| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အနုဋီကာ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
၉. ဥပနိသ္သယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
၉. ဥပနိသ္သယေ တယောတိ အနန္တရာရမ္မဏပကတူပနိသ္သယပ္ပဘေဒေ တယော ဥပနိသ္သယေ။ အနေကသင္ဂာဟကတာယာတိ အနေကေသံ ပစ္စယဓမ္မာနံ သင္ဂဟဏတော။ ဧကန္တေနေဝ ဟောန္တိ စိတ္တနိယမဟေတုဘာဝေန ပဝတ္တိနိယမတော။ ယေသု ပဒေသူတိ ယေသု ကုသလာဒိပဒေသု။ သင္ဂဟိတောတိ သင္ဂဟံ ဂတော, ကုသလာဒိပဒေသု ယေသံ ပဒာနံယေဝ အနန္တရူပနိသ္သယော လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ တေသု ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? န သက္ကာ ဝတ္တုံ ဧကန္တေနေဝ ဥပလဗ္ဘနတော။ တေသူတိ ကုသလာကုသလပဒေသု။ န ဟိ ကုသလော အကုသလသ္သ အနန္တရူပနိသ္သယော ဟောတိ, အကုသလော ဝာ ကုသလသ္သ, အာရမ္မဏပကတူပနိသ္သယာ ပန အနေကန္တိကာ, တသ္မာ တတ္ထ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိဒ္ဓာနံ ပစ္စယဓမ္မာနန္တိ ပစ္စယဘာဝေန ပုရိမနိပ္ဖန္နာနံ ကုသလာဒီနံ ကုသလသ္သ အကုသလသ္သ ဝာတိ အတ္ထော။ အကုသလာဒီဟီတိ ယထာသင္ခ္ယံ အကုသလေန ကုသလေန ဝာ။ အဝိသေသေနာတိ ယထာဝုတ္တဝိသေသေ နိယမံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ အကုသလာဒီသု အကုသလကုသလာနံ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိအာဒိနာ။
9. Upanissaye tayoti anantarārammaṇapakatūpanissayappabhede tayo upanissaye. Anekasaṅgāhakatāyāti anekesaṃ paccayadhammānaṃ saṅgahaṇato. Ekanteneva honti cittaniyamahetubhāvena pavattiniyamato. Yesu padesūti yesu kusalādipadesu. Saṅgahitoti saṅgahaṃ gato, kusalādipadesu yesaṃ padānaṃyeva anantarūpanissayo labbhatīti attho. Tesu ‘‘kesañcī’’ti na vuttaṃ. Kasmā? Na sakkā vattuṃ ekanteneva upalabbhanato. Tesūti kusalākusalapadesu. Na hi kusalo akusalassa anantarūpanissayo hoti, akusalo vā kusalassa, ārammaṇapakatūpanissayā pana anekantikā, tasmā tattha ‘‘kesañcī’’ti vuttaṃ. Siddhānaṃ paccayadhammānanti paccayabhāvena purimanipphannānaṃ kusalādīnaṃ kusalassa akusalassa vāti attho. Akusalādīhīti yathāsaṅkhyaṃ akusalena kusalena vā. Avisesenāti yathāvuttavisese niyamaṃ aggahetvā akusalādīsu akusalakusalānaṃ ‘‘kesañcī’’tiādinā.
အနာရမ္မဏတ္တာ အာရမ္မဏူပနိသ္သယံ ပုဗ္ဗာပရနိယမေန အပ္ပဝတ္တိတော အနန္တရူပနိသ္သယံ န လဘတီတိ ယောဇနာ။ ပကတသ္သာတိ နိပ္ဖာဒိတသ္သ, ဥပသေဝိတသ္သ ဝာ။ န ဟိ ရူပသန္တာနသ္သ သဒ္ဓာဒိနိပ္ဖာဒနံ အတ္ထိ, ဥတုဘောဇနာဒိဥပသေဝနံ ဝာ သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟိ။ပေ.။ ရူပသန္တာနေနာ’’တိ။ နနု စ ရူပသန္တာနေ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသော လဗ္ဘတိ , သော စ န ဝိနာ သမာနဇာတိယေန ကာရဏေနာတိ သ္ဝာယံ ပကတူပနိသ္သယလာဘောတိ ကဒာစိ အာသင္ကေယ္ယာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ ဥတုဗီဇာဒိကံ ကမ္မာဒိ စ တေန ရူပေန ပုရိမနိပ္ဖန္နေန။ ဥပ္ပာဒနံ သာဘိသန္ဓိကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိပတီသု ပုဗ္ဗာဘိသင္ခာရော ဝိယ ပကပ္ပနံ သံဝိဒဟနံ။ ပကရဏံ ဝုတ္တလက္ခဏေန ကာရဏဘာဝေန အဝဋ္ဌာနံ, ယတော ကာရဏဝိသေသော ‘‘ပကတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ရူပသ္သေဝ တံ ပဋိက္ခိပီယတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ စ။ပေ.။ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ဥတုဗီဇာဒီနံ အင္ကုရာဒီသု ကထံ ပစ္စယဝိသေသဘာဝောတိ အာဟ ‘‘ဥတုဗီဇာဒယော ပန။ပေ.။ ဘာဝတော’’တိ။ ဥပနိသ္သယောတိ စ ယသ္မာ ဗလဝတာကာရဏံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ န ဧတ္ထ ဧကန္တေန ပုရိမနိပ္ဖတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝံ ပာဠိယံ ကထံ ပုရိမဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပုရိမပုရိမာနံယေဝ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေပိ ဝာ ပရိကပ္ပနဝသေန ပုရိမနိပ္ဖန္နာယေဝ နာမ ဟောန္တိ။ န ဟိ အသံဝိဒိတာကာရေ ဝတ္ထုသ္မိံ ပတ္ထနာပဝတ္တီတိ။ တေနာဟ ‘‘တံသမာနလက္ခဏတာယာ’’တိ။
Anārammaṇattā ārammaṇūpanissayaṃ pubbāparaniyamena appavattito anantarūpanissayaṃ na labhatīti yojanā. Pakatassāti nipphāditassa, upasevitassa vā. Na hi rūpasantānassa saddhādinipphādanaṃ atthi, utubhojanādiupasevanaṃ vā sambhavati. Tenāha ‘‘yathā hi…pe… rūpasantānenā’’ti. Nanu ca rūpasantāne pubbenāparaṃ viseso labbhati , so ca na vinā samānajātiyena kāraṇenāti svāyaṃ pakatūpanissayalābhoti kadāci āsaṅkeyyāti āha ‘‘yasmiñcā’’tiādi. Tattha tanti utubījādikaṃ kammādi ca tena rūpena purimanipphannena. Uppādanaṃ sābhisandhikaṃ daṭṭhabbaṃ. Adhipatīsu pubbābhisaṅkhāro viya pakappanaṃ saṃvidahanaṃ. Pakaraṇaṃ vuttalakkhaṇena kāraṇabhāvena avaṭṭhānaṃ, yato kāraṇaviseso ‘‘pakatī’’ti vuccati. Yadi evaṃ kasmā rūpasseva taṃ paṭikkhipīyatīti āha ‘‘yathā ca…pe… daṭṭhabbā’’ti. Evampi utubījādīnaṃ aṅkurādīsu kathaṃ paccayavisesabhāvoti āha ‘‘utubījādayo pana…pe… bhāvato’’ti. Upanissayoti ca yasmā balavatākāraṇaṃ adhippetaṃ, tasmā na ettha ekantena purimanipphatti icchitabbā. Yadi evaṃ pāḷiyaṃ kathaṃ purimaggahaṇanti āha ‘‘purimapurimānaṃyeva panā’’tiādi. Tepi vā parikappanavasena purimanipphannāyeva nāma honti. Na hi asaṃviditākāre vatthusmiṃ patthanāpavattīti. Tenāha ‘‘taṃsamānalakkhaṇatāyā’’ti.
ဓမ္မေတိ ပုဂ္ဂလသေနာသနပညတ္တီနံ ဥပာဒာနဘူတေ ဓမ္မေ။ အယံ နယောတိ ပညတ္တိမုခေန ပညပေတဗ္ဗာ တဒုပာဒာနဘူတာ ဓမ္မာ ဂယ္ဟန္တီတိ ယထာဝုတ္တော နယော။ ဧတ္ထေဝာတိ ‘‘သေနာသနမ္ပိ ဥပနိသ္သယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတသ္မိံယေဝ ဝစနေ။ ကထံ ပစ္စုပ္ပန္နသ္သ ပကတူပနိသ္သယဘာဝောတိ စောဒနာယ ‘‘ဝက္ခတီ’’တိအာဒိနာ အာဂမံ ဒသ္သေတ္ဝာ ယုတ္တိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနမ္ပိစ တာဒိသာနံ ပုဗ္ဗေ ပကတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တာဒိသာနန္တိ ယာဒိသာ ဥတုအာဒယော ပစ္စုပဋ္ဌိတာ, တာဒိသာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပုရေတရံ ပကတတ္တာ ပကတူပနိသ္သယယောဂ္ယတာယ အာပာဒိတတ္တာ။
Dhammeti puggalasenāsanapaññattīnaṃ upādānabhūte dhamme. Ayaṃ nayoti paññattimukhena paññapetabbā tadupādānabhūtā dhammā gayhantīti yathāvutto nayo. Etthevāti ‘‘senāsanampi upanissayapaccayena paccayo’’ti etasmiṃyeva vacane. Kathaṃ paccuppannassa pakatūpanissayabhāvoti codanāya ‘‘vakkhatī’’tiādinā āgamaṃ dassetvā yuttiṃ dassetuṃ ‘‘paccuppannānampica tādisānaṃ pubbepakatattā’’ti vuttaṃ. Tādisānanti yādisā utuādayo paccupaṭṭhitā, tādisānaṃ tato pubbe puretaraṃ pakatattā pakatūpanissayayogyatāya āpāditattā.
ကသိဏာဒီနမ္ပိ အာရမ္မဏူပနိသ္သယတာ သမ္ဘဝတီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘ဧကစ္စာယာ’တိ အာဟာ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ကသိဏမဏ္ဍလံ ဒိသ္ဝာ’’တိအာဒိနာ တသ္သ ဥပနိသ္သယဘာဝော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။
Kasiṇādīnampi ārammaṇūpanissayatā sambhavatīti katvā vuttaṃ ‘‘iminā adhippāyena ‘ekaccāyā’ti āhā’’ti. Tathā hi ‘‘kasiṇamaṇḍalaṃ disvā’’tiādinā tassa upanissayabhāvo aṭṭhakathāyaṃ vutto.
အရူပာဝစရကုသလမ္ပိ ဥပနိသ္သယော ဟောတိ, ပဂေဝ ကာမာဝစရရူပာဝစရကုသလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တံ ပန ယထာ ဥပနိသ္သယော ဟောတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယသ္မိံ ကသိဏာဒိမ္ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနုပ္ပန္နဈာနုပ္ပာဒနေတိ ရူပာဝစရဇ္ဈာနံ သန္ဓာယာဟ, အရူပာဝစရဇ္ဈာနေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တဒုပ္ပာဒကကုသလာနန္တိ တသ္သ ရူပာဝစရဝိပာကသ္သ ဥပ္ပာဒကကုသလာနံ, ရူပာဝစရကုသလာနန္တိ အတ္ထော။ ပဋိသန္ဓိနိယာမကသ္သာတိ ရူပာဝစရပဋိသန္ဓိနိယာမကသ္သ။ စုတိတောတိ ရူပာဝစရပဋိသန္ဓိယာ အနန္တရပစ္စယဘူတာယ စုတိယာ။ ပုရိမဇဝနသ္သ ဝသေနာတိ စုတိယာ အာသန္နဇဝနဘာဝေန။ ရူပာဝစရကုသလံ အရူပာဝစရဝိပာကသ္သာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တဒုပ္ပာဒကကုသလာန’’န္တိအာဒိနာ အာနေတ္ဝာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ‘‘ရူပာဝစရကုသလံ အရူပာဝစရဝိပာကသ္သ ဥပနိသ္သယော’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘ကာမာဝစရကုသလမ္ပိ တဒုပ္ပာဒကကုသလာန’’န္တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ လောကုတ္တရဝိပာကသ္သ တေဘူမကကုသလာနမ္ပိ ပာဒကာဒိဝသေန ဥပနိသ္သယဘာဝော ပာကဋောယေဝ, တထာ တံတံဘူမကကုသလာနံ တံတံဘူမကကိရိယာနံ, ကာမာဝစရကုသလသ္သ ရူပာရူပာဝစရကိရိယာနံ, ရူပာဝစရကုသလသ္သ အရူပာဝစရကိရိယာယ ဥပနိသ္သယဘာဝောတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဧဝံ ပစ္စေကံ။ပေ.။ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိသ္သာယ ဒာနံ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ ပကတူပနိသ္သယော ဥဒ္ဒေသဝသေနေဝ ပာဌော အာဂတော, န ဝိဘဇနဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပာဠိယမ္ပိ။ပေ.။ ဝိသ္သဇ္ဇိတော’’တိ။ ကုသလတ္တိကာဒီသု အနုလောမာဒိဘေဒဘိန္နတ္တာ ပဉ္ဟာဝာရေသူတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။
Arūpāvacarakusalampi upanissayo hoti, pageva kāmāvacararūpāvacarakusalanti adhippāyo. Taṃ pana yathā upanissayo hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘yasmiṃ kasiṇādimhī’’tiādi vuttaṃ. Anuppannajhānuppādaneti rūpāvacarajjhānaṃ sandhāyāha, arūpāvacarajjhāne pana vattabbameva natthi. Taduppādakakusalānanti tassa rūpāvacaravipākassa uppādakakusalānaṃ, rūpāvacarakusalānanti attho. Paṭisandhiniyāmakassāti rūpāvacarapaṭisandhiniyāmakassa. Cutitoti rūpāvacarapaṭisandhiyā anantarapaccayabhūtāya cutiyā. Purimajavanassa vasenāti cutiyā āsannajavanabhāvena. Rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassāti etthāpi ‘‘taduppādakakusalāna’’ntiādinā ānetvā yojetabbaṃ. Yathā ca ‘‘rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassa upanissayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘kāmāvacarakusalampi taduppādakakusalāna’’ntiādinā yojetabbaṃ. Lokuttaravipākassa tebhūmakakusalānampi pādakādivasena upanissayabhāvo pākaṭoyeva, tathā taṃtaṃbhūmakakusalānaṃ taṃtaṃbhūmakakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalassa rūpārūpāvacarakiriyānaṃ, rūpāvacarakusalassa arūpāvacarakiriyāya upanissayabhāvoti imamatthaṃ dassento ‘‘evaṃ paccekaṃ…pe… veditabbo’’ti āha. ‘‘Saddhaṃ upanissāya dānaṃ detī’’tiādinā pakatūpanissayo uddesavaseneva pāṭho āgato, na vibhajanavasenāti āha ‘‘pāḷiyampi…pe… vissajjito’’ti. Kusalattikādīsu anulomādibhedabhinnattā pañhāvāresūti bahuvacananiddeso.
လောကုတ္တရနိဗ္ဗတ္တနံ ဥပနိသ္သာယ ပရသ္သ သိနေဟုပ္ပာဒနေ လောကုတ္တရဓမ္မာ ဥပနိသ္သယော ဝိယ ဟောန္တီတိ အယမေတ္ထ လေသော, ဘာဝိနော ပန လောကုတ္တရသ္သ အကုသလာနံ ဥပနိသ္သယတာ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘န ဣဒံ သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ရူပာဝစရာဒိကုသလာနန္တိ ရူပာရူပာဝစရလောကုတ္တရကုသလာနံ ဥပ္ပာဒိယမာနသ္သ ရူပာဝစရကုသလသ္သာတိ ယောဇနာ။ ရူပာဝစရကိရိယသ္သ စ အရူပာဝစရဝိပာကော ဥပနိသ္သယော ကထန္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထာဒီသု။ပေ.။ အရဟတော’’တိ ။ တံ တံ ဝိပာကံ ပတ္ထေန္တော တသ္သ တသ္သ ဝိပာကသ္သ ဟေတုဘူတံ ကုသလံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဝိပာကာနံ ကုသလူပနိသ္သယတာတိ အာဟ ‘‘စတုဘူမကာ။ပေ.။ ဥပနိသ္သယော’’တိ။ လောကိယကုသလာနံ ပန လောကုတ္တရဝိပာကာ ဥပနိသ္သယော န ဟောန္တီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယဒိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘တထာ တေဘူမကဝိပာကော’’တိ တေဘူမကဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တတ္ထ တေနာတိ အနာဂာမိနာ။ တန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ တသ္မာတိ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ။ တာနိ ဝိယာတိ သောတာပတ္တိဖလာနိ ဝိယ။ တေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ။ ဣမသ္သာတိ အနာဂာမိနော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ သန္တာနေ ဈာနာဒီနံ သောတာပတ္တိဖလာဒီနံ န ဥပနိသ္သယပစ္စယော အနုပလဒ္ဓပုဗ္ဗတ္တာ, ဧဝံ အနာဂာမိနော ဈာနာဒီနံ အဂ္ဂဖလံ ဥပနိသ္သယပစ္စယော အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပလဒ္ဓပုဗ္ဗသဒိသမေဝ ဟိ အနာဂတမ္ပိ ဥပနိသ္သယော’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဟေဋ္ဌိမဖလာနံ ကုသလူပနိသ္သယတာ ဝုတ္တာ ဧဝ။
Lokuttaranibbattanaṃ upanissāya parassa sinehuppādane lokuttaradhammā upanissayo viya hontīti ayamettha leso, bhāvino pana lokuttarassa akusalānaṃ upanissayatā sambhavatīti āha ‘‘na idaṃ sārato daṭṭhabbanti adhippāyo’’ti. Rūpāvacarādikusalānanti rūpārūpāvacaralokuttarakusalānaṃ uppādiyamānassa rūpāvacarakusalassāti yojanā. Rūpāvacarakiriyassa ca arūpāvacaravipāko upanissayo kathanti āha ‘‘pubbe nivutthādīsu…pe… arahato’’ti . Taṃ taṃ vipākaṃ patthento tassa tassa vipākassa hetubhūtaṃ kusalaṃ nibbattetīti vipākānaṃ kusalūpanissayatāti āha ‘‘catubhūmakā…pe… upanissayo’’ti. Lokiyakusalānaṃ pana lokuttaravipākā upanissayo na hontīti dassento ‘‘yadipī’’tiādimāha. Teneva hi ‘‘tathā tebhūmakavipāko’’ti tebhūmakaggahaṇaṃ kataṃ. Tattha tenāti anāgāminā. Tanti arahattaphalaṃ. Tasmāti adiṭṭhapubbattā. Tāni viyāti sotāpattiphalāni viya. Tesanti puthujjanādīnaṃ. Imassāti anāgāmino. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā puthujjanādīnaṃ santāne jhānādīnaṃ sotāpattiphalādīnaṃ na upanissayapaccayo anupaladdhapubbattā, evaṃ anāgāmino jhānādīnaṃ aggaphalaṃ upanissayapaccayo adiṭṭhapubbattā. Tenāha ‘‘upaladdhapubbasadisameva hi anāgatampi upanissayo’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana heṭṭhimaphalānaṃ kusalūpanissayatā vuttā eva.
ယထာ ဝိပာကာ ကုသလာနံ, ဧဝံ ကိရိယာပိ တေသံ ဥပနိသ္သယော ဟောတီတိ တံ နယံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကိရိယံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာဒိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယောနိသောမနသိကာရေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ စတုဘူမကကုသလသ္သပိ ယောနိသောမနသိကာရော ဥပနိသ္သယော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, တဒတ္ထံ ယောနိသောမနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တသ္သာတိ အတ္ထော။ တန္တိ ယောနိသောမနသိကာရံ။ အကုသလသ္သ စ စတုဘူမကဝိပာကသ္သ ဥပနိသ္သယော ယောနိသောမနသိကာရောတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ကိရိယသ္သပီတိ ယထာ ကုသလသ္သ ယောနိသောမနသိကာရသ္သ ဝသေန ဥပနိသ္သယော ဝုတ္တော, ဧဝံ ကိရိယသ္သပိ ယောနိသောမနသိကာရသ္သ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သော ဟိ တံ ဥပနိသ္သာယ ရာဂာဒိဥပ္ပာဒနေ အကုသလသ္သ ဝုတ္တနယေန ကုသလာကုသလူပနိသ္သယဘာဝမုခေန စတုဘူမကဝိပာကသ္သ ဥပနိသ္သယော ဟောတိယေဝ။ ယဒိ ကိရိယသင္ခာတော။ပေ.။ ဟောတိယေဝ, အထ ကသ္မာ ပကတူပနိသ္သယဝိဘဇနေ ကိရိယာ န ဂဟိတာ, ဥတုဘောဇနသေနာသနာနိယေဝ ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘နေဝဝိပာကနဝိပာကဓမ္မဓမ္မေသု။ပေ.။ နယဒသ္သနမတ္တမေဝာ’’တိ။ ဧဝမာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ သဟဇာတော အဗ္ယာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ဥပနိသ္သယပစ္စယာ’’တိ ဧဝမာဒိကံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ဥပနိသ္သယပရိယာယော ဥပနိသသဒ္ဒောတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိညာဏူပနိသံ နာမရူပံ, နာမရူပူပနိသဉ္စ သဠာယတနန္တိအာဒိကေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိညာဏသ္သ နာမရူပာနံ ဖသ္သရူပာဒီနံ စက္ခာယတနာဒီနဉ္စ ဥပနိသ္သယဘာဝော ဝုတ္တောတိ။
Yathā vipākā kusalānaṃ, evaṃ kiriyāpi tesaṃ upanissayo hotīti taṃ nayaṃ dassetuṃ ‘‘kiriyaṃ atthapaṭisambhidādi’’ntiādi vuttaṃ. Yonisomanasikāre vattabbameva natthīti catubhūmakakusalassapi yonisomanasikāro upanissayo hotīti ettha vattabbameva natthi, tadatthaṃ yonisomanasikāraṃ pavattentassāti attho. Tanti yonisomanasikāraṃ. Akusalassa ca catubhūmakavipākassa upanissayo yonisomanasikāroti yojanā. Evaṃ kiriyassapīti yathā kusalassa yonisomanasikārassa vasena upanissayo vutto, evaṃ kiriyassapi yonisomanasikārassa vasena yojetabbanti attho. So hi taṃ upanissāya rāgādiuppādane akusalassa vuttanayena kusalākusalūpanissayabhāvamukhena catubhūmakavipākassa upanissayo hotiyeva. Yadi kiriyasaṅkhāto…pe… hotiyeva, atha kasmā pakatūpanissayavibhajane kiriyā na gahitā, utubhojanasenāsanāniyeva gahitānīti āha ‘‘nevavipākanavipākadhammadhammesu…pe… nayadassanamattamevā’’ti. Evamādikanti ādi-saddena ‘‘kusalaṃ dhammaṃ sahajāto abyākato dhammo uppajjati na upanissayapaccayā’’ti evamādikaṃ saṅgaṇhāti. Upanissayapariyāyo upanisasaddoti katvā vuttaṃ ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpaṃ, nāmarūpūpanisañca saḷāyatanantiādikenā’’ti. Ettha hi viññāṇassa nāmarūpānaṃ phassarūpādīnaṃ cakkhāyatanādīnañca upanissayabhāvo vuttoti.
ဥပနိသ္သယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ပဋ္ဌာနပာဠိ • Paṭṭhānapāḷi / (၂) ပစ္စယနိဒ္ဒေသော • (2) Paccayaniddeso
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ပဉ္စပကရဏ-မူလဋီကာ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ၉. ဥပနိသ္သယပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ • 9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
