Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
౯. ఉపనిస్సయపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
౯. తే తయోపి రాసయోతి ఉపనిస్సయే తయో అనేకసఙ్గాహకతాయ రాసయోతి వదతి. ఏతస్మిం పన ఉపనిస్సయనిద్దేసే యే పురిమా యేసం పచ్ఛిమానం అనన్తరూపనిస్సయా హోన్తి, తే తేసం సబ్బేసం ఏకన్తేనేవ హోన్తి, న కేసఞ్చి కదాచి, తస్మా యేసు పదేసు అనన్తరూపనిస్సయో సఙ్గహితో, తేసు ‘‘కేసఞ్చీ’’తి న సక్కా వత్తున్తి న వుత్తం. యే పన పురిమా యేసం పచ్ఛిమానం ఆరమ్మణపకతూపనిస్సయా హోన్తి, తే తేసం న సబ్బేసం ఏకన్తేన హోన్తి, యేసం ఉప్పత్తిపటిబాహికా పచ్చయా బలవన్తో హోన్తి, తేసం న హోన్తి, ఇతరేసం హోన్తి. తస్మా యేసు పదేసు అనన్తరూపనిస్సయో న లబ్భతి, తేసు ‘‘కేసఞ్చీ’’తి వుత్తం. సిద్ధానం పచ్చయధమ్మానం యేహి పచ్చయుప్పన్నేహి అకుసలాదీహి భవితబ్బం, తేసం కేసఞ్చీతి అయఞ్చేత్థ అత్థో, న పన అవిసేసేన అకుసలాదీసు కేసఞ్చీతి.
9. Te tayopi rāsayoti upanissaye tayo anekasaṅgāhakatāya rāsayoti vadati. Etasmiṃ pana upanissayaniddese ye purimā yesaṃ pacchimānaṃ anantarūpanissayā honti, te tesaṃ sabbesaṃ ekanteneva honti, na kesañci kadāci, tasmā yesu padesu anantarūpanissayo saṅgahito, tesu ‘‘kesañcī’’ti na sakkā vattunti na vuttaṃ. Ye pana purimā yesaṃ pacchimānaṃ ārammaṇapakatūpanissayā honti, te tesaṃ na sabbesaṃ ekantena honti, yesaṃ uppattipaṭibāhikā paccayā balavanto honti, tesaṃ na honti, itaresaṃ honti. Tasmā yesu padesu anantarūpanissayo na labbhati, tesu ‘‘kesañcī’’ti vuttaṃ. Siddhānaṃ paccayadhammānaṃ yehi paccayuppannehi akusalādīhi bhavitabbaṃ, tesaṃ kesañcīti ayañcettha attho, na pana avisesena akusalādīsu kesañcīti.
పురిమా పురిమా కుసలా…పే॰… అబ్యాకతానం ధమ్మానన్తి యేసం ఉపనిస్సయపచ్చయేన భవితబ్బం, తేసం అబ్యాకతానం పచ్ఛిమానన్తి దట్ఠబ్బం. న హి రూపాబ్యాకతం ఉపనిస్సయం లభతీతి. కథం? ఆరమ్మణానన్తరూపనిస్సయే తావ న లభతి అనారమ్మణత్తా పుబ్బాపరనియమేన అప్పవత్తితో చ, పకతూపనిస్సయఞ్చ న లభతి అచేతనేన రూపసన్తానేన పకతస్స అభావతో. యథా హి అరూపసన్తానేన సద్ధాదయో నిప్ఫాదితా ఉతుభోజనాదయో చ ఉపసేవితా, న ఏవం రూపసన్తానేన. యస్మిఞ్చ ఉతుబీజాదికే కమ్మాదికే చ సతి రూపం పవత్తతి, న తం తేన పకతం హోతి. సచేతనస్సేవ హి ఉప్పాదనుపత్థమ్భనుపయోగాదివసేన చేతనం పకప్పనం పకరణం, రూపఞ్చ అచేతనన్తి. యథా చ నిరీహకేసు పచ్చయాయత్తేసు ధమ్మేసు కేసఞ్చి సారమ్మణసభావతా హోతి, కేసఞ్చి న, ఏవం సప్పకరణసభావతా నిప్పకరణసభావతా చ దట్ఠబ్బా. ఉతుబీజాదయో పన అఙ్కురాదీనం తేసు అసన్తేసు అభావతో ఏవ పచ్చయా, న పన ఉపనిస్సయాదిభావతోతి. పురిమపురిమానంయేవ పనేత్థ ఉపనిస్సయపచ్చయభావో బాహుల్లవసేన పాకటవసేన చ వుత్తో. ‘‘అనాగతే ఖన్ధే పత్థయమానో దానం దేతీ’’తిఆదివచనతో (పట్ఠా॰ ౨.౧౮.౮) పన అనాగతాపి ఉపనిస్సయపచ్చయా హోన్తి, తే పురిమేహి ఆరమ్మణపకతూపనిస్సయేహి తంసమానలక్ఖణతాయ ఇధ సఙ్గయ్హన్తీతి దట్ఠబ్బా.
Purimā purimā kusalā…pe… abyākatānaṃ dhammānanti yesaṃ upanissayapaccayena bhavitabbaṃ, tesaṃ abyākatānaṃ pacchimānanti daṭṭhabbaṃ. Na hi rūpābyākataṃ upanissayaṃ labhatīti. Kathaṃ? Ārammaṇānantarūpanissaye tāva na labhati anārammaṇattā pubbāparaniyamena appavattito ca, pakatūpanissayañca na labhati acetanena rūpasantānena pakatassa abhāvato. Yathā hi arūpasantānena saddhādayo nipphāditā utubhojanādayo ca upasevitā, na evaṃ rūpasantānena. Yasmiñca utubījādike kammādike ca sati rūpaṃ pavattati, na taṃ tena pakataṃ hoti. Sacetanasseva hi uppādanupatthambhanupayogādivasena cetanaṃ pakappanaṃ pakaraṇaṃ, rūpañca acetananti. Yathā ca nirīhakesu paccayāyattesu dhammesu kesañci sārammaṇasabhāvatā hoti, kesañci na, evaṃ sappakaraṇasabhāvatā nippakaraṇasabhāvatā ca daṭṭhabbā. Utubījādayo pana aṅkurādīnaṃ tesu asantesu abhāvato eva paccayā, na pana upanissayādibhāvatoti. Purimapurimānaṃyeva panettha upanissayapaccayabhāvo bāhullavasena pākaṭavasena ca vutto. ‘‘Anāgate khandhe patthayamāno dānaṃ detī’’tiādivacanato (paṭṭhā. 2.18.8) pana anāgatāpi upanissayapaccayā honti, te purimehi ārammaṇapakatūpanissayehi taṃsamānalakkhaṇatāya idha saṅgayhantīti daṭṭhabbā.
పుగ్గలోపి సేనాసనమ్పీతి పుగ్గలసేనాసనగ్గహణవసేన ఉపనిస్సయభావం భజన్తే ధమ్మే దస్సేతి, పి-సద్దేన చీవరారఞ్ఞరుక్ఖపబ్బతాదిగ్గహణవసేన ఉపనిస్సయభావం భజన్తే సబ్బే సఙ్గణ్హాతి. ‘‘అబ్యాకతో ధమ్మో అబ్యాకతస్స ధమ్మస్స ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆదీసు హి ‘‘సేనాసనం కాయికస్స సుఖస్సా’’తిఆదివచనేన సేనాసనగ్గహణేన ఉపనిస్సయభావం భజన్తావ ధమ్మా ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయోతి ఇమమత్థం దస్సేన్తేన పుగ్గలాదీసుపి అయం నయో దస్సితో హోతీతి. పచ్చుప్పన్నాపి ఆరమ్మణపకతూపనిస్సయా పచ్చుప్పన్నతాయ సేనాసనసమానలక్ఖణత్తా ఏత్థేవ సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బా. వక్ఖతి హి ‘‘పచ్చుప్పన్నం ఉతుం భోజనం సేనాసనం ఉపనిస్సాయ ఝానం ఉప్పాదేతీ’’తిఆదినా సేనాసనస్స పచ్చుప్పన్నభావం వియ పచ్చుప్పన్నానం ఉతుఆదీనం పకతూపనిస్సయభావం, ‘‘పచ్చుప్పన్నం చక్ఖుం…పే॰… వత్థుం పచ్చుప్పన్నే ఖన్ధే గరుం కత్వా అస్సాదేతీ’’తిఆదినా (పట్ఠా॰ ౨.౧౮.౪) చక్ఖాదీనం ఆరమ్మణూపనిస్సయభావఞ్చాతి. పచ్చుప్పన్నానమ్పి చ తాదిసానం పుబ్బే పకతత్తా పకతూపనిస్సయతా దట్ఠబ్బా.
Puggalopi senāsanampīti puggalasenāsanaggahaṇavasena upanissayabhāvaṃ bhajante dhamme dasseti, pi-saddena cīvarāraññarukkhapabbatādiggahaṇavasena upanissayabhāvaṃ bhajante sabbe saṅgaṇhāti. ‘‘Abyākato dhammo abyākatassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo’’tiādīsu hi ‘‘senāsanaṃ kāyikassa sukhassā’’tiādivacanena senāsanaggahaṇena upanissayabhāvaṃ bhajantāva dhammā upanissayapaccayena paccayoti imamatthaṃ dassentena puggalādīsupi ayaṃ nayo dassito hotīti. Paccuppannāpi ārammaṇapakatūpanissayā paccuppannatāya senāsanasamānalakkhaṇattā ettheva saṅgahitāti daṭṭhabbā. Vakkhati hi ‘‘paccuppannaṃ utuṃ bhojanaṃ senāsanaṃ upanissāya jhānaṃ uppādetī’’tiādinā senāsanassa paccuppannabhāvaṃ viya paccuppannānaṃ utuādīnaṃ pakatūpanissayabhāvaṃ, ‘‘paccuppannaṃ cakkhuṃ…pe… vatthuṃ paccuppanne khandhe garuṃ katvā assādetī’’tiādinā (paṭṭhā. 2.18.4) cakkhādīnaṃ ārammaṇūpanissayabhāvañcāti. Paccuppannānampi ca tādisānaṃ pubbe pakatattā pakatūpanissayatā daṭṭhabbā.
కసిణారమ్మణాదీని ఆరమ్మణమేవ హోన్తి, న ఉపనిస్సయోతి ఇమినా అధిప్పాయేన ‘‘ఏకచ్చాయా’’తి ఆహ.
Kasiṇārammaṇādīni ārammaṇameva honti, na upanissayoti iminā adhippāyena ‘‘ekaccāyā’’ti āha.
అరూపావచరకుసలమ్పి యస్మిం కసిణాదిమ్హి ఝానం అనుప్పాదితం, తస్మిం అనుప్పన్నఝానుప్పాదనే సబ్బస్స చ ఉప్పన్నఝానస్స సమాపజ్జనే ఇద్ధివిధాదీనం అభిఞ్ఞానఞ్చ ఉపనిస్సయోతి ఇమమత్థం సన్ధాయాహ ‘‘తేభూమకకుసలో చతుభూమకస్సపి కుసలస్సా’’తి. వుత్తమ్పి చేతం ‘‘అరూపావచరం సద్ధం ఉపనిస్సాయ రూపావచరం ఝానం విపస్సనం మగ్గం అభిఞ్ఞం సమాపత్తిం ఉప్పాదేతీ’’తి (పట్ఠా॰ ౪.౧౩.౨౮౫). కామావచరకుసలం రూపావచరారూపావచరవిపాకానమ్పి తదుప్పాదకకుసలానం ఉపనిస్సయభావవసేన , పటిసన్ధినియామకస్స చుతితో పురిమజవనస్స చ వసేన ఉపనిస్సయో, రూపావచరకుసలం అరూపావచరవిపాకస్స, అరూపావచరకుసలఞ్చ రూపావచరవిపాకస్స తదుప్పాదకకుసలూపనిస్సయభావేనాతి ఏవం పచ్చేకం తేభూమకకుసలానం చతుభూమకవిపాకస్స తేభూమకకిరియస్స చ యథాయోగం పచ్చయభావో వేదితబ్బో. పాళియమ్పి హి పకతూపనిస్సయో నయదస్సనమత్తేనేవ పఞ్హావారేసు విస్సజ్జితోతి.
Arūpāvacarakusalampi yasmiṃ kasiṇādimhi jhānaṃ anuppāditaṃ, tasmiṃ anuppannajhānuppādane sabbassa ca uppannajhānassa samāpajjane iddhividhādīnaṃ abhiññānañca upanissayoti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘tebhūmakakusalo catubhūmakassapi kusalassā’’ti. Vuttampi cetaṃ ‘‘arūpāvacaraṃ saddhaṃ upanissāya rūpāvacaraṃ jhānaṃ vipassanaṃ maggaṃ abhiññaṃ samāpattiṃ uppādetī’’ti (paṭṭhā. 4.13.285). Kāmāvacarakusalaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānampi taduppādakakusalānaṃ upanissayabhāvavasena , paṭisandhiniyāmakassa cutito purimajavanassa ca vasena upanissayo, rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassa, arūpāvacarakusalañca rūpāvacaravipākassa taduppādakakusalūpanissayabhāvenāti evaṃ paccekaṃ tebhūmakakusalānaṃ catubhūmakavipākassa tebhūmakakiriyassa ca yathāyogaṃ paccayabhāvo veditabbo. Pāḷiyampi hi pakatūpanissayo nayadassanamatteneva pañhāvāresu vissajjitoti.
ఇమినా పన నయేనాతి లోకుత్తరనిబ్బత్తనం ఉపనిస్సాయ సినేహుప్పాదనలేసేనాతి అత్థో. లోకుత్తరా పన ధమ్మా అకుసలానం న కేనచి పచ్చయేన పచ్చయో హోన్తీతి న ఇదం సారతో దట్ఠబ్బన్తి అధిప్పాయో. కామావచరాదితిహేతుకభవఙ్గం కాయికసుఖాది చ రూపావచరాదికుసలానం ఉపనిస్సయో, అరూపావచరవిపాకో రూపావచరకుసలస్స తం పత్థేత్వా తన్నిబ్బత్తకకుసలుప్పాదనత్థం ఉప్పాదియమానస్స, రూపావచరకిరియస్స చ పుబ్బే నివుట్ఠాదీసు అరూపావచరవిపాకజాననత్థం ఝానాభిఞ్ఞాయో ఉప్పాదేన్తస్స అరహతో, చతుభూమకవిపాకానం పన తదుప్పాదకకుసలూపనిస్సయభావవసేన సో సో విపాకో ఉపనిస్సయో. తేనాహ ‘‘తథా తేభూమకవిపాకో’’తి. యదిపి అరహత్తఫలత్తం ఝానవిపస్సనా ఉప్పాదేతి అనాగామీ, న పన తేన తం కదాచి దిట్ఠపుబ్బం పుథుజ్జనాదీహి సోతాపత్తిఫలాదీని వియ, తస్మా తాని వియ తేసం ఝానాదీనం ఇమస్స చ అగ్గఫలం న ఝానాదీనం ఉపనిస్సయో. ఉపలద్ధపుబ్బసదిసమేవ హి అనాగతమ్పి ఉపనిస్సయోతి. తేనాహ ‘‘ఉపరిట్ఠిమం కుసలస్సపీ’’తి.
Iminā pana nayenāti lokuttaranibbattanaṃ upanissāya sinehuppādanalesenāti attho. Lokuttarā pana dhammā akusalānaṃ na kenaci paccayena paccayo hontīti na idaṃ sārato daṭṭhabbanti adhippāyo. Kāmāvacarāditihetukabhavaṅgaṃ kāyikasukhādi ca rūpāvacarādikusalānaṃ upanissayo, arūpāvacaravipāko rūpāvacarakusalassa taṃ patthetvā tannibbattakakusaluppādanatthaṃ uppādiyamānassa, rūpāvacarakiriyassa ca pubbe nivuṭṭhādīsu arūpāvacaravipākajānanatthaṃ jhānābhiññāyo uppādentassa arahato, catubhūmakavipākānaṃ pana taduppādakakusalūpanissayabhāvavasena so so vipāko upanissayo. Tenāha ‘‘tathā tebhūmakavipāko’’ti. Yadipi arahattaphalattaṃ jhānavipassanā uppādeti anāgāmī, na pana tena taṃ kadāci diṭṭhapubbaṃ puthujjanādīhi sotāpattiphalādīni viya, tasmā tāni viya tesaṃ jhānādīnaṃ imassa ca aggaphalaṃ na jhānādīnaṃ upanissayo. Upaladdhapubbasadisameva hi anāgatampi upanissayoti. Tenāha ‘‘upariṭṭhimaṃ kusalassapī’’ti.
కిరియఅత్థపటిసమ్భిదాదిమ్పి పత్థేత్వా దానాదికుసలం కరోన్తస్స తేభూమకకిరియాపి చతుభూమకస్సపి కుసలస్స ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో. యోనిసోమనసికారే వత్తబ్బమేవ నత్థి, తం ఉపనిస్సాయ రాగాదిఉప్పాదనే అకుసలస్స, కుసలాకుసలూపనిస్సయభావముఖేన చతుభూమకవిపాకస్స. ఏవం కిరియస్సపి యోజేతబ్బం. తేనాహ ‘‘కిరియసఙ్ఖాతోపి పకతూపనిస్సయో చతుభూమకానం కుసలాదిఖన్ధానం హోతియేవా’’తి. నేవవిపాకనవిపాకధమ్మధమ్మేసు పన ఉతుభోజనసేనాసనానమేవ తిణ్ణం రాసీనం పకతూపనిస్సయభావదస్సనం నయదస్సనమేవాతి. ఇమస్మిం పట్ఠానమహాపకరణే ఆగతనయేనాతి ఇదం ‘‘కుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అబ్యాకతో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి న ఉపనిస్సయపచ్చయా, కుసలే ఖన్ధే పటిచ్చ చిత్తసముట్ఠానం రూప’’న్తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౯౧) ఏవమాదికం ఉపనిస్సయపటిక్ఖేపం, అనులోమే చ అనాగమనం సన్ధాయ వుత్తం. సుత్తన్తికపరియాయేనాతి ‘‘విఞ్ఞాణూపనిసం నామరూపం, నామరూపనిసం సళాయతన’’న్తిఆదికేన (సం॰ ని॰ ౨.౨౩),
Kiriyaatthapaṭisambhidādimpi patthetvā dānādikusalaṃ karontassa tebhūmakakiriyāpi catubhūmakassapi kusalassa upanissayapaccayena paccayo. Yonisomanasikāre vattabbameva natthi, taṃ upanissāya rāgādiuppādane akusalassa, kusalākusalūpanissayabhāvamukhena catubhūmakavipākassa. Evaṃ kiriyassapi yojetabbaṃ. Tenāha ‘‘kiriyasaṅkhātopi pakatūpanissayo catubhūmakānaṃ kusalādikhandhānaṃ hotiyevā’’ti. Nevavipākanavipākadhammadhammesu pana utubhojanasenāsanānameva tiṇṇaṃ rāsīnaṃ pakatūpanissayabhāvadassanaṃ nayadassanamevāti. Imasmiṃ paṭṭhānamahāpakaraṇe āgatanayenāti idaṃ ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjati na upanissayapaccayā, kusale khandhe paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.91) evamādikaṃ upanissayapaṭikkhepaṃ, anulome ca anāgamanaṃ sandhāya vuttaṃ. Suttantikapariyāyenāti ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpaṃ, nāmarūpanisaṃ saḷāyatana’’ntiādikena (saṃ. ni. 2.23),
‘‘యథాపి పబ్బతో సేలో, అరఞ్ఞస్మిం బ్రహావనే;
‘‘Yathāpi pabbato selo, araññasmiṃ brahāvane;
తం రుక్ఖా ఉపనిస్సాయ, వడ్ఢన్తే తే వనప్పతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౪౯). –
Taṃ rukkhā upanissāya, vaḍḍhante te vanappatī’’ti (a. ni. 3.49). –
ఆదికేన చ.
Ādikena ca.
ఉపనిస్సయపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / (౨) పచ్చయనిద్దేసో • (2) Paccayaniddeso
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ౯. ఉపనిస్సయపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా • 9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā