Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
11. උපාලිත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
11. Upālittheragāthāvaṇṇanā
සද්ධාය අභිනික්ඛම්මාති ආයස්මතො උපාලිත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලඝරෙ නිබ්බත්තො එකදිවසං සත්ථු ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං විනයධරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා අධිකාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙසි. සො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කප්පකගෙහෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි, උපාලීතිස්ස නාමං අකංසු. සො වයප්පත්තො අනුරුද්ධාදීනං ඡන්නං ඛත්තියානං පසාදකො හුත්වා තථාගතෙ අනුපියම්බවනෙ විහරන්තෙ පබ්බජනත්ථාය නික්ඛමන්තෙහි ඡහි ඛත්තියෙහි සද්ධිං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තස්ස පබ්බජ්ජාවිධානං පාළියං ආගතමෙව (චූළව. 330).
Saddhāyaabhinikkhammāti āyasmato upālittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulaghare nibbatto ekadivasaṃ satthu dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, upālītissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto anuruddhādīnaṃ channaṃ khattiyānaṃ pasādako hutvā tathāgate anupiyambavane viharante pabbajanatthāya nikkhamantehi chahi khattiyehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji. Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ āgatameva (cūḷava. 330).
සො පබ්බජිත්වා උපසම්පන්නො සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ‘‘මය්හං, භන්තෙ, අරඤ්ඤවාසං අනුජානාථා’’ති ආහ. භික්ඛු තව අරඤ්ඤෙ වසන්තස්ස එකමෙව ධුරං වඩ්ඪිස්සති, අම්හාකං පන සන්තිකෙ වසන්තස්ස ගන්ථධුරඤ්ච විපස්සනාධුරඤ්ච පරිපූරෙස්සතීති. ථෙරො සත්ථු වචනං සම්පටිච්ඡිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.1.441-595) –
So pabbajitvā upasampanno satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ, bhante, araññavāsaṃ anujānāthā’’ti āha. Bhikkhu tava araññe vasantassa ekameva dhuraṃ vaḍḍhissati, amhākaṃ pana santike vasantassa ganthadhurañca vipassanādhurañca paripūressatīti. Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.441-595) –
‘‘නගරෙ හංසවතියා, සුජාතො නාම බ්රාහ්මණො;
‘‘Nagare haṃsavatiyā, sujāto nāma brāhmaṇo;
අසීතිකොටිනිචයො, පහූතධනධඤ්ඤවා.
Asītikoṭinicayo, pahūtadhanadhaññavā.
‘‘අජ්ඣායකො මන්තධරො, තිණ්ණං වෙදාන පාරගූ;
‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
ලක්ඛණෙ ඉතිහාසෙ ච, සධම්මෙ පාරමිං ගතො.
Lakkhaṇe itihāse ca, sadhamme pāramiṃ gato.
‘‘පරිබ්බාජා එකසිඛා, ගොතමා බුද්ධසාවකා;
‘‘Paribbājā ekasikhā, gotamā buddhasāvakā;
චරකා තාපසා චෙව, චරන්ති මහියා තදා.
Carakā tāpasā ceva, caranti mahiyā tadā.
‘‘තෙපි මං පරිවාරෙන්ති, බ්රාහ්මණො විස්සුතො ඉති;
‘‘Tepi maṃ parivārenti, brāhmaṇo vissuto iti;
බහුජ්ජනො මං පූජෙති, නාහං පූජෙමි කිඤ්චනං.
Bahujjano maṃ pūjeti, nāhaṃ pūjemi kiñcanaṃ.
‘‘පූජාරහං න පස්සාමි, මානත්ථද්ධො අහං තදා;
‘‘Pūjārahaṃ na passāmi, mānatthaddho ahaṃ tadā;
බුද්ධොති වචනං නත්ථි, තාව නුප්පජ්ජතෙ ජිනො.
Buddhoti vacanaṃ natthi, tāva nuppajjate jino.
‘‘අච්චයෙන අහොරත්තං, පදුමුත්තරනාමකො;
‘‘Accayena ahorattaṃ, padumuttaranāmako;
සබ්බං තමං විනොදෙත්වා, ලොකෙ උප්පජ්ජි චක්ඛුමා.
Sabbaṃ tamaṃ vinodetvā, loke uppajji cakkhumā.
‘‘විත්ථාරිකෙ බාහුජඤ්ඤෙ, පුථුභූතෙ ච සාසනෙ;
‘‘Vitthārike bāhujaññe, puthubhūte ca sāsane;
උපාගමි තදා බුද්ධො, නගරං හංසසව්හයං.
Upāgami tadā buddho, nagaraṃ haṃsasavhayaṃ.
‘‘පිතු අත්ථාය සො බුද්ධො, ධම්මං දෙසෙසි චක්ඛුමා;
‘‘Pitu atthāya so buddho, dhammaṃ desesi cakkhumā;
තෙන කාලෙන පරිසා, සමන්තා යොජනං තදා.
Tena kālena parisā, samantā yojanaṃ tadā.
‘‘සම්මතො මනුජානං සො, සුනන්දො නාම තාපසො;
‘‘Sammato manujānaṃ so, sunando nāma tāpaso;
යාවතා බුද්ධපරිසා, පුප්ඵෙහච්ඡාදයී තදා.
Yāvatā buddhaparisā, pupphehacchādayī tadā.
‘‘චතුසච්චං පකාසෙන්තෙ, සෙට්ඨෙ ච පුප්ඵමණ්ඩපෙ;
‘‘Catusaccaṃ pakāsente, seṭṭhe ca pupphamaṇḍape;
කොටිසතසහස්සානං, ධම්මාභිසමයො අහු.
Koṭisatasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu.
‘‘සත්තරත්තින්දිවං බුද්ධො, වස්සෙත්වා ධම්මවුට්ඨියො;
‘‘Sattarattindivaṃ buddho, vassetvā dhammavuṭṭhiyo;
අට්ඨමෙ දිවසෙ පත්තෙ, සුනන්දං කිත්තයී ජිනො.
Aṭṭhame divase patte, sunandaṃ kittayī jino.
‘‘දෙවලොකෙ මනුස්සෙ වා, සංසරන්තො අයං භවෙ;
‘‘Devaloke manusse vā, saṃsaranto ayaṃ bhave;
සබ්බෙසං පවරො හුත්වා, භවෙසු සංසරිස්සති.
Sabbesaṃ pavaro hutvā, bhavesu saṃsarissati.
‘‘කප්පසතසහස්සම්හි, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘තස්ස ධම්මෙසු දායාදො, ඔරසො ධම්මනිම්මිතො;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
මන්තාණිපුත්තො පුණ්ණොති, හෙස්සති සත්ථු සාවකො.
Mantāṇiputto puṇṇoti, hessati satthu sāvako.
‘‘එවං කිත්තයි සම්බුද්ධො, සුනන්දං තාපසං තදා;
‘‘Evaṃ kittayi sambuddho, sunandaṃ tāpasaṃ tadā;
හාසයන්තො ජනං සබ්බං, දස්සයන්තො සකං බලං.
Hāsayanto janaṃ sabbaṃ, dassayanto sakaṃ balaṃ.
‘‘කතඤ්ජලී නමස්සන්ති, සුනන්දං තාපසං ජනා;
‘‘Katañjalī namassanti, sunandaṃ tāpasaṃ janā;
බුද්ධෙ කාරං කරිත්වාන, සොධෙසි ගතිමත්තනො.
Buddhe kāraṃ karitvāna, sodhesi gatimattano.
‘‘තත්ථ මෙ අහු සඞ්කප්පො, සුත්වාන මුනිනො වචං;
‘‘Tattha me ahu saṅkappo, sutvāna munino vacaṃ;
අහම්පි කාරං කස්සාමි, යථා පස්සාමි ගොතමං.
Ahampi kāraṃ kassāmi, yathā passāmi gotamaṃ.
‘‘එවාහං චින්තයිත්වාන, කිරියං චින්තයිං මම;
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, kiriyaṃ cintayiṃ mama;
ක්යාහං කම්මං ආචරාමි, පුඤ්ඤක්ඛෙත්තෙ අනුත්තරෙ.
Kyāhaṃ kammaṃ ācarāmi, puññakkhette anuttare.
‘‘අයඤ්ච පාඨිකො භික්ඛු, සබ්බපාඨිස්ස සාසනෙ;
‘‘Ayañca pāṭhiko bhikkhu, sabbapāṭhissa sāsane;
විනයෙ අග්ගනික්ඛිත්තො, තං ඨානං පත්ථයෙ අහං.
Vinaye agganikkhitto, taṃ ṭhānaṃ patthaye ahaṃ.
‘‘ඉදං මෙ අමිතං භොගං, අක්ඛොභං සාගරූපමං;
‘‘Idaṃ me amitaṃ bhogaṃ, akkhobhaṃ sāgarūpamaṃ;
තෙන භොගෙන බුද්ධස්ස, ආරාමං මාපයෙ අහං.
Tena bhogena buddhassa, ārāmaṃ māpaye ahaṃ.
‘‘සොභනං නාම ආරාමං, නගරස්ස පුරත්ථතො;
‘‘Sobhanaṃ nāma ārāmaṃ, nagarassa puratthato;
කිණිත්වා සතසහස්සෙන, සඞ්ඝාරාමං අමාපයිං.
Kiṇitvā satasahassena, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
‘‘කූටාගාරෙ ච පාසාදෙ, මණ්ඩපෙ හම්මියෙ ගුහා;
‘‘Kūṭāgāre ca pāsāde, maṇḍape hammiye guhā;
චඞ්කමෙ සුකතෙ කත්වා, සඞ්ඝාරාමං අමාපයිං.
Caṅkame sukate katvā, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
‘‘ජන්තාඝරං අග්ගිසාලං, අථො උදකමාළකං;
‘‘Jantāgharaṃ aggisālaṃ, atho udakamāḷakaṃ;
න්හානඝරං මාපයිත්වා, භික්ඛුසඞ්ඝස්සදාසහං.
Nhānagharaṃ māpayitvā, bhikkhusaṅghassadāsahaṃ.
‘‘ආසන්දියො පීඨකෙ ච, පරිභොගෙ ච භාජනෙ;
‘‘Āsandiyo pīṭhake ca, paribhoge ca bhājane;
ආරාමිකඤ්ච භෙසජ්ජං, සබ්බමෙතං අදාසහං.
Ārāmikañca bhesajjaṃ, sabbametaṃ adāsahaṃ.
‘‘ආරක්ඛං පට්ඨපෙත්වාන, පාකාරං කාරයිං දළ්හං;
‘‘Ārakkhaṃ paṭṭhapetvāna, pākāraṃ kārayiṃ daḷhaṃ;
මා නං කොචි විහෙඨෙසි, සන්තචිත්තාන තාදිනං.
Mā naṃ koci viheṭhesi, santacittāna tādinaṃ.
‘‘සතසහස්සෙනාවාසං, සඞ්ඝාරාමෙ අමාපයිං;
‘‘Satasahassenāvāsaṃ, saṅghārāme amāpayiṃ;
වෙපුල්ලං තං මාපයිත්වා, සම්බුද්ධං උපනාමයිං.
Vepullaṃ taṃ māpayitvā, sambuddhaṃ upanāmayiṃ.
‘‘නිට්ඨාපිතො මයාරාමො, සම්පටිච්ඡ තුවං මුනි;
‘‘Niṭṭhāpito mayārāmo, sampaṭiccha tuvaṃ muni;
නිය්යාදෙස්සාමි තං වීර, අධිවාසෙහි චක්ඛුම.
Niyyādessāmi taṃ vīra, adhivāsehi cakkhuma.
‘‘පදුමුත්තරො ලොකවිදූ, ආහුතීනං පටිග්ගහො;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
මම සඞ්කප්පමඤ්ඤාය, අධිවාසෙසි නායකො.
Mama saṅkappamaññāya, adhivāsesi nāyako.
‘‘අධිවාසනමඤ්ඤාය, සබ්බඤ්ඤුස්ස මහෙසිනො;
‘‘Adhivāsanamaññāya, sabbaññussa mahesino;
භොජනං පටියාදෙත්වා, කාලමාරොචයිං අහං.
Bhojanaṃ paṭiyādetvā, kālamārocayiṃ ahaṃ.
‘‘ආරොචිතම්හි කාලම්හි, පදුමුත්තරනායකො;
‘‘Ārocitamhi kālamhi, padumuttaranāyako;
ඛීණාසවසහස්සෙහි, ආරාමං මෙ උපාගමි.
Khīṇāsavasahassehi, ārāmaṃ me upāgami.
‘‘නිසින්නං කාලමඤ්ඤාය, අන්නපානෙන තප්පයිං;
‘‘Nisinnaṃ kālamaññāya, annapānena tappayiṃ;
භුත්තාවිං කාලමඤ්ඤාය, ඉදං වචනමබ්රවිං.
Bhuttāviṃ kālamaññāya, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘කීතො සතසහස්සෙන, තත්තකෙනෙව කාරිතො;
‘‘Kīto satasahassena, tattakeneva kārito;
සොභනො නාම ආරාමො, සම්පටිච්ඡ තුවං මුනි.
Sobhano nāma ārāmo, sampaṭiccha tuvaṃ muni.
‘‘ඉමිනාරාමදානෙන , චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Iminārāmadānena , cetanāpaṇidhīhi ca;
භවෙ නිබ්බත්තමානොහං, ලභාමි මම පත්ථිතං.
Bhave nibbattamānohaṃ, labhāmi mama patthitaṃ.
‘‘පටිග්ගහෙත්වා සම්බුද්ධො, සඞ්ඝාරාමං සුමාපිතං;
‘‘Paṭiggahetvā sambuddho, saṅghārāmaṃ sumāpitaṃ;
භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා, ඉදං වචනමබ්රවි.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘යො සො බුද්ධස්ස පාදාසි, සඞ්ඝාරාමං සුමාපිතං;
‘‘Yo so buddhassa pādāsi, saṅghārāmaṃ sumāpitaṃ;
තමහං කිත්තයිස්සාමි, සුණාථ මම භාසතො.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘හත්ථී අස්සා රථා පත්තී, සෙනා ච චතුරඞ්ගිනී;
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā ca caturaṅginī;
පරිවාරෙස්සන්තිමං නිච්චං, සඞ්ඝාරාමස්සිදං ඵලං.
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘සට්ඨි තූරසහස්සානි, භෙරියො සමලඞ්කතා;
‘‘Saṭṭhi tūrasahassāni, bheriyo samalaṅkatā;
පරිවාරෙස්සන්තිමං නිච්චං, සඞ්ඝාරාමස්සිදං ඵලං.
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘ඡළසීතිසහස්සානි, නාරියො සමලඞ්කතා;
‘‘Chaḷasītisahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
විචිත්තවත්ථාභරණා, ආමුත්තමණිකුණ්ඩලා.
Vicittavatthābharaṇā, āmuttamaṇikuṇḍalā.
‘‘අළාරපම්හා හසුලා, සුසඤ්ඤා තනුමජ්ඣිමා;
‘‘Aḷārapamhā hasulā, susaññā tanumajjhimā;
පරිවාරෙස්සන්තිමං නිච්චං, සඞ්ඝාරාමස්සිදං ඵලං.
Parivāressantimaṃ niccaṃ, saṅghārāmassidaṃ phalaṃ.
‘‘තිංසකප්පසහස්සානි, දෙවලොකෙ රමිස්සති;
‘‘Tiṃsakappasahassāni, devaloke ramissati;
සහස්සක්ඛත්තුං දෙවින්දො, දෙවරජ්ජං කරිස්සති.
Sahassakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissati.
‘‘දෙවරාජෙන පත්තබ්බං, සබ්බං පටිලභිස්සති;
‘‘Devarājena pattabbaṃ, sabbaṃ paṭilabhissati;
අනූනභොගො හුත්වාන, දෙවරජ්ජං කරිස්සති.
Anūnabhogo hutvāna, devarajjaṃ karissati.
‘‘සහස්සක්ඛත්තුං චක්කවත්තී, රාජා රට්ඨෙ භවිස්සති.
‘‘Sahassakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissati.
පථබ්යා රජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං.
Pathabyā rajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘කප්පසතසහස්සම්හි, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘තස්ස ධම්මෙසු දායාදො, ඔරසො ධම්මනිම්මිතො;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
උපාලි නාම නාමෙන, හෙස්සති සත්ථු සාවකො.
Upāli nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘විනයෙ පාරමිං පත්වා, ඨානාඨානෙ ච කොවිදො;
‘‘Vinaye pāramiṃ patvā, ṭhānāṭhāne ca kovido;
ජිනසාසනං ධාරෙන්තො, විහරිස්සතිනාසවො.
Jinasāsanaṃ dhārento, viharissatināsavo.
‘‘සබ්බමෙතං අභිඤ්ඤාය, ගොතමො සක්යපුඞ්ගවො;
‘‘Sabbametaṃ abhiññāya, gotamo sakyapuṅgavo;
භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා, එතදග්ගෙ ඨපෙස්සති.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapessati.
‘‘අපරිමෙය්යුපාදාය, පත්ථෙමි තව සාසනං;
‘‘Aparimeyyupādāya, patthemi tava sāsanaṃ;
සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, සබ්බසංයොජනක්ඛයො.
So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.
‘‘යථා සූලාවුතො පොසො, රාජදණ්ඩෙන තජ්ජිතො;
‘‘Yathā sūlāvuto poso, rājadaṇḍena tajjito;
සූලෙ සාතං අවින්දන්තො, පරිමුත්තිංව ඉච්ඡති.
Sūle sātaṃ avindanto, parimuttiṃva icchati.
‘‘තථෙවාහං මහාවීර, භවදණ්ඩෙන තජ්ජිතො;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, bhavadaṇḍena tajjito;
කම්මසූලාවුතො සන්තො, පිපාසාවෙදනට්ටිතො.
Kammasūlāvuto santo, pipāsāvedanaṭṭito.
‘‘භවෙ සාතං න වින්දාමි, ඩය්හන්තො තීහි අග්ගිභි;
‘‘Bhave sātaṃ na vindāmi, ḍayhanto tīhi aggibhi;
පරිමුත්තිං ගවෙසාමි, යථාපි රාජදණ්ඩිතො.
Parimuttiṃ gavesāmi, yathāpi rājadaṇḍito.
‘‘යථා විසාදො පුරිසො, විසෙන පරිපීළිතො;
‘‘Yathā visādo puriso, visena paripīḷito;
අගදං සො ගවෙසෙය්ය, විසඝාතායුපාලනං.
Agadaṃ so gaveseyya, visaghātāyupālanaṃ.
‘‘ගවෙසමානො පස්සෙය්ය, අගදං විසඝාතකං;
‘‘Gavesamāno passeyya, agadaṃ visaghātakaṃ;
තං පිවිත්වා සුඛී අස්ස, විසම්හා පරිමුත්තියා.
Taṃ pivitvā sukhī assa, visamhā parimuttiyā.
‘‘තථෙවාහං මහාවීර, යථා විසහතො නරො;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, yathā visahato naro;
සම්පීළිතො අවිජ්ජාය, සද්ධම්මාගදමෙසහං.
Sampīḷito avijjāya, saddhammāgadamesahaṃ.
‘‘ධම්මාගදං ගවෙසන්තො, අද්දක්ඛිං සක්යසාසනං;
‘‘Dhammāgadaṃ gavesanto, addakkhiṃ sakyasāsanaṃ;
අග්ගං සබ්බොසධානං තං, සබ්බසල්ලවිනොදනං.
Aggaṃ sabbosadhānaṃ taṃ, sabbasallavinodanaṃ.
‘‘ධම්මොසධං පිවිත්වාන, විසං සබ්බං සමූහනිං;
‘‘Dhammosadhaṃ pivitvāna, visaṃ sabbaṃ samūhaniṃ;
අජරාමරං සීතිභාවං, නිබ්බානං ඵස්සයිං අහං.
Ajarāmaraṃ sītibhāvaṃ, nibbānaṃ phassayiṃ ahaṃ.
‘‘යථා භූතට්ටිතො පොසො, භූතග්ගාහෙන පීළිතො;
‘‘Yathā bhūtaṭṭito poso, bhūtaggāhena pīḷito;
භූතවෙජ්ජං ගවෙසෙය්ය, භූතස්මා පරිමුත්තියා.
Bhūtavejjaṃ gaveseyya, bhūtasmā parimuttiyā.
‘‘ගවෙසමානො පස්සෙය්ය, භූතවිජ්ජාසු කොවිදං;
‘‘Gavesamāno passeyya, bhūtavijjāsu kovidaṃ;
තස්ස සො විහනෙ භූතං, සමූලඤ්ච විනාසයෙ.
Tassa so vihane bhūtaṃ, samūlañca vināsaye.
‘‘තථෙවාහං මහාවීර, තමග්ගාහෙන පීළිතො;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, tamaggāhena pīḷito;
ඤාණාලොකං ගවෙසාමි, තමතො පරිමුත්තියා.
Ñāṇālokaṃ gavesāmi, tamato parimuttiyā.
‘‘අථද්දසං සක්යමුනිං, කිලෙසතමසොධනං;
‘‘Athaddasaṃ sakyamuniṃ, kilesatamasodhanaṃ;
සො මෙ තමං විනොදෙසි, භූතවෙජ්ජොව භූතකං.
So me tamaṃ vinodesi, bhūtavejjova bhūtakaṃ.
‘‘සංසාරසොතං සඤ්ඡින්දිං, තණ්හාසොතං නිවාරයිං;
‘‘Saṃsārasotaṃ sañchindiṃ, taṇhāsotaṃ nivārayiṃ;
භවං උග්ඝාටයිං සබ්බං, භූතවෙජ්ජොව මූලතො.
Bhavaṃ ugghāṭayiṃ sabbaṃ, bhūtavejjova mūlato.
‘‘ගරුළො යථා ඔපතති, පන්නගං භක්ඛමත්තනො;
‘‘Garuḷo yathā opatati, pannagaṃ bhakkhamattano;
සමන්තා යොජනසතං, වික්ඛොභෙති මහාසරං.
Samantā yojanasataṃ, vikkhobheti mahāsaraṃ.
‘‘පන්නගං සො ගහෙත්වාන, අධොසීසං විහෙඨයං;
‘‘Pannagaṃ so gahetvāna, adhosīsaṃ viheṭhayaṃ;
ආදාය සො පක්කමති, යෙනකාමං විහඞ්ගමො.
Ādāya so pakkamati, yenakāmaṃ vihaṅgamo.
‘‘තථෙවාහං මහාවීර, යථාපි ගරුළො බලී;
‘‘Tathevāhaṃ mahāvīra, yathāpi garuḷo balī;
අසඞ්ඛතං ගවෙසන්තො, දොසෙ වික්ඛාලයිං අහං.
Asaṅkhataṃ gavesanto, dose vikkhālayiṃ ahaṃ.
‘‘දිට්ඨො අහං ධම්මවරං, සන්තිපදමනුත්තරං;
‘‘Diṭṭho ahaṃ dhammavaraṃ, santipadamanuttaraṃ;
ආදාය විහරාමෙතං, ගරුළො පන්නගං යථා.
Ādāya viharāmetaṃ, garuḷo pannagaṃ yathā.
‘‘ආසාවතී නාම ලතා, ජාතා චිත්තලතාවනෙ;
‘‘Āsāvatī nāma latā, jātā cittalatāvane;
තස්සා වස්සසහස්සෙන, එකං නිබ්බත්තතෙ ඵලං.
Tassā vassasahassena, ekaṃ nibbattate phalaṃ.
‘‘තං දෙවා පයිරුපාසන්ති, තාවදූරඵලෙ සති;
‘‘Taṃ devā payirupāsanti, tāvadūraphale sati;
දෙවානං සා පියා එවං, ආසාවතී ලතුත්තමා.
Devānaṃ sā piyā evaṃ, āsāvatī latuttamā.
‘‘සතසහස්සුපාදාය, තාහං පරිචරෙ මුනි;
‘‘Satasahassupādāya, tāhaṃ paricare muni;
සායං පාතං නමස්සාමි, දෙවා ආසාවතිං යථා.
Sāyaṃ pātaṃ namassāmi, devā āsāvatiṃ yathā.
‘‘අවඤ්ඣා පාරිචරියා, අමොඝා ච නමස්සනා;
‘‘Avañjhā pāricariyā, amoghā ca namassanā;
දූරාගතම්පි මං සන්තං, ඛණොයං න විරාධයි.
Dūrāgatampi maṃ santaṃ, khaṇoyaṃ na virādhayi.
‘‘පටිසන්ධිං න පස්සාමි, විචිනන්තො භවෙ අහං;
‘‘Paṭisandhiṃ na passāmi, vicinanto bhave ahaṃ;
නිරූපධි විප්පමුත්තො, උපසන්තො චරාමහං.
Nirūpadhi vippamutto, upasanto carāmahaṃ.
‘‘යථාපි පදුමං නාම, සූරියරංසෙන පුප්ඵති;
‘‘Yathāpi padumaṃ nāma, sūriyaraṃsena pupphati;
තථෙවාහං මහාවීර, බුද්ධරංසෙන පුප්ඵිතො.
Tathevāhaṃ mahāvīra, buddharaṃsena pupphito.
‘‘යථා බලාකයොනිම්හි, න විජ්ජති පුමො සදා;
‘‘Yathā balākayonimhi, na vijjati pumo sadā;
මෙඝෙසු ගජ්ජමානෙසු, ගබ්භං ගණ්හන්ති තා සදා.
Meghesu gajjamānesu, gabbhaṃ gaṇhanti tā sadā.
‘‘චිරම්පි ගබ්භං ධාරෙන්ති, යාව මෙඝො න ගජ්ජති;
‘‘Cirampi gabbhaṃ dhārenti, yāva megho na gajjati;
භාරතො පරිමුච්චන්ති, යදා මෙඝො පවස්සති.
Bhārato parimuccanti, yadā megho pavassati.
‘‘පදුමුත්තරබුද්ධස්ස, ධම්මමෙඝෙන ගජ්ජතො;
‘‘Padumuttarabuddhassa, dhammameghena gajjato;
සද්දෙන ධම්මමෙඝස්ස, ධම්මගබ්භං අගණ්හහං.
Saddena dhammameghassa, dhammagabbhaṃ agaṇhahaṃ.
‘‘සතසහස්සුපාදාය, පුඤ්ඤගබ්භං ධරෙමහං;
‘‘Satasahassupādāya, puññagabbhaṃ dharemahaṃ;
නප්පමුච්චාමි භාරතො, ධම්මමෙඝො න ගජ්ජති.
Nappamuccāmi bhārato, dhammamegho na gajjati.
‘‘යදා තුවං සක්යමුනි, රම්මෙ කපිලවත්ථවෙ;
‘‘Yadā tuvaṃ sakyamuni, ramme kapilavatthave;
ගජ්ජසි ධම්මමෙඝෙන, භාරතො පරිමුච්චහං.
Gajjasi dhammameghena, bhārato parimuccahaṃ.
‘‘සුඤ්ඤතං අනිමිත්තඤ්ච, තථාප්පණිහිතම්පි ච;
‘‘Suññataṃ animittañca, tathāppaṇihitampi ca;
චතුරො ච ඵලෙ සබ්බෙ, ධම්මෙවං විජනයිං අහං.
Caturo ca phale sabbe, dhammevaṃ vijanayiṃ ahaṃ.
‘‘අපරිමෙය්යුපාදාය, පත්ථෙමි තව සාසනං;
‘‘Aparimeyyupādāya, patthemi tava sāsanaṃ;
සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, සන්තිපදමනුත්තරං.
So me attho anuppatto, santipadamanuttaraṃ.
‘‘විනයෙ පාරමිං පත්තො, යථාපි පාඨිකො ඉසි;
‘‘Vinaye pāramiṃ patto, yathāpi pāṭhiko isi;
න මෙ සමසමො අත්ථි, ධාරෙමි සාසනං අහං.
Na me samasamo atthi, dhāremi sāsanaṃ ahaṃ.
‘‘විනයෙ ඛන්ධකෙ චාපි, තිකච්ඡෙදෙ ච පඤ්චකෙ;
‘‘Vinaye khandhake cāpi, tikacchede ca pañcake;
එත්ථ මෙ විමති නත්ථි, අක්ඛරෙ බ්යඤ්ජනෙපි වා.
Ettha me vimati natthi, akkhare byañjanepi vā.
‘‘නිග්ගහෙ පටිකම්මෙ ච, ඨානාඨානෙ ච කොවිදො;
‘‘Niggahe paṭikamme ca, ṭhānāṭhāne ca kovido;
ඔසාරණෙ වුට්ඨාපනෙ, සබ්බත්ථ පාරමිං ගතො.
Osāraṇe vuṭṭhāpane, sabbattha pāramiṃ gato.
‘‘විනයෙ ඛන්ධකෙ වාපි, නික්ඛිපිත්වා පදං අහං;
‘‘Vinaye khandhake vāpi, nikkhipitvā padaṃ ahaṃ;
උභතො විනිවෙඨෙත්වා, රසතො ඔසරෙය්යහං.
Ubhato viniveṭhetvā, rasato osareyyahaṃ.
‘‘නිරුත්තියා සුකුසලො, අත්ථානත්ථෙ ච කොවිදො;
‘‘Niruttiyā sukusalo, atthānatthe ca kovido;
අනඤ්ඤාතං මයා නත්ථි, එකග්ගො සත්ථු සාසනෙ.
Anaññātaṃ mayā natthi, ekaggo satthu sāsane.
‘‘රූපදක්ඛො අහං අජ්ජ, සක්යපුත්තස්ස සාසනෙ;
‘‘Rūpadakkho ahaṃ ajja, sakyaputtassa sāsane;
කඞ්ඛං සබ්බං විනොදෙමි, ඡින්දාමි සබ්බසංසයං.
Kaṅkhaṃ sabbaṃ vinodemi, chindāmi sabbasaṃsayaṃ.
‘‘පදං අනුපදඤ්චාපි, අක්ඛරඤ්චාපි බ්යඤ්ජනං;
‘‘Padaṃ anupadañcāpi, akkharañcāpi byañjanaṃ;
නිදානෙ පරියොසානෙ, සබ්බත්ථ කොවිදො අහං.
Nidāne pariyosāne, sabbattha kovido ahaṃ.
‘‘යථාපි රාජා බලවා, නිග්ගණ්හිත්වා පරන්තපෙ;
‘‘Yathāpi rājā balavā, niggaṇhitvā parantape;
විජිනිත්වාන සඞ්ගාමං, නගරං තත්ථ මාපයෙ.
Vijinitvāna saṅgāmaṃ, nagaraṃ tattha māpaye.
‘‘පාකාරං පරිඛඤ්චාපි, එසිකං ද්වාරකොට්ඨකං;
‘‘Pākāraṃ parikhañcāpi, esikaṃ dvārakoṭṭhakaṃ;
අට්ටාලකෙ ච විවිධෙ, කාරයෙ නගරෙ බහූ.
Aṭṭālake ca vividhe, kāraye nagare bahū.
‘‘සිඞ්ඝාටකං චච්චරඤ්ච, සුවිභත්තන්තරාපණං;
‘‘Siṅghāṭakaṃ caccarañca, suvibhattantarāpaṇaṃ;
කාරයෙය්ය සභං තත්ථ, අත්ථානත්ථවිනිච්ඡයං.
Kārayeyya sabhaṃ tattha, atthānatthavinicchayaṃ.
‘‘නිග්ඝාතත්ථං අමිත්තානං, ඡිද්දාඡිද්දඤ්ච ජානිතුං;
‘‘Nigghātatthaṃ amittānaṃ, chiddāchiddañca jānituṃ;
බලකායස්ස රක්ඛාය, සෙනාපච්චං ඨපෙති සො.
Balakāyassa rakkhāya, senāpaccaṃ ṭhapeti so.
‘‘ආරක්ඛත්ථාය භණ්ඩස්ස, නිධානකුසලං නරං;
‘‘Ārakkhatthāya bhaṇḍassa, nidhānakusalaṃ naraṃ;
මා මෙ භණ්ඩං විනස්සීති, භණ්ඩරක්ඛං ඨපෙති සො.
Mā me bhaṇḍaṃ vinassīti, bhaṇḍarakkhaṃ ṭhapeti so.
‘‘මමත්තො හොති යො රඤ්ඤො, වුද්ධිං යස්ස ච ඉච්ඡති;
‘‘Mamatto hoti yo rañño, vuddhiṃ yassa ca icchati;
තස්සාධිකරණං දෙති, මිත්තස්ස පටිපජ්ජිතුං.
Tassādhikaraṇaṃ deti, mittassa paṭipajjituṃ.
‘‘උප්පාතෙසු නිමිත්තෙසු, ලක්ඛණෙසු ච කොවිදං;
‘‘Uppātesu nimittesu, lakkhaṇesu ca kovidaṃ;
අජ්ඣායකං මන්තධරං, පොරොහිච්චෙ ඨපෙති සො.
Ajjhāyakaṃ mantadharaṃ, porohicce ṭhapeti so.
‘‘එතෙහඞ්ගෙහි සම්පන්නො, ඛත්තියොති පවුච්චති;
‘‘Etehaṅgehi sampanno, khattiyoti pavuccati;
සදා රක්ඛන්ති රාජානං, චක්කවාකොව දුක්ඛිතං.
Sadā rakkhanti rājānaṃ, cakkavākova dukkhitaṃ.
‘‘තථෙව ත්වං මහාවීර, හතාමිත්තොව ඛත්තියො;
‘‘Tatheva tvaṃ mahāvīra, hatāmittova khattiyo;
සදෙවකස්ස ලොකස්ස, ධම්මරාජාති වුච්චති.
Sadevakassa lokassa, dhammarājāti vuccati.
‘‘තිත්ථියෙ නිහනිත්වාන, මාරඤ්චාපි සසෙනකං;
‘‘Titthiye nihanitvāna, mārañcāpi sasenakaṃ;
තමන්ධකාරං විධමිත්වා, ධම්මනගරං අමාපයි.
Tamandhakāraṃ vidhamitvā, dhammanagaraṃ amāpayi.
‘‘සීලං පාකාරකං තත්ථ, ඤාණං තෙ ද්වාරකොට්ඨකං;
‘‘Sīlaṃ pākārakaṃ tattha, ñāṇaṃ te dvārakoṭṭhakaṃ;
සද්ධා තෙ එසිකා වීර, ද්වාරපාලො ච සංවරො.
Saddhā te esikā vīra, dvārapālo ca saṃvaro.
‘‘සතිපට්ඨානමට්ටාලං, පඤ්ඤා තෙ චච්චරං මුනෙ;
‘‘Satipaṭṭhānamaṭṭālaṃ, paññā te caccaraṃ mune;
ඉද්ධිපාදඤ්ච සිඞ්ඝාටං, ධම්මවීථි සුමාපිතා.
Iddhipādañca siṅghāṭaṃ, dhammavīthi sumāpitā.
‘‘සුත්තන්තං අභිධම්මඤ්ච, විනයඤ්චාපි කෙවලං;
‘‘Suttantaṃ abhidhammañca, vinayañcāpi kevalaṃ;
නවඞ්ගං බුද්ධවචනං, එසා ධම්මසභා තව.
Navaṅgaṃ buddhavacanaṃ, esā dhammasabhā tava.
‘‘සුඤ්ඤතං අනිමිත්තඤ්ච, විහාරඤ්චප්පණීහිතං;
‘‘Suññataṃ animittañca, vihārañcappaṇīhitaṃ;
ආනෙඤ්ජඤ්ච නිරොධො ච, එසා ධම්මකුටී තව.
Āneñjañca nirodho ca, esā dhammakuṭī tava.
‘‘පඤ්ඤාය අග්ගො නික්ඛිත්තො, පටිභානෙ ච කොවිදො;
‘‘Paññāya aggo nikkhitto, paṭibhāne ca kovido;
සාරිපුත්තොති නාමෙන, ධම්මසෙනාපතී තව.
Sāriputtoti nāmena, dhammasenāpatī tava.
‘‘චුතූපපාතකුසලො , ඉද්ධියා පාරමිං ගතො;
‘‘Cutūpapātakusalo , iddhiyā pāramiṃ gato;
කොලිතො නාම නාමෙන, පොරොහිච්චො තවං මුනෙ.
Kolito nāma nāmena, porohicco tavaṃ mune.
‘‘පොරාණකවංසධරො, උග්ගතෙජො දුරාසදො;
‘‘Porāṇakavaṃsadharo, uggatejo durāsado;
ධුතවාදීගුණෙනග්ගො, අක්ඛදස්සො තවං මුනෙ.
Dhutavādīguṇenaggo, akkhadasso tavaṃ mune.
‘‘බහුස්සුතො ධම්මධරො, සබ්බපාඨී ච සාසනෙ;
‘‘Bahussuto dhammadharo, sabbapāṭhī ca sāsane;
ආනන්දො නාම නාමෙන, ධම්මාරක්ඛො තවං මුනෙ.
Ānando nāma nāmena, dhammārakkho tavaṃ mune.
‘‘එතෙ සබ්බෙ අතික්කම්ම, පමෙසි භගවා මමං;
‘‘Ete sabbe atikkamma, pamesi bhagavā mamaṃ;
විනිච්ඡයං මෙ පාදාසි, විනයෙ විඤ්ඤුදෙසිතං.
Vinicchayaṃ me pādāsi, vinaye viññudesitaṃ.
‘‘යො කොචි විනයෙ පඤ්හං, පුච්ඡති බුද්ධසාවකො;
‘‘Yo koci vinaye pañhaṃ, pucchati buddhasāvako;
තත්ථ මෙ චින්තනා නත්ථි, තඤ්ඤෙවත්ථං කථෙමහං.
Tattha me cintanā natthi, taññevatthaṃ kathemahaṃ.
‘‘යාවතා බුද්ධඛෙත්තම්හි, ඨපෙත්වා තං මහාමුනි;
‘‘Yāvatā buddhakhettamhi, ṭhapetvā taṃ mahāmuni;
විනයෙ මාදිසො නත්ථි, කුතො භිය්යො භවිස්සති.
Vinaye mādiso natthi, kuto bhiyyo bhavissati.
‘‘භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා, එවං ගජ්ජති ගොතමො;
‘‘Bhikkhusaṅghe nisīditvā, evaṃ gajjati gotamo;
උපාලිස්ස සමො නත්ථි, විනයෙ ඛන්ධකෙසු ච.
Upālissa samo natthi, vinaye khandhakesu ca.
‘‘යාවතා බුද්ධභණිතං, නවඞ්ගං සත්ථුසාසනං;
‘‘Yāvatā buddhabhaṇitaṃ, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
විනයොගධං තං සබ්බං, විනයමූලපස්සිනො.
Vinayogadhaṃ taṃ sabbaṃ, vinayamūlapassino.
‘‘මම කම්මං සරිත්වාන, ගොතමො සක්යපුඞ්ගවො;
‘‘Mama kammaṃ saritvāna, gotamo sakyapuṅgavo;
භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා, එතදග්ගෙ ඨපෙසි මං.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘සතසහස්සුපාදාය, ඉමං ඨානං අපත්ථයිං;
‘‘Satasahassupādāya, imaṃ ṭhānaṃ apatthayiṃ;
සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, විනයෙ පාරමිං ගතො.
So me attho anuppatto, vinaye pāramiṃ gato.
‘‘සක්යානං නන්දිජනනො, කප්පකො ආසහං පුරෙ;
‘‘Sakyānaṃ nandijanano, kappako āsahaṃ pure;
විජහිත්වාන තං ජාතිං, පුත්තො ජාතො මහෙසිනො.
Vijahitvāna taṃ jātiṃ, putto jāto mahesino.
‘‘ඉතො දුතියකෙ කප්පෙ, අඤ්ජසො නාම ඛත්තියො;
‘‘Ito dutiyake kappe, añjaso nāma khattiyo;
අනන්තතෙජො අමිතයසො, භූමිපාලො මහද්ධනො.
Anantatejo amitayaso, bhūmipālo mahaddhano.
‘‘තස්ස රඤ්ඤො අහං පුත්තො, චන්දනො නාම ඛත්තියො;
‘‘Tassa rañño ahaṃ putto, candano nāma khattiyo;
ජාතිමදෙනුපත්ථද්ධො, යසභොගමදෙන ච.
Jātimadenupatthaddho, yasabhogamadena ca.
‘‘නාගසතසහස්සානි, සබ්බාලඞ්කාරභූසිතා;
‘‘Nāgasatasahassāni, sabbālaṅkārabhūsitā;
තිධාපභින්නා මාතඞ්ගා, පරිවාරෙන්ති මං සදා.
Tidhāpabhinnā mātaṅgā, parivārenti maṃ sadā.
‘‘සබලෙහි පරෙතොහං, උය්යානං ගන්තුකාමකො;
‘‘Sabalehi paretohaṃ, uyyānaṃ gantukāmako;
ආරුය්හ සිරිකං නාගං, නගරා නික්ඛමිං තදා.
Āruyha sirikaṃ nāgaṃ, nagarā nikkhamiṃ tadā.
‘‘චරණෙන ච සම්පන්නො, ගුත්තද්වාරො සුසංවුතො;
‘‘Caraṇena ca sampanno, guttadvāro susaṃvuto;
දෙවලො නාම සම්බුද්ධො, ආගච්ඡි පුරතො මම.
Devalo nāma sambuddho, āgacchi purato mama.
‘‘පෙසෙත්වා සිරිකං නාගං, බුද්ධං ආසාදයිං තදා;
‘‘Pesetvā sirikaṃ nāgaṃ, buddhaṃ āsādayiṃ tadā;
තතො සඤ්ජාතකොපො සො, නාගො නුද්ධරතෙ පදං.
Tato sañjātakopo so, nāgo nuddharate padaṃ.
‘‘නාගං රුණ්ණමනං දිස්වා, බුද්ධෙ කොධං අකාසහං;
‘‘Nāgaṃ ruṇṇamanaṃ disvā, buddhe kodhaṃ akāsahaṃ;
විහෙසයිත්වා සම්බුද්ධං, උය්යානං අගමාසහං.
Vihesayitvā sambuddhaṃ, uyyānaṃ agamāsahaṃ.
‘‘සාතං තත්ථ න වින්දාමි, සිරො පජ්ජලිතො යථා;
‘‘Sātaṃ tattha na vindāmi, siro pajjalito yathā;
පරිළාහෙන ඩය්හාමි, මච්ඡොව බළිසාදකො.
Pariḷāhena ḍayhāmi, macchova baḷisādako.
‘‘සසාගරන්තා පථවී, ආදිත්තා විය හොති මෙ;
‘‘Sasāgarantā pathavī, ādittā viya hoti me;
පිතු සන්තිකුපාගම්ම, ඉදං වචනමබ්රවිං.
Pitu santikupāgamma, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘ආසීවිසංව කුපිතං, අග්ගික්ඛන්ධංව ආගතං;
‘‘Āsīvisaṃva kupitaṃ, aggikkhandhaṃva āgataṃ;
මත්තංව කුඤ්ජරං දන්තිං, යං සයම්භුමසාදයිං.
Mattaṃva kuñjaraṃ dantiṃ, yaṃ sayambhumasādayiṃ.
‘‘ආසාදිතො මයා බුද්ධො, ඝොරො උග්ගතපො ජිනො;
‘‘Āsādito mayā buddho, ghoro uggatapo jino;
පුරා සබ්බෙ විනස්සාම, ඛමාපෙස්සාම තං මුනිං.
Purā sabbe vinassāma, khamāpessāma taṃ muniṃ.
‘‘නො චෙ තං නිජ්ඣාපෙස්සාම, අත්තදන්තං සමාහිතං;
‘‘No ce taṃ nijjhāpessāma, attadantaṃ samāhitaṃ;
ඔරෙන සත්තදිවසා, රට්ඨං මෙ විධමිස්සති.
Orena sattadivasā, raṭṭhaṃ me vidhamissati.
‘‘සුමෙඛලො කොසියො ච, සිග්ගවො චාපි සත්තකො;
‘‘Sumekhalo kosiyo ca, siggavo cāpi sattako;
ආසාදයිත්වා ඉසයො, දුග්ගතා තෙ සරට්ඨකා.
Āsādayitvā isayo, duggatā te saraṭṭhakā.
‘‘යදා කුප්පන්ති ඉසයො, සඤ්ඤතා බ්රහ්මචාරිනො;
‘‘Yadā kuppanti isayo, saññatā brahmacārino;
සදෙවකං විනාසෙන්ති, සසාගරං සපබ්බතං.
Sadevakaṃ vināsenti, sasāgaraṃ sapabbataṃ.
‘‘තියොජනසහස්සම්හි, පුරිසෙ සන්නිපාතයිං;
‘‘Tiyojanasahassamhi, purise sannipātayiṃ;
අච්චයං දෙසනත්ථාය, සයම්භුං උපසඞ්කමිං.
Accayaṃ desanatthāya, sayambhuṃ upasaṅkamiṃ.
‘‘අල්ලවත්ථා අල්ලසිරා, සබ්බෙව පඤ්ජලීකතා;
‘‘Allavatthā allasirā, sabbeva pañjalīkatā;
බුද්ධස්ස පාදෙ නිපතිත්වා, ඉදං වචනමබ්රවුං.
Buddhassa pāde nipatitvā, idaṃ vacanamabravuṃ.
‘‘ඛමස්සු ත්වං මහාවීර, අභියාචති තං ජනො;
‘‘Khamassu tvaṃ mahāvīra, abhiyācati taṃ jano;
පරිළාහං විනොදෙහි, මා නො රට්ඨං විනාසය.
Pariḷāhaṃ vinodehi, mā no raṭṭhaṃ vināsaya.
‘‘සදෙවමානුසා සබ්බෙ, සදානවා සරක්ඛසා;
‘‘Sadevamānusā sabbe, sadānavā sarakkhasā;
අයොමයෙන කූටෙන, සිරං භින්දෙය්යු මෙ සදා.
Ayomayena kūṭena, siraṃ bhindeyyu me sadā.
‘‘දකෙ අග්ගි න සණ්ඨාති, බීජං සෙලෙ න රූහති;
‘‘Dake aggi na saṇṭhāti, bījaṃ sele na rūhati;
අගදෙ කිමි න සණ්ඨාති, කොපො බුද්ධෙ න ජායති.
Agade kimi na saṇṭhāti, kopo buddhe na jāyati.
‘‘යථා ච භූමි අචලා, අප්පමෙය්යො ච සාගරො;
‘‘Yathā ca bhūmi acalā, appameyyo ca sāgaro;
අනන්තකො ච ආකාසො, එවං බුද්ධා අඛොභියා.
Anantako ca ākāso, evaṃ buddhā akhobhiyā.
‘‘සදා ඛන්තා මහාවීරා, ඛමිතා ච තපස්සිනො;
‘‘Sadā khantā mahāvīrā, khamitā ca tapassino;
ඛන්තානං ඛමිතානඤ්ච, ගමනං තං න විජ්ජති.
Khantānaṃ khamitānañca, gamanaṃ taṃ na vijjati.
‘‘ඉදං වත්වාන සම්බුද්ධො, පරිළාහං විනොදයං;
‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, pariḷāhaṃ vinodayaṃ;
මහාජනස්ස පුරතො, නභං අබ්භුග්ගමී තදා.
Mahājanassa purato, nabhaṃ abbhuggamī tadā.
‘‘තෙන කම්මෙනහං වීර, හීනත්තං අජ්ඣුපාගතො;
‘‘Tena kammenahaṃ vīra, hīnattaṃ ajjhupāgato;
සමතික්කම්ම තං ජාතිං, පාවිසිං අභයං පුරං.
Samatikkamma taṃ jātiṃ, pāvisiṃ abhayaṃ puraṃ.
‘‘තදාපි මං මහාවීර, ඩය්හමානං සුසණ්ඨිතං;
‘‘Tadāpi maṃ mahāvīra, ḍayhamānaṃ susaṇṭhitaṃ;
පරිළාහං විනොදෙසි, සයම්භුඤ්ච ඛමාපයිං.
Pariḷāhaṃ vinodesi, sayambhuñca khamāpayiṃ.
‘‘අජ්ජාපි මං මහාවීර, ඩය්හමානං තිහග්ගිභි;
‘‘Ajjāpi maṃ mahāvīra, ḍayhamānaṃ tihaggibhi;
නිබ්බාපෙසි තයො අග්ගී, සීතිභාවඤ්ච පාපයිං.
Nibbāpesi tayo aggī, sītibhāvañca pāpayiṃ.
‘‘යෙසං සොතාවධානත්ථි, සුණාථ මම භාසතො;
‘‘Yesaṃ sotāvadhānatthi, suṇātha mama bhāsato;
අත්ථං තුය්හං පවක්ඛාමි, යථා දිට්ඨං පදං මම.
Atthaṃ tuyhaṃ pavakkhāmi, yathā diṭṭhaṃ padaṃ mama.
‘‘සයම්භුං තං විමානෙත්වා, සන්තචිත්තං සමාහිතං;
‘‘Sayambhuṃ taṃ vimānetvā, santacittaṃ samāhitaṃ;
තෙන කම්මෙනහං අජ්ජ, ජාතොම්හි නීචයොනියං.
Tena kammenahaṃ ajja, jātomhi nīcayoniyaṃ.
‘‘මා වො ඛණං විරාධෙථ, ඛණාතීතා හි සොචරෙ;
‘‘Mā vo khaṇaṃ virādhetha, khaṇātītā hi socare;
සදත්ථෙ වායමෙය්යාථ, ඛණො වො පටිපාදිතො.
Sadatthe vāyameyyātha, khaṇo vo paṭipādito.
‘‘එකච්චානඤ්ච වමනං, එකච්චානං විරෙචනං;
‘‘Ekaccānañca vamanaṃ, ekaccānaṃ virecanaṃ;
විසං හලාහලං එකෙ, එකච්චානඤ්ච ඔසධං.
Visaṃ halāhalaṃ eke, ekaccānañca osadhaṃ.
‘‘වමනං පටිපන්නානං, ඵලට්ඨානං විරෙචනං;
‘‘Vamanaṃ paṭipannānaṃ, phalaṭṭhānaṃ virecanaṃ;
ඔසධං ඵලලාභීනං, පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ගවෙසිනං.
Osadhaṃ phalalābhīnaṃ, puññakkhettaṃ gavesinaṃ.
‘‘සාසනෙන විරුද්ධානං, විසං හලාහලං යථා;
‘‘Sāsanena viruddhānaṃ, visaṃ halāhalaṃ yathā;
ආසීවිසො දිට්ඨවිසො, එවං ඣාපෙති තං නරං.
Āsīviso diṭṭhaviso, evaṃ jhāpeti taṃ naraṃ.
‘‘සකිං පීතං හලාහලං, උපරුන්ධති ජීවිතං;
‘‘Sakiṃ pītaṃ halāhalaṃ, uparundhati jīvitaṃ;
සාසනෙන විරුජ්ඣිත්වා, කප්පකොටිම්හි ඩය්හති.
Sāsanena virujjhitvā, kappakoṭimhi ḍayhati.
‘‘ඛන්තියා අවිහිංසාය, මෙත්තචිත්තවතාය ච;
‘‘Khantiyā avihiṃsāya, mettacittavatāya ca;
සදෙවකං සො තාරෙති, තස්මා තෙ අවිරාධියා.
Sadevakaṃ so tāreti, tasmā te avirādhiyā.
‘‘ලාභාලාභෙ න සජ්ජන්ති, සම්මානනවිමානනෙ;
‘‘Lābhālābhe na sajjanti, sammānanavimānane;
පථවීසදිසා බුද්ධා, තස්මා තෙ න විරාධියා.
Pathavīsadisā buddhā, tasmā te na virādhiyā.
‘‘දෙවදත්තෙ ච වධකෙ, චොරෙ අඞ්ගුලිමාලකෙ;
‘‘Devadatte ca vadhake, core aṅgulimālake;
රාහුලෙ ධනපාලෙ ච, සබ්බෙසං සමකො මුනි.
Rāhule dhanapāle ca, sabbesaṃ samako muni.
‘‘එතෙසං පටිඝො නත්ථි, රාගොමෙසං න විජ්ජති;
‘‘Etesaṃ paṭigho natthi, rāgomesaṃ na vijjati;
සබ්බෙසං සමකො බුද්ධො, වධකස්සොරසස්ස ච.
Sabbesaṃ samako buddho, vadhakassorasassa ca.
‘‘පන්ථෙ දිස්වාන කාසාවං, ඡඩ්ඩිතං මීළ්හමක්ඛිතං;
‘‘Panthe disvāna kāsāvaṃ, chaḍḍitaṃ mīḷhamakkhitaṃ;
සිරස්මිං අඤ්ජලිං කත්වා, වන්දිතබ්බං ඉසිද්ධජං.
Sirasmiṃ añjaliṃ katvā, vanditabbaṃ isiddhajaṃ.
‘‘අබ්භතීතා ච යෙ බුද්ධා, වත්තමානා අනාගතා;
‘‘Abbhatītā ca ye buddhā, vattamānā anāgatā;
ධජෙනානෙන සුජ්ඣන්ති, තස්මා එතෙ නමස්සියා.
Dhajenānena sujjhanti, tasmā ete namassiyā.
‘‘සත්ථුකප්පං සුවිනයං, ධාරෙමි හදයෙනහං;
‘‘Satthukappaṃ suvinayaṃ, dhāremi hadayenahaṃ;
නමස්සමානො විනයං, විහරිස්සාමි සබ්බදා.
Namassamāno vinayaṃ, viharissāmi sabbadā.
‘‘විනයො ආසයො මය්හං, විනයො ඨානචඞ්කමං;
‘‘Vinayo āsayo mayhaṃ, vinayo ṭhānacaṅkamaṃ;
කප්පෙමි විනයෙ වාසං, විනයො මම ගොචරො.
Kappemi vinaye vāsaṃ, vinayo mama gocaro.
‘‘විනයෙ පාරමිප්පත්තො, සමථෙ චාපි කොවිදො;
‘‘Vinaye pāramippatto, samathe cāpi kovido;
උපාලි තං මහාවීර, පාදෙ වන්දති සත්ථුනො.
Upāli taṃ mahāvīra, pāde vandati satthuno.
‘‘සො අහං විචරිස්සාමි, ගාමා ගාමං පුරා පුරං;
‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;
නමස්සමානො සම්බුද්ධං, ධම්මස්ස ච සුධම්මතං.
Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammataṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
තත්ථ හි නං සත්ථා සයමෙව සකලං විනයපිටකං උග්ගණ්හාපෙසි. සො අපරභාගෙ භාරුකච්ඡකවත්ථුං (පාරා. 78) අජ්ජුකවත්ථුං (පාරා. 158) කුමාරකස්සපවත්ථුන්ති ඉමානි තීණි වත්ථූනි විනිච්ඡයි. සත්ථා එකෙකස්මිං විනිච්ඡිතෙ සාධුකාරං දත්වා තයොපි විනිච්ඡයෙ අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා ථෙරං විනයධරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. සො අපරභාගෙ එකස්මිං උපොසථදිවසෙ පාතිමොක්ඛුද්දෙසසමයෙ භික්ඛූ ඔවදන්තො –
Tattha hi naṃ satthā sayameva sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi. So aparabhāge bhārukacchakavatthuṃ (pārā. 78) ajjukavatthuṃ (pārā. 158) kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni vinicchayi. Satthā ekekasmiṃ vinicchite sādhukāraṃ datvā tayopi vinicchaye aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So aparabhāge ekasmiṃ uposathadivase pātimokkhuddesasamaye bhikkhū ovadanto –
249.
249.
‘‘සද්ධාය අභිනික්ඛම්ම, නවපබ්බජිතො නවො;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
මිත්තෙ භජෙය්ය කල්යාණෙ, සුද්ධාජීවෙ අතන්දිතෙ.
Mitte bhajeyya kalyāṇe, suddhājīve atandite.
250.
250.
‘‘සද්ධාය අභිනික්ඛම්ම, නවපබ්බජිතො නවො;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
සඞ්ඝස්මිං විහරං භික්ඛු, සික්ඛෙථ විනයං බුධො.
Saṅghasmiṃ viharaṃ bhikkhu, sikkhetha vinayaṃ budho.
251.
251.
‘‘සද්ධාය අභිනික්ඛම්ම, නවපබ්බජිතො නවො;
‘‘Saddhāya abhinikkhamma, navapabbajito navo;
කප්පාකප්පෙසු කුසලො, චරෙය්ය අපුරක්ඛතො’’ති. – තිස්සො ගාථා අභාසි;
Kappākappesu kusalo, careyya apurakkhato’’ti. – tisso gāthā abhāsi;
තත්ථ සද්ධායාති සද්ධානිමිත්තං, න ජීවිකත්ථන්ති අත්ථො. සද්ධායාති වා කම්මඵලානි රතනත්තයගුණඤ්ච සද්දහිත්වා. අභිනික්ඛම්මාති ඝරාවාසතො නික්ඛමිත්වා. නවපබ්බජිතොති නවො හුත්වා පබ්බජිතො, පඨමවයෙ එව පබ්බජිතො. නවොති සාසනෙ සික්ඛාය අභිනවො දහරො. මිත්තෙ භජෙය්ය කල්යාණෙ සුද්ධාජීවෙ අතන්දිතෙති ‘‘පියො ගරු භාවනීයො’’තිආදිනා (අ. නි. 7.37) වුත්තලක්ඛණෙ කල්යාණමිත්තෙ, මිච්ඡාජීවවිවජ්ජනෙන සුද්ධාජීවෙ , ආරද්ධවීරියතාය අතන්දිතෙ භජෙය්ය උපසඞ්කමෙය්ය, තෙසං ඔවාදානුසාසනීපටිග්ගහණවසෙන සෙවෙය්ය. සඞ්ඝස්මිං විහරන්ති සඞ්ඝෙ භික්ඛුසමූහෙ වත්තපටිවත්තපූරණවසෙන විහරන්තො. සික්ඛෙථ විනයං බුධොති බොධඤාණතාසුකුසලො හුත්වා විනයපරියත්තිං සික්ඛෙය්ය. විනයො හි සාසනස්ස ආයු, තස්මිං ඨිතෙ සාසනං ඨිතං හොති. ‘‘බුද්ධො’’ති ච පඨන්ති, සො එවත්ථො. කප්පාකප්පෙසූති කප්පියාකප්පියෙසු කුසලො සුත්තවසෙන සුත්තානුලොමවසෙන ච නිපුණො ඡෙකො. අපුරක්ඛතොති න පුරක්ඛතො තණ්හාදීහි කුතොචි පුරෙක්ඛාරං අපච්චාසීසන්තො හුත්වා විහරෙය්ය.
Tattha saddhāyāti saddhānimittaṃ, na jīvikatthanti attho. Saddhāyāti vā kammaphalāni ratanattayaguṇañca saddahitvā. Abhinikkhammāti gharāvāsato nikkhamitvā. Navapabbajitoti navo hutvā pabbajito, paṭhamavaye eva pabbajito. Navoti sāsane sikkhāya abhinavo daharo. Mitte bhajeyya kalyāṇe suddhājīve atanditeti ‘‘piyo garu bhāvanīyo’’tiādinā (a. ni. 7.37) vuttalakkhaṇe kalyāṇamitte, micchājīvavivajjanena suddhājīve , āraddhavīriyatāya atandite bhajeyya upasaṅkameyya, tesaṃ ovādānusāsanīpaṭiggahaṇavasena seveyya. Saṅghasmiṃ viharanti saṅghe bhikkhusamūhe vattapaṭivattapūraṇavasena viharanto. Sikkhetha vinayaṃ budhoti bodhañāṇatāsukusalo hutvā vinayapariyattiṃ sikkheyya. Vinayo hi sāsanassa āyu, tasmiṃ ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti. ‘‘Buddho’’ti ca paṭhanti, so evattho. Kappākappesūti kappiyākappiyesu kusalo suttavasena suttānulomavasena ca nipuṇo cheko. Apurakkhatoti na purakkhato taṇhādīhi kutoci purekkhāraṃ apaccāsīsanto hutvā vihareyya.
උපාලිත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Upālittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 11. උපාලිත්ථෙරගාථා • 11. Upālittheragāthā