| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
೯. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
೯. ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ತಯೋತಿ ಅನನ್ತರಾರಮ್ಮಣಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಪ್ಪಭೇದೇ ತಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ। ಅನೇಕಸಙ್ಗಾಹಕತಾಯಾತಿ ಅನೇಕೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹಣತೋ। ಏಕನ್ತೇನೇವ ಹೋನ್ತಿ ಚಿತ್ತನಿಯಮಹೇತುಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿನಿಯಮತೋ। ಯೇಸು ಪದೇಸೂತಿ ಯೇಸು ಕುಸಲಾದಿಪದೇಸು। ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಗತೋ, ಕುಸಲಾದಿಪದೇಸು ಯೇಸಂ ಪದಾನಂಯೇವ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸು ‘‘ಕೇಸಞ್ಚೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಉಪಲಬ್ಭನತೋ। ತೇಸೂತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಪದೇಸು। ನ ಹಿ ಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ಅಕುಸಲೋ ವಾ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಆರಮ್ಮಣಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಪನ ಅನೇಕನ್ತಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಿದ್ಧಾನಂ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನಾನಂ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಕುಸಲಾದೀಹೀತಿ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ಅಕುಸಲೇನ ಕುಸಲೇನ ವಾ। ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸೇಸೇ ನಿಯಮಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಕುಸಲಾದೀಸು ಅಕುಸಲಕುಸಲಾನಂ ‘‘ಕೇಸಞ್ಚೀ’’ತಿಆದಿನಾ।
9. Upanissaye tayoti anantarārammaṇapakatūpanissayappabhede tayo upanissaye. Anekasaṅgāhakatāyāti anekesaṃ paccayadhammānaṃ saṅgahaṇato. Ekanteneva honti cittaniyamahetubhāvena pavattiniyamato. Yesu padesūti yesu kusalādipadesu. Saṅgahitoti saṅgahaṃ gato, kusalādipadesu yesaṃ padānaṃyeva anantarūpanissayo labbhatīti attho. Tesu ‘‘kesañcī’’ti na vuttaṃ. Kasmā? Na sakkā vattuṃ ekanteneva upalabbhanato. Tesūti kusalākusalapadesu. Na hi kusalo akusalassa anantarūpanissayo hoti, akusalo vā kusalassa, ārammaṇapakatūpanissayā pana anekantikā, tasmā tattha ‘‘kesañcī’’ti vuttaṃ. Siddhānaṃ paccayadhammānanti paccayabhāvena purimanipphannānaṃ kusalādīnaṃ kusalassa akusalassa vāti attho. Akusalādīhīti yathāsaṅkhyaṃ akusalena kusalena vā. Avisesenāti yathāvuttavisese niyamaṃ aggahetvā akusalādīsu akusalakusalānaṃ ‘‘kesañcī’’tiādinā.
ಅನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಬ್ಬಾಪರನಿಯಮೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಪಕತಸ್ಸಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದಿತಸ್ಸ, ಉಪಸೇವಿತಸ್ಸ ವಾ। ನ ಹಿ ರೂಪಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸದ್ಧಾದಿನಿಪ್ಫಾದನಂ ಅತ್ಥಿ, ಉತುಭೋಜನಾದಿಉಪಸೇವನಂ ವಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಹಿ…ಪೇ॰… ರೂಪಸನ್ತಾನೇನಾ’’ತಿ। ನನು ಚ ರೂಪಸನ್ತಾನೇ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸೋ ಲಬ್ಭತಿ , ಸೋ ಚ ನ ವಿನಾ ಸಮಾನಜಾತಿಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಸ್ವಾಯಂ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಲಾಭೋತಿ ಕದಾಚಿ ಆಸಙ್ಕೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ಉತುಬೀಜಾದಿಕಂ ಕಮ್ಮಾದಿ ಚ ತೇನ ರೂಪೇನ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನೇನ। ಉಪ್ಪಾದನಂ ಸಾಭಿಸನ್ಧಿಕಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಧಿಪತೀಸು ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ವಿಯ ಪಕಪ್ಪನಂ ಸಂವಿದಹನಂ। ಪಕರಣಂ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಅವಟ್ಠಾನಂ, ಯತೋ ಕಾರಣವಿಸೇಸೋ ‘‘ಪಕತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ರೂಪಸ್ಸೇವ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಚ…ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಉತುಬೀಜಾದೀನಂ ಅಙ್ಕುರಾದೀಸು ಕಥಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉತುಬೀಜಾದಯೋ ಪನ…ಪೇ॰… ಭಾವತೋ’’ತಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಬಲವತಾಕಾರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏತ್ಥ ಏಕನ್ತೇನ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫತ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಪಾಳಿಯಂ ಕಥಂ ಪುರಿಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮಪುರಿಮಾನಂಯೇವ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇಪಿ ವಾ ಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನಾಯೇವ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಅಸಂವಿದಿತಾಕಾರೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಪತ್ಥನಾಪವತ್ತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಂಸಮಾನಲಕ್ಖಣತಾಯಾ’’ತಿ।
Anārammaṇattā ārammaṇūpanissayaṃ pubbāparaniyamena appavattito anantarūpanissayaṃ na labhatīti yojanā. Pakatassāti nipphāditassa, upasevitassa vā. Na hi rūpasantānassa saddhādinipphādanaṃ atthi, utubhojanādiupasevanaṃ vā sambhavati. Tenāha ‘‘yathā hi…pe… rūpasantānenā’’ti. Nanu ca rūpasantāne pubbenāparaṃ viseso labbhati , so ca na vinā samānajātiyena kāraṇenāti svāyaṃ pakatūpanissayalābhoti kadāci āsaṅkeyyāti āha ‘‘yasmiñcā’’tiādi. Tattha tanti utubījādikaṃ kammādi ca tena rūpena purimanipphannena. Uppādanaṃ sābhisandhikaṃ daṭṭhabbaṃ. Adhipatīsu pubbābhisaṅkhāro viya pakappanaṃ saṃvidahanaṃ. Pakaraṇaṃ vuttalakkhaṇena kāraṇabhāvena avaṭṭhānaṃ, yato kāraṇaviseso ‘‘pakatī’’ti vuccati. Yadi evaṃ kasmā rūpasseva taṃ paṭikkhipīyatīti āha ‘‘yathā ca…pe… daṭṭhabbā’’ti. Evampi utubījādīnaṃ aṅkurādīsu kathaṃ paccayavisesabhāvoti āha ‘‘utubījādayo pana…pe… bhāvato’’ti. Upanissayoti ca yasmā balavatākāraṇaṃ adhippetaṃ, tasmā na ettha ekantena purimanipphatti icchitabbā. Yadi evaṃ pāḷiyaṃ kathaṃ purimaggahaṇanti āha ‘‘purimapurimānaṃyeva panā’’tiādi. Tepi vā parikappanavasena purimanipphannāyeva nāma honti. Na hi asaṃviditākāre vatthusmiṃ patthanāpavattīti. Tenāha ‘‘taṃsamānalakkhaṇatāyā’’ti.
ಧಮ್ಮೇತಿ ಪುಗ್ಗಲಸೇನಾಸನಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಉಪಾದಾನಭೂತೇ ಧಮ್ಮೇ। ಅಯಂ ನಯೋತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಾ ತದುಪಾದಾನಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ ನಯೋ। ಏತ್ಥೇವಾತಿ ‘‘ಸೇನಾಸನಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಚನೇ। ಕಥಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋತಿ ಚೋದನಾಯ ‘‘ವಕ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಮ್ಪಿಚ ತಾದಿಸಾನಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪಕತತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಾದಿಸಾನನ್ತಿ ಯಾದಿಸಾ ಉತುಆದಯೋ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾ, ತಾದಿಸಾನಂ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪುರೇತರಂ ಪಕತತ್ತಾ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಯೋಗ್ಯತಾಯ ಆಪಾದಿತತ್ತಾ।
Dhammeti puggalasenāsanapaññattīnaṃ upādānabhūte dhamme. Ayaṃ nayoti paññattimukhena paññapetabbā tadupādānabhūtā dhammā gayhantīti yathāvutto nayo. Etthevāti ‘‘senāsanampi upanissayapaccayena paccayo’’ti etasmiṃyeva vacane. Kathaṃ paccuppannassa pakatūpanissayabhāvoti codanāya ‘‘vakkhatī’’tiādinā āgamaṃ dassetvā yuttiṃ dassetuṃ ‘‘paccuppannānampica tādisānaṃ pubbepakatattā’’ti vuttaṃ. Tādisānanti yādisā utuādayo paccupaṭṭhitā, tādisānaṃ tato pubbe puretaraṃ pakatattā pakatūpanissayayogyatāya āpāditattā.
ಕಸಿಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘ಏಕಚ್ಚಾಯಾ’ತಿ ಆಹಾ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಂ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ।
Kasiṇādīnampi ārammaṇūpanissayatā sambhavatīti katvā vuttaṃ ‘‘iminā adhippāyena ‘ekaccāyā’ti āhā’’ti. Tathā hi ‘‘kasiṇamaṇḍalaṃ disvā’’tiādinā tassa upanissayabhāvo aṭṭhakathāyaṃ vutto.
ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ಪಗೇವ ಕಾಮಾವಚರರೂಪಾವಚರಕುಸಲನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಂ ಪನ ಯಥಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಕಸಿಣಾದಿಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಝಾನುಪ್ಪಾದನೇತಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ತದುಪ್ಪಾದಕಕುಸಲಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಕುಸಲಾನಂ, ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಯಾಮಕಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿನಿಯಾಮಕಸ್ಸ। ಚುತಿತೋತಿ ರೂಪಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯ ಚುತಿಯಾ। ಪುರಿಮಜವನಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಚುತಿಯಾ ಆಸನ್ನಜವನಭಾವೇನ। ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ತದುಪ್ಪಾದಕಕುಸಲಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಚ ‘‘ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಮ್ಪಿ ತದುಪ್ಪಾದಕಕುಸಲಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ಪಾದಕಾದಿವಸೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ಪಾಕಟೋಯೇವ, ತಥಾ ತಂತಂಭೂಮಕಕುಸಲಾನಂ ತಂತಂಭೂಮಕಕಿರಿಯಾನಂ, ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಾನಂ, ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ಅರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಉದ್ದೇಸವಸೇನೇವ ಪಾಠೋ ಆಗತೋ, ನ ವಿಭಜನವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೋ’’ತಿ। ಕುಸಲತ್ತಿಕಾದೀಸು ಅನುಲೋಮಾದಿಭೇದಭಿನ್ನತ್ತಾ ಪಞ್ಹಾವಾರೇಸೂತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ।
Arūpāvacarakusalampi upanissayo hoti, pageva kāmāvacararūpāvacarakusalanti adhippāyo. Taṃ pana yathā upanissayo hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘yasmiṃ kasiṇādimhī’’tiādi vuttaṃ. Anuppannajhānuppādaneti rūpāvacarajjhānaṃ sandhāyāha, arūpāvacarajjhāne pana vattabbameva natthi. Taduppādakakusalānanti tassa rūpāvacaravipākassa uppādakakusalānaṃ, rūpāvacarakusalānanti attho. Paṭisandhiniyāmakassāti rūpāvacarapaṭisandhiniyāmakassa. Cutitoti rūpāvacarapaṭisandhiyā anantarapaccayabhūtāya cutiyā. Purimajavanassa vasenāti cutiyā āsannajavanabhāvena. Rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassāti etthāpi ‘‘taduppādakakusalāna’’ntiādinā ānetvā yojetabbaṃ. Yathā ca ‘‘rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassa upanissayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘kāmāvacarakusalampi taduppādakakusalāna’’ntiādinā yojetabbaṃ. Lokuttaravipākassa tebhūmakakusalānampi pādakādivasena upanissayabhāvo pākaṭoyeva, tathā taṃtaṃbhūmakakusalānaṃ taṃtaṃbhūmakakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalassa rūpārūpāvacarakiriyānaṃ, rūpāvacarakusalassa arūpāvacarakiriyāya upanissayabhāvoti imamatthaṃ dassento ‘‘evaṃ paccekaṃ…pe… veditabbo’’ti āha. ‘‘Saddhaṃ upanissāya dānaṃ detī’’tiādinā pakatūpanissayo uddesavaseneva pāṭho āgato, na vibhajanavasenāti āha ‘‘pāḷiyampi…pe… vissajjito’’ti. Kusalattikādīsu anulomādibhedabhinnattā pañhāvāresūti bahuvacananiddeso.
ಲೋಕುತ್ತರನಿಬ್ಬತ್ತನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಪರಸ್ಸ ಸಿನೇಹುಪ್ಪಾದನೇ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಲೇಸೋ, ಭಾವಿನೋ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಇದಂ ಸಾರತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ। ರೂಪಾವಚರಾದಿಕುಸಲಾನನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಿಯಮಾನಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಯೋಜನಾ। ರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಾದೀಸು…ಪೇ॰… ಅರಹತೋ’’ತಿ । ತಂ ತಂ ವಿಪಾಕಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಂ ಕುಸಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ವಿಪಾಕಾನಂ ಕುಸಲೂಪನಿಸ್ಸಯತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಭೂಮಕಾ…ಪೇ॰… ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ। ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾನಂ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯದಿಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನೇವ ಹಿ ‘‘ತಥಾ ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ತೇಭೂಮಕಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ತತ್ಥ ತೇನಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿನಾ। ತನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತ್ತಾ। ತಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾನಿ ವಿಯ। ತೇಸನ್ತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಾದೀನಂ। ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾದೀನಂ ಸನ್ತಾನೇ ಝಾನಾದೀನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀನಂ ನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಅನುಪಲದ್ಧಪುಬ್ಬತ್ತಾ, ಏವಂ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಝಾನಾದೀನಂ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಲದ್ಧಪುಬ್ಬಸದಿಸಮೇವ ಹಿ ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಹೇಟ್ಠಿಮಫಲಾನಂ ಕುಸಲೂಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವುತ್ತಾ ಏವ।
Lokuttaranibbattanaṃ upanissāya parassa sinehuppādane lokuttaradhammā upanissayo viya hontīti ayamettha leso, bhāvino pana lokuttarassa akusalānaṃ upanissayatā sambhavatīti āha ‘‘na idaṃ sārato daṭṭhabbanti adhippāyo’’ti. Rūpāvacarādikusalānanti rūpārūpāvacaralokuttarakusalānaṃ uppādiyamānassa rūpāvacarakusalassāti yojanā. Rūpāvacarakiriyassa ca arūpāvacaravipāko upanissayo kathanti āha ‘‘pubbe nivutthādīsu…pe… arahato’’ti . Taṃ taṃ vipākaṃ patthento tassa tassa vipākassa hetubhūtaṃ kusalaṃ nibbattetīti vipākānaṃ kusalūpanissayatāti āha ‘‘catubhūmakā…pe… upanissayo’’ti. Lokiyakusalānaṃ pana lokuttaravipākā upanissayo na hontīti dassento ‘‘yadipī’’tiādimāha. Teneva hi ‘‘tathā tebhūmakavipāko’’ti tebhūmakaggahaṇaṃ kataṃ. Tattha tenāti anāgāminā. Tanti arahattaphalaṃ. Tasmāti adiṭṭhapubbattā. Tāni viyāti sotāpattiphalāni viya. Tesanti puthujjanādīnaṃ. Imassāti anāgāmino. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā puthujjanādīnaṃ santāne jhānādīnaṃ sotāpattiphalādīnaṃ na upanissayapaccayo anupaladdhapubbattā, evaṃ anāgāmino jhānādīnaṃ aggaphalaṃ upanissayapaccayo adiṭṭhapubbattā. Tenāha ‘‘upaladdhapubbasadisameva hi anāgatampi upanissayo’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana heṭṭhimaphalānaṃ kusalūpanissayatā vuttā eva.
ಯಥಾ ವಿಪಾಕಾ ಕುಸಲಾನಂ, ಏವಂ ಕಿರಿಯಾಪಿ ತೇಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ತಂ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿರಿಯಂ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಸ್ಸಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ತದತ್ಥಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ। ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಚತುಭೂಮಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಏವಂ ಕಿರಿಯಸ್ಸಪೀತಿ ಯಥಾ ಕುಸಲಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಕಿರಿಯಸ್ಸಪಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಹಿ ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ರಾಗಾದಿಉಪ್ಪಾದನೇ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನ ಕುಸಲಾಕುಸಲೂಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಮುಖೇನ ಚತುಭೂಮಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿಯೇವ। ಯದಿ ಕಿರಿಯಸಙ್ಖಾತೋ…ಪೇ॰… ಹೋತಿಯೇವ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಿಭಜನೇ ಕಿರಿಯಾ ನ ಗಹಿತಾ, ಉತುಭೋಜನಸೇನಾಸನಾನಿಯೇವ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೇವವಿಪಾಕನವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮೇಸು…ಪೇ॰… ನಯದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ। ಏವಮಾದಿಕನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಹಜಾತೋ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಪರಿಯಾಯೋ ಉಪನಿಸಸದ್ದೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣೂಪನಿಸಂ ನಾಮರೂಪಂ, ನಾಮರೂಪೂಪನಿಸಞ್ಚ ಸಳಾಯತನನ್ತಿಆದಿಕೇನಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಾನಂ ಫಸ್ಸರೂಪಾದೀನಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಞ್ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ।
Yathā vipākā kusalānaṃ, evaṃ kiriyāpi tesaṃ upanissayo hotīti taṃ nayaṃ dassetuṃ ‘‘kiriyaṃ atthapaṭisambhidādi’’ntiādi vuttaṃ. Yonisomanasikāre vattabbameva natthīti catubhūmakakusalassapi yonisomanasikāro upanissayo hotīti ettha vattabbameva natthi, tadatthaṃ yonisomanasikāraṃ pavattentassāti attho. Tanti yonisomanasikāraṃ. Akusalassa ca catubhūmakavipākassa upanissayo yonisomanasikāroti yojanā. Evaṃ kiriyassapīti yathā kusalassa yonisomanasikārassa vasena upanissayo vutto, evaṃ kiriyassapi yonisomanasikārassa vasena yojetabbanti attho. So hi taṃ upanissāya rāgādiuppādane akusalassa vuttanayena kusalākusalūpanissayabhāvamukhena catubhūmakavipākassa upanissayo hotiyeva. Yadi kiriyasaṅkhāto…pe… hotiyeva, atha kasmā pakatūpanissayavibhajane kiriyā na gahitā, utubhojanasenāsanāniyeva gahitānīti āha ‘‘nevavipākanavipākadhammadhammesu…pe… nayadassanamattamevā’’ti. Evamādikanti ādi-saddena ‘‘kusalaṃ dhammaṃ sahajāto abyākato dhammo uppajjati na upanissayapaccayā’’ti evamādikaṃ saṅgaṇhāti. Upanissayapariyāyo upanisasaddoti katvā vuttaṃ ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpaṃ, nāmarūpūpanisañca saḷāyatanantiādikenā’’ti. Ettha hi viññāṇassa nāmarūpānaṃ phassarūpādīnaṃ cakkhāyatanādīnañca upanissayabhāvo vuttoti.
ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ • Paṭṭhānapāḷi / (೨) ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೋ • (2) Paccayaniddeso
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೯. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • 9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
