| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
៩. ឧបនិស្សយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
៩. ឧបនិស្សយបច្ចយនិទ្ទេសេ បុរិមា បុរិមាតិ អនន្តរូបនិស្សយេ សមនន្តរាតីតា លព្ភន្តិ, អារម្មណូបនិស្សយបកតូបនិស្សយេសុ នានាវីថិវសេន បុរិមតរា។ តេ តយោបិ រាសយោ កុសលវសេន កុសលបទេ លព្ភន្តិ, កុសលេន បន អកុសលេ សមនន្តរាតីតា ន លព្ភន្តិ។ តេនេវ វុត្តំ – ‘‘អកុសលានំ ធម្មានំ កេសញ្ចិ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ។ ឥទញ្ហិ – ‘‘កុសលោ ធម្មោ អកុសលស្ស ធម្មស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ; អារម្មណូបនិស្សយោ បកតូបនិស្សយោ។ អារម្មណូបនិស្សយោ – ទានំ ទត្វា សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា តំ គរុំ កត្វា អស្សាទេតិ អភិនន្ទតិ, តំ គរុំ កត្វា រាគោ ឧប្បជ្ជតិ, ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ, បុព្ពេ សុចិណ្ណានិ គរុំ កត្វា អស្សាទេតិ អភិនន្ទតិ, តំ គរុំ កត្វា រាគោ ឧប្បជ្ជតិ, ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ។ ឈានា វុដ្ឋហិត្វា ឈានំ គរុំ កត្វា អស្សាទេតិ អភិនន្ទតិ, តំ គរុំ កត្វា រាគោ ឧប្បជ្ជតិ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ។ បកតូបនិស្សយោ – សទ្ធំ ឧបនិស្សាយ មានំ ជប្បេតិ, ទិដ្ឋិំ គណ្ហាតិ។ សីលំ សុតំ ចាគំ បញ្ញំ ឧបនិស្សាយ មានំ ជប្បេតិ, ទិដ្ឋិំ គណ្ហាតិ។ សទ្ធា សីលំ សុតំ ចាគោ បញ្ញា រាគស្ស ទោសស្ស មោហស្ស មានស្ស ទិដ្ឋិយា បត្ថនាយ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឥមំ នយំ សន្ធាយ វុត្តំ។ កុសលេន អព្យាកតេ តយោបិ លព្ភន្តិ, តថា អកុសលេន អកុសលេ។
9. Upanissayapaccayaniddese purimā purimāti anantarūpanissaye samanantarātītā labbhanti, ārammaṇūpanissayapakatūpanissayesu nānāvīthivasena purimatarā. Te tayopi rāsayo kusalavasena kusalapade labbhanti, kusalena pana akusale samanantarātītā na labbhanti. Teneva vuttaṃ – ‘‘akusalānaṃ dhammānaṃ kesañci upanissayapaccayena paccayo’’ti . Idañhi – ‘‘kusalo dhammo akusalassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo; ārammaṇūpanissayo pakatūpanissayo. Ārammaṇūpanissayo – dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati, diṭṭhi uppajjati, pubbe suciṇṇāni garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati, diṭṭhi uppajjati. Jhānā vuṭṭhahitvā jhānaṃ garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati diṭṭhi uppajjati. Pakatūpanissayo – saddhaṃ upanissāya mānaṃ jappeti, diṭṭhiṃ gaṇhāti. Sīlaṃ sutaṃ cāgaṃ paññaṃ upanissāya mānaṃ jappeti, diṭṭhiṃ gaṇhāti. Saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā rāgassa dosassa mohassa mānassa diṭṭhiyā patthanāya upanissayapaccayena paccayo’’ti imaṃ nayaṃ sandhāya vuttaṃ. Kusalena abyākate tayopi labbhanti, tathā akusalena akusale.
អកុសលេន បន កុសលេ សមនន្តរាតីតា ន លព្ភន្តិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘កុសលានំ ធម្មានំ កេសញ្ចិ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ។ ឥទម្បិ ហិ – ‘‘អកុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ។ បកតូបនិស្សយោ – រាគំ ឧបនិស្សាយ ទានំ ទេតិ, សីលំ សមាទិយតិ, ឧបោសថកម្មំ ករោតិ, ឈានំ ឧប្បាទេតិ វិបស្សនំ ឧប្បាទេតិ, មគ្គំ ឧប្បាទេតិ, អភិញ្ញំ ឧប្បាទេតិ, សមាបត្តិំ ឧប្បាទេតិ; ទោសំ មោហំ មានំ ទិដ្ឋិំ បត្ថនំ ឧបនិស្សាយ ទានំ ទេតិ…បេ.… សមាបត្តិំ ឧប្បាទេតិ។ រាគោ ទោសោ មោហោ មានោ ទិដ្ឋិ បត្ថនា សទ្ធាយ សីលស្ស សុតស្ស ចាគស្ស បញ្ញាយ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ។ បាណំ ហន្ត្វា តស្ស បដិឃាតត្ថាយ ទានំ ទេតី’’តិអាទិនា នយេន បញ្ហាវារេ អាគតំ បកតូបនិស្សយមេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ អកុសលំ បន កុសលស្ស អារម្មណូបនិស្សយោ ន ហោតិ។ កស្មា? តំ គរុំ កត្វា តស្ស អប្បវត្តនតោតិ យថា អនន្តរូបនិស្សយោ, ឯវំ អារម្មណូបនិស្សយោបេត្ថ ន លព្ភតីតិ វេទិតព្ពោ។ អកុសលេន អព្យាកតបទេ អារម្មណូបនិស្សយោវ ន លព្ភតិ។ ន ហិ អព្យាកតា ធម្មា អកុសលំ គរុំ ករោន្តិ ។ យស្មា បន អនន្តរតា លព្ភតិ, តស្មា ឯត្ថ ‘‘កេសញ្ចី’’តិ ន វុត្តំ។ អព្យាកតេន បន អព្យាកតេ កុសលេ អកុសលេតិ តីសុ នយេសុ តយោបិ ឧបនិស្សយា លព្ភន្តេវ។ បុគ្គលោបិ សេនាសនម្បីតិ ឥទំ ទ្វយំ បកតូបនិស្សយវសេន វុត្តំ។ ឥទញ្ហិ ទ្វយំ កុសលាកុសលបវត្តិយា ពលវបច្ចយោ ហោតិ។ បច្ចយភាវោ ចស្ស បនេត្ថ បរិយាយវសេន វេទិតព្ពោតិ អយំ តាវេត្ថ បាឡិវណ្ណនា។
Akusalena pana kusale samanantarātītā na labbhanti. Tena vuttaṃ – ‘‘kusalānaṃ dhammānaṃ kesañci upanissayapaccayena paccayo’’ti. Idampi hi – ‘‘akusalo dhammo kusalassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo. Pakatūpanissayo – rāgaṃ upanissāya dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, jhānaṃ uppādeti vipassanaṃ uppādeti, maggaṃ uppādeti, abhiññaṃ uppādeti, samāpattiṃ uppādeti; dosaṃ mohaṃ mānaṃ diṭṭhiṃ patthanaṃ upanissāya dānaṃ deti…pe… samāpattiṃ uppādeti. Rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāya upanissayapaccayena paccayo. Pāṇaṃ hantvā tassa paṭighātatthāya dānaṃ detī’’tiādinā nayena pañhāvāre āgataṃ pakatūpanissayameva sandhāya vuttaṃ. Akusalaṃ pana kusalassa ārammaṇūpanissayo na hoti. Kasmā? Taṃ garuṃ katvā tassa appavattanatoti yathā anantarūpanissayo, evaṃ ārammaṇūpanissayopettha na labbhatīti veditabbo. Akusalena abyākatapade ārammaṇūpanissayova na labbhati. Na hi abyākatā dhammā akusalaṃ garuṃ karonti . Yasmā pana anantaratā labbhati, tasmā ettha ‘‘kesañcī’’ti na vuttaṃ. Abyākatena pana abyākate kusale akusaleti tīsu nayesu tayopi upanissayā labbhanteva. Puggalopi senāsanampīti idaṃ dvayaṃ pakatūpanissayavasena vuttaṃ. Idañhi dvayaṃ kusalākusalapavattiyā balavapaccayo hoti. Paccayabhāvo cassa panettha pariyāyavasena veditabboti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
អយំ បន ឧបនិស្សយបច្ចយោ នាម សទ្ធិំ ឯកច្ចាយ បញ្ញត្តិយា សព្ពេបិ ចតុភូមកធម្មា។ វិភាគតោ បន អារម្មណូបនិស្សយាទិវសេន តិវិធោ ហោតិ។ តត្ថ អារម្មណូបនិស្សយោ អារម្មណាធិបតិនា និន្នានាករណោតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ នានប្បការភេទតោ គហេតព្ពោ។ អនន្តរូបនិស្សយោ អនន្តរបច្ចយេន និន្នានាករណោ, សោបិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ នានប្បការភេទតោ វេទិតព្ពោ។ បច្ចយុប្បន្នតោបិ នេសំ តត្ថ វុត្តនយេនេវ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោ។ បកតូបនិស្សយោ បន ជាតិវសេន កុសលាកុសលវិបាកកិរិយរូបភេទតោ បញ្ចវិធោ ហោតិ, កុសលាទីនំ បន ភូមិភេទតោ អនេកវិធោតិ ឯវំ តាវេត្ថ នានប្បការភេទតោ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។
Ayaṃ pana upanissayapaccayo nāma saddhiṃ ekaccāya paññattiyā sabbepi catubhūmakadhammā. Vibhāgato pana ārammaṇūpanissayādivasena tividho hoti. Tattha ārammaṇūpanissayo ārammaṇādhipatinā ninnānākaraṇoti heṭṭhā vuttanayeneva nānappakārabhedato gahetabbo. Anantarūpanissayo anantarapaccayena ninnānākaraṇo, sopi heṭṭhā vuttanayeneva nānappakārabhedato veditabbo. Paccayuppannatopi nesaṃ tattha vuttanayeneva vinicchayo veditabbo. Pakatūpanissayo pana jātivasena kusalākusalavipākakiriyarūpabhedato pañcavidho hoti, kusalādīnaṃ pana bhūmibhedato anekavidhoti evaṃ tāvettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ឯវំ ភិន្នេ បនេត្ថ តេភូមកកុសលោ ចតុភូមកស្សាបិ កុសលស្ស អកុសលស្ស វិបាកកិរិយស្សាតិ ចតុន្នំ រាសីនំ បកតូបនិស្សយោ ហោតិ។ លោកុត្តរោ អកុសលស្សេវ ន ហោតិ។ អម្ហាកំ អាចរិយេន ‘‘លោកុត្តរធម្មោ និព្ពត្តិតោ’’តិ ឥមិនា បន នយេន អញ្ញេសំ អកុសលស្សាបិ ហោតិ។ យស្ស វា ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្សាបិ អនុត្តរេសុ វិមោក្ខេសុ បិហំ ឧបដ្ឋាបយតោ ឥមិនា នយេន ហោតិយេវ។ អកុសលោ សព្ពេសម្បិ ចតុភូមកានំ ខន្ធានំ បកតូបនិស្សយោ ហោតិ, តថា តេភូមកវិបាកោ។ លោកុត្តរវិបាកេ ហេដ្ឋិមានិ តីណិ ផលានិ អកុសលស្សេវ ន ហោន្តិ, ឧបរិដ្ឋិមំ កុសលស្សាបិ។ បុរិមនយេន បន អញ្ញេសំ វា យស្ស វា ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្ស សន្តានេ សព្ពោបិ លោកុត្តរវិបាកោ សព្ពេសំ កុសលាទីនំ អរូបក្ខន្ធានំ បកតូបនិស្សយោ ហោតិ។ កិរិយសង្ខាតោបិ បកតូបនិស្សយោ ចតុភូមកានំ អកុសលាទិខន្ធានំ ហោតិយេវ, តថា រូបសង្ខាតោ។ សយំ បន រូបំ ឥមស្មិំ បដ្ឋានមហាបករណេ អាគតនយេន ឧបនិស្សយបច្ចយំ ន លភតិ, សុត្តន្តិកបរិយាយេន បន លភតីតិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ឯវមេត្ថ បច្ចយុប្បន្នតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោតិ។
Evaṃ bhinne panettha tebhūmakakusalo catubhūmakassāpi kusalassa akusalassa vipākakiriyassāti catunnaṃ rāsīnaṃ pakatūpanissayo hoti. Lokuttaro akusalasseva na hoti. Amhākaṃ ācariyena ‘‘lokuttaradhammo nibbattito’’ti iminā pana nayena aññesaṃ akusalassāpi hoti. Yassa vā uppajjissati, tassāpi anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato iminā nayena hotiyeva. Akusalo sabbesampi catubhūmakānaṃ khandhānaṃ pakatūpanissayo hoti, tathā tebhūmakavipāko. Lokuttaravipāke heṭṭhimāni tīṇi phalāni akusalasseva na honti, upariṭṭhimaṃ kusalassāpi. Purimanayena pana aññesaṃ vā yassa vā uppajjissati, tassa santāne sabbopi lokuttaravipāko sabbesaṃ kusalādīnaṃ arūpakkhandhānaṃ pakatūpanissayo hoti. Kiriyasaṅkhātopi pakatūpanissayo catubhūmakānaṃ akusalādikhandhānaṃ hotiyeva, tathā rūpasaṅkhāto. Sayaṃ pana rūpaṃ imasmiṃ paṭṭhānamahāpakaraṇe āgatanayena upanissayapaccayaṃ na labhati, suttantikapariyāyena pana labhatīti vattuṃ vaṭṭati. Evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
ឧបនិស្សយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
