| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
೩. ಉಪನಿಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
3. Upanisasuttavaṇṇanā
೨೩. ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಏತ್ಥ ದಸ್ಸನಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾವ ದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೇಪಿ ಪದಾನಿ ಏಕತ್ಥಾನೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಏಕತ್ಥತ್ತೇಪಿ ಞಾಣಲಕ್ಖಣಞಾಣಪ್ಪಭಾವವಿಸಯಸ್ಸ್ಸ ತಥಾದಸ್ಸನಭಾವಾವಿರೋಧನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಾನನಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಞಾಣಪ್ಪಭಾವನ್ತಿ ಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಞಾಣಕಿಚ್ಚವಿಸಯೋಭಾಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಞಾಣೇನ ವಿವಟ್ಟೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋತಿ ಚ ಜಾನನದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಜಾನತೋತಿ ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣೇನ ಜಾನತೋ, ಅಪರಭಾಗೇನ ಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸತೋ। ಜಾನತೋತಿ ವಾ ವತ್ವಾ ನ ಜಾನನಂ ಅನುಸ್ಸವಾಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕಮತ್ತವಸೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ರೂಪಾನಿ ವಿಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪಾದೀನಿ ತೇಸಞ್ಚ ಸಮುದಯಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।
23.Jānato passatoti ettha dassanaṃ paññācakkhunāva dassanaṃ adhippetaṃ, na maṃsacakkhunāti āha ‘‘dvepi padāni ekatthānī’’ti. Evaṃ santepīti padadvayassa ekatthattepi ñāṇalakkhaṇañāṇappabhāvavisayasssa tathādassanabhāvāvirodhanāti attho. Tenāha ‘‘jānanalakkhaṇañhi ñāṇa’’ntiādi. Ñāṇappabhāvanti ñāṇānubhāvena ñāṇakiccavisayobhāsanti attho. Tenāha ‘‘ñāṇena vivaṭṭe dhamme passatī’’ti. Jānato passatoti ca jānanadassanamukhena puggalādhiṭṭhānā desanā pavattāti āha – ‘‘ñāṇalakkhaṇaṃ upādāyā’’tiādi. Jānatoti vā pubbabhāgañāṇena jānato, aparabhāgena ñāṇena passato. Jānatoti vā vatvā na jānanaṃ anussavākāraparivitakkamattavasena idhādhippetaṃ, atha kho rūpāni viya cakkhuviññāṇena rūpādīni tesañca samudayādike paccakkhe katvā dassananti vibhāvetuṃ ‘‘passato’’ti vuttanti evaṃ vā ettha attho.
ಆಸವಾನಂ ಖಯನ್ತಿ ಆಸವಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ। ಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಾವೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಖೀಣಾಕಾರೋ ನತ್ಥಿಭಾವೋ’’ತಿ। ಆಸವಕ್ಖಯಸದ್ದಸ್ಸ ಖೀಣಾಕಾರಾದೀಸು ಆಗತಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಜುಮಗ್ಗಾನುಸಾರಿನೋತಿ ಕಿಲೇಸವಙ್ಕಕಾಯವಙ್ಕಾದೀನಂ ಪಹಾನೇನ ಉಜುಭೂತೇ ಸವಿಪಸ್ಸನಾಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ। ಯದೇವ ಹಿಸ್ಸ ಪರಿಕ್ಖೀಣಂ। ಖಯಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಞಾಣಂ ‘‘ತತೋ ಅಞ್ಞಾ ಅನನ್ತರಾ’’ತಿ ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಮೇವ ಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದನನ್ತರಂ ಪನ ಅಞ್ಞಾ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ। ಯದಿಪಿ ಗಾಥಾಯ ‘‘ಖಯಸ್ಮಿಂ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪನ ‘‘ಆಸವೇ ಖೀಣೇ ಮಗ್ಗೋ ಖಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಆಸವಕ್ಖಯೋತಿ ವುತ್ತೋ’’ತಿ। ಸಮಣೋತಿ ಸಮಿತಪಾಪೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಸೋ ಪನ ಖೀಣಾಸವೋ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿ ಇಧ ಫಲಂ, ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಮಗ್ಗೋ, ತೇನ ಪತ್ತಬ್ಬತೋ ಫಲಂ। ಏತೇನೇವ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಪಿ ಆಸವಕ್ಖಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Āsavānaṃ khayanti āsavānaṃ accantappahānaṃ. So pana tesaṃ anuppādanirodho sabbena sabbaṃ abhāvo evāti āha ‘‘asamuppādo khīṇākāro natthibhāvo’’ti. Āsavakkhayasaddassa khīṇākārādīsu āgataṭṭhānaṃ dassetuṃ ‘‘āsavānaṃ khayā’’tiādi vuttaṃ. Ujumaggānusārinoti kilesavaṅkakāyavaṅkādīnaṃ pahānena ujubhūte savipassanāheṭṭhimamaggadhamme anussarantassa. Yadeva hissa parikkhīṇaṃ. Khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ ‘‘tato aññā anantarā’’ti khayasaṅkhāte aggamagge tappariyāpannameva ñāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, tadanantaraṃ pana aññā arahattanti. Yadipi gāthāya ‘‘khayasmiṃ’’icceva vuttaṃ, samucchedavasena pana ‘‘āsave khīṇe maggo khayo’’ti vuccatīti āha ‘‘maggo āsavakkhayoti vutto’’ti. Samaṇoti samitapāpo adhippeto, so pana khīṇāsavo hotīti. ‘‘Āsavānaṃ khayā’’ti idha phalaṃ, pariyāyena pana āsavakkhayo maggo, tena pattabbato phalaṃ. Eteneva nibbānassapi āsavakkhayabhāvo vuttoti veditabbo.
ಜಾನತೋ ಏವ ಪಸ್ಸತೋ ಏವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ ಅನಿಟ್ಠಾಪನ್ನೋವಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿಯಮಸ್ಸ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ಪನ ನ ಜಾನಾತಿ, ನ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ನೋ ವದಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಪರಿಞ್ಞಾ ಆಸವಕ್ಖಯಸ್ಸ ಏಕನ್ತಿಕಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತೇನಾತಿ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ, ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ವಚನೇನ। ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ಕೇ ಪನ ತೇತಿ? ‘‘ಬಾಲೇ ಚ ಪಣ್ಡಿತೇ ಚ ಸನ್ಧಾವಿತ್ವಾ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೮) ಅಹೇತೂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಸತ್ತಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೧, ೨೨೭) ಏವಮಾದಿವಾದಾ। ತೇಸು ಕೇಚಿ ಅಭಿಜಾತಿಸಙ್ಕನ್ತಿಮತ್ತೇನ ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಇಸ್ಸರಪಜಾಪತಿಕಾರಣಾದಿವಸೇನ। ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಂಸಾರಾದೀಹೀತಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪುರಿಮೇನ ಪದದ್ವಯೇನಾತಿ ‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ। ಉಪಾಯೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ। ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ನೋ ಅಜಾನತೋ, ನೋ ಅಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ। ಅನುಪಾಯೋ ಹೋತಿ ಏಸ ಆಸವಾನಂ ಖಯಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಜಾನತೋ ಪಸ್ಸತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಅನಿಯಮವಚನೇನ ಅನುಪಾಯಪಟಿಸೇಧೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಬೋಧಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ತಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಬೋಧಿತಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಏವಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Jānato eva passato evāti evamettha niyamo icchito, na aññathā visesābhāvato aniṭṭhāpannovāti tassa niyamassa phalaṃ dassetuṃ ‘‘no ajānato no apassato’’ti vuttanti āha ‘‘yo pana na jānāti, na passati, tassa no vadāmīti attho’’ti. Iminā khandhānaṃ pariññā āsavakkhayassa ekantikakāraṇanti dasseti. Etenāti ‘‘no ajānato, no apassato’’ti etena vacanena. Te paṭikkhittāti ke pana teti? ‘‘Bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissanti (dī. ni. 1.168; ma. ni. 2.228) ahetū appaccayā sattā visujjhantī’’ti (dī. ni. 1.168; ma. ni. 2.101, 227) evamādivādā. Tesu keci abhijātisaṅkantimattena saṃsārasuddhiṃ paṭijānanti, aññe issarapajāpatikāraṇādivasena. Tayidaṃ sabbaṃ saṃsārādīhīti ettheva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Purimena padadvayenāti ‘‘jānato passato’’ti iminā padadvayena. Upāyo vutto ‘‘āsavakkhayā’’ti adhikārato. Imināti ‘‘no ajānato, no apassato’’ti iminā padadvayena. Anupāyo hoti esa āsavānaṃ khayassa, yadidaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ apariññāti ‘‘jānato passato’’ti imināva aniyamavacanena anupāyapaṭisedhopi atthato bodhito hotīti. Tameva hi atthato bodhitabhāvaṃ vibhāvetuṃ evaṃ saṃvaṇṇanā katāti daṭṭhabbaṃ.
ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋತಿ ದಬ್ಬರೂಪೋ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ದ್ರಬ್ಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ದ್ರಬ್ಯಂ ವಿನಸ್ಸತಿ ನಾದ್ರಬ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು। ದಬ್ಬಜಾತಿಕೋ ವಾ ಸಾರಸಭಾವೋ, ಸಾರುಪ್ಪಸೀಲಾಚಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ನ ಖೋ ದಬ್ಬ ದಬ್ಬಾ ಏವಂ ನಿಬ್ಬೇಠೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೩೮೪)। ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾತಿ ವತ್ತಂ ಉತ್ತಮಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ। ಯೋ ಹಿ ಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ ಕಾತುಂ ಅಜಾನನ್ತಾನಂ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಅತ್ತನೋ ವಾ ವಸ್ಸವಾತಾದಿಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಛತ್ತಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ಸೋ ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಕರೋತಿ ನಾಮ। ಪದಟ್ಠಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಥಕರಣಧಮ್ಮಭಾವೇನ ಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಉಚ್ಚಾವಚಾನಿ ಕಿಚ್ಚಕರಣೀಯಾನಿ, ತತ್ಥ ದಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೪೫)। ಏವಂ ಜಾನತೋತಿ ಏವಂ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಜಾನನಹೇತು ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಪಚ್ಚಯಾ ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಆಸವಾ ವಡ್ಢನ್ತಿಯೇವ, ನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಖೋ…ಪೇ॰… ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಅರಹತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಯುತ್ತಂ ಫಲಗ್ಗಹಣೇನ ಹೇತುನೋ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯನ್ತೇ ಜಾತತ್ತಾ’’ತಿ।
Dabbajātikoti dabbarūpo. So hi ‘‘drabyo’’ti vuccati ‘‘drabyaṃ vinassati nādrabya’’ntiādīsu. Dabbajātiko vā sārasabhāvo, sāruppasīlācāroti attho. Yathāha ‘‘na kho dabba dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384). Vattasīse ṭhatvāti vattaṃ uttamaṃ dhuraṃ katvā. Yo hi parisuddhājīvo kātuṃ ajānantānaṃ sabrahmacārīnaṃ attano vā vassavātādipaṭibāhanatthaṃ chattādīni karoti, so vattasīse ṭhatvā karoti nāma. Padaṭṭhānaṃ na hotīti na vattabbaṃ nāthakaraṇadhammabhāvena maggaphalādhigamassa upanissayabhāvato. Vuttañhi ‘‘yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiccakaraṇīyāni, tattha dakkho hotī’’tiādi (dī. ni. 3.345). Evaṃ jānatoti evaṃ vejjakammādīnaṃ jānanahetu micchājīvapaccayā kāmāsavādayo āsavā vaḍḍhantiyeva, na pahīyanti. ‘‘Evaṃ kho…pe… āsavānaṃ khayo hotī’’ti imāya pāḷiyā arahattasseva gahaṇaṃ yuttaṃ phalaggahaṇena hetuno avuttasiddhattā. Tenāha ‘‘āsavānaṃ khayante jātattā’’ti.
ಆಗಮನಂ ಆಗಮೋ, ತಂ ಆವಹತೀತಿ ಆಗಮನೀಯಾ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ। ಖಯಸ್ಮಿನ್ತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮಂ, ಖಯೇತಿ ಪನ ವಿಸಯೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತೇ’’ತಿ। ಉಪನಿಸೀದತಿ ಫಲಂ ಏತ್ಥಾತಿ ಕಾರಣಂ ಉಪನಿಸಾ। ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸತೋ। ಸಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಸ್ಸ। ಮನಸ್ಮಿಂ ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತೇ ಪನ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ‘‘ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Āgamanaṃ āgamo, taṃ āvahatīti āgamanīyā, pubbabhāgapaṭipadā. Khayasminti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ, khayeti pana visaye. Tenāha ‘‘āsavakkhayasaṅkhāte’’ti. Upanisīdati phalaṃ etthāti kāraṇaṃ upanisā. Arahattaphalavimutti ukkaṭṭhaniddesato. Sāti vimutti. Assāti paccavekkhaṇañāṇassa. Manasmiṃ vivaṭṭanissite pana anantarūpanissayāpi paccayā sambhavantīti ‘‘labbhamānavasena paccayabhāvo veditabbo’’ti vuttaṃ.
ವಿರಜ್ಜತಿ ಅಸೇಸಸಙ್ಖಾರತೋ ಏತೇನಾತಿ ವಿರಾಗೋ, ಮಗ್ಗೋ। ನಿಬ್ಬಿನ್ದತಿ ಏತಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾ, ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಪಿ ಮುಚ್ಚಿತುಕಮ್ಯತಾಪಕ್ಖಿಕಾ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಯಾವ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧಿ, ತಾವ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಹಿ ವಚನತೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣತೋ ಪರಂ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾ। ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸಭೂತೋ ಸಾಮಞ್ಞಭೂತೋ ಚ ಯೋ ಯೋ ಸಭಾವೋ ಯಥಾಸಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಜಾನನಂ ಯಥಾಸಭಾವಜಾನನಂ। ತದೇವ ದಸ್ಸನಂ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥೇನ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ ಚ ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತರುಣವಿಪಸ್ಸನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಖಾರಪರಿಚ್ಛೇದೇಞಾಣನ್ತಿ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಞಾಣಂ ವದತಿ। ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಯವಿಪಸ್ಸನಾದಿಕಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಸಮ್ಮಸನಂ। ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗೇಞಾಣನ್ತಿ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಞಾಣಂ। ಸೋ ಹಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫.; ೪.೯೯; ೫.೧೦೭೧) ಹಿ ವುತ್ತಂ।
Virajjati asesasaṅkhārato etenāti virāgo, maggo. Nibbindati etāyāti nibbidā, balavavipassanā. Tenāha ‘‘etenā’’tiādi. Paṭisaṅkhānupassanāpi muccitukamyatāpakkhikā evāti adhippāyena ‘‘catunnaṃ ñāṇānaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. ‘‘Yāva maggāmaggañāṇadassanavisuddhi, tāva taruṇavipassanā’’ti hi vacanato upakkilesavimuttaudayabbayañāṇato paraṃ balavavipassanā. Rūpārūpadhammānaṃ visesabhūto sāmaññabhūto ca yo yo sabhāvo yathāsabhāvo, tassa jānanaṃ yathāsabhāvajānanaṃ. Tadeva dassanaṃ. Paccakkhakaraṇatthena ñātapariññā tīraṇapariññā ca gahitā hoti. Tenāha ‘‘taruṇavipassana’’ntiādi. Saṅkhāraparicchedeñāṇanti nāmarūpapariggahañāṇaṃ vadati. Kaṅkhāvitaraṇaṃ paccayapariggaho dhammaṭṭhitiñāṇantipi vuccati. Nayavipassanādikaṃ anupassanāñāṇaṃ sammasanaṃ. Maggāmaggeñāṇanti maggāmaggaṃ vavatthapetvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ. So hi pādakajjhānasamādhi taruṇavipassanāya paccayo hoti. ‘‘Samāhito yathābhūtaṃ pajānāti passatī’’ti (saṃ. ni. 3.5.; 4.99; 5.1071) hi vuttaṃ.
ಪುಬ್ಬಭಾಗಸುಖನ್ತಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಸಹಿತಸುಖಂ। ದರಥ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಕಿಲೇಸದರಥಸ್ಸ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ। ‘‘ಸುಖಂಪಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಉಪನಿಸಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತಸುಖಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪನಾಪುಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯೋ ಸುಖಂ ವೇದೇತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೬;೩.೩೫೯; ಅ॰ನಿ॰ ೧.೩.೯೬) ವುತ್ತಅಪ್ಪನಾಸುಖಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯತ್ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಬಲವಪೀತೀತಿ ಫರಣಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾ ಪೀತಿ। ತಾದಿಸಾ ಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಸುಖಸಮಾಧೀಹಿ ಲದ್ಧಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ನೀವರಣಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನ್ತೀ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ದರಥಂ ಪರಿಳಾಹಂ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾ ಹಿ ದರಥಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ದುಬ್ಬಲಪೀತೀತಿ ತರುಣಪೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾ ಹಿ ಬಲವಪೀತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸದ್ಧಾತಿ ರತನತ್ತಯಗುಣಾನಂ ಕಮ್ಮಫಲಸ್ಸ ಚ ಸದ್ದಹನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸಾ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಏಕವಾರಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಸದ್ಧಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಸದ್ದಹನ್ತೋ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪಮುದಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಹಿ ದುಬ್ಬಲಪೀತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಚ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಕ್ಖನ್ತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ। ಜರಾಮರಣದುಕ್ಖನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ಸೋಕಾದಯೋ ಚಾತಿ ಅಪರೇ। ತದುಭಯಸ್ಸಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ ಪಠಮೋ ಏವತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ। ಯಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲಾನಿ ಸದ್ದಹತಿ, ರತನತ್ತಯೇ ಚ ಪಸಾದಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಞ್ಹಿ ಅಪರಾಪರಸದ್ಧಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಆಚರಿಯಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತಯತೋ ‘‘ಏಕನ್ತತೋ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಇಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ತಥಾಗತೇ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೧)। ಸವಿಕಾರಾತಿ ಉಪ್ಪಾದವಿಕಾರೇನ ಸವಿಕಾರಾ ಖನ್ಧಜಾತಿ ಜಾಯನಟ್ಠೇನ। ಜಾತಿಯಾ ಪನ ಅಸತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ನತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಹಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ಕಮ್ಮಭವೋತಿ ಕಮ್ಮಭವಾದಿಕೋ ತಿವಿಧೋಪಿ ಕಮ್ಮಭವೋ। ಸೋ ಹಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಏವಮಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏತೇನುಪಾಯೇನಾ’’ತಿ। ಸೇಸಪದಾನೀತಿ ಉಪಾದಾನಾದಿಪದಾನಿ। ಅನುಲೋಮಞಾಣಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಂ, ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಂ। ಸೋ ಹಿ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಟ್ಠಾನಂ ಕಯಿರತೀತಿ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಿದೂಪನಿಸೋ ವಿರಾಗೋತಿ ‘‘ವಿರಾಗೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ।
Pubbabhāgasukhanti upacārajjhānasahitasukhaṃ. Daratha paṭippassaddhīti kāmacchandādikilesadarathassa paṭipassambhanaṃ. ‘‘Sukhaṃpāhaṃ, bhikkhave, saupanisaṃ vadāmī’’ti ettha adhippetasukhaṃ dassetuṃ ‘‘appanāpubbabhāgassa sukhassā’’ti vuttaṃ. ‘‘Passaddhakāyo sukhaṃ vedetī’’ti (dī. ni. 1.466;3.359; a.ni. 1.3.96) vuttaappanāsukhassa passaddhiyā paccayatte vattabbameva natthi. Sukhanti etthāpi eseva nayo. Balavapītīti pharaṇalakkhaṇappattā pīti. Tādisā hi vitakkavicārasukhasamādhīhi laddhappaccayā nīvaraṇaṃ vikkhambhantī taṃnimittaṃ darathaṃ pariḷāhaṃ paṭipassambheti. Tenāha ‘‘sā hi darathappassaddhiyā paccayo hotī’’ti. Dubbalapītīti taruṇapīti. Tenāha ‘‘sā hi balavapītiyā paccayo hotī’’ti. Saddhāti ratanattayaguṇānaṃ kammaphalassa ca saddahanavasena pavatto adhimokkho, sā pana yasmā attano visaye punappunaṃ uppajjati, na ekavārameva, tasmā āha ‘‘aparāparaṃ uppajjanasaddhā’’ti. Yasmā saddahanto saddheyyavatthusmiṃ pamudito hoti, tasmā āha ‘‘sā hi dubbalapītiyā paccayo hotī’’ti. Dukkhadukkhādibhedassa sabbassapi dukkhassa vaṭṭadukkhantogadhattā tassa ca idhādhippetattā vuttaṃ ‘‘dukkhanti vaṭṭadukkha’’nti. Jarāmaraṇadukkhanti keci, sokādayo cāti apare. Tadubhayassapi saṅgaṇhanato paṭhamo evattho yutto. Yasmā dukkhappatto kammassa phalāni saddahati, ratanattaye ca pasādaṃ uppādeti, tasmā vuttaṃ ‘‘tañhi aparāparasaddhāya paccayo hotī’’ti. Yasmā ‘‘ācariyānaṃ santike dhammaṃ sutvā pavattidukkha’’nti cintayato ‘‘ekantato ayaṃ dhammo imassa dukkhassa samatikkamāya hotī’’ti saddhā uppajjati. Tenāha ‘‘dhammaṃ sutvā tathāgate saddhaṃ paṭilabhatī’’tiādi (dī. ni. 1.191). Savikārāti uppādavikārena savikārā khandhajāti jāyanaṭṭhena. Jātiyā pana asati tattha tattha bhave natthi dukkhassa sambhavoti āha ‘‘sā hi vaṭṭadukkhassa paccayo’’ti. Kammabhavoti kammabhavādiko tividhopi kammabhavo. So hi upapattibhavassa paccayo. Evamādiṃ sandhāyāha ‘‘etenupāyenā’’ti. Sesapadānīti upādānādipadāni. Anulomañāṇaṃ saṅkhārupekkhāpakkhikattā nibbānaggahaṇena gahitaṃ, gotrabhuñāṇaṃ paṭhamamaggassa āvajjanaṃ. So hi tena vipassanāya kiñci kiñci visesaṭṭhānaṃ kayiratīti taṃ anāmasitvā nibbidūpaniso virāgoti ‘‘virāgo’’icceva vuttaṃ.
ಕೇನ ಉದಕೇನ ವಿದಾರಯಿತ್ವಾ ಗತಪದೇಸೋತಿ ಕತ್ವಾ ಕನ್ದರೋ। ನಿತಮ್ಬೋತಿಪಿ ಉದಕಸ್ಸ। ಯಥಾ ನಿನ್ನಂ ಉದಕಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ನಿವತ್ತನಭಾವೇನ ನದೀಕುಞ್ಛೋತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹಉತುವಸೇನ ಅಟ್ಠ ಮಾಸೇ ಪವತ್ತೋ ಪಥವೀವಿವರೋತಿ ಕತ್ವಾ ಪದರೋ। ಖುದ್ದಿಕಾ ಉದಕವಾಹಿನಿಯೋ ಸಾಖಾ ವಿಯಾತಿ ಸಾಖಾ , ಖುದ್ದಕಾ ಸೋಬ್ಭಾ ಕುಸುಬ್ಭಾ ಓ-ಕಾರಸ್ಸ ಉ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ। ಏವಮೇವ ಖೋತಿಆದಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪನೀತಾಯ ಉಪಮಾಯ ಉಪಮೇಯ್ಯೇನ ಸಂಸನ್ದನನ್ತಿ, ತಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಬ್ಬತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಚಿರಂತನಕಾಲಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಪಚುರಜನೇಹಿ ದುಪ್ಪಜಹನತೋ ‘‘ಪಬ್ಬತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಲೋಕತ್ತಯಾಭಿಬ್ಯಾಪನತೋ ಅಭಿಸನ್ದನತೋ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಮೇಘಸದಿಸಾ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಮೇಘೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಥಾ ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಟ್ಟಂ ಅನುಪವತ್ತಿತೋ ಪರಮ್ಪರಪಚ್ಚಯತೋ ಚ ಕನ್ದರಾದಿಸದಿಸಾ। ವಿಮುತ್ತಿ ಏಕರಸತ್ತಾ, ಹಾನಿವುದ್ಧಿಅಭಾವತೋ ಚ ಸಾಗರಸದಿಸಾತಿ ಉಪಮಾಸಂಸನ್ದನಂ।
Kena udakena vidārayitvā gatapadesoti katvā kandaro. Nitambotipi udakassa. Yathā ninnaṃ udakaṃ pavattati, tathā nivattanabhāvena nadīkuñchotipi vuccati. Hemantagimhautuvasena aṭṭha māse pavatto pathavīvivaroti katvā padaro. Khuddikā udakavāhiniyo sākhā viyāti sākhā, khuddakā sobbhā kusubbhā o-kārassa u-kāraṃ katvā. Evameva khotiādi ‘‘seyyathāpi, bhikkhave’’tiādinā upanītāya upamāya upameyyena saṃsandananti, taṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘avijjā pabbatoti daṭṭhabbā’’tiādi vuttaṃ. Tattha avijjā ca santānavasena ciraṃtanakālappavattanato pacurajanehi duppajahanato ‘‘pabbato’’ti vuttā. Lokattayābhibyāpanato abhisandanato ca abhisaṅkhārā meghasadisā. Abhisaṅkhārā meghoti daṭṭhabbāti ānetvā sambandho. Tathā sesapadadvayepi. Viññāṇādivaṭṭaṃ anupavattito paramparapaccayato ca kandarādisadisā. Vimutti ekarasattā, hānivuddhiabhāvato ca sāgarasadisāti upamāsaṃsandanaṃ.
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾ, ನಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಉಪರಿಪಬ್ಬತೇ ಪವತ್ತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ…ಪೇ॰… ವಸ್ಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಅಸ್ಸುತವಾ ಹೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ। ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿಲಾಸಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರವುಟ್ಠಿತೇಮನತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ‘‘ಸ್ನೇಹೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಸ್ಸ ಅನ್ತಭವನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಪತ್ತೋ, ತದನ್ತಸ್ಸ ಭಾಗಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಆಹಚ್ಚ ಠಿತಕಾಲೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಉಪಮಾನಿದಸ್ಸನಂ ಕತಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಟ್ಟಂ ಪೂರೇತ್ವಾಪಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಹಿ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಸ್ಸೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪವತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ಸಾ ಹಿ ಪೂರಿತಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ತತೋ ಪರಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಟ್ಟಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ। ಜಾತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯವಟ್ಟದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪನ ಯದಿಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ನ ಆಗತಂ, ಸುತ್ತನ್ತರೇಸು ಪನ ಆಗತಮೇವಾತಿ ತತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ತಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಯಿದಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ವಸೇನಾಯಂ ದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಇತರೇಸಂ ಪನ ವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸುತ್ತನ್ತರಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಯಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಾಳಿಯಾ ವಸೇನ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸನಂ। ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಾ ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸವಿಕಾರಾ’’ತಿ। ಅನಿಚ್ಚತಾಲಕ್ಖಣಾದಿದೀಪನತೋ ಲಕ್ಖಣಾಹಟಂ। ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ। ನಿಜ್ಜಟನ್ತಿ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬಂ, ಸುದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಕಮ್ಮಂ ಆರಭತೀತಿಆದಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸಮಥಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ । ಏವಞ್ಹಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಿದಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ। ದೇವಸ್ಸಾತಿ ಮೇಘಸ್ಸ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಠಿತಕಾಲೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನನು ಪುಬ್ಬೇ ದೇವಟ್ಠಾನಿಯೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಖೀಣಾಸವೋತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಫಲಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮೂಲಕೋ ಹಿ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೋ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೇ ಚ ಉಚ್ಛಿನ್ನಸಂಯೋಗೇ ಖೀಣಾಸವಸಮಞ್ಞಾತಿ।
Tattha yasmā purimasiddhāya avijjāya sati abhisaṅkhārā, nāsati, tasmā te uparipabbate pavattā viya hontīti vuttaṃ ‘‘avijjā…pe… vassanaṃ veditabba’’nti. Assutavā hītiādi vuttasseva atthassa samatthanaṃ. Taṇhāya abhilāsaṃ katvāti etena sabbassapi abhisaṅkhāravuṭṭhitemanatthaṃ dīpeti. Taṇhā hi ‘‘sneho’’ti vuttā. Antimabhavikassa antabhavanibbattako abhisaṅkhāro nibbānaṃ na patto, tadantassa bhāgassa nibbānaṃ āhacca ṭhito viya hotīti ‘‘mahāsamuddaṃ āhacca ṭhitakālo viyā’’ti upamānidassanaṃ kataṃ. Viññāṇādivaṭṭaṃ pūretvāpi imināpi hi antimabhavikasseva viññāṇappavatti dassitā. Sā hi pūritāti vattabbā tato paraṃ viññāṇādivaṭṭasseva abhāvato. Jātassa puggalassa jātipaccayavaṭṭadukkhavedanāya dhammassavanaṃ icchitabbaṃ, taṃ pana yadipi imasmiṃ sutte na āgataṃ, suttantaresu pana āgatamevāti tato āharitvā taṃ vattabbanti dassento ‘‘buddhavacanaṃ panā’’tiādimāha. Tayidaṃ sāvakabodhisattānaṃ vasenāyaṃ desanāti katvā vuttaṃ. Itaresaṃ pana vasena vuccamānaṃ suttantaraggahaṇatthaṃ payojanaṃ natthīti ‘‘yā hī’’tiādimāha. Pāḷiyā vasena gahitamevāti saṅkhepato vuttaatthassa vitthārato dassanaṃ. Nibbattīti nibbattamānā khandhā gahitāti āha ‘‘savikārā’’ti. Aniccatālakkhaṇādidīpanato lakkhaṇāhaṭaṃ. Kammākammanti vinicchayaṃ. Nijjaṭanti niggumbaṃ, suddhanti attho. Pathavīkasiṇādīsu kammaṃ ārabhatītiādi pāḷiyaṃ samathapubbaṅgamā vipassanā dassitāti katvā vuttaṃ . Evañhi pāmojjādidassanaṃ sambhavatīti. Devassāti meghassa. Kasmā panettha ‘‘khīṇāsavassa…pe… ṭhitakālo veditabbo’’ti vuttaṃ, nanu pubbe devaṭṭhāniyo abhisaṅkhāro vutto, na abhisaṅkhāro khīṇāsavoti? Nāyaṃ doso, kāraṇūpacārena phalassa vuttattā. Abhisaṅkhāramūlako hi khandhasantāno khandhasantāne ca ucchinnasaṃyoge khīṇāsavasamaññāti.
ಉಪನಿಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Upanisasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೩. ಉಪನಿಸಸುತ್ತಂ • 3. Upanisasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೩. ಉಪನಿಸಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Upanisasuttavaṇṇanā
