Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సంయుత్తనికాయ (అట్ఠకథా) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
౩. ఉపనిససుత్తవణ్ణనా
3. Upanisasuttavaṇṇanā
౨౩. తతియే ‘‘జానతో అహ’’న్తిఆదీసు జానతోతి జానన్తస్స. పస్సతోతి పస్సన్తస్స. ద్వేపి పదాని ఏకత్థాని, బ్యఞ్జనమేవ నానం. ఏవం సన్తేపి ‘‘జానతో’’తి ఞాణలక్ఖణం ఉపాదాయ పుగ్గలం నిద్దిసతి. జాననలక్ఖణఞ్హి ఞాణం. ‘‘పస్సతో’’తి ఞాణప్పభావం ఉపాదాయ. పస్సనప్పభావఞ్హి ఞాణం, ఞాణసమఙ్గీపుగ్గలో చక్ఖుమా వియ చక్ఖునా రూపాని , ఞాణేన వివటే ధమ్మే పస్సతి. ఆసవానం ఖయన్తి ఏత్థ ఆసవానం పహానం అసముప్పాదో ఖీణాకారో నత్థిభావోతి అయమ్పి ఆసవక్ఖయోతి వుచ్చతి, భఙ్గోపి మగ్గఫలనిబ్బానానిపి. ‘‘ఆసవానం ఖయా అనాసవం చేతోవిముత్తి’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౪౩౮; విభ॰ ౮౩౧) హి ఖీణాకారో ఆసవక్ఖయోతి వుచ్చతి. ‘‘యో ఆసవానం ఖయో వయో భేదో పరిభేదో అనిచ్చతా అన్తరధాన’’న్తి (విభ॰ ౩౫౪) ఏత్థ భఙ్గో.
23. Tatiye ‘‘jānato aha’’ntiādīsu jānatoti jānantassa. Passatoti passantassa. Dvepi padāni ekatthāni, byañjanameva nānaṃ. Evaṃ santepi ‘‘jānato’’ti ñāṇalakkhaṇaṃ upādāya puggalaṃ niddisati. Jānanalakkhaṇañhi ñāṇaṃ. ‘‘Passato’’ti ñāṇappabhāvaṃ upādāya. Passanappabhāvañhi ñāṇaṃ, ñāṇasamaṅgīpuggalo cakkhumā viya cakkhunā rūpāni , ñāṇena vivaṭe dhamme passati. Āsavānaṃ khayanti ettha āsavānaṃ pahānaṃ asamuppādo khīṇākāro natthibhāvoti ayampi āsavakkhayoti vuccati, bhaṅgopi maggaphalanibbānānipi. ‘‘Āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimutti’’ntiādīsu (ma. ni. 1.438; vibha. 831) hi khīṇākāro āsavakkhayoti vuccati. ‘‘Yo āsavānaṃ khayo vayo bhedo paribhedo aniccatā antaradhāna’’nti (vibha. 354) ettha bhaṅgo.
‘‘సేక్ఖస్స సిక్ఖమానస్స, ఉజుమగ్గానుసారినో;
‘‘Sekkhassa sikkhamānassa, ujumaggānusārino;
ఖయస్మిం పఠమం ఞాణం, తతో అఞ్ఞా అనన్తరా’’తి. (ఇతివు॰ ౬౨); –
Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ, tato aññā anantarā’’ti. (itivu. 62); –
ఏత్థ మగ్గో. సో హి ఆసవే ఖేపేన్తో వూపసమేన్తో ఉప్పజ్జతి, తస్మా ఆసవానం ఖయోతి వుత్తో. ‘‘ఆసవానం ఖయా సమణో హోతీ’’తి ఏత్థ ఫలం. తఞ్హి ఆసవానం ఖీణన్తే ఉప్పజ్జతి, తస్మా ఆసవానం ఖయోతి వుత్తం.
Ettha maggo. So hi āsave khepento vūpasamento uppajjati, tasmā āsavānaṃ khayoti vutto. ‘‘Āsavānaṃ khayā samaṇo hotī’’ti ettha phalaṃ. Tañhi āsavānaṃ khīṇante uppajjati, tasmā āsavānaṃ khayoti vuttaṃ.
‘‘ఆసవా తస్స వడ్ఢన్తి, ఆరా సో ఆసవక్ఖయా’’తి; (ధ॰ ప॰ ౨౫౩) –
‘‘Āsavā tassa vaḍḍhanti, ārā so āsavakkhayā’’ti; (Dha. pa. 253) –
ఏత్థ నిబ్బానం. తఞ్హి ఆగమ్మ ఆసవా ఖీయన్తి, తస్మా ఆసవానం ఖయోతి వుత్తం. ఇధ పన మగ్గఫలాని అధిప్పేతాని. నో అజానతో నో అపస్సతోతి యో పన న జానాతి న పస్సతి, తస్స నో వదామీతి అత్థో. ఏతేన యే అజానతో అపస్సతోపి సంసారాదీహియేవ సుద్ధిం వదన్తి, తే పటిక్ఖిత్తా హోన్తి. పురిమేన పదద్వయేన ఉపాయో వుత్తో, ఇమినా అనుపాయం పటిసేధేతి.
Ettha nibbānaṃ. Tañhi āgamma āsavā khīyanti, tasmā āsavānaṃ khayoti vuttaṃ. Idha pana maggaphalāni adhippetāni. No ajānato no apassatoti yo pana na jānāti na passati, tassa no vadāmīti attho. Etena ye ajānato apassatopi saṃsārādīhiyeva suddhiṃ vadanti, te paṭikkhittā honti. Purimena padadvayena upāyo vutto, iminā anupāyaṃ paṭisedheti.
ఇదాని యం జానతో ఆసవానం ఖయో హోతి, తం దస్సేతుకామో కిఞ్చ, భిక్ఖవే, జానతోతి పుచ్ఛం ఆరభి. తత్థ జాననా బహువిధా. దబ్బజాతికో ఏవ హి కోచి భిక్ఖు ఛత్తం కాతుం జానాతి, కోచి చీవరాదీనం అఞ్ఞతరం, తస్స ఈదిసాని కమ్మాని వత్తసీసే ఠత్వా కరోన్తస్స సా జాననా సగ్గమగ్గఫలానం పదట్ఠానం న హోతీతి న వత్తబ్బం. యో పన సాసనే పబ్బజిత్వా వేజ్జకమ్మాదీని కాతుం జానాతి, తస్సేవం జానతో ఆసవా వడ్ఢన్తియేవ. తస్మా యం జానతో పస్సతో చ ఆసవానం ఖయో హోతి, తదేవ దస్సేన్తో ఇతి రూపన్తిఆదిమాహ. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, జానతోతి ఏవం పఞ్చన్నం ఖన్ధానం ఉదయబ్బయం జానన్తస్స. ఆసవానం ఖయో హోతీతి ఆసవానం ఖయన్తే జాతత్తా ‘‘ఆసవానం ఖయో’’తి లద్ధనామం అరహత్తం హోతి.
Idāni yaṃ jānato āsavānaṃ khayo hoti, taṃ dassetukāmo kiñca, bhikkhave, jānatoti pucchaṃ ārabhi. Tattha jānanā bahuvidhā. Dabbajātiko eva hi koci bhikkhu chattaṃ kātuṃ jānāti, koci cīvarādīnaṃ aññataraṃ, tassa īdisāni kammāni vattasīse ṭhatvā karontassa sā jānanā saggamaggaphalānaṃ padaṭṭhānaṃ na hotīti na vattabbaṃ. Yo pana sāsane pabbajitvā vejjakammādīni kātuṃ jānāti, tassevaṃ jānato āsavā vaḍḍhantiyeva. Tasmā yaṃ jānato passato ca āsavānaṃ khayo hoti, tadeva dassento iti rūpantiādimāha. Evaṃ kho, bhikkhave, jānatoti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayaṃ jānantassa. Āsavānaṃ khayo hotīti āsavānaṃ khayante jātattā ‘‘āsavānaṃ khayo’’ti laddhanāmaṃ arahattaṃ hoti.
ఏవం అరహత్తనికూటేన దేసనం నిట్ఠపేత్వా ఇదాని ఖీణాసవస్స ఆగమనీయం పుబ్బభాగపటిపదం దస్సేతుం యమ్పిస్స తం, భిక్ఖవేతిఆదిమాహ. తత్థ ఖయస్మిం ఖయేఞాణన్తి ఆసవక్ఖయసఙ్ఖాతే అరహత్తఫలే పటిలద్ధే సతి పచ్చవేక్ఖణఞాణం. తఞ్హి అరహత్తఫలసఙ్ఖాతే ఖయస్మిం పఠమవారం ఉప్పన్నే పచ్ఛా ఉప్పన్నత్తా ఖయేఞాణన్తి వుచ్చతి. సఉపనిసన్తి సకారణం సప్పచ్చయం. విముత్తీతి అరహత్తఫలవిముత్తి. సా హిస్స ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో హోతి. ఏవం ఇతో పరేసుపి లబ్భమానవసేన పచ్చయభావో వేదితబ్బో.
Evaṃ arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapetvā idāni khīṇāsavassa āgamanīyaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ dassetuṃ yampissa taṃ, bhikkhavetiādimāha. Tattha khayasmiṃ khayeñāṇanti āsavakkhayasaṅkhāte arahattaphale paṭiladdhe sati paccavekkhaṇañāṇaṃ. Tañhi arahattaphalasaṅkhāte khayasmiṃ paṭhamavāraṃ uppanne pacchā uppannattā khayeñāṇanti vuccati. Saupanisanti sakāraṇaṃ sappaccayaṃ. Vimuttīti arahattaphalavimutti. Sā hissa upanissayapaccayena paccayo hoti. Evaṃ ito paresupi labbhamānavasena paccayabhāvo veditabbo.
విరాగోతి మగ్గో. సో హి కిలేసే విరాజేన్తో ఖేపేన్తో ఉప్పన్నో, తస్మా విరాగోతి వుచ్చతి. నిబ్బిదాతి నిబ్బిదాఞాణం. ఏతేన బలవవిపస్సనం దస్సేతి. బలవవిపస్సనాతి భయతూపట్ఠానే ఞాణం ఆదీనవానుపస్సనే ఞాణం ముఞ్చితుకమ్యతాఞాణం సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణన్తి చతున్నం ఞాణానం అధివచనం. యథాభూతఞాణదస్సనన్తి యథాసభావజాననసఙ్ఖాతం దస్సనం. ఏతేన తరుణవిపస్సనం దస్సేతి. తరుణవిపస్సనా హి బలవవిపస్సనాయ పచ్చయో హోతి. తరుణవిపస్సనాతి సఙ్ఖారపరిచ్ఛేదే ఞాణం కఙ్ఖావితరణే ఞాణం సమ్మసనే ఞాణం మగ్గామగ్గే ఞాణన్తి చతున్నం ఞాణానం అధివచనం. సమాధీతి పాదకజ్ఝానసమాధి. సో హి తరుణవిపస్సనాయ పచ్చయో హోతి. సుఖన్తి అప్పనాయ పుబ్బభాగసుఖం. తఞ్హి పాదకజ్ఝానస్స పచ్చయో హోతి. పస్సద్ధీతి దరథపటిప్పస్సద్ధి. సా హి అప్పనాపుబ్బభాగస్స సుఖస్స పచ్చయో హోతి. పీతీతి బలవపీతి. సా హి దరథపటిప్పస్సద్ధియా పచ్చయో హోతి. పామోజ్జన్తి దుబ్బలపీతి. సా హి బలవపీతియా పచ్చయో హోతి. సద్ధాతి అపరాపరం ఉప్పజ్జనసద్ధా. సా హి దుబ్బలపీతియా పచ్చయో హోతి. దుక్ఖన్తి వట్టదుక్ఖం. తఞ్హి అపరాపరసద్ధాయ పచ్చయో హోతి. జాతీతి సవికారా ఖన్ధజాతి . సా హి వట్టదుక్ఖస్స పచ్చయో హోతి. భవోతి కమ్మభవో. (సో హి సవికారాయ జాతియా పచ్చయో హోతి.) ఏతేనుపాయేన సేసపదానిపి వేదితబ్బాని.
Virāgoti maggo. So hi kilese virājento khepento uppanno, tasmā virāgoti vuccati. Nibbidāti nibbidāñāṇaṃ. Etena balavavipassanaṃ dasseti. Balavavipassanāti bhayatūpaṭṭhāne ñāṇaṃ ādīnavānupassane ñāṇaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇanti catunnaṃ ñāṇānaṃ adhivacanaṃ. Yathābhūtañāṇadassananti yathāsabhāvajānanasaṅkhātaṃ dassanaṃ. Etena taruṇavipassanaṃ dasseti. Taruṇavipassanā hi balavavipassanāya paccayo hoti. Taruṇavipassanāti saṅkhāraparicchede ñāṇaṃ kaṅkhāvitaraṇe ñāṇaṃ sammasane ñāṇaṃ maggāmagge ñāṇanti catunnaṃ ñāṇānaṃ adhivacanaṃ. Samādhīti pādakajjhānasamādhi. So hi taruṇavipassanāya paccayo hoti. Sukhanti appanāya pubbabhāgasukhaṃ. Tañhi pādakajjhānassa paccayo hoti. Passaddhīti darathapaṭippassaddhi. Sā hi appanāpubbabhāgassa sukhassa paccayo hoti. Pītīti balavapīti. Sā hi darathapaṭippassaddhiyā paccayo hoti. Pāmojjanti dubbalapīti. Sā hi balavapītiyā paccayo hoti. Saddhāti aparāparaṃ uppajjanasaddhā. Sā hi dubbalapītiyā paccayo hoti. Dukkhanti vaṭṭadukkhaṃ. Tañhi aparāparasaddhāya paccayo hoti. Jātīti savikārā khandhajāti . Sā hi vaṭṭadukkhassa paccayo hoti. Bhavoti kammabhavo. (So hi savikārāya jātiyā paccayo hoti.) Etenupāyena sesapadānipi veditabbāni.
థుల్లఫుసితకేతి మహాఫుసితకే. పబ్బతకన్దరపదరసాఖాతి ఏత్థ కన్దరం నామ ‘క’న్తిలద్ధనామేన ఉదకేన దారితో ఉదకభిన్నో పబ్బతపదేసో, యో ‘‘నితమ్బో’’తిపి ‘‘నదీకుఞ్ఛో’’తిపి వుచ్చతి. పదరం నామ అట్ఠమాసే దేవే అవస్సన్తే ఫలితో భూమిప్పదేసో. సాఖాతి కుసుమ్భగామినియో ఖుద్దకమాతికాయో. కుసోబ్భాతి ఖుద్దకఆవాటా. మహాసోబ్భాతి మహాఆవాటా. కున్నదియోతి ఖుద్దకనదియో. మహానదియోతి గఙ్గాయమునాదికా మహాసరితా. ఏవమేవ ఖో , భిక్ఖవే, అవిజ్జూపనిసా సఙ్ఖారాతిఆదీసు అవిజ్జా పబ్బతోతి దట్ఠబ్బా. అభిసఙ్ఖారా మేఘోతి, విఞ్ఞాణాదివట్టం కన్దరాదయోతి, విముత్తి సాగరోతి.
Thullaphusitaketi mahāphusitake. Pabbatakandarapadarasākhāti ettha kandaraṃ nāma ‘ka’ntiladdhanāmena udakena dārito udakabhinno pabbatapadeso, yo ‘‘nitambo’’tipi ‘‘nadīkuñcho’’tipi vuccati. Padaraṃ nāma aṭṭhamāse deve avassante phalito bhūmippadeso. Sākhāti kusumbhagāminiyo khuddakamātikāyo. Kusobbhāti khuddakaāvāṭā. Mahāsobbhāti mahāāvāṭā. Kunnadiyoti khuddakanadiyo. Mahānadiyoti gaṅgāyamunādikā mahāsaritā. Evameva kho, bhikkhave, avijjūpanisā saṅkhārātiādīsu avijjā pabbatoti daṭṭhabbā. Abhisaṅkhārā meghoti, viññāṇādivaṭṭaṃ kandarādayoti, vimutti sāgaroti.
యథా పబ్బతమత్థకే దేవో వస్సిత్వా పబ్బతకన్దరాదీని పూరేన్తో అనుపుబ్బేన మహాసముద్దం సాగరం పూరేతి, ఏవం అవిజ్జాపబ్బతమత్థకే తావ అభిసఙ్ఖారమేఘస్స వస్సనం వేదితబ్బం. అస్సుతవా హి బాలపుథుజ్జనో అవిజ్జాయ అఞ్ఞాణీ హుత్వా తణ్హాయ అభిలాసం కత్వా కుసలాకుసలకమ్మం ఆయూహతి, తం కుసలాకుసలకమ్మం పటిసన్ధివిఞ్ఞాణస్స పచ్చయో హోతి, పటిసన్ధివిఞ్ఞాణాదీని నామరూపాదీనం. ఇతి పబ్బతమత్థకే వుట్ఠదేవస్స కన్దరాదయో పూరేత్వా మహాసముద్దం ఆహచ్చ ఠితకాలో వియ అవిజ్జాపబ్బతమత్థకే వుట్ఠస్స అభిసఙ్ఖారమేఘస్స పరమ్పరపచ్చయతాయ అనుపుబ్బేన విఞ్ఞాణాదివట్టం పూరేత్వా ఠితకాలో. బుద్ధవచనం పన పాళియం అగహితమ్పి ‘‘ఇధ తథాగతో లోకే ఉప్పజ్జతి, అగారస్మా అనగారియం పబ్బజతీ’’తి ఇమాయ పాళియా వసేన గహితమేవాతి వేదితబ్బం. యా హి తస్స కులగేహే నిబ్బత్తి, సా కమ్మభవపచ్చయా సవికారా జాతి నామ. సో బుద్ధానం వా బుద్ధసావకానం వా సమ్ముఖీభావం ఆగమ్మ వట్టదోసదీపకం లక్ఖణాహటం ధమ్మకథం సుత్వా వట్టవసేన పీళితో హోతి, ఏవమస్స సవికారా ఖన్ధజాతి వట్టదుక్ఖస్స పచ్చయో హోతి. సో వట్టదుక్ఖేన పీళితో అపరాపరం సద్ధం జనేత్వా అగారస్మా అనగారియం పబ్బజతి, ఏవమస్స వట్టదుక్ఖం అపరాపరసద్ధాయ పచ్చయో హోతి. సో పబ్బజ్జామత్తేనేవ అసన్తుట్ఠో ఊనపఞ్చవస్సకాలే నిస్సయం గహేత్వా వత్తపటిపత్తిం పూరేన్తో ద్వేమాతికా పగుణం కత్వా కమ్మాకమ్మం ఉగ్గహేత్వా యావ అరహత్తా నిజ్జటం కత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరఞ్ఞే వసన్తో పథవీకసిణాదీసు కమ్మం ఆరభతి, తస్స కమ్మట్ఠానం నిస్సాయ దుబ్బలపీతి ఉప్పజ్జతి. తదస్స సద్ధూపనిసం పామోజ్జం, తం బలవపీతియా పచ్చయో హోతి. బలవపీతి దరథపటిప్పస్సద్ధియా, సా అప్పనాపుబ్బభాగసుఖస్స, తం సుఖం పాదకజ్ఝానసమాధిస్స. సో సమాధినా చిత్తకల్లతం జనేత్వా తరుణవిపస్సనాయ కమ్మం కరోతి. ఇచ్చస్స పాదకజ్ఝానసమాధి తరుణవిపస్సనాయ పచ్చయో హోతి, తరుణవిపస్సనా బలవవిపస్సనాయ, బలవవిపస్సనా మగ్గస్స, మగ్గో ఫలవిముత్తియా, ఫలవిముత్తి పచ్చవేక్ఖణఞాణస్సాతి . ఏవం దేవస్స అనుపుబ్బేన సాగరం పూరేత్వా ఠితకాలో వియ ఖీణాసవస్స విముత్తిసాగరం పూరేత్వా ఠితకాలో వేదితబ్బోతి. తతియం.
Yathā pabbatamatthake devo vassitvā pabbatakandarādīni pūrento anupubbena mahāsamuddaṃ sāgaraṃ pūreti, evaṃ avijjāpabbatamatthake tāva abhisaṅkhārameghassa vassanaṃ veditabbaṃ. Assutavā hi bālaputhujjano avijjāya aññāṇī hutvā taṇhāya abhilāsaṃ katvā kusalākusalakammaṃ āyūhati, taṃ kusalākusalakammaṃ paṭisandhiviññāṇassa paccayo hoti, paṭisandhiviññāṇādīni nāmarūpādīnaṃ. Iti pabbatamatthake vuṭṭhadevassa kandarādayo pūretvā mahāsamuddaṃ āhacca ṭhitakālo viya avijjāpabbatamatthake vuṭṭhassa abhisaṅkhārameghassa paramparapaccayatāya anupubbena viññāṇādivaṭṭaṃ pūretvā ṭhitakālo. Buddhavacanaṃ pana pāḷiyaṃ agahitampi ‘‘idha tathāgato loke uppajjati, agārasmā anagāriyaṃ pabbajatī’’ti imāya pāḷiyā vasena gahitamevāti veditabbaṃ. Yā hi tassa kulagehe nibbatti, sā kammabhavapaccayā savikārā jāti nāma. So buddhānaṃ vā buddhasāvakānaṃ vā sammukhībhāvaṃ āgamma vaṭṭadosadīpakaṃ lakkhaṇāhaṭaṃ dhammakathaṃ sutvā vaṭṭavasena pīḷito hoti, evamassa savikārā khandhajāti vaṭṭadukkhassa paccayo hoti. So vaṭṭadukkhena pīḷito aparāparaṃ saddhaṃ janetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, evamassa vaṭṭadukkhaṃ aparāparasaddhāya paccayo hoti. So pabbajjāmatteneva asantuṭṭho ūnapañcavassakāle nissayaṃ gahetvā vattapaṭipattiṃ pūrento dvemātikā paguṇaṃ katvā kammākammaṃ uggahetvā yāva arahattā nijjaṭaṃ katvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe vasanto pathavīkasiṇādīsu kammaṃ ārabhati, tassa kammaṭṭhānaṃ nissāya dubbalapīti uppajjati. Tadassa saddhūpanisaṃ pāmojjaṃ, taṃ balavapītiyā paccayo hoti. Balavapīti darathapaṭippassaddhiyā, sā appanāpubbabhāgasukhassa, taṃ sukhaṃ pādakajjhānasamādhissa. So samādhinā cittakallataṃ janetvā taruṇavipassanāya kammaṃ karoti. Iccassa pādakajjhānasamādhi taruṇavipassanāya paccayo hoti, taruṇavipassanā balavavipassanāya, balavavipassanā maggassa, maggo phalavimuttiyā, phalavimutti paccavekkhaṇañāṇassāti . Evaṃ devassa anupubbena sāgaraṃ pūretvā ṭhitakālo viya khīṇāsavassa vimuttisāgaraṃ pūretvā ṭhitakālo veditabboti. Tatiyaṃ.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / సంయుత్తనికాయ • Saṃyuttanikāya / ౩. ఉపనిససుత్తం • 3. Upanisasuttaṃ
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / సంయుత్తనికాయ (టీకా) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ౩. ఉపనిససుత్తవణ్ణనా • 3. Upanisasuttavaṇṇanā