ sumāpitaṃ;
ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, ઇદં વચનમબ્રવિ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘યો સો બુદ્ધસ્સ પાદાસિ, સઙ્ઘારામં સુમાપિતં;
‘‘Yo so buddhassa pādāsi, saṅghārāmaṃ sumāpitaṃ;
તમહં કિત્તયિસ્સામિ, સુણાથ મમ ભાસતો.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘હત્થી અસ્સા રથા પત્તી, સેના ચ ચતુરઙ્ગિની;
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā ca caturaṅginī;
પરિવારેસ્સન્તિમં નિચ્ચં, સઙ્ઘારામસ્સિદં ફલં.
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘સટ્ઠિ તૂરસહસ્સાનિ, ભેરિયો સમલઙ્કતા;
‘‘Saṭṭhi tūrasahassāni, bheriyo samalaṅkatā;
પરિવારેસ્સન્તિમં નિચ્ચં, સઙ્ઘારામસ્સિદં ફલં.
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘છળસીતિસહસ્સાનિ, નારિયો સમલઙ્કતા;
‘‘Chaḷasītisahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
વિચિત્તવત્થાભરણા, આમુત્તમણિકુણ્ડલા.
Vicittavatthābharaṇā, āmuttamaṇikuṇḍalā.
‘‘અળારપમ્હા હસુલા, સુસઞ્ઞા તનુમજ્ઝિમા;
‘‘Aḷārapamhā hasulā, susaññā tanumajjhimā;
પરિવારેસ્સન્તિમં નિચ્ચં, સઙ્ઘારામસ્સિદં ફલં.
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘તિંસકપ્પસહસ્સાનિ, દેવલોકે રમિસ્સતિ;
‘‘Tiṃsakappasahassāni, devaloke ramissati;
સહસ્સક્ખત્તું દેવિન્દો, દેવરજ્જં કરિસ્સતિ.
Sahassakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissati.
‘‘દેવરાજેન પત્તબ્બં, સબ્બં પટિલભિસ્સતિ;
‘‘Devarājena pattabbaṃ, sabbaṃ paṭilabhissati;
અનૂનભોગો હુત્વાન, દેવરજ્જં કરિસ્સતિ.
Anūnabhogo hutvāna, devarajjaṃ karissati.
‘‘સહસ્સક્ખત્તું ચક્કવત્તી, રાજા રટ્ઠે ભવિસ્સતિ.
‘‘Sahassakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissati.
પથબ્યા રજ્જં વિપુલં, ગણનાતો અસઙ્ખિયં.
Pathabyā rajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘કપ્પસતસહસ્સમ્હિ, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદો, ઓરસો ધમ્મનિમ્મિતો;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
ઉપાલિ નામ નામેન, હેસ્સતિ સત્થુ સાવકો.
Upāli nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘વિનયે પારમિં પત્વા, ઠાનાઠાને ચ કોવિદો;
‘‘Vinaye pāramiṃ patvā, ṭhānāṭhāne ca kovido;
જિનસાસનં ધારેન્તો, વિહરિસ્સતિનાસવો.
Jinasāsanaṃ dhārento, viharissatināsavo.
‘‘સબ્બમેતં અભિઞ્ઞાય, ગોતમો સક્યપુઙ્ગવો;
‘‘Sabbametaṃ abhiññāya, gotamo sakyapuṅgavo;
ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, એતદગ્ગે ઠપેસ્સતિ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapessati.
‘‘અપરિમેય્યુપાદાય, પત્થેમિ તવ સાસનં;
‘‘Aparimeyyupādāya, patthemi tava sāsanaṃ;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સબ્બસંયોજનક્ખયો.
So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.
‘‘યથા સૂલાવુતો પોસો, રાજદણ્ડેન તજ્જિતો;
‘‘Yathā sūlāvuto poso, rājadaṇḍena tajjito;
સૂલે સાતં અવિન્દન્તો, પરિમુત્તિંવ ઇચ્છતિ.
Sūle sātaṃ avindanto, parimuttiṃva icchati.
‘‘તથેવાહં મહાવીર, ભવદણ્ડેન તજ્જિતો;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, bhavadaṇḍena tajjito;
કમ્મસૂલાવુતો સન્તો, પિપાસાવેદનટ્ટિતો.
Kammasūlāvuto santo, pipāsāvedanaṭṭito.
‘‘ભવે સાતં ન વિન્દામિ, ડય્હન્તો તીહિ અગ્ગિભિ;
‘‘Bhave sātaṃ na vindāmi, ḍayhanto tīhi aggibhi;
પરિમુત્તિં ગવેસામિ, યથાપિ રાજદણ્ડિતો.
Parimuttiṃ gavesāmi, yathāpi rājadaṇḍito.
‘‘યથા વિસાદો પુરિસો, વિસેન પરિપીળિતો;
‘‘Yathā visādo puriso, visena paripīḷito;
અગદં સો ગવેસેય્ય, વિસઘાતાયુપાલનં.
Agadaṃ so gaveseyya, visaghātāyupālanaṃ.
‘‘ગવેસમાનો પસ્સેય્ય, અગદં વિસઘાતકં;
‘‘Gavesamāno passeyya, agadaṃ visaghātakaṃ;
તં પિવિત્વા સુખી અસ્સ, વિસમ્હા પરિમુત્તિયા.
Taṃ pivitvā sukhī assa, visamhā parimuttiyā.
‘‘તથેવાહં મહાવીર, યથા વિસહતો નરો;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, yathā visahato naro;
સમ્પીળિતો અવિજ્જાય, સદ્ધમ્માગદમેસહં.
Sampīḷito avijjāya, saddhammāgadamesahaṃ.
‘‘ધમ્માગદં ગવેસન્તો, અદ્દક્ખિં સક્યસાસનં;
‘‘Dhammāgadaṃ gavesanto, addakkhiṃ sakyasāsanaṃ;
અગ્ગં સબ્બોસધાનં તં, સબ્બસલ્લવિનોદનં.
Aggaṃ sabbosadhānaṃ taṃ, sabbasallavinodanaṃ.
‘‘ધમ્મોસધં પિવિત્વાન, વિસં સબ્બં સમૂહનિં;
‘‘Dhammosadhaṃ pivitvāna, visaṃ sabbaṃ samūhaniṃ;
અજરામરં સીતિભાવં, નિબ્બાનં ફસ્સયિં અહં.
Ajarāmaraṃ sītibhāvaṃ, nibbānaṃ phassayiṃ ahaṃ.
‘‘યથા ભૂતટ્ટિતો પોસો, ભૂતગ્ગાહેન પીળિતો;
‘‘Yathā bhūtaṭṭito poso, bhūtaggāhena pīḷito;
ભૂતવેજ્જં ગવેસેય્ય, ભૂતસ્મા પરિમુત્તિયા.
Bhūtavejjaṃ gaveseyya, bhūtasmā parimuttiyā.
‘‘ગવેસમાનો પસ્સેય્ય, ભૂતવિજ્જાસુ કોવિદં;
‘‘Gavesamāno passeyya, bhūtavijjāsu kovidaṃ;
તસ્સ સો વિહને ભૂતં, સમૂલઞ્ચ વિનાસયે.
Tassa so vihane bhūtaṃ, samūlañca vināsaye.
‘‘તથેવાહં મહાવીર, તમગ્ગાહેન પીળિતો;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, tamaggāhena pīḷito;
ઞાણાલોકં ગવેસામિ, તમતો પરિમુત્તિયા.
Ñāṇālokaṃ gavesāmi, tamato parimuttiyā.
‘‘અથદ્દસં સક્યમુનિં, કિલેસતમસોધનં;
‘‘Athaddasaṃ sakyamuniṃ, kilesatamasodhanaṃ;
સો મે તમં વિનોદેસિ, ભૂતવેજ્જોવ ભૂતકં.
So me tamaṃ vinodesi, bhūtavejjova bhūtakaṃ.
‘‘સંસારસોતં સઞ્છિન્દિં, તણ્હાસોતં નિવારયિં;
‘‘Saṃsārasotaṃ sañchindiṃ, taṇhāsotaṃ nivārayiṃ;
ભવં ઉગ્ઘાટયિં સબ્બં, ભૂતવેજ્જોવ મૂલતો.
Bhavaṃ ugghāṭayiṃ sabbaṃ, bhūtavejjova mūlato.
‘‘ગરુળો યથા ઓપતતિ, પન્નગં ભક્ખમત્તનો;
‘‘Garuḷo yathā opatati, pannagaṃ bhakkhamattano;
સમન્તા યોજનસતં, વિક્ખોભેતિ મહાસરં.
Samantā yojanasataṃ, vikkhobheti mahāsaraṃ.
‘‘પન્નગં સો ગહેત્વાન, અધોસીસં વિહેઠયં;
‘‘Pannagaṃ so gahetvāna, adhosīsaṃ viheṭhayaṃ;
આદાય સો પક્કમતિ, યેનકામં વિહઙ્ગમો.
Ādāya so pakkamati, yenakāmaṃ vihaṅgamo.
‘‘તથેવાહં મહાવીર, યથાપિ ગરુળો બલી;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, yathāpi garuḷo balī;
અસઙ્ખતં ગવેસન્તો, દોસે વિક્ખાલયિં અહં.
Asaṅkhataṃ gavesanto, dose vikkhālayiṃ ahaṃ.
‘‘દિટ્ઠો અહં ધમ્મવરં, સન્તિપદમનુત્તરં;
‘‘Diṭṭho ahaṃ dhammavaraṃ, santipadamanuttaraṃ;
આદાય વિહરામેતં, ગરુળો પન્નગં યથા.
Ādāya viharāmetaṃ, garuḷo pannagaṃ yathā.
‘‘આસાવતી નામ લતા, જાતા ચિત્તલતાવને;
‘‘Āsāvatī nāma latā, jātā cittalatāvane;
તસ્સા વસ્સસહસ્સેન, એકં નિબ્બત્તતે ફલં.
Tassā vassasahassena, ekaṃ nibbattate phalaṃ.
‘‘તં દેવા પયિરુપાસન્તિ, તાવદૂરફલે સતિ;
‘‘Taṃ devā payirupāsanti, tāvadūraphale sati;
દેવાનં સા પિયા એવં, આસાવતી લતુત્તમા.
Devānaṃ sā piyā evaṃ, āsāvatī latuttamā.
‘‘સતસહસ્સુપાદાય, તાહં પરિચરે મુનિ;
‘‘Satasahassupādāya, tāhaṃ paricare muni;
સાયં પાતં નમસ્સામિ, દેવા આસાવતિં યથા.
Sāyaṃ pātaṃ namassāmi, devā āsāvatiṃ yathā.
‘‘અવઞ્ઝા પારિચરિયા, અમોઘા ચ નમસ્સના;
‘‘Avañjhā pāricariyā, amoghā ca namassanā;
દૂરાગતમ્પિ મં સન્તં, ખણોયં ન વિરાધયિ.
Dūrāgatampi maṃ santaṃ, khaṇoyaṃ na virādhayi.
‘‘પટિસન્ધિં ન પસ્સામિ, વિચિનન્તો ભવે અહં;
‘‘Paṭisandhiṃ na passāmi, vicinanto bhave ahaṃ;
નિરૂપધિ વિપ્પમુત્તો, ઉપસન્તો ચરામહં.
Nirūpadhi vippamutto, upasanto carāmahaṃ.
‘‘યથાપિ પદુમં નામ, સૂરિયરંસેન પુપ્ફતિ;
‘‘Yathāpi padumaṃ nāma, sūriyaraṃsena pupphati;
તથેવાહં મહાવીર, બુદ્ધરંસેન પુપ્ફિતો.
Tathevāhaṃ mahāvīra, buddharaṃsena pupphito.
‘‘યથા બલાકયોનિમ્હિ, ન વિજ્જતિ પુમો સદા;
‘‘Yathā balākayonimhi, na vijjati pumo sadā;
મેઘેસુ ગજ્જમાનેસુ, ગબ્ભં ગણ્હન્તિ તા સદા.
Meghesu gajjamānesu, gabbhaṃ gaṇhanti tā sadā.
‘‘ચિરમ્પિ ગબ્ભં ધારેન્તિ, યાવ મેઘો ન ગજ્જતિ;
‘‘Cirampi gabbhaṃ dhārenti, yāva megho na gajjati;
ભારતો પરિમુચ્ચન્તિ, યદા મેઘો પવસ્સતિ.
Bhārato parimuccanti, yadā megho pavassati.
‘‘પદુમુત્તરબુદ્ધસ્સ, ધમ્મમેઘેન ગજ્જતો;
‘‘Padumuttarabuddhassa, dhammameghena gajjato;
સદ્દેન ધમ્મમેઘસ્સ, ધમ્મગબ્ભં અગણ્હહં.
Saddena dhammameghassa, dhammagabbhaṃ agaṇhahaṃ.
‘‘સતસહસ્સુપાદાય, પુઞ્ઞગબ્ભં ધરેમહં;
‘‘Satasahassupādāya, puññagabbhaṃ dharemahaṃ;
નપ્પમુચ્ચામિ ભારતો, ધમ્મમેઘો ન ગજ્જતિ.
Nappamuccāmi bhārato, dhammamegho na gajjati.
‘‘યદા તુવં સક્યમુનિ, રમ્મે કપિલવત્થવે;
‘‘Yadā tuvaṃ sakyamuni, ramme kapilavatthave;
ગજ્જસિ ધમ્મમેઘેન, ભારતો પરિમુચ્ચહં.
Gajjasi dhammameghena, bhārato parimuccahaṃ.
‘‘સુઞ્ઞતં અનિમિત્તઞ્ચ, તથાપ્પણિહિતમ્પિ ચ;
‘‘Suññataṃ animittañca, tathāppaṇihitampi ca;
ચતુરો ચ ફલે સબ્બે, ધમ્મેવં વિજનયિં અહં.
Caturo ca phale sabbe, dhammevaṃ vijanayiṃ ahaṃ.
‘‘અપરિમેય્યુપાદાય, પત્થેમિ તવ સાસનં;
‘‘Aparimeyyupādāya, patthemi tava sāsanaṃ;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, સન્તિપદમનુત્તરં.
So me attho anuppatto, santipadamanuttaraṃ.
‘‘વિનયે પારમિં પત્તો, યથાપિ પાઠિકો ઇસિ;
‘‘Vinaye pāramiṃ patto, yathāpi pāṭhiko isi;
ન મે સમસમો અત્થિ, ધારેમિ સાસનં અહં.
Na me samasamo atthi, dhāremi sāsanaṃ ahaṃ.
‘‘વિનયે ખન્ધકે ચાપિ, તિકચ્છેદે ચ પઞ્ચકે;
‘‘Vinaye khandhake cāpi, tikacchede ca pañcake;
એત્થ મે વિમતિ નત્થિ, અક્ખરે બ્યઞ્જનેપિ વા.
Ettha me vimati natthi, akkhare byañjanepi vā.
‘‘નિગ્ગહે પટિકમ્મે ચ, ઠાનાઠાને ચ કોવિદો;
‘‘Niggahe paṭikamme ca, ṭhānāṭhāne ca kovido;
ઓસારણે વુટ્ઠાપને, સબ્બત્થ પારમિં ગતો.
Osāraṇe vuṭṭhāpane, sabbattha pāramiṃ gato.
‘‘વિનયે ખન્ધકે વાપિ, નિક્ખિપિત્વા પદં અહં;
‘‘Vinaye khandhake vāpi, nikkhipitvā padaṃ ahaṃ;
ઉભતો વિનિવેઠેત્વા, રસતો ઓસરેય્યહં.
Ubhato viniveṭhetvā, rasato osareyyahaṃ.
‘‘નિરુત્તિયા સુકુસલો, અત્થાનત્થે ચ કોવિદો;
‘‘Niruttiyā sukusalo, atthānatthe ca kovido;
અનઞ્ઞાતં મયા નત્થિ, એકગ્ગો સત્થુ સાસને.
Anaññātaṃ mayā natthi, ekaggo satthu sāsane.
‘‘રૂપદક્ખો અહં અજ્જ, સક્યપુત્તસ્સ સાસને;
‘‘Rūpadakkho ahaṃ ajja, sakyaputtassa sāsane;
કઙ્ખં સબ્બં વિનોદેમિ, છિન્દામિ સબ્બસંસયં.
Kaṅkhaṃ sabbaṃ vinodemi, chindāmi sabbasaṃsayaṃ.
‘‘પદં અનુપદઞ્ચાપિ, અક્ખરઞ્ચાપિ બ્યઞ્જનં;
‘‘Padaṃ anupadañcāpi, akkharañcāpi byañjanaṃ;
નિદાને પરિયોસાને, સબ્બત્થ કોવિદો અહં.
Nidāne pariyosāne, sabbattha kovido ahaṃ.
‘‘યથાપિ રાજા બલવા, નિગ્ગણ્હિત્વા પરન્તપે;
‘‘Yathāpi rājā balavā, niggaṇhitvā parantape;
વિજિનિત્વાન સઙ્ગામં, નગરં તત્થ માપયે.
Vijinitvāna saṅgāmaṃ, nagaraṃ tattha māpaye.
‘‘પાકારં પરિખઞ્ચાપિ, એસિકં દ્વારકોટ્ઠકં;
‘‘Pākāraṃ parikhañcāpi, esikaṃ dvārakoṭṭhakaṃ;
અટ્ટાલકે ચ વિવિધે, કારયે નગરે બહૂ.
Aṭṭālake ca vividhe, kāraye nagare bahū.
‘‘સિઙ્ઘાટકં ચચ્ચરઞ્ચ, સુવિભત્તન્તરાપણં;
‘‘Siṅghāṭakaṃ caccarañca, suvibhattantarāpaṇaṃ;
કારયેય્ય સભં તત્થ, અત્થાનત્થવિનિચ્છયં.
Kārayeyya sabhaṃ tattha, atthānatthavinicchayaṃ.
‘‘નિગ્ઘાતત્થં અમિત્તાનં, છિદ્દાછિદ્દઞ્ચ જાનિતું;
‘‘Nigghātatthaṃ amittānaṃ, chiddāchiddañca jānituṃ;
બલકાયસ્સ રક્ખાય, સેનાપચ્ચં ઠપેતિ સો.
Balakāyassa rakkhāya, senāpaccaṃ ṭhapeti so.
‘‘આરક્ખત્થાય ભણ્ડસ્સ, નિધાનકુસલં નરં;
‘‘Ārakkhatthāya bhaṇḍassa, nidhānakusalaṃ naraṃ;
મા મે ભણ્ડં વિનસ્સીતિ, ભણ્ડરક્ખં ઠપેતિ સો.
Mā me bhaṇḍaṃ vinassīti, bhaṇḍarakkhaṃ ṭhapeti so.
‘‘મમત્તો હોતિ યો રઞ્ઞો, વુદ્ધિં યસ્સ ચ ઇચ્છતિ;
‘‘Mamatto hoti yo rañño, vuddhiṃ yassa ca icchati;
તસ્સાધિકરણં દેતિ, મિત્તસ્સ પટિપજ્જિતું.
Tassādhikaraṇaṃ deti, mittassa paṭipajjituṃ.
‘‘ઉપ્પાતેસુ નિમિત્તેસુ, લક્ખણેસુ ચ કોવિદં;
‘‘Uppātesu nimittesu, lakkhaṇesu ca kovidaṃ;
અજ્ઝાયકં મન્તધરં, પોરોહિચ્ચે ઠપેતિ સો.
Ajjhāyakaṃ mantadharaṃ, porohicce ṭhapeti so.
‘‘એતેહઙ્ગેહિ સમ્પન્નો, ખત્તિયોતિ પવુચ્ચતિ;
‘‘Etehaṅgehi sampanno, khattiyoti pavuccati;
સદા રક્ખન્તિ રાજાનં, ચક્કવાકોવ દુક્ખિતં.
Sadā rakkhanti rājānaṃ, cakkavākova dukkhitaṃ.
‘‘તથેવ ત્વં મહાવીર, હતામિત્તોવ ખત્તિયો;
‘‘Tatheva tvaṃ mahāvīra, hatāmittova khattiyo;
સદેવકસ્સ લોકસ્સ, ધમ્મરાજાતિ વુચ્ચતિ.
Sadevakassa lokassa, dhammarājāti vuccati.
‘‘તિત્થિયે નિહનિત્વાન, મારઞ્ચાપિ સસેનકં;
‘‘Titthiye nihanitvāna, mārañcāpi sasenakaṃ;
તમન્ધકારં વિધમિત્વા, ધમ્મનગરં અમાપયિ.
Tamandhakāraṃ vidhamitvā, dhammanagaraṃ amāpayi.
‘‘સીલં પાકારકં તત્થ, ઞાણં તે દ્વારકોટ્ઠકં;
‘‘Sīlaṃ pākārakaṃ tattha, ñāṇaṃ te dvārakoṭṭhakaṃ;
સદ્ધા તે એસિકા વીર, દ્વારપાલો ચ સંવરો.
Saddhā te esikā vīra, dvārapālo ca saṃvaro.
‘‘સતિપટ્ઠાનમટ્ટાલં, પઞ્ઞા તે ચચ્ચરં મુને;
‘‘Satipaṭṭhānamaṭṭālaṃ, paññā te caccaraṃ mune;
ઇદ્ધિપાદઞ્ચ સિઙ્ઘાટં, ધમ્મવીથિ સુમાપિતા.
Iddhipādañca siṅghāṭaṃ, dhammavīthi sumāpitā.
‘‘સુત્તન્તં અભિધમ્મઞ્ચ, વિનયઞ્ચાપિ કેવલં;
‘‘Suttantaṃ abhidhammañca, vinayañcāpi kevalaṃ;
નવઙ્ગં બુદ્ધવચનં, એસા ધમ્મસભા તવ.
Navaṅgaṃ buddhavacanaṃ, esā dhammasabhā tava.
‘‘સુઞ્ઞતં અનિમિત્તઞ્ચ, વિહારઞ્ચપ્પણીહિતં;
‘‘Suññataṃ animittañca, vihārañcappaṇīhitaṃ;
આનેઞ્જઞ્ચ નિરોધો ચ, એસા ધમ્મકુટી તવ.
Āneñjañca nirodho ca, esā dhammakuṭī tava.
‘‘પઞ્ઞાય અગ્ગો નિક્ખિત્તો, પટિભાને ચ કોવિદો;
‘‘Paññāya aggo nikkhitto, paṭibhāne ca kovido;
સારિપુત્તોતિ નામેન, ધમ્મસેનાપતી તવ.
Sāriputtoti nāmena, dhammasenāpatī tava.
‘‘ચુતૂપપાતકુસલો , ઇદ્ધિયા પારમિં ગતો;
‘‘Cutūpapātakusalo , iddhiyā pāramiṃ gato;
કોલિતો નામ નામેન, પોરોહિચ્ચો તવં મુને.
Kolito nāma nāmena, porohicco tavaṃ mune.
‘‘પોરાણકવંસધરો, ઉગ્ગતેજો દુરાસદો;
‘‘Porāṇakavaṃsadharo, uggatejo durāsado;
ધુતવાદીગુણેનગ્ગો, અક્ખદસ્સો તવં મુને.
Dhutavādīguṇenaggo, akkhadasso tavaṃ mune.
‘‘બહુસ્સુતો ધમ્મધરો, સબ્બપાઠી ચ સાસને;
‘‘Bahussuto dhammadharo, sabbapāṭhī ca sāsane;
આનન્દો નામ નામેન, ધમ્મારક્ખો તવં મુને.
Ānando nāma nāmena, dhammārakkho tavaṃ mune.
‘‘એતે સબ્બે અતિક્કમ્મ, પમેસિ ભગવા મમં;
‘‘Ete sabbe atikkamma, pamesi bhagavā mamaṃ;
વિનિચ્છયં મે પાદાસિ, વિનયે વિઞ્ઞુદેસિતં.
Vinicchayaṃ me pādāsi, vinaye viññudesitaṃ.
‘‘યો કોચિ વિનયે પઞ્હં, પુચ્છતિ બુદ્ધસાવકો;
‘‘Yo koci vinaye pañhaṃ, pucchati buddhasāvako;
તત્થ મે ચિન્તના નત્થિ, તઞ્ઞેવત્થં કથેમહં.
Tattha me cintanā natthi, taññevatthaṃ kathemahaṃ.
‘‘યાવતા બુદ્ધખેત્તમ્હિ, ઠપેત્વા તં મહામુનિ;
‘‘Yāvatā buddhakhettamhi, ṭhapetvā taṃ mahāmuni;
વિનયે માદિસો નત્થિ, કુતો ભિય્યો ભવિસ્સતિ.
Vinaye mādiso natthi, kuto bhiyyo bhavissati.
‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, એવં ગજ્જતિ ગોતમો;
‘‘Bhikkhusaṅghe nisīditvā, evaṃ gajjati gotamo;
ઉપાલિસ્સ સમો નત્થિ, વિનયે ખન્ધકેસુ ચ.
Upālissa samo natthi, vinaye khandhakesu ca.
‘‘યાવતા બુદ્ધભણિતં, નવઙ્ગં સત્થુસાસનં;
‘‘Yāvatā buddhabhaṇitaṃ, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
વિનયોગધં તં સબ્બં, વિનયમૂલપસ્સિનો.
Vinayogadhaṃ taṃ sabbaṃ, vinayamūlapassino.
‘‘મમ કમ્મં સરિત્વાન, ગોતમો સક્યપુઙ્ગવો;
‘‘Mama kammaṃ saritvāna, gotamo sakyapuṅgavo;
ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, એતદગ્ગે ઠપેસિ મં.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘સતસહસ્સુપાદાય, ઇમં ઠાનં અપત્થયિં;
‘‘Satasahassupādāya, imaṃ ṭhānaṃ apatthayiṃ;
સો મે અત્થો અનુપ્પત્તો, વિનયે પારમિં ગતો.
So me attho anuppatto, vinaye pāramiṃ gato.
‘‘સક્યાનં નન્દિજનનો, કપ્પકો આસહં પુરે;
‘‘Sakyānaṃ nandijanano, kappako āsahaṃ pure;
વિજહિત્વાન તં જાતિં, પુત્તો જાતો મહેસિનો.
Vijahitvāna taṃ jātiṃ, putto jāto mahesino.
‘‘ઇતો દુતિયકે કપ્પે, અઞ્જસો નામ ખત્તિયો;
‘‘Ito dutiyake kappe, añjaso nāma khattiyo;
અનન્તતેજો અમિતયસો, ભૂમિપાલો મહદ્ધનો.
Anantatejo amitayaso, bhūmipālo mahaddhano.
‘‘તસ્સ રઞ્ઞો અહં પુત્તો, ચન્દનો નામ ખત્તિયો;
‘‘Tassa rañño ahaṃ putto, candano nāma khattiyo;
જાતિમદેનુપત્થદ્ધો, યસભોગમદેન ચ.
Jātimadenupatthaddho, yasabhogamadena ca.
‘‘નાગસતસહસ્સાનિ, સબ્બાલઙ્કારભૂસિતા;
‘‘Nāgasatasahassāni, sabbālaṅkārabhūsitā;
તિધાપભિન્ના માતઙ્ગા, પરિવારેન્તિ મં સદા.
Tidhāpabhinnā mātaṅgā, parivārenti maṃ sadā.
‘‘સબલેહિ પરેતોહં, ઉય્યાનં ગન્તુકામકો;
‘‘Sabalehi paretohaṃ, uyyānaṃ gantukāmako;
આરુય્હ સિરિકં નાગં, નગરા નિક્ખમિં તદા.
Āruyha sirikaṃ nāgaṃ, nagarā nikkhamiṃ tadā.
‘‘ચરણેન ચ સમ્પન્નો, ગુત્તદ્વારો સુસંવુતો;
‘‘Caraṇena ca sampanno, guttadvāro susaṃvuto;
દેવલો નામ સમ્બુદ્ધો, આગચ્છિ પુરતો મમ.
Devalo nāma sambuddho, āgacchi purato mama.
‘‘પેસેત્વા સિરિકં નાગં, બુદ્ધં આસાદયિં તદા;
‘‘Pesetvā sirikaṃ nāgaṃ, buddhaṃ āsādayiṃ tadā;
તતો સઞ્જાતકોપો સો, નાગો નુદ્ધરતે પદં.
Tato sañjātakopo so, nāgo nuddharate padaṃ.
‘‘નાગં રુણ્ણમનં દિસ્વા, બુદ્ધે કોધં અકાસહં;
‘‘Nāgaṃ ruṇṇamanaṃ disvā, buddhe kodhaṃ akāsahaṃ;
વિહેસયિત્વા સમ્બુદ્ધં, ઉય્યાનં અગમાસહં.
Vihesayitvā sambuddhaṃ, uyyānaṃ agamāsahaṃ.
‘‘સાતં તત્થ ન વિન્દામિ, સિરો પજ્જલિતો યથા;
‘‘Sātaṃ tattha na vindāmi, siro pajjalito yathā;
પરિળાહેન ડય્હામિ, મચ્છોવ બળિસાદકો.
Pariḷāhena ḍayhāmi, macchova baḷisādako.
‘‘સસાગરન્તા પથવી, આદિત્તા વિય હોતિ મે;
‘‘Sasāgarantā pathavī, ādittā viya hoti me;
પિતુ સન્તિકુપાગમ્મ, ઇદં વચનમબ્રવિં.
Pitu santikupāgamma, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘આસીવિસંવ કુપિતં, અગ્ગિક્ખન્ધંવ આગતં;
‘‘Āsīvisaṃva kupitaṃ, aggikkhandhaṃva āgataṃ;
મત્તંવ કુઞ્જરં દન્તિં, યં સયમ્ભુમસાદયિં.
Mattaṃva kuñjaraṃ dantiṃ, yaṃ sayambhumasādayiṃ.
‘‘આસાદિતો મયા બુદ્ધો, ઘોરો ઉગ્ગતપો જિનો;
‘‘Āsādito mayā buddho, ghoro uggatapo jino;
પુરા સબ્બે વિનસ્સામ, ખમાપેસ્સામ તં મુનિં.
Purā sabbe vinassāma, khamāpessāma taṃ muniṃ.
‘‘નો ચે તં નિજ્ઝાપેસ્સામ, અત્તદન્તં સમાહિતં;
‘‘No ce taṃ nijjhāpessāma, attadantaṃ samāhitaṃ;
ઓરેન સત્તદિવસા, રટ્ઠં મે વિધમિસ્સતિ.
Orena sattadivasā, raṭṭhaṃ me vidhamissati.
‘‘સુમેખલો કોસિયો ચ, સિગ્ગવો ચાપિ સત્તકો;
‘‘Sumekhalo kosiyo ca, siggavo cāpi sattako;
આસાદયિત્વા ઇસયો, દુગ્ગતા તે સરટ્ઠકા.
Āsādayitvā isayo, duggatā te saraṭṭhakā.
‘‘યદા કુપ્પન્તિ ઇસયો, સઞ્ઞતા બ્રહ્મચારિનો;
‘‘Yadā kuppanti isayo, saññatā brahmacārino;
સદેવકં વિનાસેન્તિ, સસાગરં સપબ્બતં.
Sadevakaṃ vināsenti, sasāgaraṃ sapabbataṃ.
‘‘તિયોજનસહસ્સમ્હિ, પુરિસે સન્નિપાતયિં;
‘‘Tiyojanasahassamhi, purise sannipātayiṃ;
અચ્ચયં દેસનત્થાય, સયમ્ભું ઉપસઙ્કમિં.
Accayaṃ desanatthāya, sayambhuṃ upasaṅkamiṃ.
‘‘અલ્લવત્થા અલ્લસિરા, સબ્બેવ પઞ્જલીકતા;
‘‘Allavatthā allasirā, sabbeva pañjalīkatā;
બુદ્ધસ્સ પાદે નિપતિત્વા, ઇદં વચનમબ્રવું.
Buddhassa pāde nipatitvā, idaṃ vacanamabravuṃ.
‘‘ખમસ્સુ ત્વં મહાવીર, અભિયાચતિ તં જનો;
‘‘Khamassu tvaṃ mahāvīra, abhiyācati taṃ jano;
પરિળાહં વિનોદેહિ, મા નો રટ્ઠં વિનાસય.
Pariḷāhaṃ vinodehi, mā no raṭṭhaṃ vināsaya.
‘‘સદેવમાનુસા સબ્બે, સદાનવા સરક્ખસા;
‘‘Sadevamānusā sabbe, sadānavā sarakkhasā;
અયોમયેન કૂટેન, સિરં ભિન્દેય્યુ મે સદા.
Ayomayena kūṭena, siraṃ bhindeyyu me sadā.
‘‘દકે અગ્ગિ ન સણ્ઠાતિ, બીજં સેલે ન રૂહતિ;
‘‘Dake aggi na saṇṭhāti, bījaṃ sele na rūhati;
અગદે કિમિ ન સણ્ઠાતિ, કોપો બુદ્ધે ન જાયતિ.
Agade kimi na saṇṭhāti, kopo buddhe na jāyati.
‘‘યથા ચ ભૂમિ અચલા, અપ્પમેય્યો ચ સાગરો;
‘‘Yathā ca bhūmi acalā, appameyyo ca sāgaro;
અનન્તકો ચ આકાસો, એવં બુદ્ધા અખોભિયા.
Anantako ca ākāso, evaṃ buddhā akhobhiyā.
‘‘સદા ખન્તા મહાવીરા, ખમિતા ચ તપસ્સિનો;
‘‘Sadā khantā mahāvīrā, khamitā ca tapassino;
ખન્તાનં ખમિતાનઞ્ચ, ગમનં તં ન વિજ્જતિ.
Khantānaṃ khamitānañca, gamanaṃ taṃ na vijjati.
‘‘ઇદં વત્વાન સમ્બુદ્ધો, પરિળાહં વિનોદયં;
‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, pariḷāhaṃ vinodayaṃ;
મહાજનસ્સ પુરતો, નભં અબ્ભુગ્ગમી તદા.
Mahājanassa purato, nabhaṃ abbhuggamī tadā.
‘‘તેન કમ્મેનહં વીર, હીનત્તં અજ્ઝુપાગતો;
‘‘Tena kammenahaṃ vīra, hīnattaṃ ajjhupāgato;
સમતિક્કમ્મ તં જાતિં, પાવિસિં અભયં પુરં.
Samatikkamma taṃ jātiṃ, pāvisiṃ abhayaṃ puraṃ.
‘‘તદાપિ મં મહાવીર, ડય્હમાનં સુસણ્ઠિતં;
‘‘Tadāpi maṃ mahāvīra, ḍayhamānaṃ susaṇṭhitaṃ;
પરિળાહં વિનોદેસિ, સયમ્ભુઞ્ચ ખમાપયિં.
Pariḷāhaṃ vinodesi, sayambhuñca khamāpayiṃ.
‘‘અજ્જાપિ મં મહાવીર, ડય્હમાનં તિહગ્ગિભિ;
‘‘Ajjāpi maṃ mahāvīra, ḍayhamānaṃ tihaggibhi;
નિબ્બાપેસિ તયો અગ્ગી, સીતિભાવઞ્ચ પાપયિં.
Nibbāpesi tayo aggī, sītibhāvañca pāpayiṃ.
‘‘યેસં સોતાવધાનત્થિ, સુણાથ મમ ભાસતો;
‘‘Yesaṃ sotāvadhānatthi, suṇātha mama bhāsato;
અત્થં તુય્હં પવક્ખામિ, યથા દિટ્ઠં પદં મમ.
Atthaṃ tuyhaṃ pavakkhāmi, yathā diṭṭhaṃ padaṃ mama.
‘‘સયમ્ભું તં વિમાનેત્વા, સન્તચિત્તં સમાહિતં;
‘‘Sayambhuṃ taṃ vimānetvā, santacittaṃ samāhitaṃ;
તેન કમ્મેનહં અજ્જ, જાતોમ્હિ નીચયોનિયં.
Tena kammenahaṃ ajja, jātomhi nīcayoniyaṃ.
‘‘મા વો ખણં વિરાધેથ, ખણાતીતા હિ સોચરે;
‘‘Mā vo khaṇaṃ virādhetha, khaṇātītā hi socare;
સદત્થે વાયમેય્યાથ, ખણો વો પટિપાદિતો.
Sadatthe vāyameyyātha, khaṇo vo paṭipādito.
‘‘એકચ્ચાનઞ્ચ વમનં, એકચ્ચાનં વિરેચનં;
‘‘Ekaccānañca vamanaṃ, ekaccānaṃ virecanaṃ;
વિસં હલાહલં એકે, એકચ્ચાનઞ્ચ ઓસધં.
Visaṃ halāhalaṃ eke, ekaccānañca osadhaṃ.
‘‘વમનં પટિપન્નાનં, ફલટ્ઠાનં વિરેચનં;
‘‘Vamanaṃ paṭipannānaṃ, phalaṭṭhānaṃ virecanaṃ;
ઓસધં ફલલાભીનં, પુઞ્ઞક્ખેત્તં ગવેસિનં.
Osadhaṃ phalalābhīnaṃ, puññakkhettaṃ gavesinaṃ.
‘‘સાસનેન વિરુદ્ધાનં, વિસં હલાહલં યથા;
‘‘Sāsanena viruddhānaṃ, visaṃ halāhalaṃ yathā;
આસીવિસો દિટ્ઠવિસો, એવં ઝાપેતિ તં નરં.
Āsīviso diṭṭhaviso, evaṃ jhāpeti taṃ naraṃ.
‘‘સકિં પીતં હલાહલં, ઉપરુન્ધતિ જીવિતં;
‘‘Sakiṃ pītaṃ halāhalaṃ, uparundhati jīvitaṃ;
સાસનેન વિરુજ્ઝિત્વા, કપ્પકોટિમ્હિ ડય્હતિ.
Sāsanena virujjhitvā, kappakoṭimhi ḍayhati.
‘‘ખન્તિયા અવિહિંસાય, મેત્તચિત્તવતાય ચ;
‘‘Khantiyā avihiṃsāya, mettacittavatāya ca;
સદેવકં સો તારેતિ, તસ્મા તે અવિરાધિયા.
Sadevakaṃ so tāreti, tasmā te avirādhiyā.
‘‘લાભાલાભે ન સજ્જન્તિ, સમ્માનનવિમાનને;
‘‘Lābhālābhe na sajjanti, sammānanavimānane;
પથવીસદિસા બુદ્ધા, તસ્મા તે ન વિરાધિયા.
Pathavīsadisā buddhā, tasmā te na virādhiyā.
‘‘દેવદત્તે ચ વધકે, ચોરે અઙ્ગુલિમાલકે;
‘‘Devadatte ca vadhake, core aṅgulimālake;
રાહુલે ધનપાલે ચ, સબ્બેસં સમકો મુનિ.
Rāhule dhanapāle ca, sabbesaṃ samako muni.
‘‘એતેસં પટિઘો નત્થિ, રાગોમેસં ન વિજ્જતિ;
‘‘Etesaṃ paṭigho natthi, rāgomesaṃ na vijjati;
સબ્બેસં સમકો બુદ્ધો, વધકસ્સોરસસ્સ ચ.
Sabbesaṃ samako buddho, vadhakassorasassa ca.
‘‘પન્થે દિસ્વાન કાસાવં, છડ્ડિતં મીળ્હમક્ખિતં;
‘‘Panthe disvāna kāsāvaṃ, chaḍḍitaṃ mīḷhamakkhitaṃ;
સિરસ્મિં અઞ્જલિં કત્વા, વન્દિતબ્બં ઇસિદ્ધજં.
Sirasmiṃ añjaliṃ katvā, vanditabbaṃ isiddhajaṃ.
‘‘અબ્ભતીતા ચ યે બુદ્ધા, વત્તમાના અનાગતા;
‘‘Abbhatītā ca ye buddhā, vattamānā anāgatā;
ધજેનાનેન સુજ્ઝન્તિ, તસ્મા એતે નમસ્સિયા.
Dhajenānena sujjhanti, tasmā ete namassiyā.
‘‘સત્થુકપ્પં સુવિનયં, ધારેમિ હદયેનહં;
‘‘Satthukappaṃ suvinayaṃ, dhāremi hadayenahaṃ;
નમસ્સમાનો વિનયં, વિહરિસ્સામિ સબ્બદા.
Namassamāno vinayaṃ, viharissāmi sabbadā.
‘‘વિનયો આસયો મય્હં, વિનયો ઠાનચઙ્કમં;
‘‘Vinayo āsayo mayhaṃ, vinayo ṭhānacaṅkamaṃ;
કપ્પેમિ વિનયે વાસં, વિનયો મમ ગોચરો.
Kappemi vinaye vāsaṃ, vinayo mama gocaro.
‘‘વિનયે પારમિપ્પત્તો, સમથે ચાપિ કોવિદો;
‘‘Vinaye pāramippatto, samathe cāpi kovido;
ઉપાલિ તં મહાવીર, પાદે વન્દતિ સત્થુનો.
Upāli taṃ mahāvīra, pāde vandati satthuno.
‘‘સો અહં વિચરિસ્સામિ, ગામા ગામં પુરા પુરં;
‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;
નમસ્સમાનો સમ્બુદ્ધં, ધમ્મસ્સ ચ સુધમ્મતં.
Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammataṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
તત્થ હિ નં સત્થા સયમેવ સકલં વિનયપિટકં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. સો અપરભાગે ભારુકચ્છકવત્થું (પારા॰ ૭૮) અજ્જુકવત્થું (પારા॰ ૧૫૮) કુમારકસ્સપવત્થુન્તિ ઇમાનિ તીણિ વત્થૂનિ વિનિચ્છયિ. સત્થા એકેકસ્મિં વિનિચ્છિતે સાધુકારં દત્વા તયોપિ વિનિચ્છયે અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા થેરં વિનયધરાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ. સો અપરભાગે એકસ્મિં ઉપોસથદિવસે પાતિમોક્ખુદ્દેસસમયે ભિક્ખૂ ઓવદન્તો –
Tattha hi naṃ satthā sayameva sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi. So aparabhāge bhārukacchakavatthuṃ (pārā. 78) ajjukavatthuṃ (pārā. 158) kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni vinicchayi. Satthā ekekasmiṃ vinicchite sādhukāraṃ datvā tayopi vinicchaye aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So aparabhāge ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesasamaye bhikkhū ovadanto –
૨૪૯.
249.
‘‘સદ્ધાય અભિનિક્ખમ્મ, નવપબ્બજિતો નવો;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
મિત્તે ભજેય્ય કલ્યાણે, સુદ્ધાજીવે અતન્દિતે.
Mitte bhajeyya kalyāṇe, suddhājīve atandite.
૨૫૦.
250.
‘‘સદ્ધાય અભિનિક્ખમ્મ, નવપબ્બજિતો નવો;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
સઙ્ઘસ્મિં વિહરં ભિક્ખુ, સિક્ખેથ વિનયં બુધો.
Saṅghasmiṃ viharaṃ bhikkhu, sikkhetha vinayaṃ budho.
૨૫૧.
251.
‘‘સદ્ધાય અભિનિક્ખમ્મ, નવપબ્બજિતો નવો;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
કપ્પાકપ્પેસુ કુસલો, ચરેય્ય અપુરક્ખતો’’તિ. – તિસ્સો ગાથા અભાસિ;
Kappākappesu kusalo, careyya apurakkhato’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
તત્થ સદ્ધાયાતિ સદ્ધાનિમિત્તં, ન જીવિકત્થન્તિ અત્થો. સદ્ધાયાતિ વા કમ્મફલાનિ રતનત્તયગુણઞ્ચ સદ્દહિત્વા. અભિનિક્ખમ્માતિ ઘરાવાસતો નિક્ખમિત્વા. નવપબ્બજિતોતિ નવો હુત્વા પબ્બજિતો, પઠમવયે એવ પબ્બજિતો. નવોતિ સાસને સિક્ખાય અભિનવો દહરો. મિત્તે ભજેય્ય કલ્યાણે સુદ્ધાજીવે અતન્દિતેતિ ‘‘પિયો ગરુ ભાવનીયો’’તિઆદિના (અ॰ નિ॰ ૭.૩૭) વુત્તલક્ખણે કલ્યાણમિત્તે, મિચ્છાજીવવિવજ્જનેન સુદ્ધાજીવે , આરદ્ધવીરિયતાય અતન્દિતે ભજેય્ય ઉપસઙ્કમેય્ય, તેસં ઓવાદાનુસાસનીપટિગ્ગહણવસેન સેવેય્ય. સઙ્ઘસ્મિં વિહરન્તિ સઙ્ઘે ભિક્ખુસમૂહે વત્તપટિવત્તપૂરણવસેન વિહરન્તો. સિક્ખેથ વિનયં બુધોતિ બોધઞાણતાસુકુસલો હુત્વા વિનયપરિયત્તિં સિક્ખેય્ય. વિનયો હિ સાસનસ્સ આયુ, તસ્મિં ઠિતે સાસનં ઠિતં હોતિ. ‘‘બુદ્ધો’’તિ ચ પઠન્તિ, સો એવત્થો. કપ્પાકપ્પેસૂતિ કપ્પિયાકપ્પિયેસુ કુસલો સુત્તવસેન સુત્તાનુલોમવસેન ચ નિપુણો છેકો. અપુરક્ખતોતિ ન પુરક્ખતો તણ્હાદીહિ કુતોચિ પુરેક્ખારં અપચ્ચાસીસન્તો હુત્વા વિહરેય્ય.
Tattha saddhāyāti saddhānimittaṃ, na jīvikatthanti attho. Saddhāyāti vā kammaphalāni ratanattayaguṇañca saddahitvā. Abhinikkhammāti gharāvāsato nikkhamitvā. Navapabbajitoti navo hutvā pabbajito, paṭhamavaye eva pabbajito. Navoti sāsane sikkhāya abhinavo daharo. Mitte bhajeyya kalyāṇe suddhājīve atanditeti ‘‘piyo garu bhāvanīyo’’tiādinā (a. ni. 7.37) vuttalakkhaṇe kalyāṇamitte, micchājīvavivajjanena suddhājīve , āraddhavīriyatāya atandite bhajeyya upasaṅkameyya, tesaṃ ovādānusāsanīpaṭiggahaṇavasena seveyya. Saṅghasmiṃ viharanti saṅghe bhikkhusamūhe vattapaṭivattapūraṇavasena viharanto. Sikkhetha vinayaṃ budhoti bodhañāṇatāsukusalo hutvā vinayapariyattiṃ sikkheyya. Vinayo hi sāsanassa āyu, tasmiṃ ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti. ‘‘Buddho’’ti ca paṭhanti, so evattho. Kappākappesūti kappiyākappiyesu kusalo suttavasena suttānulomavasena ca nipuṇo cheko. Apurakkhatoti na purakkhato taṇhādīhi kutoci purekkhāraṃ apaccāsīsanto hutvā vihareyya.
ઉપાલિત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Upālittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧૧. ઉપાલિત્થેરગાથા • 11. Upālittheragāthā