| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
೯. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
೯. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೇ ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾತಿ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸಮನನ್ತರಾತೀತಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೇಸು ನಾನಾವೀಥಿವಸೇನ ಪುರಿಮತರಾ। ತೇ ತಯೋಪಿ ರಾಸಯೋ ಕುಸಲವಸೇನ ಕುಸಲಪದೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಕುಸಲೇನ ಪನ ಅಕುಸಲೇ ಸಮನನ್ತರಾತೀತಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ । ಇದಞ್ಹಿ – ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ; ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ। ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ – ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಸುಚಿಣ್ಣಾನಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಝಾನಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ – ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇತಿ, ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೀಲಂ ಸುತಂ ಚಾಗಂ ಪಞ್ಞಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇತಿ, ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸದ್ಧಾ ಸೀಲಂ ಸುತಂ ಚಾಗೋ ಪಞ್ಞಾ ರಾಗಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ಮಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪತ್ಥನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಇಮಂ ನಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇ ತಯೋಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲೇ।
9. Upanissayapaccayaniddese purimā purimāti anantarūpanissaye samanantarātītā labbhanti, ārammaṇūpanissayapakatūpanissayesu nānāvīthivasena purimatarā. Te tayopi rāsayo kusalavasena kusalapade labbhanti, kusalena pana akusale samanantarātītā na labbhanti. Teneva vuttaṃ – ‘‘akusalānaṃ dhammānaṃ kesañci upanissayapaccayena paccayo’’ti . Idañhi – ‘‘kusalo dhammo akusalassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo; ārammaṇūpanissayo pakatūpanissayo. Ārammaṇūpanissayo – dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati, diṭṭhi uppajjati, pubbe suciṇṇāni garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati, diṭṭhi uppajjati. Jhānā vuṭṭhahitvā jhānaṃ garuṃ katvā assādeti abhinandati, taṃ garuṃ katvā rāgo uppajjati diṭṭhi uppajjati. Pakatūpanissayo – saddhaṃ upanissāya mānaṃ jappeti, diṭṭhiṃ gaṇhāti. Sīlaṃ sutaṃ cāgaṃ paññaṃ upanissāya mānaṃ jappeti, diṭṭhiṃ gaṇhāti. Saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā rāgassa dosassa mohassa mānassa diṭṭhiyā patthanāya upanissayapaccayena paccayo’’ti imaṃ nayaṃ sandhāya vuttaṃ. Kusalena abyākate tayopi labbhanti, tathā akusalena akusale.
ಅಕುಸಲೇನ ಪನ ಕುಸಲೇ ಸಮನನ್ತರಾತೀತಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ – ‘‘ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ – ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅಭಿಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ; ದೋಸಂ ಮೋಹಂ ಮಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪತ್ಥನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತಿ…ಪೇ॰… ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ರಾಗೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿ ಪತ್ಥನಾ ಸದ್ಧಾಯ ಸೀಲಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಚಾಗಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪಾಣಂ ಹನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ದಾನಂ ದೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಆಗತಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಕುಸಲಂ ಪನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋತಿ ಯಥಾ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋಪೇತ್ಥ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಪದೇ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋವ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಹಿ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಂ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತಿ । ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅನನ್ತರತಾ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಪನ ಅಬ್ಯಾಕತೇ ಕುಸಲೇ ಅಕುಸಲೇತಿ ತೀಸು ನಯೇಸು ತಯೋಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಲಬ್ಭನ್ತೇವ। ಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ಸೇನಾಸನಮ್ಪೀತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಇದಞ್ಹಿ ದ್ವಯಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಪವತ್ತಿಯಾ ಬಲವಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಚಸ್ಸ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ।
Akusalena pana kusale samanantarātītā na labbhanti. Tena vuttaṃ – ‘‘kusalānaṃ dhammānaṃ kesañci upanissayapaccayena paccayo’’ti. Idampi hi – ‘‘akusalo dhammo kusalassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo. Pakatūpanissayo – rāgaṃ upanissāya dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, jhānaṃ uppādeti vipassanaṃ uppādeti, maggaṃ uppādeti, abhiññaṃ uppādeti, samāpattiṃ uppādeti; dosaṃ mohaṃ mānaṃ diṭṭhiṃ patthanaṃ upanissāya dānaṃ deti…pe… samāpattiṃ uppādeti. Rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāya upanissayapaccayena paccayo. Pāṇaṃ hantvā tassa paṭighātatthāya dānaṃ detī’’tiādinā nayena pañhāvāre āgataṃ pakatūpanissayameva sandhāya vuttaṃ. Akusalaṃ pana kusalassa ārammaṇūpanissayo na hoti. Kasmā? Taṃ garuṃ katvā tassa appavattanatoti yathā anantarūpanissayo, evaṃ ārammaṇūpanissayopettha na labbhatīti veditabbo. Akusalena abyākatapade ārammaṇūpanissayova na labbhati. Na hi abyākatā dhammā akusalaṃ garuṃ karonti . Yasmā pana anantaratā labbhati, tasmā ettha ‘‘kesañcī’’ti na vuttaṃ. Abyākatena pana abyākate kusale akusaleti tīsu nayesu tayopi upanissayā labbhanteva. Puggalopi senāsanampīti idaṃ dvayaṃ pakatūpanissayavasena vuttaṃ. Idañhi dvayaṃ kusalākusalapavattiyā balavapaccayo hoti. Paccayabhāvo cassa panettha pariyāyavasena veditabboti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
ಅಯಂ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಚ್ಚಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚತುಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ। ವಿಭಾಗತೋ ಪನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿವಸೇನ ತಿವಿಧೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿನಾ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಾನಪ್ಪಕಾರಭೇದತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣೋ, ಸೋಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಾನಪ್ಪಕಾರಭೇದತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋಪಿ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪನ ಜಾತಿವಸೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯರೂಪಭೇದತೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ, ಕುಸಲಾದೀನಂ ಪನ ಭೂಮಿಭೇದತೋ ಅನೇಕವಿಧೋತಿ ಏವಂ ತಾವೇತ್ಥ ನಾನಪ್ಪಕಾರಭೇದತೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Ayaṃ pana upanissayapaccayo nāma saddhiṃ ekaccāya paññattiyā sabbepi catubhūmakadhammā. Vibhāgato pana ārammaṇūpanissayādivasena tividho hoti. Tattha ārammaṇūpanissayo ārammaṇādhipatinā ninnānākaraṇoti heṭṭhā vuttanayeneva nānappakārabhedato gahetabbo. Anantarūpanissayo anantarapaccayena ninnānākaraṇo, sopi heṭṭhā vuttanayeneva nānappakārabhedato veditabbo. Paccayuppannatopi nesaṃ tattha vuttanayeneva vinicchayo veditabbo. Pakatūpanissayo pana jātivasena kusalākusalavipākakiriyarūpabhedato pañcavidho hoti, kusalādīnaṃ pana bhūmibhedato anekavidhoti evaṃ tāvettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ಏವಂ ಭಿನ್ನೇ ಪನೇತ್ಥ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲೋ ಚತುಭೂಮಕಸ್ಸಾಪಿ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸೇವ ನ ಹೋತಿ। ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೇನ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ನಯೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸಾಪಿ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಹೋತಿಯೇವ। ಅಕುಸಲೋ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚತುಭೂಮಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕೋ। ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಫಲಾನಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸೇವ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಉಪರಿಟ್ಠಿಮಂ ಕುಸಲಸ್ಸಾಪಿ। ಪುರಿಮನಯೇನ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾ ಯಸ್ಸ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಕಿರಿಯಸಙ್ಖಾತೋಪಿ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಚತುಭೂಮಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾದಿಖನ್ಧಾನಂ ಹೋತಿಯೇವ, ತಥಾ ರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ। ಸಯಂ ಪನ ರೂಪಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಟ್ಠಾನಮಹಾಪಕರಣೇ ಆಗತನಯೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಂ ನ ಲಭತಿ, ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಲಭತೀತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ।
Evaṃ bhinne panettha tebhūmakakusalo catubhūmakassāpi kusalassa akusalassa vipākakiriyassāti catunnaṃ rāsīnaṃ pakatūpanissayo hoti. Lokuttaro akusalasseva na hoti. Amhākaṃ ācariyena ‘‘lokuttaradhammo nibbattito’’ti iminā pana nayena aññesaṃ akusalassāpi hoti. Yassa vā uppajjissati, tassāpi anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato iminā nayena hotiyeva. Akusalo sabbesampi catubhūmakānaṃ khandhānaṃ pakatūpanissayo hoti, tathā tebhūmakavipāko. Lokuttaravipāke heṭṭhimāni tīṇi phalāni akusalasseva na honti, upariṭṭhimaṃ kusalassāpi. Purimanayena pana aññesaṃ vā yassa vā uppajjissati, tassa santāne sabbopi lokuttaravipāko sabbesaṃ kusalādīnaṃ arūpakkhandhānaṃ pakatūpanissayo hoti. Kiriyasaṅkhātopi pakatūpanissayo catubhūmakānaṃ akusalādikhandhānaṃ hotiyeva, tathā rūpasaṅkhāto. Sayaṃ pana rūpaṃ imasmiṃ paṭṭhānamahāpakaraṇe āgatanayena upanissayapaccayaṃ na labhati, suttantikapariyāyena pana labhatīti vattuṃ vaṭṭati. Evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ।
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ • Paṭṭhānapāḷi / (೨) ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೋ • (2) Paccayaniddeso
