| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
५. उपपरिक्खसुत्तवण्णना
5. Upaparikkhasuttavaṇṇanā
९४. पञ्चमे तथा तथाति तेन तेन पकारेन। उपपरिक्खेय्याति वीमंसेय्य परितुलेय्य सम्मसेय्य वा। यथा यथास्स उपपरिक्खतोति यथा यथा अस्स भिक्खुनो उपपरिक्खन्तस्स। बहिद्धा चस्स विञ्ञाणं अविक्खित्तं अविसटन्ति बहिद्धा रूपादिआरम्मणे उप्पज्जनकविक्खेपाभावतो अविक्खित्तं समाहितं, ततो एव अविसटं सिया । इदं वुत्तं होति – भिक्खवे, येन येन पकारेन इमस्स आरद्धविपस्सकस्स भिक्खुनो उपपरिक्खतो सङ्खारे सम्मसन्तस्स पुब्बे समाहिताकारसल्लक्खणवसेन समथनिमित्तं गहेत्वा सक्कच्चं निरन्तरं सम्मसनञाणं पवत्तेन्तस्स अत्तनो विपस्सनाचित्तं कम्मट्ठानतो बहिद्धा रूपादिआरम्मणे उप्पज्जनकं न सिया, अच्चारद्धवीरियताय उद्धच्चपक्खियं न सिया, तेन तेन पकारेन भिक्खु उपपरिक्खेय्य परितुलेय्याति। अज्झत्तं असण्ठितन्ति यस्मा वीरिये मन्दं वहन्ते समाधिस्स बलवभावतो कोसज्जाभिभवेन अज्झत्तं गोचरज्झत्तसङ्खाते कम्मट्ठानारम्मणे सङ्कोचवसेन ठितत्ता सण्ठितं नाम होति, वीरियसमताय पन योजिताय असण्ठितं होति वीथिं पटिपन्नं। तस्मा यथा यथास्स उपपरिक्खतो विञ्ञाणं अज्झत्तं असण्ठितं अस्स, वीथिपटिपन्नं सिया, तथा तथा उपपरिक्खेय्य। अनुपादाय न परितस्सेय्याति यथा यथास्स उपपरिक्खतो ‘‘एतं मम, एसो मे अत्ता’’ति तण्हादिट्ठिग्गाहवसेन रूपादीसु कञ्चि सङ्खारं अग्गहेत्वा ततो एव तण्हादिट्ठिग्गाहवसेन न परितस्सेय्य, तथा तथा उपपरिक्खेय्याति सम्बन्धो। कथं पन उपपरिक्खतो तिविधम्पेतं सियाति? उद्धच्चपक्खिये कोसज्जपक्खिये च धम्मे वज्जेन्तो वीरियसमतं योजेत्वा पुब्बेव विपस्सनुपक्किलेसेहि चित्तं विसोधेत्वा यथा सम्मदेव विपस्सनाञाणं विपस्सनावीथिं पटिपज्जति, तथा सम्मसतो।
94. Pañcame tathā tathāti tena tena pakārena. Upaparikkheyyāti vīmaṃseyya parituleyya sammaseyya vā. Yathā yathāssa upaparikkhatoti yathā yathā assa bhikkhuno upaparikkhantassa. Bahiddhācassa viññāṇaṃ avikkhittaṃ avisaṭanti bahiddhā rūpādiārammaṇe uppajjanakavikkhepābhāvato avikkhittaṃ samāhitaṃ, tato eva avisaṭaṃ siyā . Idaṃ vuttaṃ hoti – bhikkhave, yena yena pakārena imassa āraddhavipassakassa bhikkhuno upaparikkhato saṅkhāre sammasantassa pubbe samāhitākārasallakkhaṇavasena samathanimittaṃ gahetvā sakkaccaṃ nirantaraṃ sammasanañāṇaṃ pavattentassa attano vipassanācittaṃ kammaṭṭhānato bahiddhā rūpādiārammaṇe uppajjanakaṃ na siyā, accāraddhavīriyatāya uddhaccapakkhiyaṃ na siyā, tena tena pakārena bhikkhu upaparikkheyya parituleyyāti. Ajjhattaṃ asaṇṭhitanti yasmā vīriye mandaṃ vahante samādhissa balavabhāvato kosajjābhibhavena ajjhattaṃ gocarajjhattasaṅkhāte kammaṭṭhānārammaṇe saṅkocavasena ṭhitattā saṇṭhitaṃ nāma hoti, vīriyasamatāya pana yojitāya asaṇṭhitaṃ hoti vīthiṃ paṭipannaṃ. Tasmā yathā yathāssa upaparikkhato viññāṇaṃ ajjhattaṃ asaṇṭhitaṃ assa, vīthipaṭipannaṃ siyā, tathā tathā upaparikkheyya. Anupādāya na paritasseyyāti yathā yathāssa upaparikkhato ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti taṇhādiṭṭhiggāhavasena rūpādīsu kañci saṅkhāraṃ aggahetvā tato eva taṇhādiṭṭhiggāhavasena na paritasseyya, tathā tathā upaparikkheyyāti sambandho. Kathaṃ pana upaparikkhato tividhampetaṃ siyāti? Uddhaccapakkhiye kosajjapakkhiye ca dhamme vajjento vīriyasamataṃ yojetvā pubbeva vipassanupakkilesehi cittaṃ visodhetvā yathā sammadeva vipassanāñāṇaṃ vipassanāvīthiṃ paṭipajjati, tathā sammasato.
इति भगवा चतुसच्चकम्मट्ठानिकस्स भिक्खुनो अनुक्कमेन पटिपदाञाणदस्सनविसुद्धिया आरद्धाय अच्चारद्धवीरियअतिसिथिलवीरियविपस्सनुपक्किलेसेहि चित्तस्स विसोधनूपायं दस्सेत्वा इदानि तथा विसोधिते विपस्सनाञाणे न चिरस्सेव विपस्सनं मग्गेन घटेत्वा सकलवट्टदुक्खसमतिक्कमाय संवत्तन्तीति दस्सेन्तो ‘‘बहिद्धा, भिक्खवे , विञ्ञाणे’’तिआदिमाह, तं वुत्तनयमेव। यं पन वुत्तं – ‘‘आयतिं जातिजरामरणदुक्खसमुदयसम्भवो न होती’’ति, तस्सत्थो – एवं विपस्सनं मग्गेन घटेत्वा मग्गपटिपाटिया अग्गमग्गेन अनवसेसतो किलेसेसु खीणेसु आयतिं अनागते जातिजरामरणसकलवट्टदुक्खसमुदयसङ्खातो सम्भवो उप्पादो च न होति, जातिसङ्खातो वा दुक्खसमुदयो जरामरणसङ्खातो दुक्खसम्भवो च न होति।
Iti bhagavā catusaccakammaṭṭhānikassa bhikkhuno anukkamena paṭipadāñāṇadassanavisuddhiyā āraddhāya accāraddhavīriyaatisithilavīriyavipassanupakkilesehi cittassa visodhanūpāyaṃ dassetvā idāni tathā visodhite vipassanāñāṇe na cirasseva vipassanaṃ maggena ghaṭetvā sakalavaṭṭadukkhasamatikkamāya saṃvattantīti dassento ‘‘bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe’’tiādimāha, taṃ vuttanayameva. Yaṃ pana vuttaṃ – ‘‘āyatiṃ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na hotī’’ti, tassattho – evaṃ vipassanaṃ maggena ghaṭetvā maggapaṭipāṭiyā aggamaggena anavasesato kilesesu khīṇesu āyatiṃ anāgate jātijarāmaraṇasakalavaṭṭadukkhasamudayasaṅkhāto sambhavo uppādo ca na hoti, jātisaṅkhāto vā dukkhasamudayo jarāmaraṇasaṅkhāto dukkhasambhavo ca na hoti.
गाथायं सत्तसङ्गप्पहीनस्साति तण्हासङ्गो, दिट्ठिसङ्गो, मानसङ्गो, कोधसङ्गो, अविज्जासङ्गो, किलेससङ्गो, दुच्चरितसङ्गोति इमेसं सत्तन्नं सङ्गानं पहीनत्ता सत्तसङ्गप्पहीनस्स। केचि पन ‘‘सत्तानुसया एव सत्त सङ्गा’’ति वदन्ति। नेत्तिच्छिन्नस्साति छिन्नभवनेत्तिकस्स । विक्खीणो जातिसंसारोति पुनप्पुनं जायनवसेन पवत्तिया जातिहेतुकत्ता च जातिभूतो संसारोति जातिसंसारो, सो भवनेत्तिया छिन्नत्ता विक्खीणो परिक्खीणो, ततो एव नत्थि तस्स पुनब्भवोति।
Gāthāyaṃ sattasaṅgappahīnassāti taṇhāsaṅgo, diṭṭhisaṅgo, mānasaṅgo, kodhasaṅgo, avijjāsaṅgo, kilesasaṅgo, duccaritasaṅgoti imesaṃ sattannaṃ saṅgānaṃ pahīnattā sattasaṅgappahīnassa. Keci pana ‘‘sattānusayā eva satta saṅgā’’ti vadanti. Netticchinnassāti chinnabhavanettikassa . Vikkhīṇo jātisaṃsāroti punappunaṃ jāyanavasena pavattiyā jātihetukattā ca jātibhūto saṃsāroti jātisaṃsāro, so bhavanettiyā chinnattā vikkhīṇo parikkhīṇo, tato eva natthi tassa punabbhavoti.
पञ्चमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ५. उपपरिक्खसुत्तं • 5. Upaparikkhasuttaṃ
