| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៣. ឧបនីយសុត្តវណ្ណនា
3. Upanīyasuttavaṇṇanā
៣. អនេកត្ថត្តា ធាតុសទ្ទានំ ឧបសគ្គវសេន អត្ថវិសេសវាចកោ ហោតីតិ អាហ ‘‘ឧបនីយតីតិ បរិក្ខីយតិ និរុជ្ឈតី’’តិ។ វិនស្សតីតិ អត្ថោ។ ឧបនីយតីតិ វា សរសេនេវ ជីវិតស្ស មរណូបគមនំ វុត្តន្តិ អាហ – ‘‘ឧបគច្ឆតិ វា, អនុបុព្ពេន មរណំ ឧបេតីតិ អត្ថោ’’តិ។ កាមញ្ចេត្ថ ‘‘ឧបនីយតី’’តិ បទំ អបាកដកម្មវិសេសំ វុត្តំ។ យថា បន ‘‘សព្ពំ អារោគ្យំ ព្យាធិបរិយោសានំ, សព្ពំ យោព្ពនំ ជរាបរិយោសានំ, សព្ពំ ជីវិតំ មរណបរិយោសាន’’ន្តិ, ‘‘ឧបនីយតិ ជីវិត’’ន្តិ វុត្តត្តា ‘‘មរណំ ឧបេតី’’តិ វុត្តំ។ កម្មកត្តុវសេន ហេតំ វុត្តំ។
3. Anekatthattā dhātusaddānaṃ upasaggavasena atthavisesavācako hotīti āha ‘‘upanīyatīti parikkhīyati nirujjhatī’’ti. Vinassatīti attho. Upanīyatīti vā saraseneva jīvitassa maraṇūpagamanaṃ vuttanti āha – ‘‘upagacchati vā, anupubbena maraṇaṃ upetīti attho’’ti. Kāmañcettha ‘‘upanīyatī’’ti padaṃ apākaṭakammavisesaṃ vuttaṃ. Yathā pana ‘‘sabbaṃ ārogyaṃ byādhipariyosānaṃ, sabbaṃ yobbanaṃ jarāpariyosānaṃ, sabbaṃ jīvitaṃ maraṇapariyosāna’’nti, ‘‘upanīyati jīvita’’nti vuttattā ‘‘maraṇaṃ upetī’’ti vuttaṃ. Kammakattuvasena hetaṃ vuttaṃ.
ឥទានិ កម្មសាធនវសេន អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘យថា វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ គោបាលេន គោគណោ នីយតិ យថិច្ឆិតំ ឋានំ។ ជីវន្តិ តេន សត្តា, សហជាតធម្មា វាតិ ជីវិតំ, តទេវ តេសំ អនុបាលនេ អាធិបច្ចសព្ភាវតោ ឥន្ទ្រិយន្តិ អាហ ‘‘ជីវិតន្តិ ជីវិតិន្ទ្រិយ’’ន្តិ បរិត្តន្តិ ឥត្តរំ។ តេនាហ ‘‘ថោក’’ន្តិ។ បពន្ធានុបច្ឆេទស្ស បច្ចយភាវោ ឥធ ជីវិតស្ស មរណកិច្ចន្តិ អធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘សរសបរិត្តតាយ ចា’’តិអាទិ។ អាយូតិ ច បរមាយុ ឥធាធិប្បេតំ, តញ្ច អជ្ជកាលវសេន វេទិតព្ពំ។
Idāni kammasādhanavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘yathā vā’’tiādi vuttaṃ. Gopālena gogaṇo nīyati yathicchitaṃ ṭhānaṃ. Jīvanti tena sattā, sahajātadhammā vāti jīvitaṃ, tadeva tesaṃ anupālane ādhipaccasabbhāvato indriyanti āha ‘‘jīvitanti jīvitindriya’’nti parittanti ittaraṃ. Tenāha ‘‘thoka’’nti. Pabandhānupacchedassa paccayabhāvo idha jīvitassa maraṇakiccanti adhippetanti āha ‘‘sarasaparittatāya cā’’tiādi. Āyūti ca paramāyu idhādhippetaṃ, tañca ajjakālavasena veditabbaṃ.
ឥមស្មិញ្ហិ ពុទ្ធុប្បាទេ អយំ កថាតិ ជីវិតស្ស អតិឥត្តរភាវទីបនបរា អយំ ទេសនា។ ជីវិតិន្ទ្រិយវសេន ជីវិតក្ខយំ និយមេន្តោ ‘‘ឯកចិត្តប្បវត្តិមត្តោយេវា’’តិ អាហ, ឯកស្ស ចិត្តុប្បាទស្ស បវត្តិក្ខណមត្តោ ឯវាតិ អត្ថោ។ ឥទានិ តមត្ថំ ឧបមាយ វិភាវេតុំ ‘‘យថា នាមា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ បវត្តមានន្តិ នេមិរថីសា វត្តន្តី ឯកេនេវ នេមិប្បទេសេន បវត្តតិ ឯកស្មិំ ខណេតិ អធិប្បាយោ។ ‘‘ឯកេនេវ តិដ្ឋតី’’តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ឯកចិត្តក្ខណិកន្តិ ឯកចិត្តក្ខណមត្តវន្តំ។ តស្មិំ ចិត្តេតិ តស្មិំ យស្មិំ កិស្មិញ្ចិ ឯកស្មិំ ចិត្តេ។ និរុទ្ធមត្តេតិ និរុទ្ធភាវប្បត្តមត្តេ។ និរុទ្ធោតិ វុច្ចតីតិ មតោតិ វុច្ចតិ តំសមង្គី សត្តោ បរមត្ថតោ។ អវិសេសវិទុនោ បន អវិញ្ញាយមានន្តរេន អនុសន្ធានស្ស និរុទ្ធនំ និរោធំ សល្លក្ខេន្តិ។ យថាវុត្តមត្ថំ សុត្តេន វិភាវេតុំ ‘‘យថាហា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តេន តីសុបិ កាលេសុ សត្តានំ បរមត្ថតោ ជីវនំ មរណំ ចិត្តក្ខណវសេនេវាតិ ទស្សេតិ។
Imasmiñhi buddhuppāde ayaṃ kathāti jīvitassa atiittarabhāvadīpanaparā ayaṃ desanā. Jīvitindriyavasena jīvitakkhayaṃ niyamento ‘‘ekacittappavattimattoyevā’’ti āha, ekassa cittuppādassa pavattikkhaṇamatto evāti attho. Idāni tamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pavattamānanti nemirathīsā vattantī ekeneva nemippadesena pavattati ekasmiṃ khaṇeti adhippāyo. ‘‘Ekeneva tiṭṭhatī’’ti etthāpi eseva nayo. Ekacittakkhaṇikanti ekacittakkhaṇamattavantaṃ. Tasmiṃ citteti tasmiṃ yasmiṃ kismiñci ekasmiṃ citte. Niruddhamatteti niruddhabhāvappattamatte. Niruddhoti vuccatīti matoti vuccati taṃsamaṅgī satto paramatthato. Avisesaviduno pana aviññāyamānantarena anusandhānassa niruddhanaṃ nirodhaṃ sallakkhenti. Yathāvuttamatthaṃ suttena vibhāvetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ. Tena tīsupi kālesu sattānaṃ paramatthato jīvanaṃ maraṇaṃ cittakkhaṇavasenevāti dasseti.
ជីវិតន្តិ ជីវិតិន្ទ្រិយំ។ អត្តភាវោតិ ជីវិតវេទនាវិញ្ញាណានិ ឋបេត្វា អវសិដ្ឋធម្មា អធិប្បេតា។ សុខទុក្ខាតិ សុខទុក្ខា វេទនា, ឧបេក្ខាបិ ឥធ សុខទុក្ខាស្វេវ អន្តោគធា ឥដ្ឋានិដ្ឋភាវតោ។ កេវលាតិ អត្តនា, និច្ចភាវេន វា អវោមិស្សា។ ឯកចិត្តសមាយុត្តាតិ ឯកកេន ចិត្តេន សហិតា។ លហុសោ វត្តតេ ខណោតិ វុត្តនយេន ឯកចិត្តក្ខណិកតាយ លហុកោ អតិឥត្តរោ ជីវិតាទីនំ ខណោ វត្តតិ។
Jīvitanti jīvitindriyaṃ. Attabhāvoti jīvitavedanāviññāṇāni ṭhapetvā avasiṭṭhadhammā adhippetā. Sukhadukkhāti sukhadukkhā vedanā, upekkhāpi idha sukhadukkhāsveva antogadhā iṭṭhāniṭṭhabhāvato. Kevalāti attanā, niccabhāvena vā avomissā. Ekacittasamāyuttāti ekakena cittena sahitā. Lahuso vattate khaṇoti vuttanayena ekacittakkhaṇikatāya lahuko atiittaro jīvitādīnaṃ khaṇo vattati.
យេ និរុទ្ធា មរន្តស្សាតិ ចវន្តស្ស សត្តស្ស ចុតិតោ ឧទ្ធំ និរុទ្ធាតិ វត្តព្ពា យេ ខន្ធា។ តិដ្ឋមានស្ស វា ឥធាតិ យេ វា ឥធ បវត្តិយំ តិដ្ឋមានស្ស ធរន្តស្ស ភង្គប្បត្តិយា និរុទ្ធា ខន្ធា, សព្ពេបិ សទិសា តេ សព្ពេបិ ឯកសទិសា គតា អត្ថង្គតា អប្បដិសន្ធិយា បុន អាគន្ត្វា បដិសន្ធានាភាវេន វិគតា។ យថា ហិ ចុតិខន្ធា ន និព្ពត្តន្តិ, ឯវំ តតោ បុព្ពេបិ ខន្ធា។ តស្មា ឯកចិត្តក្ខណិកំ សត្តានំ ជីវិតន្តិ អធិប្បាយោ។
Ye niruddhā marantassāti cavantassa sattassa cutito uddhaṃ niruddhāti vattabbā ye khandhā. Tiṭṭhamānassa vā idhāti ye vā idha pavattiyaṃ tiṭṭhamānassa dharantassa bhaṅgappattiyā niruddhā khandhā, sabbepi sadisā te sabbepi ekasadisā gatā atthaṅgatā appaṭisandhiyā puna āgantvā paṭisandhānābhāvena vigatā. Yathā hi cutikhandhā na nibbattanti, evaṃ tato pubbepi khandhā. Tasmā ekacittakkhaṇikaṃ sattānaṃ jīvitanti adhippāyo.
អនិព្ពត្តេន ន ជាតោតិ អនុប្បន្នេន ចិត្តេន ជាតោ ន ហោតិ ‘‘អនាគតេ ចិត្តក្ខណេ ន ជីវិត្ថ ន ជីវតិ ជីវិស្សតី’’តិ វត្តព្ពតោ។ បច្ចុប្បន្នេន វត្តមានេន ចិត្តេន ជីវតិ ជីវមានោ នាម ហោតិ, ន ជីវិត្ថ ន ជីវិស្សតិ។ ចិត្តភង្គា មតោ លោកោតិ ចុតិចិត្តស្ស វិយ សព្ពស្សបិ តស្ស តស្ស ចិត្តស្ស ភង្គប្បត្តិយា អយំ លោកោ បរមត្ថតោ មតោ នាម ហោតិ ‘‘អតីតេ ចិត្តក្ខណេ ជីវិត្ថ ន ជីវតិ ន ជីវិស្សតី’’តិ វត្តព្ពតោ, និរុទ្ធស្ស អប្បដិសន្ធិកត្តា។ ឯវំ សន្តេបិ បញ្ញត្តិ បរមត្ថិយា, យាយំ តំ តំ បវត្តំ ចិត្តំ ឧបាទាយ ‘‘តិស្សោ ជីវតិ, ផុស្សោ ជីវតី’’តិ វចនប្បវត្តិយា វិសយភូតា សន្តានបញ្ញត្តិ, សា ឯត្ថ បរមត្ថិយា បរមត្ថភូតា។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘នាមគោត្តំ ន ជីរតី’’តិ (សំ. និ. ១.៧៦)។
Anibbattena na jātoti anuppannena cittena jāto na hoti ‘‘anāgate cittakkhaṇe na jīvittha na jīvati jīvissatī’’ti vattabbato. Paccuppannena vattamānena cittena jīvati jīvamāno nāma hoti, na jīvittha na jīvissati. Cittabhaṅgā mato lokoti cuticittassa viya sabbassapi tassa tassa cittassa bhaṅgappattiyā ayaṃ loko paramatthato mato nāma hoti ‘‘atīte cittakkhaṇe jīvittha na jīvati na jīvissatī’’ti vattabbato, niruddhassa appaṭisandhikattā. Evaṃ santepi paññatti paramatthiyā, yāyaṃ taṃ taṃ pavattaṃ cittaṃ upādāya ‘‘tisso jīvati, phusso jīvatī’’ti vacanappavattiyā visayabhūtā santānapaññatti, sā ettha paramatthiyā paramatthabhūtā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘nāmagottaṃ na jīratī’’ti (saṃ. ni. 1.76).
ន សន្តិ តាណាតិ ជរំ ឧបគតស្ស តតោ តំនិមិត្តំ យំ វា បាបការិនោ បាបកម្មានំ ឧបដ្ឋានវសេន បុញ្ញការិនោ បិយវិប្បយោគវសេន ចិត្តទុក្ខំ ឧភយេសម្បិ ពន្ធនច្ឆេទនាទិវសេន វិតុជ្ជមានំ អនប្បកំ សរីរទុក្ខំ សម្មោហប្បត្តិ ច ហោតិ, តតោ តាយន្តា ន សន្តិ។ តេនាហ – ‘‘តាណំ លេណំ សរណំ ភវិតុំ សមត្ថា នាម កេចិ នត្ថី’’តិ។ ភាយតិ ឯតស្មាតិ ភយំ, ភយនិមិត្តន្តិ អាហ ‘‘ភយវត្ថូ’’តិ។ តគ្គហណេន ច ចិត្តុត្រាសលក្ខណំ ភយំ គហិតមេវ, សតិ និមិត្តេ នេមិត្តំ សន្តមេវាតិ។ បុព្ពចេតនន្តិ ឯកាវជ្ជនវីថិយំ នានាវជ្ជនវីថិយំ សម្បវត្តំ ឧបចារជ្ឈានចេតនំ។ អបរចេតនន្តិ វសីភាវាបាទនវសេន បរតោ សមាបជ្ជនវសេន ច បវត្តំ សមាបត្តិចេតនំ។ មុញ្ចចេតនន្តិ វិក្ខម្ភនវសេន បវត្តំ បឋមប្បនាចេតនំ។ កុសលជ្ឈានស្ស វិបាកជ្ឈានេវ លព្ភមានំ សុខំ ឈានសុខំ។ ឥដ្ឋបរិយាយោ ចេត្ថ សុខ-សទ្ទោ។ ឈានេ អបេក្ខា ឈាននិកន្តិ។ ឈានស្ស អស្សាទវសេន បវត្តោ លោភោ ឈានស្សាទោ។ យេន តេ តេ ព្រហ្មានោ ឈានតោ វុដ្ឋាយ ‘‘អហោ សុខំ អហោ សុខ’’ន្តិ វាចំ និច្ឆារេសុន្តិ។ យថា ទេវា សុខពហុលា តិហេតុបដិសន្ធិកាវាតិ បដិបជ្ជន្តា ឈានំ អធិគន្តុំ ភព្ពា, ន ឥតរេតិ ‘‘កាមាវចរទេវេសូ’’តិ វុត្តំ។ កាមាវចរា ច ឧបរិទេវា ច កាមាវចរទេវាតិ ឯកទេសសរូបេកសេសោ ទដ្ឋព្ពោ។ តេន មនុស្សានម្បិ ឯកច្ចានំ សព្ពេសម្បិ វា សង្គហោ សិទ្ធោ ហោតិ បត្ថនាបរិកប្បនាយ វិសយភាវតោ។ តេនាហ ‘‘អហោ វតិមេ ច…បេ.… តិដ្ឋេយ្យុ’’ន្តិ។ ថុល្លានិ ផុសិតានិ វិប្ផុរានិ ឯត្ថាតិ ថុល្លផុសិតកោ, កាលោ, ទេសោ វា។ តស្មិំ ថុល្លផុសិតកេ។
Nasanti tāṇāti jaraṃ upagatassa tato taṃnimittaṃ yaṃ vā pāpakārino pāpakammānaṃ upaṭṭhānavasena puññakārino piyavippayogavasena cittadukkhaṃ ubhayesampi bandhanacchedanādivasena vitujjamānaṃ anappakaṃ sarīradukkhaṃ sammohappatti ca hoti, tato tāyantā na santi. Tenāha – ‘‘tāṇaṃ leṇaṃ saraṇaṃ bhavituṃ samatthā nāma keci natthī’’ti. Bhāyati etasmāti bhayaṃ, bhayanimittanti āha ‘‘bhayavatthū’’ti. Taggahaṇena ca cittutrāsalakkhaṇaṃ bhayaṃ gahitameva, sati nimitte nemittaṃ santamevāti. Pubbacetananti ekāvajjanavīthiyaṃ nānāvajjanavīthiyaṃ sampavattaṃ upacārajjhānacetanaṃ. Aparacetananti vasībhāvāpādanavasena parato samāpajjanavasena ca pavattaṃ samāpatticetanaṃ. Muñcacetananti vikkhambhanavasena pavattaṃ paṭhamappanācetanaṃ. Kusalajjhānassa vipākajjhāneva labbhamānaṃ sukhaṃ jhānasukhaṃ. Iṭṭhapariyāyo cettha sukha-saddo. Jhāne apekkhā jhānanikanti. Jhānassa assādavasena pavatto lobho jhānassādo. Yena te te brahmāno jhānato vuṭṭhāya ‘‘aho sukhaṃ aho sukha’’nti vācaṃ nicchāresunti. Yathā devā sukhabahulā tihetupaṭisandhikāvāti paṭipajjantā jhānaṃ adhigantuṃ bhabbā, na itareti ‘‘kāmāvacaradevesū’’ti vuttaṃ. Kāmāvacarā ca uparidevā ca kāmāvacaradevāti ekadesasarūpekaseso daṭṭhabbo. Tena manussānampi ekaccānaṃ sabbesampi vā saṅgaho siddho hoti patthanāparikappanāya visayabhāvato. Tenāha ‘‘aho vatime ca…pe… tiṭṭheyyu’’nti. Thullāni phusitāni vipphurāni etthāti thullaphusitako, kālo, deso vā. Tasmiṃ thullaphusitake.
‘‘បុញ្ញានិ កយិរាថ សុខាវហានី’’តិ វុត្តត្តា ‘‘អនិយ្យានិកំ វដ្ដកថំ កថេតី’’តិ វុត្តំ។ លុជ្ជនបលុជ្ជនដ្ឋេន លោកោ, កិលេសេហិ អាមសិតព្ពតោ អាមិសញ្ចាតិ លោកាមិសំ។ និប្បរិយាយាមិសំ បន លោកេ អាមិសន្តិបិ លោកាមិសំ។ បរិយាយេតិ សភាវតោ បរិវត្តេត្វា ញាបេតិ ឯតេនាតិ បរិយាយោ, លេសោ, ការណំ វាតិ អាហ ‘‘និប្បរិយាយេន ចត្តារោ បច្ចយា’’តិ, វដ្ដស្ស ឯកន្តតោ ពាលលោកេហេវ អាមសិតព្ពភាវតោ បរិយាយាមិសតា វុត្តា។ ឥធ បរិ..បេ.… អធិប្បេតំ វិវដ្ដបដិយោគិនោ ឥច្ឆិតត្តា។ ចតុបច្ចយាបេក្ខញ្ហិ បហានំ។ ឯកច្ចស្ស សកលវដ្ដាបេក្ខប្បហានស្សបិ បច្ចយោ ហោតីតិ ‘‘វដ្ដតិយេវា’’តិ សាសង្កំ វទតិ។ វូបសមតិ ឯត្ថ សកលវដ្ដទុក្ខន្តិ សន្តិ, អសង្ខតធាតូតិ អាហ ‘‘និព្ពានសង្ខាត’’ន្តិ។
‘‘Puññāni kayirātha sukhāvahānī’’ti vuttattā ‘‘aniyyānikaṃ vaṭṭakathaṃ kathetī’’ti vuttaṃ. Lujjanapalujjanaṭṭhena loko, kilesehi āmasitabbato āmisañcāti lokāmisaṃ. Nippariyāyāmisaṃ pana loke āmisantipi lokāmisaṃ. Pariyāyeti sabhāvato parivattetvā ñāpeti etenāti pariyāyo, leso, kāraṇaṃ vāti āha ‘‘nippariyāyena cattāro paccayā’’ti, vaṭṭassa ekantato bālalokeheva āmasitabbabhāvato pariyāyāmisatā vuttā. Idha pari..pe… adhippetaṃ vivaṭṭapaṭiyogino icchitattā. Catupaccayāpekkhañhi pahānaṃ. Ekaccassa sakalavaṭṭāpekkhappahānassapi paccayo hotīti ‘‘vaṭṭatiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Vūpasamati ettha sakalavaṭṭadukkhanti santi, asaṅkhatadhātūti āha ‘‘nibbānasaṅkhāta’’nti.
ឧបនីយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Upanīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៣. ឧបនីយសុត្តំ • 3. Upanīyasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ៣. ឧបនីយសុត្តវណ្ណនា • 3. Upanīyasuttavaṇṇanā
