Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๑๑. อุปาลิเตฺถรคาถาวณฺณนา
11. Upālittheragāthāvaṇṇanā
สทฺธาย อภินิกฺขมฺมาติ อายสฺมโต อุปาลิเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลฆเร นิพฺพโตฺต เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมํ สุณโนฺต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ วินยธรานํ อคฺคฎฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปเตฺถสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปฺปกเคเห ปฎิสนฺธิํ คณฺหิ, อุปาลีติสฺส นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปโตฺต อนุรุทฺธาทีนํ ฉนฺนํ ขตฺติยานํ ปสาทโก หุตฺวา ตถาคเต อนุปิยมฺพวเน วิหรเนฺต ปพฺพชนตฺถาย นิกฺขมเนฺตหิ ฉหิ ขตฺติเยหิ สทฺธิํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิฯ ตสฺส ปพฺพชฺชาวิธานํ ปาฬิยํ อาคตเมว (จูฬว. ๓๓๐)ฯ
Saddhāyaabhinikkhammāti āyasmato upālittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulaghare nibbatto ekadivasaṃ satthu dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, upālītissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto anuruddhādīnaṃ channaṃ khattiyānaṃ pasādako hutvā tathāgate anupiyambavane viharante pabbajanatthāya nikkhamantehi chahi khattiyehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji. Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ āgatameva (cūḷava. 330).
โส ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปโนฺน สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา ‘‘มยฺหํ, ภเนฺต, อรญฺญวาสํ อนุชานาถา’’ติ อาหฯ ภิกฺขุ ตว อรเญฺญ วสนฺตสฺส เอกเมว ธุรํ วฑฺฒิสฺสติ, อมฺหากํ ปน สนฺติเก วสนฺตสฺส คนฺถธุรญฺจ วิปสฺสนาธุรญฺจ ปริปูเรสฺสตีติฯ เถโร สตฺถุ วจนํ สมฺปฎิจฺฉิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑.๔๔๑-๕๙๕) –
So pabbajitvā upasampanno satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ, bhante, araññavāsaṃ anujānāthā’’ti āha. Bhikkhu tava araññe vasantassa ekameva dhuraṃ vaḍḍhissati, amhākaṃ pana santike vasantassa ganthadhurañca vipassanādhurañca paripūressatīti. Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.441-595) –
‘‘นคเร หํสวติยา, สุชาโต นาม พฺราหฺมโณ;
‘‘Nagare haṃsavatiyā, sujāto nāma brāhmaṇo;
อสีติโกฎินิจโย, ปหูตธนธญฺญวาฯ
Asītikoṭinicayo, pahūtadhanadhaññavā.
‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;
‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
ลกฺขเณ อิติหาเส จ, สธเมฺม ปารมิํ คโตฯ
Lakkhaṇe itihāse ca, sadhamme pāramiṃ gato.
‘‘ปริพฺพาชา เอกสิขา, โคตมา พุทฺธสาวกา;
‘‘Paribbājā ekasikhā, gotamā buddhasāvakā;
จรกา ตาปสา เจว, จรนฺติ มหิยา ตทาฯ
Carakā tāpasā ceva, caranti mahiyā tadā.
‘‘เตปิ มํ ปริวาเรนฺติ, พฺราหฺมโณ วิสฺสุโต อิติ;
‘‘Tepi maṃ parivārenti, brāhmaṇo vissuto iti;
พหุชฺชโน มํ ปูเชติ, นาหํ ปูเชมิ กิญฺจนํฯ
Bahujjano maṃ pūjeti, nāhaṃ pūjemi kiñcanaṃ.
‘‘ปูชารหํ น ปสฺสามิ, มานตฺถโทฺธ อหํ ตทา;
‘‘Pūjārahaṃ na passāmi, mānatthaddho ahaṃ tadā;
พุโทฺธติ วจนํ นตฺถิ, ตาว นุปฺปชฺชเต ชิโนฯ
Buddhoti vacanaṃ natthi, tāva nuppajjate jino.
‘‘อจฺจเยน อโหรตฺตํ, ปทุมุตฺตรนามโก;
‘‘Accayena ahorattaṃ, padumuttaranāmako;
สพฺพํ ตมํ วิโนเทตฺวา, โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมาฯ
Sabbaṃ tamaṃ vinodetvā, loke uppajji cakkhumā.
‘‘วิตฺถาริเก พาหุชเญฺญ, ปุถุภูเต จ สาสเน;
‘‘Vitthārike bāhujaññe, puthubhūte ca sāsane;
อุปาคมิ ตทา พุโทฺธ, นครํ หํสสวฺหยํฯ
Upāgami tadā buddho, nagaraṃ haṃsasavhayaṃ.
‘‘ปิตุ อตฺถาย โส พุโทฺธ, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา;
‘‘Pitu atthāya so buddho, dhammaṃ desesi cakkhumā;
เตน กาเลน ปริสา, สมนฺตา โยชนํ ตทาฯ
Tena kālena parisā, samantā yojanaṃ tadā.
‘‘สมฺมโต มนุชานํ โส, สุนโนฺท นาม ตาปโส;
‘‘Sammato manujānaṃ so, sunando nāma tāpaso;
ยาวตา พุทฺธปริสา, ปุเปฺผหจฺฉาทยี ตทาฯ
Yāvatā buddhaparisā, pupphehacchādayī tadā.
‘‘จตุสจฺจํ ปกาเสเนฺต, เสเฎฺฐ จ ปุปฺผมณฺฑเป;
‘‘Catusaccaṃ pakāsente, seṭṭhe ca pupphamaṇḍape;
โกฎิสตสหสฺสานํ, ธมฺมาภิสมโย อหุฯ
Koṭisatasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu.
‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุโทฺธ, วเสฺสตฺวา ธมฺมวุฎฺฐิโย;
‘‘Sattarattindivaṃ buddho, vassetvā dhammavuṭṭhiyo;
อฎฺฐเม ทิวเส ปเตฺต, สุนนฺทํ กิตฺตยี ชิโนฯ
Aṭṭhame divase patte, sunandaṃ kittayī jino.
‘‘เทวโลเก มนุเสฺส วา, สํสรโนฺต อยํ ภเว;
‘‘Devaloke manusse vā, saṃsaranto ayaṃ bhave;
สเพฺพสํ ปวโร หุตฺวา, ภเวสุ สํสริสฺสติฯ
Sabbesaṃ pavaro hutvā, bhavesu saṃsarissati.
‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
โคตโม นาม โคเตฺตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘ตสฺส ธเมฺมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
มนฺตาณิปุโตฺต ปุโณฺณติ, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโกฯ
Mantāṇiputto puṇṇoti, hessati satthu sāvako.
‘‘เอวํ กิตฺตยิ สมฺพุโทฺธ, สุนนฺทํ ตาปสํ ตทา;
‘‘Evaṃ kittayi sambuddho, sunandaṃ tāpasaṃ tadā;
หาสยโนฺต ชนํ สพฺพํ, ทสฺสยโนฺต สกํ พลํฯ
Hāsayanto janaṃ sabbaṃ, dassayanto sakaṃ balaṃ.
‘‘กตญฺชลี นมสฺสนฺติ, สุนนฺทํ ตาปสํ ชนา;
‘‘Katañjalī namassanti, sunandaṃ tāpasaṃ janā;
พุเทฺธ การํ กริตฺวาน, โสเธสิ คติมตฺตโนฯ
Buddhe kāraṃ karitvāna, sodhesi gatimattano.
‘‘ตตฺถ เม อหุ สงฺกโปฺป, สุตฺวาน มุนิโน วจํ;
‘‘Tattha me ahu saṅkappo, sutvāna munino vacaṃ;
อหมฺปิ การํ กสฺสามิ, ยถา ปสฺสามิ โคตมํฯ
Ahampi kāraṃ kassāmi, yathā passāmi gotamaṃ.
‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, กิริยํ จินฺตยิํ มม;
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, kiriyaṃ cintayiṃ mama;
กฺยาหํ กมฺมํ อาจรามิ, ปุญฺญเกฺขเตฺต อนุตฺตเรฯ
Kyāhaṃ kammaṃ ācarāmi, puññakkhette anuttare.
‘‘อยญฺจ ปาฐิโก ภิกฺขุ, สพฺพปาฐิสฺส สาสเน;
‘‘Ayañca pāṭhiko bhikkhu, sabbapāṭhissa sāsane;
วินเย อคฺคนิกฺขิโตฺต, ตํ ฐานํ ปตฺถเย อหํฯ
Vinaye agganikkhitto, taṃ ṭhānaṃ patthaye ahaṃ.
‘‘อิทํ เม อมิตํ โภคํ, อโกฺขภํ สาครูปมํ;
‘‘Idaṃ me amitaṃ bhogaṃ, akkhobhaṃ sāgarūpamaṃ;
เตน โภเคน พุทฺธสฺส, อารามํ มาปเย อหํฯ
Tena bhogena buddhassa, ārāmaṃ māpaye ahaṃ.
‘‘โสภนํ นาม อารามํ, นครสฺส ปุรตฺถโต;
‘‘Sobhanaṃ nāma ārāmaṃ, nagarassa puratthato;
กิณิตฺวา สตสหเสฺสน, สงฺฆารามํ อมาปยิํฯ
Kiṇitvā satasahassena, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
‘‘กูฎาคาเร จ ปาสาเท, มณฺฑเป หมฺมิเย คุหา;
‘‘Kūṭāgāre ca pāsāde, maṇḍape hammiye guhā;
จงฺกเม สุกเต กตฺวา, สงฺฆารามํ อมาปยิํฯ
Caṅkame sukate katvā, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
‘‘ชนฺตาฆรํ อคฺคิสาลํ, อโถ อุทกมาฬกํ;
‘‘Jantāgharaṃ aggisālaṃ, atho udakamāḷakaṃ;
นฺหานฆรํ มาปยิตฺวา, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํฯ
Nhānagharaṃ māpayitvā, bhikkhusaṅghassadāsahaṃ.
‘‘อาสนฺทิโย ปีฐเก จ, ปริโภเค จ ภาชเน;
‘‘Āsandiyo pīṭhake ca, paribhoge ca bhājane;
อารามิกญฺจ เภสชฺชํ, สพฺพเมตํ อทาสหํฯ
Ārāmikañca bhesajjaṃ, sabbametaṃ adāsahaṃ.
‘‘อารกฺขํ ปฎฺฐเปตฺวาน, ปาการํ การยิํ ทฬฺหํ;
‘‘Ārakkhaṃ paṭṭhapetvāna, pākāraṃ kārayiṃ daḷhaṃ;
มา นํ โกจิ วิเหเฐสิ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํฯ
Mā naṃ koci viheṭhesi, santacittāna tādinaṃ.
‘‘สตสหเสฺสนาวาสํ, สงฺฆาราเม อมาปยิํ;
‘‘Satasahassenāvāsaṃ, saṅghārāme amāpayiṃ;
เวปุลฺลํ ตํ มาปยิตฺวา, สมฺพุทฺธํ อุปนามยิํฯ
Vepullaṃ taṃ māpayitvā, sambuddhaṃ upanāmayiṃ.
‘‘นิฎฺฐาปิโต มยาราโม, สมฺปฎิจฺฉ ตุวํ มุนิ;
‘‘Niṭṭhāpito mayārāmo, sampaṭiccha tuvaṃ muni;
นิยฺยาเทสฺสามิ ตํ วีร, อธิวาเสหิ จกฺขุมฯ
Niyyādessāmi taṃ vīra, adhivāsehi cakkhuma.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฎิคฺคโห;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
มม สงฺกปฺปมญฺญาย, อธิวาเสสิ นายโกฯ
Mama saṅkappamaññāya, adhivāsesi nāyako.
‘‘อธิวาสนมญฺญาย, สพฺพญฺญุสฺส มเหสิโน;
‘‘Adhivāsanamaññāya, sabbaññussa mahesino;
โภชนํ ปฎิยาเทตฺวา, กาลมาโรจยิํ อหํฯ
Bhojanaṃ paṭiyādetvā, kālamārocayiṃ ahaṃ.
‘‘อาโรจิตมฺหิ กาลมฺหิ, ปทุมุตฺตรนายโก;
‘‘Ārocitamhi kālamhi, padumuttaranāyako;
ขีณาสวสหเสฺสหิ, อารามํ เม อุปาคมิฯ
Khīṇāsavasahassehi, ārāmaṃ me upāgami.
‘‘นิสินฺนํ กาลมญฺญาย, อนฺนปาเนน ตปฺปยิํ;
‘‘Nisinnaṃ kālamaññāya, annapānena tappayiṃ;
ภุตฺตาวิํ กาลมญฺญาย, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ
Bhuttāviṃ kālamaññāya, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘กีโต สตสหเสฺสน, ตตฺตเกเนว การิโต;
‘‘Kīto satasahassena, tattakeneva kārito;
โสภโน นาม อาราโม, สมฺปฎิจฺฉ ตุวํ มุนิฯ
Sobhano nāma ārāmo, sampaṭiccha tuvaṃ muni.
‘‘อิมินารามทาเนน , เจตนาปณิธีหิ จ;
‘‘Iminārāmadānena , cetanāpaṇidhīhi ca;
ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ, ลภามิ มม ปตฺถิตํฯ
Bhave nibbattamānohaṃ, labhāmi mama patthitaṃ.
‘‘ปฎิคฺคเหตฺวา สมฺพุโทฺธ, สงฺฆารามํ สุมาปิตํ;
‘‘Paṭiggahetvā sambuddho, saṅghārāmaṃ sumāpitaṃ;
ภิกฺขุสเงฺฆ นิสีทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิฯ
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘โย โส พุทฺธสฺส ปาทาสิ, สงฺฆารามํ สุมาปิตํ;
‘‘Yo so buddhassa pādāsi, saṅghārāmaṃ sumāpitaṃ;
ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา จ จตุรงฺคินี;
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā ca caturaṅginī;
ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สงฺฆารามสฺสิทํ ผลํฯ
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘สฎฺฐิ ตูรสหสฺสานิ, เภริโย สมลงฺกตา;
‘‘Saṭṭhi tūrasahassāni, bheriyo samalaṅkatā;
ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สงฺฆารามสฺสิทํ ผลํฯ
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
‘‘Chaḷasītisahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลาฯ
Vicittavatthābharaṇā, āmuttamaṇikuṇḍalā.
‘‘อฬารปมฺหา หสุลา, สุสญฺญา ตนุมชฺฌิมา;
‘‘Aḷārapamhā hasulā, susaññā tanumajjhimā;
ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ, สงฺฆารามสฺสิทํ ผลํฯ
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘ติํสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;
‘‘Tiṃsakappasahassāni, devaloke ramissati;
สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวิโนฺท, เทวรชฺชํ กริสฺสติฯ
Sahassakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissati.
‘‘เทวราเชน ปตฺตพฺพํ, สพฺพํ ปฎิลภิสฺสติ;
‘‘Devarājena pattabbaṃ, sabbaṃ paṭilabhissati;
อนูนโภโค หุตฺวาน, เทวรชฺชํ กริสฺสติฯ
Anūnabhogo hutvāna, devarajjaṃ karissati.
‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ราชา รเฎฺฐ ภวิสฺสติฯ
‘‘Sahassakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissati.
ปถพฺยา รชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํฯ
Pathabyā rajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
โคตโม นาม โคเตฺตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘ตสฺส ธเมฺมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
อุปาลิ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโกฯ
Upāli nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘วินเย ปารมิํ ปตฺวา, ฐานาฐาเน จ โกวิโท;
‘‘Vinaye pāramiṃ patvā, ṭhānāṭhāne ca kovido;
ชินสาสนํ ธาเรโนฺต, วิหริสฺสตินาสโวฯ
Jinasāsanaṃ dhārento, viharissatināsavo.
‘‘สพฺพเมตํ อภิญฺญาย, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;
‘‘Sabbametaṃ abhiññāya, gotamo sakyapuṅgavo;
ภิกฺขุสเงฺฆ นิสีทิตฺวา, เอตทเคฺค ฐเปสฺสติฯ
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapessati.
‘‘อปริเมยฺยุปาทาย, ปเตฺถมิ ตว สาสนํ;
‘‘Aparimeyyupādāya, patthemi tava sāsanaṃ;
โส เม อโตฺถ อนุปฺปโตฺต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ
So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.
‘‘ยถา สูลาวุโต โปโส, ราชทเณฺฑน ตชฺชิโต;
‘‘Yathā sūlāvuto poso, rājadaṇḍena tajjito;
สูเล สาตํ อวินฺทโนฺต, ปริมุตฺติํว อิจฺฉติฯ
Sūle sātaṃ avindanto, parimuttiṃva icchati.
‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ภวทเณฺฑน ตชฺชิโต;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, bhavadaṇḍena tajjito;
กมฺมสูลาวุโต สโนฺต, ปิปาสาเวทนฎฺฎิโตฯ
Kammasūlāvuto santo, pipāsāvedanaṭṭito.
‘‘ภเว สาตํ น วินฺทามิ, ฑยฺหโนฺต ตีหิ อคฺคิภิ;
‘‘Bhave sātaṃ na vindāmi, ḍayhanto tīhi aggibhi;
ปริมุตฺติํ คเวสามิ, ยถาปิ ราชทณฺฑิโตฯ
Parimuttiṃ gavesāmi, yathāpi rājadaṇḍito.
‘‘ยถา วิสาโท ปุริโส, วิเสน ปริปีฬิโต;
‘‘Yathā visādo puriso, visena paripīḷito;
อคทํ โส คเวเสยฺย, วิสฆาตายุปาลนํฯ
Agadaṃ so gaveseyya, visaghātāyupālanaṃ.
‘‘คเวสมาโน ปเสฺสยฺย, อคทํ วิสฆาตกํ;
‘‘Gavesamāno passeyya, agadaṃ visaghātakaṃ;
ตํ ปิวิตฺวา สุขี อสฺส, วิสมฺหา ปริมุตฺติยาฯ
Taṃ pivitvā sukhī assa, visamhā parimuttiyā.
‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ยถา วิสหโต นโร;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, yathā visahato naro;
สมฺปีฬิโต อวิชฺชาย, สทฺธมฺมาคทเมสหํฯ
Sampīḷito avijjāya, saddhammāgadamesahaṃ.
‘‘ธมฺมาคทํ คเวสโนฺต, อทฺทกฺขิํ สกฺยสาสนํ;
‘‘Dhammāgadaṃ gavesanto, addakkhiṃ sakyasāsanaṃ;
อคฺคํ สโพฺพสธานํ ตํ, สพฺพสลฺลวิโนทนํฯ
Aggaṃ sabbosadhānaṃ taṃ, sabbasallavinodanaṃ.
‘‘ธโมฺมสธํ ปิวิตฺวาน, วิสํ สพฺพํ สมูหนิํ;
‘‘Dhammosadhaṃ pivitvāna, visaṃ sabbaṃ samūhaniṃ;
อชรามรํ สีติภาวํ, นิพฺพานํ ผสฺสยิํ อหํฯ
Ajarāmaraṃ sītibhāvaṃ, nibbānaṃ phassayiṃ ahaṃ.
‘‘ยถา ภูตฎฺฎิโต โปโส, ภูตคฺคาเหน ปีฬิโต;
‘‘Yathā bhūtaṭṭito poso, bhūtaggāhena pīḷito;
ภูตเวชฺชํ คเวเสยฺย, ภูตสฺมา ปริมุตฺติยาฯ
Bhūtavejjaṃ gaveseyya, bhūtasmā parimuttiyā.
‘‘คเวสมาโน ปเสฺสยฺย, ภูตวิชฺชาสุ โกวิทํ;
‘‘Gavesamāno passeyya, bhūtavijjāsu kovidaṃ;
ตสฺส โส วิหเน ภูตํ, สมูลญฺจ วินาสเยฯ
Tassa so vihane bhūtaṃ, samūlañca vināsaye.
‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ตมคฺคาเหน ปีฬิโต;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, tamaggāhena pīḷito;
ญาณาโลกํ คเวสามิ, ตมโต ปริมุตฺติยาฯ
Ñāṇālokaṃ gavesāmi, tamato parimuttiyā.
‘‘อถทฺทสํ สกฺยมุนิํ, กิเลสตมโสธนํ;
‘‘Athaddasaṃ sakyamuniṃ, kilesatamasodhanaṃ;
โส เม ตมํ วิโนเทสิ, ภูตเวโชฺชว ภูตกํฯ
So me tamaṃ vinodesi, bhūtavejjova bhūtakaṃ.
‘‘สํสารโสตํ สญฺฉินฺทิํ, ตณฺหาโสตํ นิวารยิํ;
‘‘Saṃsārasotaṃ sañchindiṃ, taṇhāsotaṃ nivārayiṃ;
ภวํ อุคฺฆาฎยิํ สพฺพํ, ภูตเวโชฺชว มูลโตฯ
Bhavaṃ ugghāṭayiṃ sabbaṃ, bhūtavejjova mūlato.
‘‘ครุโฬ ยถา โอปตติ, ปนฺนคํ ภกฺขมตฺตโน;
‘‘Garuḷo yathā opatati, pannagaṃ bhakkhamattano;
สมนฺตา โยชนสตํ, วิโกฺขเภติ มหาสรํฯ
Samantā yojanasataṃ, vikkhobheti mahāsaraṃ.
‘‘ปนฺนคํ โส คเหตฺวาน, อโธสีสํ วิเหฐยํ;
‘‘Pannagaṃ so gahetvāna, adhosīsaṃ viheṭhayaṃ;
อาทาย โส ปกฺกมติ, เยนกามํ วิหงฺคโมฯ
Ādāya so pakkamati, yenakāmaṃ vihaṅgamo.
‘‘ตเถวาหํ มหาวีร, ยถาปิ ครุโฬ พลี;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, yathāpi garuḷo balī;
อสงฺขตํ คเวสโนฺต, โทเส วิกฺขาลยิํ อหํฯ
Asaṅkhataṃ gavesanto, dose vikkhālayiṃ ahaṃ.
‘‘ทิโฎฺฐ อหํ ธมฺมวรํ, สนฺติปทมนุตฺตรํ;
‘‘Diṭṭho ahaṃ dhammavaraṃ, santipadamanuttaraṃ;
อาทาย วิหราเมตํ, ครุโฬ ปนฺนคํ ยถาฯ
Ādāya viharāmetaṃ, garuḷo pannagaṃ yathā.
‘‘อาสาวตี นาม ลตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;
‘‘Āsāvatī nāma latā, jātā cittalatāvane;
ตสฺสา วสฺสสหเสฺสน, เอกํ นิพฺพตฺตเต ผลํฯ
Tassā vassasahassena, ekaṃ nibbattate phalaṃ.
‘‘ตํ เทวา ปยิรุปาสนฺติ, ตาวทูรผเล สติ;
‘‘Taṃ devā payirupāsanti, tāvadūraphale sati;
เทวานํ สา ปิยา เอวํ, อาสาวตี ลตุตฺตมาฯ
Devānaṃ sā piyā evaṃ, āsāvatī latuttamā.
‘‘สตสหสฺสุปาทาย, ตาหํ ปริจเร มุนิ;
‘‘Satasahassupādāya, tāhaṃ paricare muni;
สายํ ปาตํ นมสฺสามิ, เทวา อาสาวติํ ยถาฯ
Sāyaṃ pātaṃ namassāmi, devā āsāvatiṃ yathā.
‘‘อวญฺฌา ปาริจริยา, อโมฆา จ นมสฺสนา;
‘‘Avañjhā pāricariyā, amoghā ca namassanā;
ทูราคตมฺปิ มํ สนฺตํ, ขโณยํ น วิราธยิฯ
Dūrāgatampi maṃ santaṃ, khaṇoyaṃ na virādhayi.
‘‘ปฎิสนฺธิํ น ปสฺสามิ, วิจินโนฺต ภเว อหํ;
‘‘Paṭisandhiṃ na passāmi, vicinanto bhave ahaṃ;
นิรูปธิ วิปฺปมุโตฺต, อุปสโนฺต จรามหํฯ
Nirūpadhi vippamutto, upasanto carāmahaṃ.
‘‘ยถาปิ ปทุมํ นาม, สูริยรํเสน ปุปฺผติ;
‘‘Yathāpi padumaṃ nāma, sūriyaraṃsena pupphati;
ตเถวาหํ มหาวีร, พุทฺธรํเสน ปุปฺผิโตฯ
Tathevāhaṃ mahāvīra, buddharaṃsena pupphito.
‘‘ยถา พลากโยนิมฺหิ, น วิชฺชติ ปุโม สทา;
‘‘Yathā balākayonimhi, na vijjati pumo sadā;
เมเฆสุ คชฺชมาเนสุ, คพฺภํ คณฺหนฺติ ตา สทาฯ
Meghesu gajjamānesu, gabbhaṃ gaṇhanti tā sadā.
‘‘จิรมฺปิ คพฺภํ ธาเรนฺติ, ยาว เมโฆ น คชฺชติ;
‘‘Cirampi gabbhaṃ dhārenti, yāva megho na gajjati;
ภารโต ปริมุจฺจนฺติ, ยทา เมโฆ ปวสฺสติฯ
Bhārato parimuccanti, yadā megho pavassati.
‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, ธมฺมเมเฆน คชฺชโต;
‘‘Padumuttarabuddhassa, dhammameghena gajjato;
สเทฺทน ธมฺมเมฆสฺส, ธมฺมคพฺภํ อคณฺหหํฯ
Saddena dhammameghassa, dhammagabbhaṃ agaṇhahaṃ.
‘‘สตสหสฺสุปาทาย, ปุญฺญคพฺภํ ธเรมหํ;
‘‘Satasahassupādāya, puññagabbhaṃ dharemahaṃ;
นปฺปมุจฺจามิ ภารโต, ธมฺมเมโฆ น คชฺชติฯ
Nappamuccāmi bhārato, dhammamegho na gajjati.
‘‘ยทา ตุวํ สกฺยมุนิ, รเมฺม กปิลวตฺถเว;
‘‘Yadā tuvaṃ sakyamuni, ramme kapilavatthave;
คชฺชสิ ธมฺมเมเฆน, ภารโต ปริมุจฺจหํฯ
Gajjasi dhammameghena, bhārato parimuccahaṃ.
‘‘สุญฺญตํ อนิมิตฺตญฺจ, ตถาปฺปณิหิตมฺปิ จ;
‘‘Suññataṃ animittañca, tathāppaṇihitampi ca;
จตุโร จ ผเล สเพฺพ, ธเมฺมวํ วิชนยิํ อหํฯ
Caturo ca phale sabbe, dhammevaṃ vijanayiṃ ahaṃ.
‘‘อปริเมยฺยุปาทาย, ปเตฺถมิ ตว สาสนํ;
‘‘Aparimeyyupādāya, patthemi tava sāsanaṃ;
โส เม อโตฺถ อนุปฺปโตฺต, สนฺติปทมนุตฺตรํฯ
So me attho anuppatto, santipadamanuttaraṃ.
‘‘วินเย ปารมิํ ปโตฺต, ยถาปิ ปาฐิโก อิสิ;
‘‘Vinaye pāramiṃ patto, yathāpi pāṭhiko isi;
น เม สมสโม อตฺถิ, ธาเรมิ สาสนํ อหํฯ
Na me samasamo atthi, dhāremi sāsanaṃ ahaṃ.
‘‘วินเย ขนฺธเก จาปิ, ติกเจฺฉเท จ ปญฺจเก;
‘‘Vinaye khandhake cāpi, tikacchede ca pañcake;
เอตฺถ เม วิมติ นตฺถิ, อกฺขเร พฺยญฺชเนปิ วาฯ
Ettha me vimati natthi, akkhare byañjanepi vā.
‘‘นิคฺคเห ปฎิกเมฺม จ, ฐานาฐาเน จ โกวิโท;
‘‘Niggahe paṭikamme ca, ṭhānāṭhāne ca kovido;
โอสารเณ วุฎฺฐาปเน, สพฺพตฺถ ปารมิํ คโตฯ
Osāraṇe vuṭṭhāpane, sabbattha pāramiṃ gato.
‘‘วินเย ขนฺธเก วาปิ, นิกฺขิปิตฺวา ปทํ อหํ;
‘‘Vinaye khandhake vāpi, nikkhipitvā padaṃ ahaṃ;
อุภโต วินิเวเฐตฺวา, รสโต โอสเรยฺยหํฯ
Ubhato viniveṭhetvā, rasato osareyyahaṃ.
‘‘นิรุตฺติยา สุกุสโล, อตฺถานเตฺถ จ โกวิโท;
‘‘Niruttiyā sukusalo, atthānatthe ca kovido;
อนญฺญาตํ มยา นตฺถิ, เอกโคฺค สตฺถุ สาสเนฯ
Anaññātaṃ mayā natthi, ekaggo satthu sāsane.
‘‘รูปทโกฺข อหํ อชฺช, สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน;
‘‘Rūpadakkho ahaṃ ajja, sakyaputtassa sāsane;
กงฺขํ สพฺพํ วิโนเทมิ, ฉินฺทามิ สพฺพสํสยํฯ
Kaṅkhaṃ sabbaṃ vinodemi, chindāmi sabbasaṃsayaṃ.
‘‘ปทํ อนุปทญฺจาปิ, อกฺขรญฺจาปิ พฺยญฺชนํ;
‘‘Padaṃ anupadañcāpi, akkharañcāpi byañjanaṃ;
นิทาเน ปริโยสาเน, สพฺพตฺถ โกวิโท อหํฯ
Nidāne pariyosāne, sabbattha kovido ahaṃ.
‘‘ยถาปิ ราชา พลวา, นิคฺคณฺหิตฺวา ปรนฺตเป;
‘‘Yathāpi rājā balavā, niggaṇhitvā parantape;
วิชินิตฺวาน สงฺคามํ, นครํ ตตฺถ มาปเยฯ
Vijinitvāna saṅgāmaṃ, nagaraṃ tattha māpaye.
‘‘ปาการํ ปริขญฺจาปิ, เอสิกํ ทฺวารโกฎฺฐกํ;
‘‘Pākāraṃ parikhañcāpi, esikaṃ dvārakoṭṭhakaṃ;
อฎฺฎาลเก จ วิวิเธ, การเย นคเร พหูฯ
Aṭṭālake ca vividhe, kāraye nagare bahū.
‘‘สิงฺฆาฎกํ จจฺจรญฺจ, สุวิภตฺตนฺตราปณํ;
‘‘Siṅghāṭakaṃ caccarañca, suvibhattantarāpaṇaṃ;
การเยยฺย สภํ ตตฺถ, อตฺถานตฺถวินิจฺฉยํฯ
Kārayeyya sabhaṃ tattha, atthānatthavinicchayaṃ.
‘‘นิคฺฆาตตฺถํ อมิตฺตานํ, ฉิทฺทาฉิทฺทญฺจ ชานิตุํ;
‘‘Nigghātatthaṃ amittānaṃ, chiddāchiddañca jānituṃ;
พลกายสฺส รกฺขาย, เสนาปจฺจํ ฐเปติ โสฯ
Balakāyassa rakkhāya, senāpaccaṃ ṭhapeti so.
‘‘อารกฺขตฺถาย ภณฺฑสฺส, นิธานกุสลํ นรํ;
‘‘Ārakkhatthāya bhaṇḍassa, nidhānakusalaṃ naraṃ;
มา เม ภณฺฑํ วินสฺสีติ, ภณฺฑรกฺขํ ฐเปติ โสฯ
Mā me bhaṇḍaṃ vinassīti, bhaṇḍarakkhaṃ ṭhapeti so.
‘‘มมโตฺต โหติ โย รโญฺญ, วุทฺธิํ ยสฺส จ อิจฺฉติ;
‘‘Mamatto hoti yo rañño, vuddhiṃ yassa ca icchati;
ตสฺสาธิกรณํ เทติ, มิตฺตสฺส ปฎิปชฺชิตุํฯ
Tassādhikaraṇaṃ deti, mittassa paṭipajjituṃ.
‘‘อุปฺปาเตสุ นิมิเตฺตสุ, ลกฺขเณสุ จ โกวิทํ;
‘‘Uppātesu nimittesu, lakkhaṇesu ca kovidaṃ;
อชฺฌายกํ มนฺตธรํ, โปโรหิเจฺจ ฐเปติ โสฯ
Ajjhāyakaṃ mantadharaṃ, porohicce ṭhapeti so.
‘‘เอเตหเงฺคหิ สมฺปโนฺน, ขตฺติโยติ ปวุจฺจติ;
‘‘Etehaṅgehi sampanno, khattiyoti pavuccati;
สทา รกฺขนฺติ ราชานํ, จกฺกวาโกว ทุกฺขิตํฯ
Sadā rakkhanti rājānaṃ, cakkavākova dukkhitaṃ.
‘‘ตเถว ตฺวํ มหาวีร, หตามิโตฺตว ขตฺติโย;
‘‘Tatheva tvaṃ mahāvīra, hatāmittova khattiyo;
สเทวกสฺส โลกสฺส, ธมฺมราชาติ วุจฺจติฯ
Sadevakassa lokassa, dhammarājāti vuccati.
‘‘ติตฺถิเย นิหนิตฺวาน, มารญฺจาปิ สเสนกํ;
‘‘Titthiye nihanitvāna, mārañcāpi sasenakaṃ;
ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา, ธมฺมนครํ อมาปยิฯ
Tamandhakāraṃ vidhamitvā, dhammanagaraṃ amāpayi.
‘‘สีลํ ปาการกํ ตตฺถ, ญาณํ เต ทฺวารโกฎฺฐกํ;
‘‘Sīlaṃ pākārakaṃ tattha, ñāṇaṃ te dvārakoṭṭhakaṃ;
สทฺธา เต เอสิกา วีร, ทฺวารปาโล จ สํวโรฯ
Saddhā te esikā vīra, dvārapālo ca saṃvaro.
‘‘สติปฎฺฐานมฎฺฎาลํ, ปญฺญา เต จจฺจรํ มุเน;
‘‘Satipaṭṭhānamaṭṭālaṃ, paññā te caccaraṃ mune;
อิทฺธิปาทญฺจ สิงฺฆาฎํ, ธมฺมวีถิ สุมาปิตาฯ
Iddhipādañca siṅghāṭaṃ, dhammavīthi sumāpitā.
‘‘สุตฺตนฺตํ อภิธมฺมญฺจ, วินยญฺจาปิ เกวลํ;
‘‘Suttantaṃ abhidhammañca, vinayañcāpi kevalaṃ;
นวงฺคํ พุทฺธวจนํ, เอสา ธมฺมสภา ตวฯ
Navaṅgaṃ buddhavacanaṃ, esā dhammasabhā tava.
‘‘สุญฺญตํ อนิมิตฺตญฺจ, วิหารญฺจปฺปณีหิตํ;
‘‘Suññataṃ animittañca, vihārañcappaṇīhitaṃ;
อาเนญฺชญฺจ นิโรโธ จ, เอสา ธมฺมกุฎี ตวฯ
Āneñjañca nirodho ca, esā dhammakuṭī tava.
‘‘ปญฺญาย อโคฺค นิกฺขิโตฺต, ปฎิภาเน จ โกวิโท;
‘‘Paññāya aggo nikkhitto, paṭibhāne ca kovido;
สาริปุโตฺตติ นาเมน, ธมฺมเสนาปตี ตวฯ
Sāriputtoti nāmena, dhammasenāpatī tava.
‘‘จุตูปปาตกุสโล , อิทฺธิยา ปารมิํ คโต;
‘‘Cutūpapātakusalo , iddhiyā pāramiṃ gato;
โกลิโต นาม นาเมน, โปโรหิโจฺจ ตวํ มุเนฯ
Kolito nāma nāmena, porohicco tavaṃ mune.
‘‘โปราณกวํสธโร, อุคฺคเตโช ทุราสโท;
‘‘Porāṇakavaṃsadharo, uggatejo durāsado;
ธุตวาทีคุเณนโคฺค, อกฺขทโสฺส ตวํ มุเนฯ
Dhutavādīguṇenaggo, akkhadasso tavaṃ mune.
‘‘พหุสฺสุโต ธมฺมธโร, สพฺพปาฐี จ สาสเน;
‘‘Bahussuto dhammadharo, sabbapāṭhī ca sāsane;
อานโนฺท นาม นาเมน, ธมฺมารโกฺข ตวํ มุเนฯ
Ānando nāma nāmena, dhammārakkho tavaṃ mune.
‘‘เอเต สเพฺพ อติกฺกมฺม, ปเมสิ ภควา มมํ;
‘‘Ete sabbe atikkamma, pamesi bhagavā mamaṃ;
วินิจฺฉยํ เม ปาทาสิ, วินเย วิญฺญุเทสิตํฯ
Vinicchayaṃ me pādāsi, vinaye viññudesitaṃ.
‘‘โย โกจิ วินเย ปญฺหํ, ปุจฺฉติ พุทฺธสาวโก;
‘‘Yo koci vinaye pañhaṃ, pucchati buddhasāvako;
ตตฺถ เม จินฺตนา นตฺถิ, ตเญฺญวตฺถํ กเถมหํฯ
Tattha me cintanā natthi, taññevatthaṃ kathemahaṃ.
‘‘ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหิ, ฐเปตฺวา ตํ มหามุนิ;
‘‘Yāvatā buddhakhettamhi, ṭhapetvā taṃ mahāmuni;
วินเย มาทิโส นตฺถิ, กุโต ภิโยฺย ภวิสฺสติฯ
Vinaye mādiso natthi, kuto bhiyyo bhavissati.
‘‘ภิกฺขุสเงฺฆ นิสีทิตฺวา, เอวํ คชฺชติ โคตโม;
‘‘Bhikkhusaṅghe nisīditvā, evaṃ gajjati gotamo;
อุปาลิสฺส สโม นตฺถิ, วินเย ขนฺธเกสุ จฯ
Upālissa samo natthi, vinaye khandhakesu ca.
‘‘ยาวตา พุทฺธภณิตํ, นวงฺคํ สตฺถุสาสนํ;
‘‘Yāvatā buddhabhaṇitaṃ, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
วินโยคธํ ตํ สพฺพํ, วินยมูลปสฺสิโนฯ
Vinayogadhaṃ taṃ sabbaṃ, vinayamūlapassino.
‘‘มม กมฺมํ สริตฺวาน, โคตโม สกฺยปุงฺคโว;
‘‘Mama kammaṃ saritvāna, gotamo sakyapuṅgavo;
ภิกฺขุสเงฺฆ นิสีทิตฺวา, เอตทเคฺค ฐเปสิ มํฯ
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘สตสหสฺสุปาทาย, อิมํ ฐานํ อปตฺถยิํ;
‘‘Satasahassupādāya, imaṃ ṭhānaṃ apatthayiṃ;
โส เม อโตฺถ อนุปฺปโตฺต, วินเย ปารมิํ คโตฯ
So me attho anuppatto, vinaye pāramiṃ gato.
‘‘สกฺยานํ นนฺทิชนโน, กปฺปโก อาสหํ ปุเร;
‘‘Sakyānaṃ nandijanano, kappako āsahaṃ pure;
วิชหิตฺวาน ตํ ชาติํ, ปุโตฺต ชาโต มเหสิโนฯ
Vijahitvāna taṃ jātiṃ, putto jāto mahesino.
‘‘อิโต ทุติยเก กเปฺป, อญฺชโส นาม ขตฺติโย;
‘‘Ito dutiyake kappe, añjaso nāma khattiyo;
อนนฺตเตโช อมิตยโส, ภูมิปาโล มหทฺธโนฯ
Anantatejo amitayaso, bhūmipālo mahaddhano.
‘‘ตสฺส รโญฺญ อหํ ปุโตฺต, จนฺทโน นาม ขตฺติโย;
‘‘Tassa rañño ahaṃ putto, candano nāma khattiyo;
ชาติมเทนุปตฺถโทฺธ, ยสโภคมเทน จฯ
Jātimadenupatthaddho, yasabhogamadena ca.
‘‘นาคสตสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
‘‘Nāgasatasahassāni, sabbālaṅkārabhūsitā;
ติธาปภินฺนา มาตงฺคา, ปริวาเรนฺติ มํ สทาฯ
Tidhāpabhinnā mātaṅgā, parivārenti maṃ sadā.
‘‘สพเลหิ ปเรโตหํ, อุยฺยานํ คนฺตุกามโก;
‘‘Sabalehi paretohaṃ, uyyānaṃ gantukāmako;
อารุยฺห สิริกํ นาคํ, นครา นิกฺขมิํ ตทาฯ
Āruyha sirikaṃ nāgaṃ, nagarā nikkhamiṃ tadā.
‘‘จรเณน จ สมฺปโนฺน, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโต;
‘‘Caraṇena ca sampanno, guttadvāro susaṃvuto;
เทวโล นาม สมฺพุโทฺธ, อาคจฺฉิ ปุรโต มมฯ
Devalo nāma sambuddho, āgacchi purato mama.
‘‘เปเสตฺวา สิริกํ นาคํ, พุทฺธํ อาสาทยิํ ตทา;
‘‘Pesetvā sirikaṃ nāgaṃ, buddhaṃ āsādayiṃ tadā;
ตโต สญฺชาตโกโป โส, นาโค นุทฺธรเต ปทํฯ
Tato sañjātakopo so, nāgo nuddharate padaṃ.
‘‘นาคํ รุณฺณมนํ ทิสฺวา, พุเทฺธ โกธํ อกาสหํ;
‘‘Nāgaṃ ruṇṇamanaṃ disvā, buddhe kodhaṃ akāsahaṃ;
วิเหสยิตฺวา สมฺพุทฺธํ, อุยฺยานํ อคมาสหํฯ
Vihesayitvā sambuddhaṃ, uyyānaṃ agamāsahaṃ.
‘‘สาตํ ตตฺถ น วินฺทามิ, สิโร ปชฺชลิโต ยถา;
‘‘Sātaṃ tattha na vindāmi, siro pajjalito yathā;
ปริฬาเหน ฑยฺหามิ, มโจฺฉว พฬิสาทโกฯ
Pariḷāhena ḍayhāmi, macchova baḷisādako.
‘‘สสาครนฺตา ปถวี, อาทิตฺตา วิย โหติ เม;
‘‘Sasāgarantā pathavī, ādittā viya hoti me;
ปิตุ สนฺติกุปาคมฺม, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ
Pitu santikupāgamma, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘อาสีวิสํว กุปิตํ, อคฺคิกฺขนฺธํว อาคตํ;
‘‘Āsīvisaṃva kupitaṃ, aggikkhandhaṃva āgataṃ;
มตฺตํว กุญฺชรํ ทนฺติํ, ยํ สยมฺภุมสาทยิํฯ
Mattaṃva kuñjaraṃ dantiṃ, yaṃ sayambhumasādayiṃ.
‘‘อาสาทิโต มยา พุโทฺธ, โฆโร อุคฺคตโป ชิโน;
‘‘Āsādito mayā buddho, ghoro uggatapo jino;
ปุรา สเพฺพ วินสฺสาม, ขมาเปสฺสาม ตํ มุนิํฯ
Purā sabbe vinassāma, khamāpessāma taṃ muniṃ.
‘‘โน เจ ตํ นิชฺฌาเปสฺสาม, อตฺตทนฺตํ สมาหิตํ;
‘‘No ce taṃ nijjhāpessāma, attadantaṃ samāhitaṃ;
โอเรน สตฺตทิวสา, รฎฺฐํ เม วิธมิสฺสติฯ
Orena sattadivasā, raṭṭhaṃ me vidhamissati.
‘‘สุเมขโล โกสิโย จ, สิคฺคโว จาปิ สตฺตโก;
‘‘Sumekhalo kosiyo ca, siggavo cāpi sattako;
อาสาทยิตฺวา อิสโย, ทุคฺคตา เต สรฎฺฐกาฯ
Āsādayitvā isayo, duggatā te saraṭṭhakā.
‘‘ยทา กุปฺปนฺติ อิสโย, สญฺญตา พฺรหฺมจาริโน;
‘‘Yadā kuppanti isayo, saññatā brahmacārino;
สเทวกํ วินาเสนฺติ, สสาครํ สปพฺพตํฯ
Sadevakaṃ vināsenti, sasāgaraṃ sapabbataṃ.
‘‘ติโยชนสหสฺสมฺหิ, ปุริเส สนฺนิปาตยิํ;
‘‘Tiyojanasahassamhi, purise sannipātayiṃ;
อจฺจยํ เทสนตฺถาย, สยมฺภุํ อุปสงฺกมิํฯ
Accayaṃ desanatthāya, sayambhuṃ upasaṅkamiṃ.
‘‘อลฺลวตฺถา อลฺลสิรา, สเพฺพว ปญฺชลีกตา;
‘‘Allavatthā allasirā, sabbeva pañjalīkatā;
พุทฺธสฺส ปาเท นิปติตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวุํฯ
Buddhassa pāde nipatitvā, idaṃ vacanamabravuṃ.
‘‘ขมสฺสุ ตฺวํ มหาวีร, อภิยาจติ ตํ ชโน;
‘‘Khamassu tvaṃ mahāvīra, abhiyācati taṃ jano;
ปริฬาหํ วิโนเทหิ, มา โน รฎฺฐํ วินาสยฯ
Pariḷāhaṃ vinodehi, mā no raṭṭhaṃ vināsaya.
‘‘สเทวมานุสา สเพฺพ, สทานวา สรกฺขสา;
‘‘Sadevamānusā sabbe, sadānavā sarakkhasā;
อโยมเยน กูเฎน, สิรํ ภิเนฺทยฺยุ เม สทาฯ
Ayomayena kūṭena, siraṃ bhindeyyu me sadā.
‘‘ทเก อคฺคิ น สณฺฐาติ, พีชํ เสเล น รูหติ;
‘‘Dake aggi na saṇṭhāti, bījaṃ sele na rūhati;
อคเท กิมิ น สณฺฐาติ, โกโป พุเทฺธ น ชายติฯ
Agade kimi na saṇṭhāti, kopo buddhe na jāyati.
‘‘ยถา จ ภูมิ อจลา, อปฺปเมโยฺย จ สาคโร;
‘‘Yathā ca bhūmi acalā, appameyyo ca sāgaro;
อนนฺตโก จ อากาโส, เอวํ พุทฺธา อโขภิยาฯ
Anantako ca ākāso, evaṃ buddhā akhobhiyā.
‘‘สทา ขนฺตา มหาวีรา, ขมิตา จ ตปสฺสิโน;
‘‘Sadā khantā mahāvīrā, khamitā ca tapassino;
ขนฺตานํ ขมิตานญฺจ, คมนํ ตํ น วิชฺชติฯ
Khantānaṃ khamitānañca, gamanaṃ taṃ na vijjati.
‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุโทฺธ, ปริฬาหํ วิโนทยํ;
‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, pariḷāhaṃ vinodayaṃ;
มหาชนสฺส ปุรโต, นภํ อพฺภุคฺคมี ตทาฯ
Mahājanassa purato, nabhaṃ abbhuggamī tadā.
‘‘เตน กเมฺมนหํ วีร, หีนตฺตํ อชฺฌุปาคโต;
‘‘Tena kammenahaṃ vīra, hīnattaṃ ajjhupāgato;
สมติกฺกมฺม ตํ ชาติํ, ปาวิสิํ อภยํ ปุรํฯ
Samatikkamma taṃ jātiṃ, pāvisiṃ abhayaṃ puraṃ.
‘‘ตทาปิ มํ มหาวีร, ฑยฺหมานํ สุสณฺฐิตํ;
‘‘Tadāpi maṃ mahāvīra, ḍayhamānaṃ susaṇṭhitaṃ;
ปริฬาหํ วิโนเทสิ, สยมฺภุญฺจ ขมาปยิํฯ
Pariḷāhaṃ vinodesi, sayambhuñca khamāpayiṃ.
‘‘อชฺชาปิ มํ มหาวีร, ฑยฺหมานํ ติหคฺคิภิ;
‘‘Ajjāpi maṃ mahāvīra, ḍayhamānaṃ tihaggibhi;
นิพฺพาเปสิ ตโย อคฺคี, สีติภาวญฺจ ปาปยิํฯ
Nibbāpesi tayo aggī, sītibhāvañca pāpayiṃ.
‘‘เยสํ โสตาวธานตฺถิ, สุณาถ มม ภาสโต;
‘‘Yesaṃ sotāvadhānatthi, suṇātha mama bhāsato;
อตฺถํ ตุยฺหํ ปวกฺขามิ, ยถา ทิฎฺฐํ ปทํ มมฯ
Atthaṃ tuyhaṃ pavakkhāmi, yathā diṭṭhaṃ padaṃ mama.
‘‘สยมฺภุํ ตํ วิมาเนตฺวา, สนฺตจิตฺตํ สมาหิตํ;
‘‘Sayambhuṃ taṃ vimānetvā, santacittaṃ samāhitaṃ;
เตน กเมฺมนหํ อชฺช, ชาโตมฺหิ นีจโยนิยํฯ
Tena kammenahaṃ ajja, jātomhi nīcayoniyaṃ.
‘‘มา โว ขณํ วิราเธถ, ขณาตีตา หิ โสจเร;
‘‘Mā vo khaṇaṃ virādhetha, khaṇātītā hi socare;
สทเตฺถ วายเมยฺยาถ, ขโณ โว ปฎิปาทิโตฯ
Sadatthe vāyameyyātha, khaṇo vo paṭipādito.
‘‘เอกจฺจานญฺจ วมนํ, เอกจฺจานํ วิเรจนํ;
‘‘Ekaccānañca vamanaṃ, ekaccānaṃ virecanaṃ;
วิสํ หลาหลํ เอเก, เอกจฺจานญฺจ โอสธํฯ
Visaṃ halāhalaṃ eke, ekaccānañca osadhaṃ.
‘‘วมนํ ปฎิปนฺนานํ, ผลฎฺฐานํ วิเรจนํ;
‘‘Vamanaṃ paṭipannānaṃ, phalaṭṭhānaṃ virecanaṃ;
โอสธํ ผลลาภีนํ, ปุญฺญเกฺขตฺตํ คเวสินํฯ
Osadhaṃ phalalābhīnaṃ, puññakkhettaṃ gavesinaṃ.
‘‘สาสเนน วิรุทฺธานํ, วิสํ หลาหลํ ยถา;
‘‘Sāsanena viruddhānaṃ, visaṃ halāhalaṃ yathā;
อาสีวิโส ทิฎฺฐวิโส, เอวํ ฌาเปติ ตํ นรํฯ
Āsīviso diṭṭhaviso, evaṃ jhāpeti taṃ naraṃ.
‘‘สกิํ ปีตํ หลาหลํ, อุปรุนฺธติ ชีวิตํ;
‘‘Sakiṃ pītaṃ halāhalaṃ, uparundhati jīvitaṃ;
สาสเนน วิรุชฺฌิตฺวา, กปฺปโกฎิมฺหิ ฑยฺหติฯ
Sāsanena virujjhitvā, kappakoṭimhi ḍayhati.
‘‘ขนฺติยา อวิหิํสาย, เมตฺตจิตฺตวตาย จ;
‘‘Khantiyā avihiṃsāya, mettacittavatāya ca;
สเทวกํ โส ตาเรติ, ตสฺมา เต อวิราธิยาฯ
Sadevakaṃ so tāreti, tasmā te avirādhiyā.
‘‘ลาภาลาเภ น สชฺชนฺติ, สมฺมานนวิมานเน;
‘‘Lābhālābhe na sajjanti, sammānanavimānane;
ปถวีสทิสา พุทฺธา, ตสฺมา เต น วิราธิยาฯ
Pathavīsadisā buddhā, tasmā te na virādhiyā.
‘‘เทวทเตฺต จ วธเก, โจเร องฺคุลิมาลเก;
‘‘Devadatte ca vadhake, core aṅgulimālake;
ราหุเล ธนปาเล จ, สเพฺพสํ สมโก มุนิฯ
Rāhule dhanapāle ca, sabbesaṃ samako muni.
‘‘เอเตสํ ปฎิโฆ นตฺถิ, ราโคเมสํ น วิชฺชติ;
‘‘Etesaṃ paṭigho natthi, rāgomesaṃ na vijjati;
สเพฺพสํ สมโก พุโทฺธ, วธกโสฺสรสสฺส จฯ
Sabbesaṃ samako buddho, vadhakassorasassa ca.
‘‘ปเนฺถ ทิสฺวาน กาสาวํ, ฉฑฺฑิตํ มีฬฺหมกฺขิตํ;
‘‘Panthe disvāna kāsāvaṃ, chaḍḍitaṃ mīḷhamakkhitaṃ;
สิรสฺมิํ อญฺชลิํ กตฺวา, วนฺทิตพฺพํ อิสิทฺธชํฯ
Sirasmiṃ añjaliṃ katvā, vanditabbaṃ isiddhajaṃ.
‘‘อพฺภตีตา จ เย พุทฺธา, วตฺตมานา อนาคตา;
‘‘Abbhatītā ca ye buddhā, vattamānā anāgatā;
ธเชนาเนน สุชฺฌนฺติ, ตสฺมา เอเต นมสฺสิยาฯ
Dhajenānena sujjhanti, tasmā ete namassiyā.
‘‘สตฺถุกปฺปํ สุวินยํ, ธาเรมิ หทเยนหํ;
‘‘Satthukappaṃ suvinayaṃ, dhāremi hadayenahaṃ;
นมสฺสมาโน วินยํ, วิหริสฺสามิ สพฺพทาฯ
Namassamāno vinayaṃ, viharissāmi sabbadā.
‘‘วินโย อาสโย มยฺหํ, วินโย ฐานจงฺกมํ;
‘‘Vinayo āsayo mayhaṃ, vinayo ṭhānacaṅkamaṃ;
กเปฺปมิ วินเย วาสํ, วินโย มม โคจโรฯ
Kappemi vinaye vāsaṃ, vinayo mama gocaro.
‘‘วินเย ปารมิปฺปโตฺต, สมเถ จาปิ โกวิโท;
‘‘Vinaye pāramippatto, samathe cāpi kovido;
อุปาลิ ตํ มหาวีร, ปาเท วนฺทติ สตฺถุโนฯ
Upāli taṃ mahāvīra, pāde vandati satthuno.
‘‘โส อหํ วิจริสฺสามิ, คามา คามํ ปุรา ปุรํ;
‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;
นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตํฯ
Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammataṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ตตฺถ หิ นํ สตฺถา สยเมว สกลํ วินยปิฎกํ อุคฺคณฺหาเปสิฯ โส อปรภาเค ภารุกจฺฉกวตฺถุํ (ปารา. ๗๘) อชฺชุกวตฺถุํ (ปารา. ๑๕๘) กุมารกสฺสปวตฺถุนฺติ อิมานิ ตีณิ วตฺถูนิ วินิจฺฉยิฯ สตฺถา เอเกกสฺมิํ วินิจฺฉิเต สาธุการํ ทตฺวา ตโยปิ วินิจฺฉเย อฎฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา เถรํ วินยธรานํ อคฺคฎฺฐาเน ฐเปสิฯ โส อปรภาเค เอกสฺมิํ อุโปสถทิวเส ปาติโมกฺขุเทฺทสสมเย ภิกฺขู โอวทโนฺต –
Tattha hi naṃ satthā sayameva sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi. So aparabhāge bhārukacchakavatthuṃ (pārā. 78) ajjukavatthuṃ (pārā. 158) kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni vinicchayi. Satthā ekekasmiṃ vinicchite sādhukāraṃ datvā tayopi vinicchaye aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So aparabhāge ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesasamaye bhikkhū ovadanto –
๒๔๙.
249.
‘‘สทฺธาย อภินิกฺขมฺม, นวปพฺพชิโต นโว;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
มิเตฺต ภเชยฺย กลฺยาเณ, สุทฺธาชีเว อตนฺทิเตฯ
Mitte bhajeyya kalyāṇe, suddhājīve atandite.
๒๕๐.
250.
‘‘สทฺธาย อภินิกฺขมฺม, นวปพฺพชิโต นโว;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
สงฺฆสฺมิํ วิหรํ ภิกฺขุ, สิเกฺขถ วินยํ พุโธฯ
Saṅghasmiṃ viharaṃ bhikkhu, sikkhetha vinayaṃ budho.
๒๕๑.
251.
‘‘สทฺธาย อภินิกฺขมฺม, นวปพฺพชิโต นโว;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
กปฺปากเปฺปสุ กุสโล, จเรยฺย อปุรกฺขโต’’ติฯ – ติโสฺส คาถา อภาสิ;
Kappākappesu kusalo, careyya apurakkhato’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
ตตฺถ สทฺธายาติ สทฺธานิมิตฺตํ, น ชีวิกตฺถนฺติ อโตฺถฯ สทฺธายาติ วา กมฺมผลานิ รตนตฺตยคุณญฺจ สทฺทหิตฺวาฯ อภินิกฺขมฺมาติ ฆราวาสโต นิกฺขมิตฺวาฯ นวปพฺพชิโตติ นโว หุตฺวา ปพฺพชิโต, ปฐมวเย เอว ปพฺพชิโตฯ นโวติ สาสเน สิกฺขาย อภินโว ทหโรฯ มิเตฺต ภเชยฺย กลฺยาเณ สุทฺธาชีเว อตนฺทิเตติ ‘‘ปิโย ครุ ภาวนีโย’’ติอาทินา (อ. นิ. ๗.๓๗) วุตฺตลกฺขเณ กลฺยาณมิเตฺต, มิจฺฉาชีววิวชฺชเนน สุทฺธาชีเว , อารทฺธวีริยตาย อตนฺทิเต ภเชยฺย อุปสงฺกเมยฺย, เตสํ โอวาทานุสาสนีปฎิคฺคหณวเสน เสเวยฺยฯ สงฺฆสฺมิํ วิหรนฺติ สเงฺฆ ภิกฺขุสมูเห วตฺตปฎิวตฺตปูรณวเสน วิหรโนฺตฯ สิเกฺขถ วินยํ พุโธติ โพธญาณตาสุกุสโล หุตฺวา วินยปริยตฺติํ สิเกฺขยฺยฯ วินโย หิ สาสนสฺส อายุ, ตสฺมิํ ฐิเต สาสนํ ฐิตํ โหติฯ ‘‘พุโทฺธ’’ติ จ ปฐนฺติ, โส เอวโตฺถฯ กปฺปากเปฺปสูติ กปฺปิยากปฺปิเยสุ กุสโล สุตฺตวเสน สุตฺตานุโลมวเสน จ นิปุโณ เฉโกฯ อปุรกฺขโตติ น ปุรกฺขโต ตณฺหาทีหิ กุโตจิ ปุเรกฺขารํ อปจฺจาสีสโนฺต หุตฺวา วิหเรยฺยฯ
Tattha saddhāyāti saddhānimittaṃ, na jīvikatthanti attho. Saddhāyāti vā kammaphalāni ratanattayaguṇañca saddahitvā. Abhinikkhammāti gharāvāsato nikkhamitvā. Navapabbajitoti navo hutvā pabbajito, paṭhamavaye eva pabbajito. Navoti sāsane sikkhāya abhinavo daharo. Mitte bhajeyya kalyāṇe suddhājīve atanditeti ‘‘piyo garu bhāvanīyo’’tiādinā (a. ni. 7.37) vuttalakkhaṇe kalyāṇamitte, micchājīvavivajjanena suddhājīve , āraddhavīriyatāya atandite bhajeyya upasaṅkameyya, tesaṃ ovādānusāsanīpaṭiggahaṇavasena seveyya. Saṅghasmiṃ viharanti saṅghe bhikkhusamūhe vattapaṭivattapūraṇavasena viharanto. Sikkhetha vinayaṃ budhoti bodhañāṇatāsukusalo hutvā vinayapariyattiṃ sikkheyya. Vinayo hi sāsanassa āyu, tasmiṃ ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti. ‘‘Buddho’’ti ca paṭhanti, so evattho. Kappākappesūti kappiyākappiyesu kusalo suttavasena suttānulomavasena ca nipuṇo cheko. Apurakkhatoti na purakkhato taṇhādīhi kutoci purekkhāraṃ apaccāsīsanto hutvā vihareyya.
อุปาลิเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Upālittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๑๑. อุปาลิเตฺถรคาถา • 11. Upālittheragāthā