| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / པཉྩཔཀརཎ-ཨནུཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
༩. ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡནིདྡེསཝཎྞནཱ
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
༩. ཨུཔནིསྶཡེ ཏཡོཏི ཨནནྟརཱརམྨཎཔཀཏཱུཔནིསྶཡཔྤབྷེདེ ཏཡོ ཨུཔནིསྶཡེ། ཨནེཀསངྒཱཧཀཏཱཡཱཏི ཨནེཀེསཾ པཙྩཡདྷམྨཱནཾ སངྒཧཎཏོ། ཨེཀནྟེནེཝ ཧོནྟི ཙིཏྟནིཡམཧེཏུབྷཱཝེན པཝཏྟིནིཡམཏོ། ཡེསུ པདེསཱུཏི ཡེསུ ཀུསལཱདིཔདེསུ། སངྒཧིཏོཏི སངྒཧཾ གཏོ, ཀུསལཱདིཔདེསུ ཡེསཾ པདཱནཾཡེཝ ཨནནྟརཱུཔནིསྶཡོ ལབྦྷཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཏེསུ ‘‘ཀེསཉྩཱི’’ཏི ན ཝུཏྟཾ། ཀསྨཱ? ན སཀྐཱ ཝཏྟུཾ ཨེཀནྟེནེཝ ཨུཔལབྦྷནཏོ། ཏེསཱུཏི ཀུསལཱཀུསལཔདེསུ། ན ཧི ཀུསལོ ཨཀུསལསྶ ཨནནྟརཱུཔནིསྶཡོ ཧོཏི, ཨཀུསལོ ཝཱ ཀུསལསྶ, ཨཱརམྨཎཔཀཏཱུཔནིསྶཡཱ པན ཨནེཀནྟིཀཱ, ཏསྨཱ ཏཏྠ ‘‘ཀེསཉྩཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། སིདྡྷཱནཾ པཙྩཡདྷམྨཱནནྟི པཙྩཡབྷཱཝེན པུརིམནིཔྥནྣཱནཾ ཀུསལཱདཱིནཾ ཀུསལསྶ ཨཀུསལསྶ ཝཱཏི ཨཏྠོ། ཨཀུསལཱདཱིཧཱིཏི ཡཐཱསངྑྱཾ ཨཀུསལེན ཀུསལེན ཝཱ། ཨཝིསེསེནཱཏི ཡཐཱཝུཏྟཝིསེསེ ནིཡམཾ ཨགྒཧེཏྭཱ ཨཀུསལཱདཱིསུ ཨཀུསལཀུསལཱནཾ ‘‘ཀེསཉྩཱི’’ཏིཨཱདིནཱ།
9. Upanissaye tayoti anantarārammaṇapakatūpanissayappabhede tayo upanissaye. Anekasaṅgāhakatāyāti anekesaṃ paccayadhammānaṃ saṅgahaṇato. Ekanteneva honti cittaniyamahetubhāvena pavattiniyamato. Yesu padesūti yesu kusalādipadesu. Saṅgahitoti saṅgahaṃ gato, kusalādipadesu yesaṃ padānaṃyeva anantarūpanissayo labbhatīti attho. Tesu ‘‘kesañcī’’ti na vuttaṃ. Kasmā? Na sakkā vattuṃ ekanteneva upalabbhanato. Tesūti kusalākusalapadesu. Na hi kusalo akusalassa anantarūpanissayo hoti, akusalo vā kusalassa, ārammaṇapakatūpanissayā pana anekantikā, tasmā tattha ‘‘kesañcī’’ti vuttaṃ. Siddhānaṃ paccayadhammānanti paccayabhāvena purimanipphannānaṃ kusalādīnaṃ kusalassa akusalassa vāti attho. Akusalādīhīti yathāsaṅkhyaṃ akusalena kusalena vā. Avisesenāti yathāvuttavisese niyamaṃ aggahetvā akusalādīsu akusalakusalānaṃ ‘‘kesañcī’’tiādinā.
ཨནཱརམྨཎཏྟཱ ཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཾ པུབྦཱཔརནིཡམེན ཨཔྤཝཏྟིཏོ ཨནནྟརཱུཔནིསྶཡཾ ན ལབྷཏཱིཏི ཡོཛནཱ། པཀཏསྶཱཏི ནིཔྥཱདིཏསྶ, ཨུཔསེཝིཏསྶ ཝཱ། ན ཧི རཱུཔསནྟཱནསྶ སདྡྷཱདིནིཔྥཱདནཾ ཨཏྠི, ཨུཏུབྷོཛནཱདིཨུཔསེཝནཾ ཝཱ སམྦྷཝཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཐཱ ཧི…པེ॰… རཱུཔསནྟཱནེནཱ’’ཏི། ནནུ ཙ རཱུཔསནྟཱནེ པུབྦེནཱཔརཾ ཝིསེསོ ལབྦྷཏི , སོ ཙ ན ཝིནཱ སམཱནཛཱཏིཡེན ཀཱརཎེནཱཏི སྭཱཡཾ པཀཏཱུཔནིསྶཡལཱབྷོཏི ཀདཱཙི ཨཱསངྐེཡྻཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཡསྨིཉྩཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཏནྟི ཨུཏུབཱིཛཱདིཀཾ ཀམྨཱདི ཙ ཏེན རཱུཔེན པུརིམནིཔྥནྣེན། ཨུཔྤཱདནཾ སཱབྷིསནྡྷིཀཾ དཊྛབྦཾ། ཨདྷིཔཏཱིསུ པུབྦཱབྷིསངྑཱརོ ཝིཡ པཀཔྤནཾ སཾཝིདཧནཾ། པཀརཎཾ ཝུཏྟལཀྑཎེན ཀཱརཎབྷཱཝེན ཨཝཊྛཱནཾ, ཡཏོ ཀཱརཎཝིསེསོ ‘‘པཀཏཱི’’ཏི ཝུཙྩཏི། ཡདི ཨེཝཾ ཀསྨཱ རཱུཔསྶེཝ ཏཾ པཊིཀྑིཔཱིཡཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཡཐཱ ཙ…པེ॰… དཊྛབྦཱ’’ཏི། ཨེཝམྤི ཨུཏུབཱིཛཱདཱིནཾ ཨངྐུརཱདཱིསུ ཀཐཾ པཙྩཡཝིསེསབྷཱཝོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨུཏུབཱིཛཱདཡོ པན…པེ॰… བྷཱཝཏོ’’ཏི། ཨུཔནིསྶཡོཏི ཙ ཡསྨཱ བལཝཏཱཀཱརཎཾ ཨདྷིཔྤེཏཾ, ཏསྨཱ ན ཨེཏྠ ཨེཀནྟེན པུརིམནིཔྥཏྟི ཨིཙྪིཏབྦཱ། ཡདི ཨེཝཾ པཱལི༹ཡཾ ཀཐཾ པུརིམགྒཧཎནྟི ཨཱཧ ‘‘པུརིམཔུརིམཱནཾཡེཝ པནཱ’’ཏིཨཱདི། ཏེཔི ཝཱ པརིཀཔྤནཝསེན པུརིམནིཔྥནྣཱཡེཝ ནཱམ ཧོནྟི། ན ཧི ཨསཾཝིདིཏཱཀཱརེ ཝཏྠུསྨིཾ པཏྠནཱཔཝཏྟཱིཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཏཾསམཱནལཀྑཎཏཱཡཱ’’ཏི།
Anārammaṇattā ārammaṇūpanissayaṃ pubbāparaniyamena appavattito anantarūpanissayaṃ na labhatīti yojanā. Pakatassāti nipphāditassa, upasevitassa vā. Na hi rūpasantānassa saddhādinipphādanaṃ atthi, utubhojanādiupasevanaṃ vā sambhavati. Tenāha ‘‘yathā hi…pe… rūpasantānenā’’ti. Nanu ca rūpasantāne pubbenāparaṃ viseso labbhati , so ca na vinā samānajātiyena kāraṇenāti svāyaṃ pakatūpanissayalābhoti kadāci āsaṅkeyyāti āha ‘‘yasmiñcā’’tiādi. Tattha tanti utubījādikaṃ kammādi ca tena rūpena purimanipphannena. Uppādanaṃ sābhisandhikaṃ daṭṭhabbaṃ. Adhipatīsu pubbābhisaṅkhāro viya pakappanaṃ saṃvidahanaṃ. Pakaraṇaṃ vuttalakkhaṇena kāraṇabhāvena avaṭṭhānaṃ, yato kāraṇaviseso ‘‘pakatī’’ti vuccati. Yadi evaṃ kasmā rūpasseva taṃ paṭikkhipīyatīti āha ‘‘yathā ca…pe… daṭṭhabbā’’ti. Evampi utubījādīnaṃ aṅkurādīsu kathaṃ paccayavisesabhāvoti āha ‘‘utubījādayo pana…pe… bhāvato’’ti. Upanissayoti ca yasmā balavatākāraṇaṃ adhippetaṃ, tasmā na ettha ekantena purimanipphatti icchitabbā. Yadi evaṃ pāḷiyaṃ kathaṃ purimaggahaṇanti āha ‘‘purimapurimānaṃyeva panā’’tiādi. Tepi vā parikappanavasena purimanipphannāyeva nāma honti. Na hi asaṃviditākāre vatthusmiṃ patthanāpavattīti. Tenāha ‘‘taṃsamānalakkhaṇatāyā’’ti.
དྷམྨེཏི པུགྒལསེནཱསནཔཉྙཏྟཱིནཾ ཨུཔཱདཱནབྷཱུཏེ དྷམྨེ། ཨཡཾ ནཡོཏི པཉྙཏྟིམུཁེན པཉྙཔེཏབྦཱ ཏདུཔཱདཱནབྷཱུཏཱ དྷམྨཱ གཡ྄ཧནྟཱིཏི ཡཐཱཝུཏྟོ ནཡོ། ཨེཏྠེཝཱཏི ‘‘སེནཱསནམྤི ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན པཙྩཡོ’’ཏི ཨེཏསྨིཾཡེཝ ཝཙནེ། ཀཐཾ པཙྩུཔྤནྣསྶ པཀཏཱུཔནིསྶཡབྷཱཝོཏི ཙོདནཱཡ ‘‘ཝཀྑཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཱགམཾ དསྶེཏྭཱ ཡུཏྟིཾ དསྶེཏུཾ ‘‘པཙྩུཔྤནྣཱནམྤིཙ ཏཱདིསཱནཾ པུབྦེ པཀཏཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཱདིསཱནནྟི ཡཱདིསཱ ཨུཏུཨཱདཡོ པཙྩུཔཊྛིཏཱ, ཏཱདིསཱནཾ ཏཏོ པུབྦེ པུརེཏརཾ པཀཏཏྟཱ པཀཏཱུཔནིསྶཡཡོགྱཏཱཡ ཨཱཔཱདིཏཏྟཱ།
Dhammeti puggalasenāsanapaññattīnaṃ upādānabhūte dhamme. Ayaṃ nayoti paññattimukhena paññapetabbā tadupādānabhūtā dhammā gayhantīti yathāvutto nayo. Etthevāti ‘‘senāsanampi upanissayapaccayena paccayo’’ti etasmiṃyeva vacane. Kathaṃ paccuppannassa pakatūpanissayabhāvoti codanāya ‘‘vakkhatī’’tiādinā āgamaṃ dassetvā yuttiṃ dassetuṃ ‘‘paccuppannānampica tādisānaṃ pubbepakatattā’’ti vuttaṃ. Tādisānanti yādisā utuādayo paccupaṭṭhitā, tādisānaṃ tato pubbe puretaraṃ pakatattā pakatūpanissayayogyatāya āpāditattā.
ཀསིཎཱདཱིནམྤི ཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཏཱ སམྦྷཝཏཱིཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘ཨེཀཙྩཱཡཱ’ཏི ཨཱཧཱ’’ཏི། ཏཐཱ ཧི ‘‘ཀསིཎམཎྜལཾ དིསྭཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏསྶ ཨུཔནིསྶཡབྷཱཝོ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟོ།
Kasiṇādīnampi ārammaṇūpanissayatā sambhavatīti katvā vuttaṃ ‘‘iminā adhippāyena ‘ekaccāyā’ti āhā’’ti. Tathā hi ‘‘kasiṇamaṇḍalaṃ disvā’’tiādinā tassa upanissayabhāvo aṭṭhakathāyaṃ vutto.
ཨརཱུཔཱཝཙརཀུསལམྤི ཨུཔནིསྶཡོ ཧོཏི, པགེཝ ཀཱམཱཝཙརརཱུཔཱཝཙརཀུསལནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏཾ པན ཡཐཱ ཨུཔནིསྶཡོ ཧོཏི, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡསྨིཾ ཀསིཎཱདིམྷཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨནུཔྤནྣཛྷཱནུཔྤཱདནེཏི རཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནཾ སནྡྷཱཡཱཧ, ཨརཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནེ པན ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠི། ཏདུཔྤཱདཀཀུསལཱནནྟི ཏསྶ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀསྶ ཨུཔྤཱདཀཀུསལཱནཾ, རཱུཔཱཝཙརཀུསལཱནནྟི ཨཏྠོ། པཊིསནྡྷིནིཡཱམཀསྶཱཏི རཱུཔཱཝཙརཔཊིསནྡྷིནིཡཱམཀསྶ། ཙུཏིཏོཏི རཱུཔཱཝཙརཔཊིསནྡྷིཡཱ ཨནནྟརཔཙྩཡབྷཱུཏཱཡ ཙུཏིཡཱ། པུརིམཛཝནསྶ ཝསེནཱཏི ཙུཏིཡཱ ཨཱསནྣཛཝནབྷཱཝེན། རཱུཔཱཝཙརཀུསལཾ ཨརཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀསྶཱཏི ཨེཏྠཱཔི ‘‘ཏདུཔྤཱདཀཀུསལཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ ཨཱནེཏྭཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ཡཐཱ ཙ ‘‘རཱུཔཱཝཙརཀུསལཾ ཨརཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀསྶ ཨུཔནིསྶཡོ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཨེཝཾ ‘‘ཀཱམཱཝཙརཀུསལམྤི ཏདུཔྤཱདཀཀུསལཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ལོཀུཏྟརཝིཔཱཀསྶ ཏེབྷཱུམཀཀུསལཱནམྤི པཱདཀཱདིཝསེན ཨུཔནིསྶཡབྷཱཝོ པཱཀཊོཡེཝ, ཏཐཱ ཏཾཏཾབྷཱུམཀཀུསལཱནཾ ཏཾཏཾབྷཱུམཀཀིརིཡཱནཾ, ཀཱམཱཝཙརཀུསལསྶ རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརཀིརིཡཱནཾ, རཱུཔཱཝཙརཀུསལསྶ ཨརཱུཔཱཝཙརཀིརིཡཱཡ ཨུཔནིསྶཡབྷཱཝོཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨེཝཾ པཙྩེཀཾ…པེ॰… ཝེདིཏབྦོ’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘སདྡྷཾ ཨུཔནིསྶཱཡ དཱནཾ དེཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ པཀཏཱུཔནིསྶཡོ ཨུདྡེསཝསེནེཝ པཱཋོ ཨཱགཏོ, ན ཝིབྷཛནཝསེནཱཏི ཨཱཧ ‘‘པཱལི༹ཡམྤི…པེ॰… ཝིསྶཛྫིཏོ’’ཏི། ཀུསལཏྟིཀཱདཱིསུ ཨནུལོམཱདིབྷེདབྷིནྣཏྟཱ པཉྷཱཝཱརེསཱུཏི བཧུཝཙནནིདྡེསོ།
Arūpāvacarakusalampi upanissayo hoti, pageva kāmāvacararūpāvacarakusalanti adhippāyo. Taṃ pana yathā upanissayo hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘yasmiṃ kasiṇādimhī’’tiādi vuttaṃ. Anuppannajhānuppādaneti rūpāvacarajjhānaṃ sandhāyāha, arūpāvacarajjhāne pana vattabbameva natthi. Taduppādakakusalānanti tassa rūpāvacaravipākassa uppādakakusalānaṃ, rūpāvacarakusalānanti attho. Paṭisandhiniyāmakassāti rūpāvacarapaṭisandhiniyāmakassa. Cutitoti rūpāvacarapaṭisandhiyā anantarapaccayabhūtāya cutiyā. Purimajavanassa vasenāti cutiyā āsannajavanabhāvena. Rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassāti etthāpi ‘‘taduppādakakusalāna’’ntiādinā ānetvā yojetabbaṃ. Yathā ca ‘‘rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassa upanissayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘kāmāvacarakusalampi taduppādakakusalāna’’ntiādinā yojetabbaṃ. Lokuttaravipākassa tebhūmakakusalānampi pādakādivasena upanissayabhāvo pākaṭoyeva, tathā taṃtaṃbhūmakakusalānaṃ taṃtaṃbhūmakakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalassa rūpārūpāvacarakiriyānaṃ, rūpāvacarakusalassa arūpāvacarakiriyāya upanissayabhāvoti imamatthaṃ dassento ‘‘evaṃ paccekaṃ…pe… veditabbo’’ti āha. ‘‘Saddhaṃ upanissāya dānaṃ detī’’tiādinā pakatūpanissayo uddesavaseneva pāṭho āgato, na vibhajanavasenāti āha ‘‘pāḷiyampi…pe… vissajjito’’ti. Kusalattikādīsu anulomādibhedabhinnattā pañhāvāresūti bahuvacananiddeso.
ལོཀུཏྟརནིབྦཏྟནཾ ཨུཔནིསྶཱཡ པརསྶ སིནེཧུཔྤཱདནེ ལོཀུཏྟརདྷམྨཱ ཨུཔནིསྶཡོ ཝིཡ ཧོནྟཱིཏི ཨཡམེཏྠ ལེསོ, བྷཱཝིནོ པན ལོཀུཏྟརསྶ ཨཀུསལཱནཾ ཨུཔནིསྶཡཏཱ སམྦྷཝཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ན ཨིདཾ སཱརཏོ དཊྛབྦནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ’’ཏི། རཱུཔཱཝཙརཱདིཀུསལཱནནྟི རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརལོཀུཏྟརཀུསལཱནཾ ཨུཔྤཱདིཡམཱནསྶ རཱུཔཱཝཙརཀུསལསྶཱཏི ཡོཛནཱ། རཱུཔཱཝཙརཀིརིཡསྶ ཙ ཨརཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀོ ཨུཔནིསྶཡོ ཀཐནྟི ཨཱཧ ‘‘པུབྦེ ནིཝུཏྠཱདཱིསུ…པེ॰… ཨརཧཏོ’’ཏི ། ཏཾ ཏཾ ཝིཔཱཀཾ པཏྠེནྟོ ཏསྶ ཏསྶ ཝིཔཱཀསྶ ཧེཏུབྷཱུཏཾ ཀུསལཾ ནིབྦཏྟེཏཱིཏི ཝིཔཱཀཱནཾ ཀུསལཱུཔནིསྶཡཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཙཏུབྷཱུམཀཱ…པེ॰… ཨུཔནིསྶཡོ’’ཏི། ལོཀིཡཀུསལཱནཾ པན ལོཀུཏྟརཝིཔཱཀཱ ཨུཔནིསྶཡོ ན ཧོནྟཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཡདིཔཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏེནེཝ ཧི ‘‘ཏཐཱ ཏེབྷཱུམཀཝིཔཱཀོ’’ཏི ཏེབྷཱུམཀགྒཧཎཾ ཀཏཾ། ཏཏྠ ཏེནཱཏི ཨནཱགཱམིནཱ། ཏནྟི ཨརཧཏྟཕལཾ། ཏསྨཱཏི ཨདིཊྛཔུབྦཏྟཱ། ཏཱནི ཝིཡཱཏི སོཏཱཔཏྟིཕལཱནི ཝིཡ། ཏེསནྟི པུཐུཛྫནཱདཱིནཾ། ཨིམསྶཱཏི ཨནཱགཱམིནོ། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – ཡཐཱ པུཐུཛྫནཱདཱིནཾ སནྟཱནེ ཛྷཱནཱདཱིནཾ སོཏཱཔཏྟིཕལཱདཱིནཾ ན ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོ ཨནུཔལདྡྷཔུབྦཏྟཱ, ཨེཝཾ ཨནཱགཱམིནོ ཛྷཱནཱདཱིནཾ ཨགྒཕལཾ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོ ཨདིཊྛཔུབྦཏྟཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨུཔལདྡྷཔུབྦསདིསམེཝ ཧི ཨནཱགཏམྤི ཨུཔནིསྶཡོ’’ཏི། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ཧེཊྛིམཕལཱནཾ ཀུསལཱུཔནིསྶཡཏཱ ཝུཏྟཱ ཨེཝ།
Lokuttaranibbattanaṃ upanissāya parassa sinehuppādane lokuttaradhammā upanissayo viya hontīti ayamettha leso, bhāvino pana lokuttarassa akusalānaṃ upanissayatā sambhavatīti āha ‘‘na idaṃ sārato daṭṭhabbanti adhippāyo’’ti. Rūpāvacarādikusalānanti rūpārūpāvacaralokuttarakusalānaṃ uppādiyamānassa rūpāvacarakusalassāti yojanā. Rūpāvacarakiriyassa ca arūpāvacaravipāko upanissayo kathanti āha ‘‘pubbe nivutthādīsu…pe… arahato’’ti . Taṃ taṃ vipākaṃ patthento tassa tassa vipākassa hetubhūtaṃ kusalaṃ nibbattetīti vipākānaṃ kusalūpanissayatāti āha ‘‘catubhūmakā…pe… upanissayo’’ti. Lokiyakusalānaṃ pana lokuttaravipākā upanissayo na hontīti dassento ‘‘yadipī’’tiādimāha. Teneva hi ‘‘tathā tebhūmakavipāko’’ti tebhūmakaggahaṇaṃ kataṃ. Tattha tenāti anāgāminā. Tanti arahattaphalaṃ. Tasmāti adiṭṭhapubbattā. Tāni viyāti sotāpattiphalāni viya. Tesanti puthujjanādīnaṃ. Imassāti anāgāmino. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā puthujjanādīnaṃ santāne jhānādīnaṃ sotāpattiphalādīnaṃ na upanissayapaccayo anupaladdhapubbattā, evaṃ anāgāmino jhānādīnaṃ aggaphalaṃ upanissayapaccayo adiṭṭhapubbattā. Tenāha ‘‘upaladdhapubbasadisameva hi anāgatampi upanissayo’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana heṭṭhimaphalānaṃ kusalūpanissayatā vuttā eva.
ཡཐཱ ཝིཔཱཀཱ ཀུསལཱནཾ, ཨེཝཾ ཀིརིཡཱཔི ཏེསཾ ཨུཔནིསྶཡོ ཧོཏཱིཏི ཏཾ ནཡཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀིརིཡཾ ཨཏྠཔཊིསམྦྷིདཱདི’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཡོནིསོམནསིཀཱརེ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠཱིཏི ཙཏུབྷཱུམཀཀུསལསྶཔི ཡོནིསོམནསིཀཱརོ ཨུཔནིསྶཡོ ཧོཏཱིཏི ཨེཏྠ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠི, ཏདཏྠཾ ཡོནིསོམནསིཀཱརཾ པཝཏྟེནྟསྶཱཏི ཨཏྠོ། ཏནྟི ཡོནིསོམནསིཀཱརཾ། ཨཀུསལསྶ ཙ ཙཏུབྷཱུམཀཝིཔཱཀསྶ ཨུཔནིསྶཡོ ཡོནིསོམནསིཀཱརོཏི ཡོཛནཱ། ཨེཝཾ ཀིརིཡསྶཔཱིཏི ཡཐཱ ཀུསལསྶ ཡོནིསོམནསིཀཱརསྶ ཝསེན ཨུཔནིསྶཡོ ཝུཏྟོ, ཨེཝཾ ཀིརིཡསྶཔི ཡོནིསོམནསིཀཱརསྶ ཝསེན ཡོཛེཏབྦནྟི ཨཏྠོ། སོ ཧི ཏཾ ཨུཔནིསྶཱཡ རཱགཱདིཨུཔྤཱདནེ ཨཀུསལསྶ ཝུཏྟནཡེན ཀུསལཱཀུསལཱུཔནིསྶཡབྷཱཝམུཁེན ཙཏུབྷཱུམཀཝིཔཱཀསྶ ཨུཔནིསྶཡོ ཧོཏིཡེཝ། ཡདི ཀིརིཡསངྑཱཏོ…པེ॰… ཧོཏིཡེཝ, ཨཐ ཀསྨཱ པཀཏཱུཔནིསྶཡཝིབྷཛནེ ཀིརིཡཱ ན གཧིཏཱ, ཨུཏུབྷོཛནསེནཱསནཱནིཡེཝ གཧིཏཱནཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ནེཝཝིཔཱཀནཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨེསུ…པེ॰… ནཡདསྶནམཏྟམེཝཱ’’ཏི། ཨེཝམཱདིཀནྟི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཀུསལཾ དྷམྨཾ སཧཛཱཏོ ཨབྱཱཀཏོ དྷམྨོ ཨུཔྤཛྫཏི ན ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡཱ’’ཏི ཨེཝམཱདིཀཾ སངྒཎྷཱཏི། ཨུཔནིསྶཡཔརིཡཱཡོ ཨུཔནིསསདྡོཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཝིཉྙཱཎཱུཔནིསཾ ནཱམརཱུཔཾ, ནཱམརཱུཔཱུཔནིསཉྩ སལཱ༹ཡཏནནྟིཨཱདིཀེནཱ’’ཏི། ཨེཏྠ ཧི ཝིཉྙཱཎསྶ ནཱམརཱུཔཱནཾ ཕསྶརཱུཔཱདཱིནཾ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཉྩ ཨུཔནིསྶཡབྷཱཝོ ཝུཏྟོཏི།
Yathā vipākā kusalānaṃ, evaṃ kiriyāpi tesaṃ upanissayo hotīti taṃ nayaṃ dassetuṃ ‘‘kiriyaṃ atthapaṭisambhidādi’’ntiādi vuttaṃ. Yonisomanasikāre vattabbameva natthīti catubhūmakakusalassapi yonisomanasikāro upanissayo hotīti ettha vattabbameva natthi, tadatthaṃ yonisomanasikāraṃ pavattentassāti attho. Tanti yonisomanasikāraṃ. Akusalassa ca catubhūmakavipākassa upanissayo yonisomanasikāroti yojanā. Evaṃ kiriyassapīti yathā kusalassa yonisomanasikārassa vasena upanissayo vutto, evaṃ kiriyassapi yonisomanasikārassa vasena yojetabbanti attho. So hi taṃ upanissāya rāgādiuppādane akusalassa vuttanayena kusalākusalūpanissayabhāvamukhena catubhūmakavipākassa upanissayo hotiyeva. Yadi kiriyasaṅkhāto…pe… hotiyeva, atha kasmā pakatūpanissayavibhajane kiriyā na gahitā, utubhojanasenāsanāniyeva gahitānīti āha ‘‘nevavipākanavipākadhammadhammesu…pe… nayadassanamattamevā’’ti. Evamādikanti ādi-saddena ‘‘kusalaṃ dhammaṃ sahajāto abyākato dhammo uppajjati na upanissayapaccayā’’ti evamādikaṃ saṅgaṇhāti. Upanissayapariyāyo upanisasaddoti katvā vuttaṃ ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpaṃ, nāmarūpūpanisañca saḷāyatanantiādikenā’’ti. Ettha hi viññāṇassa nāmarūpānaṃ phassarūpādīnaṃ cakkhāyatanādīnañca upanissayabhāvo vuttoti.
ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / པཊྛཱནཔཱལི༹ • Paṭṭhānapāḷi / (༢) པཙྩཡནིདྡེསོ • (2) Paccayaniddeso
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / པཉྩཔཀརཎ-མཱུལཊཱིཀཱ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ༩. ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡནིདྡེསཝཎྞནཱ • 9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
