| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
៩. ឧបនិស្សយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
៩. តេ តយោបិ រាសយោតិ ឧបនិស្សយេ តយោ អនេកសង្គាហកតាយ រាសយោតិ វទតិ។ ឯតស្មិំ បន ឧបនិស្សយនិទ្ទេសេ យេ បុរិមា យេសំ បច្ឆិមានំ អនន្តរូបនិស្សយា ហោន្តិ, តេ តេសំ សព្ពេសំ ឯកន្តេនេវ ហោន្តិ, ន កេសញ្ចិ កទាចិ, តស្មា យេសុ បទេសុ អនន្តរូបនិស្សយោ សង្គហិតោ, តេសុ ‘‘កេសញ្ចី’’តិ ន សក្កា វត្តុន្តិ ន វុត្តំ។ យេ បន បុរិមា យេសំ បច្ឆិមានំ អារម្មណបកតូបនិស្សយា ហោន្តិ, តេ តេសំ ន សព្ពេសំ ឯកន្តេន ហោន្តិ, យេសំ ឧប្បត្តិបដិពាហិកា បច្ចយា ពលវន្តោ ហោន្តិ, តេសំ ន ហោន្តិ, ឥតរេសំ ហោន្តិ។ តស្មា យេសុ បទេសុ អនន្តរូបនិស្សយោ ន លព្ភតិ, តេសុ ‘‘កេសញ្ចី’’តិ វុត្តំ។ សិទ្ធានំ បច្ចយធម្មានំ យេហិ បច្ចយុប្បន្នេហិ អកុសលាទីហិ ភវិតព្ពំ, តេសំ កេសញ្ចីតិ អយញ្ចេត្ថ អត្ថោ, ន បន អវិសេសេន អកុសលាទីសុ កេសញ្ចីតិ។
9. Te tayopi rāsayoti upanissaye tayo anekasaṅgāhakatāya rāsayoti vadati. Etasmiṃ pana upanissayaniddese ye purimā yesaṃ pacchimānaṃ anantarūpanissayā honti, te tesaṃ sabbesaṃ ekanteneva honti, na kesañci kadāci, tasmā yesu padesu anantarūpanissayo saṅgahito, tesu ‘‘kesañcī’’ti na sakkā vattunti na vuttaṃ. Ye pana purimā yesaṃ pacchimānaṃ ārammaṇapakatūpanissayā honti, te tesaṃ na sabbesaṃ ekantena honti, yesaṃ uppattipaṭibāhikā paccayā balavanto honti, tesaṃ na honti, itaresaṃ honti. Tasmā yesu padesu anantarūpanissayo na labbhati, tesu ‘‘kesañcī’’ti vuttaṃ. Siddhānaṃ paccayadhammānaṃ yehi paccayuppannehi akusalādīhi bhavitabbaṃ, tesaṃ kesañcīti ayañcettha attho, na pana avisesena akusalādīsu kesañcīti.
បុរិមា បុរិមា កុសលា…បេ.… អព្យាកតានំ ធម្មានន្តិ យេសំ ឧបនិស្សយបច្ចយេន ភវិតព្ពំ, តេសំ អព្យាកតានំ បច្ឆិមានន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ រូបាព្យាកតំ ឧបនិស្សយំ លភតីតិ។ កថំ? អារម្មណានន្តរូបនិស្សយេ តាវ ន លភតិ អនារម្មណត្តា បុព្ពាបរនិយមេន អប្បវត្តិតោ ច, បកតូបនិស្សយញ្ច ន លភតិ អចេតនេន រូបសន្តានេន បកតស្ស អភាវតោ។ យថា ហិ អរូបសន្តានេន សទ្ធាទយោ និប្ផាទិតា ឧតុភោជនាទយោ ច ឧបសេវិតា, ន ឯវំ រូបសន្តានេន។ យស្មិញ្ច ឧតុពីជាទិកេ កម្មាទិកេ ច សតិ រូបំ បវត្តតិ, ន តំ តេន បកតំ ហោតិ។ សចេតនស្សេវ ហិ ឧប្បាទនុបត្ថម្ភនុបយោគាទិវសេន ចេតនំ បកប្បនំ បករណំ, រូបញ្ច អចេតនន្តិ។ យថា ច និរីហកេសុ បច្ចយាយត្តេសុ ធម្មេសុ កេសញ្ចិ សារម្មណសភាវតា ហោតិ, កេសញ្ចិ ន, ឯវំ សប្បករណសភាវតា និប្បករណសភាវតា ច ទដ្ឋព្ពា។ ឧតុពីជាទយោ បន អង្កុរាទីនំ តេសុ អសន្តេសុ អភាវតោ ឯវ បច្ចយា, ន បន ឧបនិស្សយាទិភាវតោតិ។ បុរិមបុរិមានំយេវ បនេត្ថ ឧបនិស្សយបច្ចយភាវោ ពាហុល្លវសេន បាកដវសេន ច វុត្តោ។ ‘‘អនាគតេ ខន្ធេ បត្ថយមានោ ទានំ ទេតី’’តិអាទិវចនតោ (បដ្ឋា. ២.១៨.៨) បន អនាគតាបិ ឧបនិស្សយបច្ចយា ហោន្តិ, តេ បុរិមេហិ អារម្មណបកតូបនិស្សយេហិ តំសមានលក្ខណតាយ ឥធ សង្គយ្ហន្តីតិ ទដ្ឋព្ពា។
Purimā purimā kusalā…pe… abyākatānaṃ dhammānanti yesaṃ upanissayapaccayena bhavitabbaṃ, tesaṃ abyākatānaṃ pacchimānanti daṭṭhabbaṃ. Na hi rūpābyākataṃ upanissayaṃ labhatīti. Kathaṃ? Ārammaṇānantarūpanissaye tāva na labhati anārammaṇattā pubbāparaniyamena appavattito ca, pakatūpanissayañca na labhati acetanena rūpasantānena pakatassa abhāvato. Yathā hi arūpasantānena saddhādayo nipphāditā utubhojanādayo ca upasevitā, na evaṃ rūpasantānena. Yasmiñca utubījādike kammādike ca sati rūpaṃ pavattati, na taṃ tena pakataṃ hoti. Sacetanasseva hi uppādanupatthambhanupayogādivasena cetanaṃ pakappanaṃ pakaraṇaṃ, rūpañca acetananti. Yathā ca nirīhakesu paccayāyattesu dhammesu kesañci sārammaṇasabhāvatā hoti, kesañci na, evaṃ sappakaraṇasabhāvatā nippakaraṇasabhāvatā ca daṭṭhabbā. Utubījādayo pana aṅkurādīnaṃ tesu asantesu abhāvato eva paccayā, na pana upanissayādibhāvatoti. Purimapurimānaṃyeva panettha upanissayapaccayabhāvo bāhullavasena pākaṭavasena ca vutto. ‘‘Anāgate khandhe patthayamāno dānaṃ detī’’tiādivacanato (paṭṭhā. 2.18.8) pana anāgatāpi upanissayapaccayā honti, te purimehi ārammaṇapakatūpanissayehi taṃsamānalakkhaṇatāya idha saṅgayhantīti daṭṭhabbā.
បុគ្គលោបិ សេនាសនម្បីតិ បុគ្គលសេនាសនគ្គហណវសេន ឧបនិស្សយភាវំ ភជន្តេ ធម្មេ ទស្សេតិ, បិ-សទ្ទេន ចីវរារញ្ញរុក្ខបព្ពតាទិគ្គហណវសេន ឧបនិស្សយភាវំ ភជន្តេ សព្ពេ សង្គណ្ហាតិ។ ‘‘អព្យាកតោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទីសុ ហិ ‘‘សេនាសនំ កាយិកស្ស សុខស្សា’’តិអាទិវចនេន សេនាសនគ្គហណេន ឧបនិស្សយភាវំ ភជន្តាវ ធម្មា ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តេន បុគ្គលាទីសុបិ អយំ នយោ ទស្សិតោ ហោតីតិ។ បច្ចុប្បន្នាបិ អារម្មណបកតូបនិស្សយា បច្ចុប្បន្នតាយ សេនាសនសមានលក្ខណត្តា ឯត្ថេវ សង្គហិតាតិ ទដ្ឋព្ពា។ វក្ខតិ ហិ ‘‘បច្ចុប្បន្នំ ឧតុំ ភោជនំ សេនាសនំ ឧបនិស្សាយ ឈានំ ឧប្បាទេតី’’តិអាទិនា សេនាសនស្ស បច្ចុប្បន្នភាវំ វិយ បច្ចុប្បន្នានំ ឧតុអាទីនំ បកតូបនិស្សយភាវំ, ‘‘បច្ចុប្បន្នំ ចក្ខុំ…បេ.… វត្ថុំ បច្ចុប្បន្នេ ខន្ធេ គរុំ កត្វា អស្សាទេតី’’តិអាទិនា (បដ្ឋា. ២.១៨.៤) ចក្ខាទីនំ អារម្មណូបនិស្សយភាវញ្ចាតិ។ បច្ចុប្បន្នានម្បិ ច តាទិសានំ បុព្ពេ បកតត្តា បកតូបនិស្សយតា ទដ្ឋព្ពា។
Puggalopi senāsanampīti puggalasenāsanaggahaṇavasena upanissayabhāvaṃ bhajante dhamme dasseti, pi-saddena cīvarāraññarukkhapabbatādiggahaṇavasena upanissayabhāvaṃ bhajante sabbe saṅgaṇhāti. ‘‘Abyākato dhammo abyākatassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo’’tiādīsu hi ‘‘senāsanaṃ kāyikassa sukhassā’’tiādivacanena senāsanaggahaṇena upanissayabhāvaṃ bhajantāva dhammā upanissayapaccayena paccayoti imamatthaṃ dassentena puggalādīsupi ayaṃ nayo dassito hotīti. Paccuppannāpi ārammaṇapakatūpanissayā paccuppannatāya senāsanasamānalakkhaṇattā ettheva saṅgahitāti daṭṭhabbā. Vakkhati hi ‘‘paccuppannaṃ utuṃ bhojanaṃ senāsanaṃ upanissāya jhānaṃ uppādetī’’tiādinā senāsanassa paccuppannabhāvaṃ viya paccuppannānaṃ utuādīnaṃ pakatūpanissayabhāvaṃ, ‘‘paccuppannaṃ cakkhuṃ…pe… vatthuṃ paccuppanne khandhe garuṃ katvā assādetī’’tiādinā (paṭṭhā. 2.18.4) cakkhādīnaṃ ārammaṇūpanissayabhāvañcāti. Paccuppannānampi ca tādisānaṃ pubbe pakatattā pakatūpanissayatā daṭṭhabbā.
កសិណារម្មណាទីនិ អារម្មណមេវ ហោន្តិ, ន ឧបនិស្សយោតិ ឥមិនា អធិប្បាយេន ‘‘ឯកច្ចាយា’’តិ អាហ។
Kasiṇārammaṇādīni ārammaṇameva honti, na upanissayoti iminā adhippāyena ‘‘ekaccāyā’’ti āha.
អរូបាវចរកុសលម្បិ យស្មិំ កសិណាទិម្ហិ ឈានំ អនុប្បាទិតំ, តស្មិំ អនុប្បន្នឈានុប្បាទនេ សព្ពស្ស ច ឧប្បន្នឈានស្ស សមាបជ្ជនេ ឥទ្ធិវិធាទីនំ អភិញ្ញានញ្ច ឧបនិស្សយោតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយាហ ‘‘តេភូមកកុសលោ ចតុភូមកស្សបិ កុសលស្សា’’តិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘អរូបាវចរំ សទ្ធំ ឧបនិស្សាយ រូបាវចរំ ឈានំ វិបស្សនំ មគ្គំ អភិញ្ញំ សមាបត្តិំ ឧប្បាទេតី’’តិ (បដ្ឋា. ៤.១៣.២៨៥)។ កាមាវចរកុសលំ រូបាវចរារូបាវចរវិបាកានម្បិ តទុប្បាទកកុសលានំ ឧបនិស្សយភាវវសេន , បដិសន្ធិនិយាមកស្ស ចុតិតោ បុរិមជវនស្ស ច វសេន ឧបនិស្សយោ, រូបាវចរកុសលំ អរូបាវចរវិបាកស្ស, អរូបាវចរកុសលញ្ច រូបាវចរវិបាកស្ស តទុប្បាទកកុសលូបនិស្សយភាវេនាតិ ឯវំ បច្ចេកំ តេភូមកកុសលានំ ចតុភូមកវិបាកស្ស តេភូមកកិរិយស្ស ច យថាយោគំ បច្ចយភាវោ វេទិតព្ពោ។ បាឡិយម្បិ ហិ បកតូបនិស្សយោ នយទស្សនមត្តេនេវ បញ្ហាវារេសុ វិស្សជ្ជិតោតិ។
Arūpāvacarakusalampi yasmiṃ kasiṇādimhi jhānaṃ anuppāditaṃ, tasmiṃ anuppannajhānuppādane sabbassa ca uppannajhānassa samāpajjane iddhividhādīnaṃ abhiññānañca upanissayoti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘tebhūmakakusalo catubhūmakassapi kusalassā’’ti. Vuttampi cetaṃ ‘‘arūpāvacaraṃ saddhaṃ upanissāya rūpāvacaraṃ jhānaṃ vipassanaṃ maggaṃ abhiññaṃ samāpattiṃ uppādetī’’ti (paṭṭhā. 4.13.285). Kāmāvacarakusalaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānampi taduppādakakusalānaṃ upanissayabhāvavasena , paṭisandhiniyāmakassa cutito purimajavanassa ca vasena upanissayo, rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassa, arūpāvacarakusalañca rūpāvacaravipākassa taduppādakakusalūpanissayabhāvenāti evaṃ paccekaṃ tebhūmakakusalānaṃ catubhūmakavipākassa tebhūmakakiriyassa ca yathāyogaṃ paccayabhāvo veditabbo. Pāḷiyampi hi pakatūpanissayo nayadassanamatteneva pañhāvāresu vissajjitoti.
ឥមិនា បន នយេនាតិ លោកុត្តរនិព្ពត្តនំ ឧបនិស្សាយ សិនេហុប្បាទនលេសេនាតិ អត្ថោ។ លោកុត្តរា បន ធម្មា អកុសលានំ ន កេនចិ បច្ចយេន បច្ចយោ ហោន្តីតិ ន ឥទំ សារតោ ទដ្ឋព្ពន្តិ អធិប្បាយោ។ កាមាវចរាទិតិហេតុកភវង្គំ កាយិកសុខាទិ ច រូបាវចរាទិកុសលានំ ឧបនិស្សយោ, អរូបាវចរវិបាកោ រូបាវចរកុសលស្ស តំ បត្ថេត្វា តន្និព្ពត្តកកុសលុប្បាទនត្ថំ ឧប្បាទិយមានស្ស, រូបាវចរកិរិយស្ស ច បុព្ពេ និវុដ្ឋាទីសុ អរូបាវចរវិបាកជាននត្ថំ ឈានាភិញ្ញាយោ ឧប្បាទេន្តស្ស អរហតោ, ចតុភូមកវិបាកានំ បន តទុប្បាទកកុសលូបនិស្សយភាវវសេន សោ សោ វិបាកោ ឧបនិស្សយោ។ តេនាហ ‘‘តថា តេភូមកវិបាកោ’’តិ។ យទិបិ អរហត្តផលត្តំ ឈានវិបស្សនា ឧប្បាទេតិ អនាគាមី, ន បន តេន តំ កទាចិ ទិដ្ឋបុព្ពំ បុថុជ្ជនាទីហិ សោតាបត្តិផលាទីនិ វិយ, តស្មា តានិ វិយ តេសំ ឈានាទីនំ ឥមស្ស ច អគ្គផលំ ន ឈានាទីនំ ឧបនិស្សយោ។ ឧបលទ្ធបុព្ពសទិសមេវ ហិ អនាគតម្បិ ឧបនិស្សយោតិ។ តេនាហ ‘‘ឧបរិដ្ឋិមំ កុសលស្សបី’’តិ។
Iminā pana nayenāti lokuttaranibbattanaṃ upanissāya sinehuppādanalesenāti attho. Lokuttarā pana dhammā akusalānaṃ na kenaci paccayena paccayo hontīti na idaṃ sārato daṭṭhabbanti adhippāyo. Kāmāvacarāditihetukabhavaṅgaṃ kāyikasukhādi ca rūpāvacarādikusalānaṃ upanissayo, arūpāvacaravipāko rūpāvacarakusalassa taṃ patthetvā tannibbattakakusaluppādanatthaṃ uppādiyamānassa, rūpāvacarakiriyassa ca pubbe nivuṭṭhādīsu arūpāvacaravipākajānanatthaṃ jhānābhiññāyo uppādentassa arahato, catubhūmakavipākānaṃ pana taduppādakakusalūpanissayabhāvavasena so so vipāko upanissayo. Tenāha ‘‘tathā tebhūmakavipāko’’ti. Yadipi arahattaphalattaṃ jhānavipassanā uppādeti anāgāmī, na pana tena taṃ kadāci diṭṭhapubbaṃ puthujjanādīhi sotāpattiphalādīni viya, tasmā tāni viya tesaṃ jhānādīnaṃ imassa ca aggaphalaṃ na jhānādīnaṃ upanissayo. Upaladdhapubbasadisameva hi anāgatampi upanissayoti. Tenāha ‘‘upariṭṭhimaṃ kusalassapī’’ti.
កិរិយអត្ថបដិសម្ភិទាទិម្បិ បត្ថេត្វា ទានាទិកុសលំ ករោន្តស្ស តេភូមកកិរិយាបិ ចតុភូមកស្សបិ កុសលស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ។ យោនិសោមនសិការេ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ, តំ ឧបនិស្សាយ រាគាទិឧប្បាទនេ អកុសលស្ស, កុសលាកុសលូបនិស្សយភាវមុខេន ចតុភូមកវិបាកស្ស។ ឯវំ កិរិយស្សបិ យោជេតព្ពំ។ តេនាហ ‘‘កិរិយសង្ខាតោបិ បកតូបនិស្សយោ ចតុភូមកានំ កុសលាទិខន្ធានំ ហោតិយេវា’’តិ។ នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មេសុ បន ឧតុភោជនសេនាសនានមេវ តិណ្ណំ រាសីនំ បកតូបនិស្សយភាវទស្សនំ នយទស្សនមេវាតិ។ ឥមស្មិំ បដ្ឋានមហាបករណេ អាគតនយេនាតិ ឥទំ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ន ឧបនិស្សយបច្ចយា, កុសលេ ខន្ធេ បដិច្ច ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូប’’ន្តិ (បដ្ឋា. ១.១.៩១) ឯវមាទិកំ ឧបនិស្សយបដិក្ខេបំ, អនុលោមេ ច អនាគមនំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សុត្តន្តិកបរិយាយេនាតិ ‘‘វិញ្ញាណូបនិសំ នាមរូបំ, នាមរូបនិសំ សឡាយតន’’ន្តិអាទិកេន (សំ. និ. ២.២៣),
Kiriyaatthapaṭisambhidādimpi patthetvā dānādikusalaṃ karontassa tebhūmakakiriyāpi catubhūmakassapi kusalassa upanissayapaccayena paccayo. Yonisomanasikāre vattabbameva natthi, taṃ upanissāya rāgādiuppādane akusalassa, kusalākusalūpanissayabhāvamukhena catubhūmakavipākassa. Evaṃ kiriyassapi yojetabbaṃ. Tenāha ‘‘kiriyasaṅkhātopi pakatūpanissayo catubhūmakānaṃ kusalādikhandhānaṃ hotiyevā’’ti. Nevavipākanavipākadhammadhammesu pana utubhojanasenāsanānameva tiṇṇaṃ rāsīnaṃ pakatūpanissayabhāvadassanaṃ nayadassanamevāti. Imasmiṃ paṭṭhānamahāpakaraṇe āgatanayenāti idaṃ ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjati na upanissayapaccayā, kusale khandhe paṭicca cittasamuṭṭhānaṃ rūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.91) evamādikaṃ upanissayapaṭikkhepaṃ, anulome ca anāgamanaṃ sandhāya vuttaṃ. Suttantikapariyāyenāti ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpaṃ, nāmarūpanisaṃ saḷāyatana’’ntiādikena (saṃ. ni. 2.23),
‘‘យថាបិ បព្ពតោ សេលោ, អរញ្ញស្មិំ ព្រហាវនេ;
‘‘Yathāpi pabbato selo, araññasmiṃ brahāvane;
តំ រុក្ខា ឧបនិស្សាយ, វឌ្ឍន្តេ តេ វនប្បតី’’តិ (អ. និ. ៣.៤៩)។ –
Taṃ rukkhā upanissāya, vaḍḍhante te vanappatī’’ti (a. ni. 3.49). –
អាទិកេន ច។
Ādikena ca.
ឧបនិស្សយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ៩. ឧបនិស្សយបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា • 9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
