| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៣. ឧបនិសសុត្តវណ្ណនា
3. Upanisasuttavaṇṇanā
២៣. ជានតោ បស្សតោតិ ឯត្ថ ទស្សនំ បញ្ញាចក្ខុនាវ ទស្សនំ អធិប្បេតំ, ន មំសចក្ខុនាតិ អាហ ‘‘ទ្វេបិ បទានិ ឯកត្ថានី’’តិ។ ឯវំ សន្តេបីតិ បទទ្វយស្ស ឯកត្ថត្តេបិ ញាណលក្ខណញាណប្បភាវវិសយស្ស្ស តថាទស្សនភាវាវិរោធនាតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ជាននលក្ខណញ្ហិ ញាណ’’ន្តិអាទិ។ ញាណប្បភាវន្តិ ញាណានុភាវេន ញាណកិច្ចវិសយោភាសន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘ញាណេន វិវដ្ដេ ធម្មេ បស្សតី’’តិ។ ជានតោ បស្សតោតិ ច ជាននទស្សនមុខេន បុគ្គលាធិដ្ឋានា ទេសនា បវត្តាតិ អាហ – ‘‘ញាណលក្ខណំ ឧបាទាយា’’តិអាទិ។ ជានតោតិ វា បុព្ពភាគញាណេន ជានតោ, អបរភាគេន ញាណេន បស្សតោ។ ជានតោតិ វា វត្វា ន ជាននំ អនុស្សវាការបរិវិតក្កមត្តវសេន ឥធាធិប្បេតំ, អថ ខោ រូបានិ វិយ ចក្ខុវិញ្ញាណេន រូបាទីនិ តេសញ្ច សមុទយាទិកេ បច្ចក្ខេ កត្វា ទស្សនន្តិ វិភាវេតុំ ‘‘បស្សតោ’’តិ វុត្តន្តិ ឯវំ វា ឯត្ថ អត្ថោ។
23.Jānato passatoti ettha dassanaṃ paññācakkhunāva dassanaṃ adhippetaṃ, na maṃsacakkhunāti āha ‘‘dvepi padāni ekatthānī’’ti. Evaṃ santepīti padadvayassa ekatthattepi ñāṇalakkhaṇañāṇappabhāvavisayasssa tathādassanabhāvāvirodhanāti attho. Tenāha ‘‘jānanalakkhaṇañhi ñāṇa’’ntiādi. Ñāṇappabhāvanti ñāṇānubhāvena ñāṇakiccavisayobhāsanti attho. Tenāha ‘‘ñāṇena vivaṭṭe dhamme passatī’’ti. Jānato passatoti ca jānanadassanamukhena puggalādhiṭṭhānā desanā pavattāti āha – ‘‘ñāṇalakkhaṇaṃ upādāyā’’tiādi. Jānatoti vā pubbabhāgañāṇena jānato, aparabhāgena ñāṇena passato. Jānatoti vā vatvā na jānanaṃ anussavākāraparivitakkamattavasena idhādhippetaṃ, atha kho rūpāni viya cakkhuviññāṇena rūpādīni tesañca samudayādike paccakkhe katvā dassananti vibhāvetuṃ ‘‘passato’’ti vuttanti evaṃ vā ettha attho.
អាសវានំ ខយន្តិ អាសវានំ អច្ចន្តប្បហានំ។ សោ បន តេសំ អនុប្បាទនិរោធោ សព្ពេន សព្ពំ អភាវោ ឯវាតិ អាហ ‘‘អសមុប្បាទោ ខីណាការោ នត្ថិភាវោ’’តិ។ អាសវក្ខយសទ្ទស្ស ខីណាការាទីសុ អាគតដ្ឋានំ ទស្សេតុំ ‘‘អាសវានំ ខយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឧជុមគ្គានុសារិនោតិ កិលេសវង្កកាយវង្កាទីនំ បហានេន ឧជុភូតេ សវិបស្សនាហេដ្ឋិមមគ្គធម្មេ អនុស្សរន្តស្ស។ យទេវ ហិស្ស បរិក្ខីណំ។ ខយស្មិំ បឋមំ ញាណំ ‘‘តតោ អញ្ញា អនន្តរា’’តិ ខយសង្ខាតេ អគ្គមគ្គេ តប្បរិយាបន្នមេវ ញាណំ បឋមំ ឧប្បជ្ជតិ, តទនន្តរំ បន អញ្ញា អរហត្តន្តិ។ យទិបិ គាថាយ ‘‘ខយស្មិំ’’ឥច្ចេវ វុត្តំ, សមុច្ឆេទវសេន បន ‘‘អាសវេ ខីណេ មគ្គោ ខយោ’’តិ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘មគ្គោ អាសវក្ខយោតិ វុត្តោ’’តិ។ សមណោតិ សមិតបាបោ អធិប្បេតោ, សោ បន ខីណាសវោ ហោតីតិ។ ‘‘អាសវានំ ខយា’’តិ ឥធ ផលំ, បរិយាយេន បន អាសវក្ខយោ មគ្គោ, តេន បត្តព្ពតោ ផលំ។ ឯតេនេវ និព្ពានស្សបិ អាសវក្ខយភាវោ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។
Āsavānaṃ khayanti āsavānaṃ accantappahānaṃ. So pana tesaṃ anuppādanirodho sabbena sabbaṃ abhāvo evāti āha ‘‘asamuppādo khīṇākāro natthibhāvo’’ti. Āsavakkhayasaddassa khīṇākārādīsu āgataṭṭhānaṃ dassetuṃ ‘‘āsavānaṃ khayā’’tiādi vuttaṃ. Ujumaggānusārinoti kilesavaṅkakāyavaṅkādīnaṃ pahānena ujubhūte savipassanāheṭṭhimamaggadhamme anussarantassa. Yadeva hissa parikkhīṇaṃ. Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ ‘‘tato aññā anantarā’’ti khayasaṅkhāte aggamagge tappariyāpannameva ñāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, tadanantaraṃ pana aññā arahattanti. Yadipi gāthāya ‘‘khayasmiṃ’’icceva vuttaṃ, samucchedavasena pana ‘‘āsave khīṇe maggo khayo’’ti vuccatīti āha ‘‘maggo āsavakkhayoti vutto’’ti. Samaṇoti samitapāpo adhippeto, so pana khīṇāsavo hotīti. ‘‘Āsavānaṃ khayā’’ti idha phalaṃ, pariyāyena pana āsavakkhayo maggo, tena pattabbato phalaṃ. Eteneva nibbānassapi āsavakkhayabhāvo vuttoti veditabbo.
ជានតោ ឯវ បស្សតោ ឯវាតិ ឯវមេត្ថ និយមោ ឥច្ឆិតោ, ន អញ្ញថា វិសេសាភាវតោ អនិដ្ឋាបន្នោវាតិ តស្ស និយមស្ស ផលំ ទស្សេតុំ ‘‘នោ អជានតោ នោ អបស្សតោ’’តិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘យោ បន ន ជានាតិ, ន បស្សតិ, តស្ស នោ វទាមីតិ អត្ថោ’’តិ។ ឥមិនា ខន្ធានំ បរិញ្ញា អាសវក្ខយស្ស ឯកន្តិកការណន្តិ ទស្សេតិ។ ឯតេនាតិ ‘‘នោ អជានតោ, នោ អបស្សតោ’’តិ ឯតេន វចនេន។ តេ បដិក្ខិត្តាតិ កេ បន តេតិ? ‘‘ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តិ (ទី. និ. ១.១៦៨; ម. និ. ២.២២៨) អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តី’’តិ (ទី. និ. ១.១៦៨; ម. និ. ២.១០១, ២២៧) ឯវមាទិវាទា។ តេសុ កេចិ អភិជាតិសង្កន្តិមត្តេន សំសារសុទ្ធិំ បដិជានន្តិ, អញ្ញេ ឥស្សរបជាបតិការណាទិវសេន។ តយិទំ សព្ពំ សំសារាទីហីតិ ឯត្ថេវ សង្គហិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ បុរិមេន បទទ្វយេនាតិ ‘‘ជានតោ បស្សតោ’’តិ ឥមិនា បទទ្វយេន។ ឧបាយោ វុត្តោ ‘‘អាសវក្ខយា’’តិ អធិការតោ។ ឥមិនាតិ ‘‘នោ អជានតោ, នោ អបស្សតោ’’តិ ឥមិនា បទទ្វយេន។ អនុបាយោ ហោតិ ឯស អាសវានំ ខយស្ស, យទិទំ បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ អបរិញ្ញាតិ ‘‘ជានតោ បស្សតោ’’តិ ឥមិនាវ អនិយមវចនេន អនុបាយបដិសេធោបិ អត្ថតោ ពោធិតោ ហោតីតិ។ តមេវ ហិ អត្ថតោ ពោធិតភាវំ វិភាវេតុំ ឯវំ សំវណ្ណនា កតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Jānato eva passato evāti evamettha niyamo icchito, na aññathā visesābhāvato aniṭṭhāpannovāti tassa niyamassa phalaṃ dassetuṃ ‘‘no ajānato no apassato’’ti vuttanti āha ‘‘yo pana na jānāti, na passati, tassa no vadāmīti attho’’ti. Iminā khandhānaṃ pariññā āsavakkhayassa ekantikakāraṇanti dasseti. Etenāti ‘‘no ajānato, no apassato’’ti etena vacanena. Te paṭikkhittāti ke pana teti? ‘‘Bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissanti (dī. ni. 1.168; ma. ni. 2.228) ahetū appaccayā sattā visujjhantī’’ti (dī. ni. 1.168; ma. ni. 2.101, 227) evamādivādā. Tesu keci abhijātisaṅkantimattena saṃsārasuddhiṃ paṭijānanti, aññe issarapajāpatikāraṇādivasena. Tayidaṃ sabbaṃ saṃsārādīhīti ettheva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Purimena padadvayenāti ‘‘jānato passato’’ti iminā padadvayena. Upāyo vutto ‘‘āsavakkhayā’’ti adhikārato. Imināti ‘‘no ajānato, no apassato’’ti iminā padadvayena. Anupāyo hoti esa āsavānaṃ khayassa, yadidaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ apariññāti ‘‘jānato passato’’ti imināva aniyamavacanena anupāyapaṭisedhopi atthato bodhito hotīti. Tameva hi atthato bodhitabhāvaṃ vibhāvetuṃ evaṃ saṃvaṇṇanā katāti daṭṭhabbaṃ.
ទព្ពជាតិកោតិ ទព្ពរូបោ។ សោ ហិ ‘‘ទ្រព្យោ’’តិ វុច្ចតិ ‘‘ទ្រព្យំ វិនស្សតិ នាទ្រព្យ’’ន្តិអាទីសុ។ ទព្ពជាតិកោ វា សារសភាវោ, សារុប្បសីលាចារោតិ អត្ថោ។ យថាហ ‘‘ន ខោ ទព្ព ទព្ពា ឯវំ និព្ពេឋេន្តី’’តិ (បារា. ៣៨៤)។ វត្តសីសេ ឋត្វាតិ វត្តំ ឧត្តមំ ធុរំ កត្វា។ យោ ហិ បរិសុទ្ធាជីវោ កាតុំ អជានន្តានំ សព្រហ្មចារីនំ អត្តនោ វា វស្សវាតាទិបដិពាហនត្ថំ ឆត្តាទីនិ ករោតិ, សោ វត្តសីសេ ឋត្វា ករោតិ នាម។ បទដ្ឋានំ ន ហោតីតិ ន វត្តព្ពំ នាថករណធម្មភាវេន មគ្គផលាធិគមស្ស ឧបនិស្សយភាវតោ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘យានិ តានិ សព្រហ្មចារីនំ ឧច្ចាវចានិ កិច្ចករណីយានិ, តត្ថ ទក្ខោ ហោតី’’តិអាទិ (ទី. និ. ៣.៣៤៥)។ ឯវំ ជានតោតិ ឯវំ វេជ្ជកម្មាទីនំ ជាននហេតុ មិច្ឆាជីវបច្ចយា កាមាសវាទយោ អាសវា វឌ្ឍន្តិយេវ, ន បហីយន្តិ។ ‘‘ឯវំ ខោ…បេ.… អាសវានំ ខយោ ហោតី’’តិ ឥមាយ បាឡិយា អរហត្តស្សេវ គហណំ យុត្តំ ផលគ្គហណេន ហេតុនោ អវុត្តសិទ្ធត្តា។ តេនាហ ‘‘អាសវានំ ខយន្តេ ជាតត្តា’’តិ។
Dabbajātikoti dabbarūpo. So hi ‘‘drabyo’’ti vuccati ‘‘drabyaṃ vinassati nādrabya’’ntiādīsu. Dabbajātiko vā sārasabhāvo, sāruppasīlācāroti attho. Yathāha ‘‘na kho dabba dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384). Vattasīse ṭhatvāti vattaṃ uttamaṃ dhuraṃ katvā. Yo hi parisuddhājīvo kātuṃ ajānantānaṃ sabrahmacārīnaṃ attano vā vassavātādipaṭibāhanatthaṃ chattādīni karoti, so vattasīse ṭhatvā karoti nāma. Padaṭṭhānaṃ na hotīti na vattabbaṃ nāthakaraṇadhammabhāvena maggaphalādhigamassa upanissayabhāvato. Vuttañhi ‘‘yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiccakaraṇīyāni, tattha dakkho hotī’’tiādi (dī. ni. 3.345). Evaṃ jānatoti evaṃ vejjakammādīnaṃ jānanahetu micchājīvapaccayā kāmāsavādayo āsavā vaḍḍhantiyeva, na pahīyanti. ‘‘Evaṃ kho…pe… āsavānaṃ khayo hotī’’ti imāya pāḷiyā arahattasseva gahaṇaṃ yuttaṃ phalaggahaṇena hetuno avuttasiddhattā. Tenāha ‘‘āsavānaṃ khayante jātattā’’ti.
អាគមនំ អាគមោ, តំ អាវហតីតិ អាគមនីយា, បុព្ពភាគបដិបទា។ ខយស្មិន្តិ ភាវេនភាវលក្ខណេ ភុម្មំ, ខយេតិ បន វិសយេ។ តេនាហ ‘‘អាសវក្ខយសង្ខាតេ’’តិ។ ឧបនិសីទតិ ផលំ ឯត្ថាតិ ការណំ ឧបនិសា។ អរហត្តផលវិមុត្តិ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសតោ។ សាតិ វិមុត្តិ។ អស្សាតិ បច្ចវេក្ខណញាណស្ស។ មនស្មិំ វិវដ្ដនិស្សិតេ បន អនន្តរូបនិស្សយាបិ បច្ចយា សម្ភវន្តីតិ ‘‘លព្ភមានវសេន បច្ចយភាវោ វេទិតព្ពោ’’តិ វុត្តំ។
Āgamanaṃ āgamo, taṃ āvahatīti āgamanīyā, pubbabhāgapaṭipadā. Khayasminti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ, khayeti pana visaye. Tenāha ‘‘āsavakkhayasaṅkhāte’’ti. Upanisīdati phalaṃ etthāti kāraṇaṃ upanisā. Arahattaphalavimutti ukkaṭṭhaniddesato. Sāti vimutti. Assāti paccavekkhaṇañāṇassa. Manasmiṃ vivaṭṭanissite pana anantarūpanissayāpi paccayā sambhavantīti ‘‘labbhamānavasena paccayabhāvo veditabbo’’ti vuttaṃ.
វិរជ្ជតិ អសេសសង្ខារតោ ឯតេនាតិ វិរាគោ, មគ្គោ។ និព្ពិន្ទតិ ឯតាយាតិ និព្ពិទា, ពលវវិបស្សនា។ តេនាហ ‘‘ឯតេនា’’តិអាទិ។ បដិសង្ខានុបស្សនាបិ មុច្ចិតុកម្យតាបក្ខិកា ឯវាតិ អធិប្បាយេន ‘‘ចតុន្នំ ញាណានំ អធិវចន’’ន្តិ វុត្តំ។ ‘‘យាវ មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ, តាវ តរុណវិបស្សនា’’តិ ហិ វចនតោ ឧបក្កិលេសវិមុត្តឧទយព្ពយញាណតោ បរំ ពលវវិបស្សនា។ រូបារូបធម្មានំ វិសេសភូតោ សាមញ្ញភូតោ ច យោ យោ សភាវោ យថាសភាវោ, តស្ស ជាននំ យថាសភាវជាននំ។ តទេវ ទស្សនំ។ បច្ចក្ខករណត្ថេន ញាតបរិញ្ញា តីរណបរិញ្ញា ច គហិតា ហោតិ។ តេនាហ ‘‘តរុណវិបស្សន’’ន្តិអាទិ។ សង្ខារបរិច្ឆេទេញាណន្តិ នាមរូបបរិគ្គហញាណំ វទតិ។ កង្ខាវិតរណំ បច្ចយបរិគ្គហោ ធម្មដ្ឋិតិញាណន្តិបិ វុច្ចតិ។ នយវិបស្សនាទិកំ អនុបស្សនាញាណំ សម្មសនំ។ មគ្គាមគ្គេញាណន្តិ មគ្គាមគ្គំ វវត្ថបេត្វា ឋិតំ ញាណំ។ សោ ហិ បាទកជ្ឈានសមាធិ តរុណវិបស្សនាយ បច្ចយោ ហោតិ។ ‘‘សមាហិតោ យថាភូតំ បជានាតិ បស្សតី’’តិ (សំ. និ. ៣.៥.; ៤.៩៩; ៥.១០៧១) ហិ វុត្តំ។
Virajjati asesasaṅkhārato etenāti virāgo, maggo. Nibbindati etāyāti nibbidā, balavavipassanā. Tenāha ‘‘etenā’’tiādi. Paṭisaṅkhānupassanāpi muccitukamyatāpakkhikā evāti adhippāyena ‘‘catunnaṃ ñāṇānaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. ‘‘Yāva maggāmaggañāṇadassanavisuddhi, tāva taruṇavipassanā’’ti hi vacanato upakkilesavimuttaudayabbayañāṇato paraṃ balavavipassanā. Rūpārūpadhammānaṃ visesabhūto sāmaññabhūto ca yo yo sabhāvo yathāsabhāvo, tassa jānanaṃ yathāsabhāvajānanaṃ. Tadeva dassanaṃ. Paccakkhakaraṇatthena ñātapariññā tīraṇapariññā ca gahitā hoti. Tenāha ‘‘taruṇavipassana’’ntiādi. Saṅkhāraparicchedeñāṇanti nāmarūpapariggahañāṇaṃ vadati. Kaṅkhāvitaraṇaṃ paccayapariggaho dhammaṭṭhitiñāṇantipi vuccati. Nayavipassanādikaṃ anupassanāñāṇaṃ sammasanaṃ. Maggāmaggeñāṇanti maggāmaggaṃ vavatthapetvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ. So hi pādakajjhānasamādhi taruṇavipassanāya paccayo hoti. ‘‘Samāhito yathābhūtaṃ pajānāti passatī’’ti (saṃ. ni. 3.5.; 4.99; 5.1071) hi vuttaṃ.
បុព្ពភាគសុខន្តិ ឧបចារជ្ឈានសហិតសុខំ។ ទរថ បដិប្បស្សទ្ធីតិ កាមច្ឆន្ទាទិកិលេសទរថស្ស បដិបស្សម្ភនំ។ ‘‘សុខំបាហំ, ភិក្ខវេ, សឧបនិសំ វទាមី’’តិ ឯត្ថ អធិប្បេតសុខំ ទស្សេតុំ ‘‘អប្បនាបុព្ពភាគស្ស សុខស្សា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតី’’តិ (ទី. និ. ១.៤៦៦;៣.៣៥៩; អ.និ. ១.៣.៩៦) វុត្តអប្បនាសុខស្ស បស្សទ្ធិយា បច្ចយត្តេ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ សុខន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ពលវបីតីតិ ផរណលក្ខណប្បត្តា បីតិ។ តាទិសា ហិ វិតក្កវិចារសុខសមាធីហិ លទ្ធប្បច្ចយា នីវរណំ វិក្ខម្ភន្តី តំនិមិត្តំ ទរថំ បរិឡាហំ បដិបស្សម្ភេតិ។ តេនាហ ‘‘សា ហិ ទរថប្បស្សទ្ធិយា បច្ចយោ ហោតី’’តិ។ ទុព្ពលបីតីតិ តរុណបីតិ។ តេនាហ ‘‘សា ហិ ពលវបីតិយា បច្ចយោ ហោតី’’តិ។ សទ្ធាតិ រតនត្តយគុណានំ កម្មផលស្ស ច សទ្ទហនវសេន បវត្តោ អធិមោក្ខោ, សា បន យស្មា អត្តនោ វិសយេ បុនប្បុនំ ឧប្បជ្ជតិ, ន ឯកវារមេវ, តស្មា អាហ ‘‘អបរាបរំ ឧប្បជ្ជនសទ្ធា’’តិ។ យស្មា សទ្ទហន្តោ សទ្ធេយ្យវត្ថុស្មិំ បមុទិតោ ហោតិ, តស្មា អាហ ‘‘សា ហិ ទុព្ពលបីតិយា បច្ចយោ ហោតី’’តិ។ ទុក្ខទុក្ខាទិភេទស្ស សព្ពស្សបិ ទុក្ខស្ស វដ្ដទុក្ខន្តោគធត្តា តស្ស ច ឥធាធិប្បេតត្តា វុត្តំ ‘‘ទុក្ខន្តិ វដ្ដទុក្ខ’’ន្តិ។ ជរាមរណទុក្ខន្តិ កេចិ, សោកាទយោ ចាតិ អបរេ។ តទុភយស្សបិ សង្គណ្ហនតោ បឋមោ ឯវត្ថោ យុត្តោ។ យស្មា ទុក្ខប្បត្តោ កម្មស្ស ផលានិ សទ្ទហតិ, រតនត្តយេ ច បសាទំ ឧប្បាទេតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘តញ្ហិ អបរាបរសទ្ធាយ បច្ចយោ ហោតី’’តិ។ យស្មា ‘‘អាចរិយានំ សន្តិកេ ធម្មំ សុត្វា បវត្តិទុក្ខ’’ន្តិ ចិន្តយតោ ‘‘ឯកន្តតោ អយំ ធម្មោ ឥមស្ស ទុក្ខស្ស សមតិក្កមាយ ហោតី’’តិ សទ្ធា ឧប្បជ្ជតិ។ តេនាហ ‘‘ធម្មំ សុត្វា តថាគតេ សទ្ធំ បដិលភតី’’តិអាទិ (ទី. និ. ១.១៩១)។ សវិការាតិ ឧប្បាទវិការេន សវិការា ខន្ធជាតិ ជាយនដ្ឋេន។ ជាតិយា បន អសតិ តត្ថ តត្ថ ភវេ នត្ថិ ទុក្ខស្ស សម្ភវោតិ អាហ ‘‘សា ហិ វដ្ដទុក្ខស្ស បច្ចយោ’’តិ។ កម្មភវោតិ កម្មភវាទិកោ តិវិធោបិ កម្មភវោ។ សោ ហិ ឧបបត្តិភវស្ស បច្ចយោ។ ឯវមាទិំ សន្ធាយាហ ‘‘ឯតេនុបាយេនា’’តិ។ សេសបទានីតិ ឧបាទានាទិបទានិ។ អនុលោមញាណំ សង្ខារុបេក្ខាបក្ខិកត្តា និព្ពានគ្គហណេន គហិតំ, គោត្រភុញាណំ បឋមមគ្គស្ស អាវជ្ជនំ។ សោ ហិ តេន វិបស្សនាយ កិញ្ចិ កិញ្ចិ វិសេសដ្ឋានំ កយិរតីតិ តំ អនាមសិត្វា និព្ពិទូបនិសោ វិរាគោតិ ‘‘វិរាគោ’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។
Pubbabhāgasukhanti upacārajjhānasahitasukhaṃ. Daratha paṭippassaddhīti kāmacchandādikilesadarathassa paṭipassambhanaṃ. ‘‘Sukhaṃpāhaṃ, bhikkhave, saupanisaṃ vadāmī’’ti ettha adhippetasukhaṃ dassetuṃ ‘‘appanāpubbabhāgassa sukhassā’’ti vuttaṃ. ‘‘Passaddhakāyo sukhaṃ vedetī’’ti (dī. ni. 1.466;3.359; a.ni. 1.3.96) vuttaappanāsukhassa passaddhiyā paccayatte vattabbameva natthi. Sukhanti etthāpi eseva nayo. Balavapītīti pharaṇalakkhaṇappattā pīti. Tādisā hi vitakkavicārasukhasamādhīhi laddhappaccayā nīvaraṇaṃ vikkhambhantī taṃnimittaṃ darathaṃ pariḷāhaṃ paṭipassambheti. Tenāha ‘‘sā hi darathappassaddhiyā paccayo hotī’’ti. Dubbalapītīti taruṇapīti. Tenāha ‘‘sā hi balavapītiyā paccayo hotī’’ti. Saddhāti ratanattayaguṇānaṃ kammaphalassa ca saddahanavasena pavatto adhimokkho, sā pana yasmā attano visaye punappunaṃ uppajjati, na ekavārameva, tasmā āha ‘‘aparāparaṃ uppajjanasaddhā’’ti. Yasmā saddahanto saddheyyavatthusmiṃ pamudito hoti, tasmā āha ‘‘sā hi dubbalapītiyā paccayo hotī’’ti. Dukkhadukkhādibhedassa sabbassapi dukkhassa vaṭṭadukkhantogadhattā tassa ca idhādhippetattā vuttaṃ ‘‘dukkhanti vaṭṭadukkha’’nti. Jarāmaraṇadukkhanti keci, sokādayo cāti apare. Tadubhayassapi saṅgaṇhanato paṭhamo evattho yutto. Yasmā dukkhappatto kammassa phalāni saddahati, ratanattaye ca pasādaṃ uppādeti, tasmā vuttaṃ ‘‘tañhi aparāparasaddhāya paccayo hotī’’ti. Yasmā ‘‘ācariyānaṃ santike dhammaṃ sutvā pavattidukkha’’nti cintayato ‘‘ekantato ayaṃ dhammo imassa dukkhassa samatikkamāya hotī’’ti saddhā uppajjati. Tenāha ‘‘dhammaṃ sutvā tathāgate saddhaṃ paṭilabhatī’’tiādi (dī. ni. 1.191). Savikārāti uppādavikārena savikārā khandhajāti jāyanaṭṭhena. Jātiyā pana asati tattha tattha bhave natthi dukkhassa sambhavoti āha ‘‘sā hi vaṭṭadukkhassa paccayo’’ti. Kammabhavoti kammabhavādiko tividhopi kammabhavo. So hi upapattibhavassa paccayo. Evamādiṃ sandhāyāha ‘‘etenupāyenā’’ti. Sesapadānīti upādānādipadāni. Anulomañāṇaṃ saṅkhārupekkhāpakkhikattā nibbānaggahaṇena gahitaṃ, gotrabhuñāṇaṃ paṭhamamaggassa āvajjanaṃ. So hi tena vipassanāya kiñci kiñci visesaṭṭhānaṃ kayiratīti taṃ anāmasitvā nibbidūpaniso virāgoti ‘‘virāgo’’icceva vuttaṃ.
កេន ឧទកេន វិទារយិត្វា គតបទេសោតិ កត្វា កន្ទរោ។ និតម្ពោតិបិ ឧទកស្ស។ យថា និន្នំ ឧទកំ បវត្តតិ, តថា និវត្តនភាវេន នទីកុញ្ឆោតិបិ វុច្ចតិ។ ហេមន្តគិម្ហឧតុវសេន អដ្ឋ មាសេ បវត្តោ បថវីវិវរោតិ កត្វា បទរោ។ ខុទ្ទិកា ឧទកវាហិនិយោ សាខា វិយាតិ សាខា , ខុទ្ទកា សោព្ភា កុសុព្ភា ឱ-ការស្ស ឧ-ការំ កត្វា។ ឯវមេវ ខោតិអាទិ ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ’’តិអាទិនា ឧបនីតាយ ឧបមាយ ឧបមេយ្យេន សំសន្ទនន្តិ, តំ យោជេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘អវិជ្ជា បព្ពតោតិ ទដ្ឋព្ពា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អវិជ្ជា ច សន្តានវសេន ចិរំតនកាលប្បវត្តនតោ បចុរជនេហិ ទុប្បជហនតោ ‘‘បព្ពតោ’’តិ វុត្តា។ លោកត្តយាភិព្យាបនតោ អភិសន្ទនតោ ច អភិសង្ខារា មេឃសទិសា។ អភិសង្ខារា មេឃោតិ ទដ្ឋព្ពាតិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ តថា សេសបទទ្វយេបិ។ វិញ្ញាណាទិវដ្ដំ អនុបវត្តិតោ បរម្បរបច្ចយតោ ច កន្ទរាទិសទិសា។ វិមុត្តិ ឯករសត្តា, ហានិវុទ្ធិអភាវតោ ច សាគរសទិសាតិ ឧបមាសំសន្ទនំ។
Kena udakena vidārayitvā gatapadesoti katvā kandaro. Nitambotipi udakassa. Yathā ninnaṃ udakaṃ pavattati, tathā nivattanabhāvena nadīkuñchotipi vuccati. Hemantagimhautuvasena aṭṭha māse pavatto pathavīvivaroti katvā padaro. Khuddikā udakavāhiniyo sākhā viyāti sākhā, khuddakā sobbhā kusubbhā o-kārassa u-kāraṃ katvā. Evameva khotiādi ‘‘seyyathāpi, bhikkhave’’tiādinā upanītāya upamāya upameyyena saṃsandananti, taṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘avijjā pabbatoti daṭṭhabbā’’tiādi vuttaṃ. Tattha avijjā ca santānavasena ciraṃtanakālappavattanato pacurajanehi duppajahanato ‘‘pabbato’’ti vuttā. Lokattayābhibyāpanato abhisandanato ca abhisaṅkhārā meghasadisā. Abhisaṅkhārā meghoti daṭṭhabbāti ānetvā sambandho. Tathā sesapadadvayepi. Viññāṇādivaṭṭaṃ anupavattito paramparapaccayato ca kandarādisadisā. Vimutti ekarasattā, hānivuddhiabhāvato ca sāgarasadisāti upamāsaṃsandanaṃ.
តត្ថ យស្មា បុរិមសិទ្ធាយ អវិជ្ជាយ សតិ អភិសង្ខារា, នាសតិ, តស្មា តេ ឧបរិបព្ពតេ បវត្តា វិយ ហោន្តីតិ វុត្តំ ‘‘អវិជ្ជា…បេ.… វស្សនំ វេទិតព្ព’’ន្តិ។ អស្សុតវា ហីតិអាទិ វុត្តស្សេវ អត្ថស្ស សមត្ថនំ។ តណ្ហាយ អភិលាសំ កត្វាតិ ឯតេន សព្ពស្សបិ អភិសង្ខារវុដ្ឋិតេមនត្ថំ ទីបេតិ។ តណ្ហា ហិ ‘‘ស្នេហោ’’តិ វុត្តា។ អន្តិមភវិកស្ស អន្តភវនិព្ពត្តកោ អភិសង្ខារោ និព្ពានំ ន បត្តោ, តទន្តស្ស ភាគស្ស និព្ពានំ អាហច្ច ឋិតោ វិយ ហោតីតិ ‘‘មហាសមុទ្ទំ អាហច្ច ឋិតកាលោ វិយា’’តិ ឧបមានិទស្សនំ កតំ។ វិញ្ញាណាទិវដ្ដំ បូរេត្វាបិ ឥមិនាបិ ហិ អន្តិមភវិកស្សេវ វិញ្ញាណប្បវត្តិ ទស្សិតា។ សា ហិ បូរិតាតិ វត្តព្ពា តតោ បរំ វិញ្ញាណាទិវដ្ដស្សេវ អភាវតោ។ ជាតស្ស បុគ្គលស្ស ជាតិបច្ចយវដ្ដទុក្ខវេទនាយ ធម្មស្សវនំ ឥច្ឆិតព្ពំ, តំ បន យទិបិ ឥមស្មិំ សុត្តេ ន អាគតំ, សុត្តន្តរេសុ បន អាគតមេវាតិ តតោ អាហរិត្វា តំ វត្តព្ពន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘ពុទ្ធវចនំ បនា’’តិអាទិមាហ។ តយិទំ សាវកពោធិសត្តានំ វសេនាយំ ទេសនាតិ កត្វា វុត្តំ។ ឥតរេសំ បន វសេន វុច្ចមានំ សុត្តន្តរគ្គហណត្ថំ បយោជនំ នត្ថីតិ ‘‘យា ហី’’តិអាទិមាហ។ បាឡិយា វសេន គហិតមេវាតិ សង្ខេបតោ វុត្តអត្ថស្ស វិត្ថារតោ ទស្សនំ។ និព្ពត្តីតិ និព្ពត្តមានា ខន្ធា គហិតាតិ អាហ ‘‘សវិការា’’តិ។ អនិច្ចតាលក្ខណាទិទីបនតោ លក្ខណាហដំ។ កម្មាកម្មន្តិ វិនិច្ឆយំ។ និជ្ជដន្តិ និគ្គុម្ពំ, សុទ្ធន្តិ អត្ថោ។ បថវីកសិណាទីសុ កម្មំ អារភតីតិអាទិ បាឡិយំ សមថបុព្ពង្គមា វិបស្សនា ទស្សិតាតិ កត្វា វុត្តំ ។ ឯវញ្ហិ បាមោជ្ជាទិទស្សនំ សម្ភវតីតិ។ ទេវស្សាតិ មេឃស្ស។ កស្មា បនេត្ថ ‘‘ខីណាសវស្ស…បេ.… ឋិតកាលោ វេទិតព្ពោ’’តិ វុត្តំ, ននុ បុព្ពេ ទេវដ្ឋានិយោ អភិសង្ខារោ វុត្តោ, ន អភិសង្ខារោ ខីណាសវោតិ? នាយំ ទោសោ, ការណូបចារេន ផលស្ស វុត្តត្តា។ អភិសង្ខារមូលកោ ហិ ខន្ធសន្តានោ ខន្ធសន្តានេ ច ឧច្ឆិន្នសំយោគេ ខីណាសវសមញ្ញាតិ។
Tattha yasmā purimasiddhāya avijjāya sati abhisaṅkhārā, nāsati, tasmā te uparipabbate pavattā viya hontīti vuttaṃ ‘‘avijjā…pe… vassanaṃ veditabba’’nti. Assutavā hītiādi vuttasseva atthassa samatthanaṃ. Taṇhāya abhilāsaṃ katvāti etena sabbassapi abhisaṅkhāravuṭṭhitemanatthaṃ dīpeti. Taṇhā hi ‘‘sneho’’ti vuttā. Antimabhavikassa antabhavanibbattako abhisaṅkhāro nibbānaṃ na patto, tadantassa bhāgassa nibbānaṃ āhacca ṭhito viya hotīti ‘‘mahāsamuddaṃ āhacca ṭhitakālo viyā’’ti upamānidassanaṃ kataṃ. Viññāṇādivaṭṭaṃ pūretvāpi imināpi hi antimabhavikasseva viññāṇappavatti dassitā. Sā hi pūritāti vattabbā tato paraṃ viññāṇādivaṭṭasseva abhāvato. Jātassa puggalassa jātipaccayavaṭṭadukkhavedanāya dhammassavanaṃ icchitabbaṃ, taṃ pana yadipi imasmiṃ sutte na āgataṃ, suttantaresu pana āgatamevāti tato āharitvā taṃ vattabbanti dassento ‘‘buddhavacanaṃ panā’’tiādimāha. Tayidaṃ sāvakabodhisattānaṃ vasenāyaṃ desanāti katvā vuttaṃ. Itaresaṃ pana vasena vuccamānaṃ suttantaraggahaṇatthaṃ payojanaṃ natthīti ‘‘yā hī’’tiādimāha. Pāḷiyā vasena gahitamevāti saṅkhepato vuttaatthassa vitthārato dassanaṃ. Nibbattīti nibbattamānā khandhā gahitāti āha ‘‘savikārā’’ti. Aniccatālakkhaṇādidīpanato lakkhaṇāhaṭaṃ. Kammākammanti vinicchayaṃ. Nijjaṭanti niggumbaṃ, suddhanti attho. Pathavīkasiṇādīsu kammaṃ ārabhatītiādi pāḷiyaṃ samathapubbaṅgamā vipassanā dassitāti katvā vuttaṃ . Evañhi pāmojjādidassanaṃ sambhavatīti. Devassāti meghassa. Kasmā panettha ‘‘khīṇāsavassa…pe… ṭhitakālo veditabbo’’ti vuttaṃ, nanu pubbe devaṭṭhāniyo abhisaṅkhāro vutto, na abhisaṅkhāro khīṇāsavoti? Nāyaṃ doso, kāraṇūpacārena phalassa vuttattā. Abhisaṅkhāramūlako hi khandhasantāno khandhasantāne ca ucchinnasaṃyoge khīṇāsavasamaññāti.
ឧបនិសសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Upanisasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៣. ឧបនិសសុត្តំ • 3. Upanisasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ៣. ឧបនិសសុត្តវណ្ណនា • 3. Upanisasuttavaṇṇanā
