| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
੯. ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
੯. ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਤਯੋਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਾਰਮ੍ਮਣਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪ੍ਪਭੇਦੇ ਤਯੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇ। ਅਨੇਕਸਙ੍ਗਾਹਕਤਾਯਾਤਿ ਅਨੇਕੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਣਤੋ। ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਨਿਯਮਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਨਿਯਮਤੋ। ਯੇਸੁ ਪਦੇਸੂਤਿ ਯੇਸੁ ਕੁਸਲਾਦਿਪਦੇਸੁ। ਸਙ੍ਗਹਿਤੋਤਿ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਤੋ, ਕੁਸਲਾਦਿਪਦੇਸੁ ਯੇਸਂ ਪਦਾਨਂਯੇવ ਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਸੁ ‘‘ਕੇਸਞ੍ਚੀ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਉਪਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਤੇਸੂਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਪਦੇਸੁ। ਨ ਹਿ ਕੁਸਲੋ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਕੁਸਲੋ વਾ ਕੁਸਲਸ੍ਸ, ਆਰਮ੍ਮਣਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਪਨ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕੇਸਞ੍ਚੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਿਦ੍ਧਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਪੁਰਿਮਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਕੁਸਲਾਦੀਹੀਤਿ ਯਥਾਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਅਕੁਸਲੇਨ ਕੁਸਲੇਨ વਾ। ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਸੇਸੇ ਨਿਯਮਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਅਕੁਸਲਕੁਸਲਾਨਂ ‘‘ਕੇਸਞ੍ਚੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ।
9. Upanissaye tayoti anantarārammaṇapakatūpanissayappabhede tayo upanissaye. Anekasaṅgāhakatāyāti anekesaṃ paccayadhammānaṃ saṅgahaṇato. Ekanteneva honti cittaniyamahetubhāvena pavattiniyamato. Yesu padesūti yesu kusalādipadesu. Saṅgahitoti saṅgahaṃ gato, kusalādipadesu yesaṃ padānaṃyeva anantarūpanissayo labbhatīti attho. Tesu ‘‘kesañcī’’ti na vuttaṃ. Kasmā? Na sakkā vattuṃ ekanteneva upalabbhanato. Tesūti kusalākusalapadesu. Na hi kusalo akusalassa anantarūpanissayo hoti, akusalo vā kusalassa, ārammaṇapakatūpanissayā pana anekantikā, tasmā tattha ‘‘kesañcī’’ti vuttaṃ. Siddhānaṃ paccayadhammānanti paccayabhāvena purimanipphannānaṃ kusalādīnaṃ kusalassa akusalassa vāti attho. Akusalādīhīti yathāsaṅkhyaṃ akusalena kusalena vā. Avisesenāti yathāvuttavisese niyamaṃ aggahetvā akusalādīsu akusalakusalānaṃ ‘‘kesañcī’’tiādinā.
ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਨਿਯਮੇਨ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਨ ਲਭਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਪਕਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਸ੍ਸ, ਉਪਸੇવਿਤਸ੍ਸ વਾ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਾਦਿਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਉਤੁਭੋਜਨਾਦਿਉਪਸੇવਨਂ વਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾ ਹਿ…ਪੇ॰… ਰੂਪਸਨ੍ਤਾਨੇਨਾ’’ਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਰੂਪਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ વਿਸੇਸੋ ਲਬ੍ਭਤਿ , ਸੋ ਚ ਨ વਿਨਾ ਸਮਾਨਜਾਤਿਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਸ੍વਾਯਂ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਲਾਭੋਤਿ ਕਦਾਚਿ ਆਸਙ੍ਕੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਨ੍ਤਿ ਉਤੁਬੀਜਾਦਿਕਂ ਕਮ੍ਮਾਦਿ ਚ ਤੇਨ ਰੂਪੇਨ ਪੁਰਿਮਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੇਨ। ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਸਾਭਿਸਨ੍ਧਿਕਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਧਿਪਤੀਸੁ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ વਿਯ ਪਕਪ੍ਪਨਂ ਸਂવਿਦਹਨਂ। ਪਕਰਣਂ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇਨ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਅવਟ੍ਠਾਨਂ, ਯਤੋ ਕਾਰਣવਿਸੇਸੋ ‘‘ਪਕਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਰੂਪਸ੍ਸੇવ ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪੀਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾ ਚ…ਪੇ॰… ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਉਤੁਬੀਜਾਦੀਨਂ ਅਙ੍ਕੁਰਾਦੀਸੁ ਕਥਂ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਤੁਬੀਜਾਦਯੋ ਪਨ…ਪੇ॰… ਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਬਲવਤਾਕਾਰਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਏਤ੍ਥ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪੁਰਿਮਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਦਿ ਏવਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਕਥਂ ਪੁਰਿਮਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਰਿਮਪੁਰਿਮਾਨਂਯੇવ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਪਿ વਾ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ ਪੁਰਿਮਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਯੇવ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਸਂવਿਦਿਤਾਕਾਰੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਤ੍ਥਨਾਪવਤ੍ਤੀਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਂਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣਤਾਯਾ’’ਤਿ।
Anārammaṇattā ārammaṇūpanissayaṃ pubbāparaniyamena appavattito anantarūpanissayaṃ na labhatīti yojanā. Pakatassāti nipphāditassa, upasevitassa vā. Na hi rūpasantānassa saddhādinipphādanaṃ atthi, utubhojanādiupasevanaṃ vā sambhavati. Tenāha ‘‘yathā hi…pe… rūpasantānenā’’ti. Nanu ca rūpasantāne pubbenāparaṃ viseso labbhati , so ca na vinā samānajātiyena kāraṇenāti svāyaṃ pakatūpanissayalābhoti kadāci āsaṅkeyyāti āha ‘‘yasmiñcā’’tiādi. Tattha tanti utubījādikaṃ kammādi ca tena rūpena purimanipphannena. Uppādanaṃ sābhisandhikaṃ daṭṭhabbaṃ. Adhipatīsu pubbābhisaṅkhāro viya pakappanaṃ saṃvidahanaṃ. Pakaraṇaṃ vuttalakkhaṇena kāraṇabhāvena avaṭṭhānaṃ, yato kāraṇaviseso ‘‘pakatī’’ti vuccati. Yadi evaṃ kasmā rūpasseva taṃ paṭikkhipīyatīti āha ‘‘yathā ca…pe… daṭṭhabbā’’ti. Evampi utubījādīnaṃ aṅkurādīsu kathaṃ paccayavisesabhāvoti āha ‘‘utubījādayo pana…pe… bhāvato’’ti. Upanissayoti ca yasmā balavatākāraṇaṃ adhippetaṃ, tasmā na ettha ekantena purimanipphatti icchitabbā. Yadi evaṃ pāḷiyaṃ kathaṃ purimaggahaṇanti āha ‘‘purimapurimānaṃyeva panā’’tiādi. Tepi vā parikappanavasena purimanipphannāyeva nāma honti. Na hi asaṃviditākāre vatthusmiṃ patthanāpavattīti. Tenāha ‘‘taṃsamānalakkhaṇatāyā’’ti.
ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸੇਨਾਸਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਨਂ ਉਪਾਦਾਨਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ। ਅਯਂ ਨਯੋਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨ ਪਞ੍ਞਪੇਤਬ੍ਬਾ ਤਦੁਪਾਦਾਨਭੂਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥੇવਾਤਿ ‘‘ਸੇਨਾਸਨਮ੍ਪਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ વਚਨੇ। ਕਥਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋਤਿ ਚੋਦਨਾਯ ‘‘વਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਯੁਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਮ੍ਪਿਚ ਤਾਦਿਸਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਦਿਸਾਨਨ੍ਤਿ ਯਾਦਿਸਾ ਉਤੁਆਦਯੋ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ, ਤਾਦਿਸਾਨਂ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪੁਰੇਤਰਂ ਪਕਤਤ੍ਤਾ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਯੋਗ੍ਯਤਾਯ ਆਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ।
Dhammeti puggalasenāsanapaññattīnaṃ upādānabhūte dhamme. Ayaṃ nayoti paññattimukhena paññapetabbā tadupādānabhūtā dhammā gayhantīti yathāvutto nayo. Etthevāti ‘‘senāsanampi upanissayapaccayena paccayo’’ti etasmiṃyeva vacane. Kathaṃ paccuppannassa pakatūpanissayabhāvoti codanāya ‘‘vakkhatī’’tiādinā āgamaṃ dassetvā yuttiṃ dassetuṃ ‘‘paccuppannānampica tādisānaṃ pubbepakatattā’’ti vuttaṃ. Tādisānanti yādisā utuādayo paccupaṭṭhitā, tādisānaṃ tato pubbe puretaraṃ pakatattā pakatūpanissayayogyatāya āpāditattā.
ਕਸਿਣਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘ਏਕਚ੍ਚਾਯਾ’ਤਿ ਆਹਾ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਕਸਿਣਮਣ੍ਡਲਂ ਦਿਸ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋ।
Kasiṇādīnampi ārammaṇūpanissayatā sambhavatīti katvā vuttaṃ ‘‘iminā adhippāyena ‘ekaccāyā’ti āhā’’ti. Tathā hi ‘‘kasiṇamaṇḍalaṃ disvā’’tiādinā tassa upanissayabhāvo aṭṭhakathāyaṃ vutto.
ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਮ੍ਪਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਪਗੇવ ਕਾਮਾવਚਰਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਂ ਪਨ ਯਥਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਸਿਣਾਦਿਮ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਝਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ਅਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਕਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕਕੁਸਲਾਨਂ, ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਿਯਾਮਕਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਿਯਾਮਕਸ੍ਸ। ਚੁਤਿਤੋਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਯ ਚੁਤਿਯਾ। ਪੁਰਿਮਜવਨਸ੍ਸ વਸੇਨਾਤਿ ਚੁਤਿਯਾ ਆਸਨ੍ਨਜવਨਭਾવੇਨ। ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਂ ਅਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਕਕੁਸਲਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਚ ‘‘ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਂ ਅਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਮ੍ਪਿ ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਕਕੁਸਲਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਤੇਭੂਮਕਕੁਸਲਾਨਮ੍ਪਿ ਪਾਦਕਾਦਿવਸੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋ ਪਾਕਟੋਯੇવ, ਤਥਾ ਤਂਤਂਭੂਮਕਕੁਸਲਾਨਂ ਤਂਤਂਭੂਮਕਕਿਰਿਯਾਨਂ, ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਸ੍ਸ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯਾਨਂ, ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਸ੍ਸ ਅਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਦ੍ਧਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦਾਨਂ ਦੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨੇવ ਪਾਠੋ ਆਗਤੋ, ਨ વਿਭਜਨવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਾਲ਼ਿਯਮ੍ਪਿ…ਪੇ॰… વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤੋ’’ਤਿ। ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਾਦੀਸੁ ਅਨੁਲੋਮਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਹਾવਾਰੇਸੂਤਿ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।
Arūpāvacarakusalampi upanissayo hoti, pageva kāmāvacararūpāvacarakusalanti adhippāyo. Taṃ pana yathā upanissayo hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘yasmiṃ kasiṇādimhī’’tiādi vuttaṃ. Anuppannajhānuppādaneti rūpāvacarajjhānaṃ sandhāyāha, arūpāvacarajjhāne pana vattabbameva natthi. Taduppādakakusalānanti tassa rūpāvacaravipākassa uppādakakusalānaṃ, rūpāvacarakusalānanti attho. Paṭisandhiniyāmakassāti rūpāvacarapaṭisandhiniyāmakassa. Cutitoti rūpāvacarapaṭisandhiyā anantarapaccayabhūtāya cutiyā. Purimajavanassa vasenāti cutiyā āsannajavanabhāvena. Rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassāti etthāpi ‘‘taduppādakakusalāna’’ntiādinā ānetvā yojetabbaṃ. Yathā ca ‘‘rūpāvacarakusalaṃ arūpāvacaravipākassa upanissayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘kāmāvacarakusalampi taduppādakakusalāna’’ntiādinā yojetabbaṃ. Lokuttaravipākassa tebhūmakakusalānampi pādakādivasena upanissayabhāvo pākaṭoyeva, tathā taṃtaṃbhūmakakusalānaṃ taṃtaṃbhūmakakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalassa rūpārūpāvacarakiriyānaṃ, rūpāvacarakusalassa arūpāvacarakiriyāya upanissayabhāvoti imamatthaṃ dassento ‘‘evaṃ paccekaṃ…pe… veditabbo’’ti āha. ‘‘Saddhaṃ upanissāya dānaṃ detī’’tiādinā pakatūpanissayo uddesavaseneva pāṭho āgato, na vibhajanavasenāti āha ‘‘pāḷiyampi…pe… vissajjito’’ti. Kusalattikādīsu anulomādibhedabhinnattā pañhāvāresūti bahuvacananiddeso.
ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਰਸ੍ਸ ਸਿਨੇਹੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਲੇਸੋ, ਭਾવਿਨੋ ਪਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਇਦਂ ਸਾਰਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ’’ਤਿ। ਰੂਪਾવਚਰਾਦਿਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯਸ੍ਸ ਚ ਅਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਨਿવੁਤ੍ਥਾਦੀਸੁ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤੋ’’ਤਿ । ਤਂ ਤਂ વਿਪਾਕਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤਂ ਕੁਸਲਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ વਿਪਾਕਾਨਂ ਕੁਸਲੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਭੂਮਕਾ…ਪੇ॰… ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ। ਲੋਕਿਯਕੁਸਲਾਨਂ ਪਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਪਾਕਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਦਿਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ‘‘ਤਥਾ ਤੇਭੂਮਕવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ ਤੇਭੂਮਕਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨਾਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਨਾ। ਤਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਤਾਨਿ વਿਯਾਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਨਿ વਿਯ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਦੀਨਂ। ਇਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਦੀਨਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਦੀਨਂ ਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਅਨੁਪਲਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਅਗ੍ਗਫਲਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਪਲਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਸਦਿਸਮੇવ ਹਿ ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਹੇਟ੍ਠਿਮਫਲਾਨਂ ਕੁਸਲੂਪਨਿਸ੍ਸਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਏવ।
Lokuttaranibbattanaṃ upanissāya parassa sinehuppādane lokuttaradhammā upanissayo viya hontīti ayamettha leso, bhāvino pana lokuttarassa akusalānaṃ upanissayatā sambhavatīti āha ‘‘na idaṃ sārato daṭṭhabbanti adhippāyo’’ti. Rūpāvacarādikusalānanti rūpārūpāvacaralokuttarakusalānaṃ uppādiyamānassa rūpāvacarakusalassāti yojanā. Rūpāvacarakiriyassa ca arūpāvacaravipāko upanissayo kathanti āha ‘‘pubbe nivutthādīsu…pe… arahato’’ti . Taṃ taṃ vipākaṃ patthento tassa tassa vipākassa hetubhūtaṃ kusalaṃ nibbattetīti vipākānaṃ kusalūpanissayatāti āha ‘‘catubhūmakā…pe… upanissayo’’ti. Lokiyakusalānaṃ pana lokuttaravipākā upanissayo na hontīti dassento ‘‘yadipī’’tiādimāha. Teneva hi ‘‘tathā tebhūmakavipāko’’ti tebhūmakaggahaṇaṃ kataṃ. Tattha tenāti anāgāminā. Tanti arahattaphalaṃ. Tasmāti adiṭṭhapubbattā. Tāni viyāti sotāpattiphalāni viya. Tesanti puthujjanādīnaṃ. Imassāti anāgāmino. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā puthujjanādīnaṃ santāne jhānādīnaṃ sotāpattiphalādīnaṃ na upanissayapaccayo anupaladdhapubbattā, evaṃ anāgāmino jhānādīnaṃ aggaphalaṃ upanissayapaccayo adiṭṭhapubbattā. Tenāha ‘‘upaladdhapubbasadisameva hi anāgatampi upanissayo’’ti. Aṭṭhakathāyaṃ pana heṭṭhimaphalānaṃ kusalūpanissayatā vuttā eva.
ਯਥਾ વਿਪਾਕਾ ਕੁਸਲਾਨਂ, ਏવਂ ਕਿਰਿਯਾਪਿ ਤੇਸਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਰਿਯਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਚਤੁਭੂਮਕਕੁਸਲਸ੍ਸਪਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਦਤ੍ਥਂ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਨ੍ਤਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ। ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਚ ਚਤੁਭੂਮਕવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏવਂ ਕਿਰਿਯਸ੍ਸਪੀਤਿ ਯਥਾ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ વਸੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਏવਂ ਕਿਰਿਯਸ੍ਸਪਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ વਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਹਿ ਤਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਰਾਗਾਦਿਉਪ੍ਪਾਦਨੇ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਮੁਖੇਨ ਚਤੁਭੂਮਕવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿਯੇવ। ਯਦਿ ਕਿਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੋ…ਪੇ॰… ਹੋਤਿਯੇવ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯવਿਭਜਨੇ ਕਿਰਿਯਾ ਨ ਗਹਿਤਾ, ਉਤੁਭੋਜਨਸੇਨਾਸਨਾਨਿਯੇવ ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨੇવવਿਪਾਕਨવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮੇਸੁ…ਪੇ॰… ਨਯਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ। ਏવਮਾਦਿਕਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸਹਜਾਤੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਰਿਯਾਯੋ ਉਪਨਿਸਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣੂਪਨਿਸਂ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਨਾਮਰੂਪੂਪਨਿਸਞ੍ਚ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿਆਦਿਕੇਨਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਾਨਂ ਫਸ੍ਸਰੂਪਾਦੀਨਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਞ੍ਚ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ।
Yathā vipākā kusalānaṃ, evaṃ kiriyāpi tesaṃ upanissayo hotīti taṃ nayaṃ dassetuṃ ‘‘kiriyaṃ atthapaṭisambhidādi’’ntiādi vuttaṃ. Yonisomanasikāre vattabbameva natthīti catubhūmakakusalassapi yonisomanasikāro upanissayo hotīti ettha vattabbameva natthi, tadatthaṃ yonisomanasikāraṃ pavattentassāti attho. Tanti yonisomanasikāraṃ. Akusalassa ca catubhūmakavipākassa upanissayo yonisomanasikāroti yojanā. Evaṃ kiriyassapīti yathā kusalassa yonisomanasikārassa vasena upanissayo vutto, evaṃ kiriyassapi yonisomanasikārassa vasena yojetabbanti attho. So hi taṃ upanissāya rāgādiuppādane akusalassa vuttanayena kusalākusalūpanissayabhāvamukhena catubhūmakavipākassa upanissayo hotiyeva. Yadi kiriyasaṅkhāto…pe… hotiyeva, atha kasmā pakatūpanissayavibhajane kiriyā na gahitā, utubhojanasenāsanāniyeva gahitānīti āha ‘‘nevavipākanavipākadhammadhammesu…pe… nayadassanamattamevā’’ti. Evamādikanti ādi-saddena ‘‘kusalaṃ dhammaṃ sahajāto abyākato dhammo uppajjati na upanissayapaccayā’’ti evamādikaṃ saṅgaṇhāti. Upanissayapariyāyo upanisasaddoti katvā vuttaṃ ‘‘viññāṇūpanisaṃ nāmarūpaṃ, nāmarūpūpanisañca saḷāyatanantiādikenā’’ti. Ettha hi viññāṇassa nāmarūpānaṃ phassarūpādīnaṃ cakkhāyatanādīnañca upanissayabhāvo vuttoti.
ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਪਟ੍ਠਾਨਪਾਲ਼ਿ • Paṭṭhānapāḷi / (੨) ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • (2) Paccayaniddeso
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੯. ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • 9. Upanissayapaccayaniddesavaṇṇanā
