| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
उपासकत्तपटिवेदनाकथा
Upāsakattapaṭivedanākathā
उपासकं मं भवं गोतमो धारेतूति मं भवं गोतमो ‘‘उपासको अय’’न्ति एवं धारेतूति अत्थो। उपासकविधिकोसल्लत्थं पनेत्थ को उपासको, कस्मा उपासकोति वुच्चति, किमस्स सीलं, को आजीवो, का विपत्ति, का सम्पत्तीति इदं पकिण्णकं वेदितब्बं। तं अतिभारियकरणतो इध न विभत्तं, अत्थिकेहि पन पपञ्चसूदनियं मज्झिमट्ठकथायं (म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.५६) वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। अज्जतग्गेति एत्थ अयं अग्गसद्दो आदिकोटिकोट्ठाससेट्ठेसु दिस्सति। ‘‘अज्जतग्गे, सम्म दोवारिक, आवरामि द्वारं निगण्ठानं निगण्ठीन’’न्तिआदीसु (म॰ नि॰ २.७०) हि आदिम्हि दिस्सति। ‘‘तेनेव अङ्गुलग्गेन तं अङ्गुलग्गं परामसेय्य (कथा॰ ४४१), उच्छग्गं वेळग्ग’’न्तिआदीसु कोटियं। ‘‘अम्बिलग्गं वा मधुरग्गं वा तित्तकग्गं वा (सं॰ नि॰ ५.३७४) अनुजानामि, भिक्खवे, विहारग्गेन वा परिवेणग्गेन वा भाजेतु’’न्तिआदीसु (चूळव॰ ३१८) कोट्ठासे। ‘‘यावता, भिक्खवे, सत्ता अपदा वा द्विपदा वा…पे॰… तथागतो तेसं अग्गमक्खायती’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ ४.३४) सेट्ठे। इध पनायं आदिम्हि दट्ठब्बो। तस्मा अज्जतग्गेति अज्जतं आदिं कत्वाति एवमेत्थ अत्थो वेदितब्बो। अज्जतन्ति अज्जभावन्ति वुत्तं होति। अज्जदग्गे इच्चेव वा पाठो, दकारो पदसन्धिकरो, अज्ज अग्गं कत्वाति वुत्तं होति। पाणुपेतन्ति पाणेहि उपेतं, याव मे जीवितं पवत्तति, ताव उपेतं अनञ्ञसत्थुकं तीहि सरणगमनेहि सरणगतं मं भवं गोतमो धारेतु जानातु, अहञ्हि सचेपि मे तिखिणेन असिना सीसं छिन्देय्युं, नेव बुद्धं ‘‘न बुद्धो’’ति वा, धम्मं ‘‘न धम्मो’’ति वा, सङ्घं ‘‘न सङ्घो’’ति वा वदेय्यन्ति। एत्थ च ब्राह्मणो पाणुपेतं सरणगतन्ति पुन सरणगमनं वदन्तो अत्तसन्निय्यातनं पकासेतीति वेदितब्बो।
Upāsakaṃmaṃ bhavaṃ gotamo dhāretūti maṃ bhavaṃ gotamo ‘‘upāsako aya’’nti evaṃ dhāretūti attho. Upāsakavidhikosallatthaṃ panettha ko upāsako, kasmā upāsakoti vuccati, kimassa sīlaṃ, ko ājīvo, kā vipatti, kā sampattīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ. Taṃ atibhāriyakaraṇato idha na vibhattaṃ, atthikehi pana papañcasūdaniyaṃ majjhimaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.56) vuttanayeneva veditabbaṃ. Ajjataggeti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati. ‘‘Ajjatagge, samma dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.70) hi ādimhi dissati. ‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya (kathā. 441), ucchaggaṃ veḷagga’’ntiādīsu koṭiyaṃ. ‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (saṃ. ni. 5.374) anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’ntiādīsu (cūḷava. 318) koṭṭhāse. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā dvipadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādīsu (a. ni. 4.34) seṭṭhe. Idha panāyaṃ ādimhi daṭṭhabbo. Tasmā ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvāti evamettha attho veditabbo. Ajjatanti ajjabhāvanti vuttaṃ hoti. Ajjadagge icceva vā pāṭho, dakāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇagataṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu jānātu, ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyyuṃ, neva buddhaṃ ‘‘na buddho’’ti vā, dhammaṃ ‘‘na dhammo’’ti vā, saṅghaṃ ‘‘na saṅgho’’ti vā vadeyyanti. Ettha ca brāhmaṇo pāṇupetaṃ saraṇagatanti puna saraṇagamanaṃ vadanto attasanniyyātanaṃ pakāsetīti veditabbo.
एवं अत्तानं निय्यातेत्वा भगवन्तं सपरिसं उपट्ठातुकामो आह – ‘‘अधिवासेतु च मे भवं गोतमो वेरञ्जायं वस्सावासं सद्धिं भिक्खुसङ्घेना’’ति। किं वुत्तं होति – उपासकञ्च मं भवं गोतमो धारेतु, अधिवासेतु च मे वेरञ्जायं वस्सावासं, तयो मासे वेरञ्जं उपनिस्साय मम अनुग्गहत्थं वासं सम्पटिच्छतूति। अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेनाति अथस्स वचनं सुत्वा भगवा कायङ्गं वा वाचङ्गं वा अचोपेत्वा अब्भन्तरेयेव खन्तिं चारेत्वा तुण्हीभावेन अधिवासेसि; ब्राह्मणस्स अनुग्गहत्थं मनसाव सम्पटिच्छीति वुत्तं होति।
Evaṃ attānaṃ niyyātetvā bhagavantaṃ saparisaṃ upaṭṭhātukāmo āha – ‘‘adhivāsetu ca me bhavaṃ gotamo verañjāyaṃ vassāvāsaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghenā’’ti. Kiṃ vuttaṃ hoti – upāsakañca maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu, adhivāsetu ca me verañjāyaṃ vassāvāsaṃ, tayo māse verañjaṃ upanissāya mama anuggahatthaṃ vāsaṃ sampaṭicchatūti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti athassa vacanaṃ sutvā bhagavā kāyaṅgaṃ vā vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ cāretvā tuṇhībhāvena adhivāsesi; brāhmaṇassa anuggahatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ hoti.
अथ खो वेरञ्जो ब्राह्मणो भगवतो अधिवासनं विदित्वाति अथ वेरञ्जो ब्राह्मणो सचे मे समणो गोतमो नाधिवासेय्य, कायेन वा वाचाय वा पटिक्खिपेय्य। यस्मा पन अप्पटिक्खिपित्वा अब्भन्तरे खन्तिं धारेसि, तस्मा मे मनसाव अधिवासेसीति एवं आकारसल्लक्खणकुसलताय भगवतो अधिवासनं विदित्वा, अत्तनो निसिन्नासनतो वुट्ठाय चतूसु दिसासु भगवन्तं सक्कच्चं वन्दित्वा तिक्खत्तुं पदक्खिणं कत्वा आगतकालतो पभुति जातिमहल्लकब्राह्मणानं अभिवादनादीनि न करोतीति विगरहित्वापि इदानि विञ्ञातबुद्धगुणो कायेन वाचाय मनसा च अनेकक्खत्तुं वन्दन्तोपि अतित्तोयेव हुत्वा दसनखसमोधानसमुज्जलं अञ्जलिं पग्गय्ह सिरस्मिं पतिट्ठापेत्वा याव दस्सनविसयो ताव पटिमुखोयेव अपक्कमित्वा दस्सनविसयं विजहनट्ठाने वन्दित्वा पक्कामि।
Athakho verañjo brāhmaṇo bhagavato adhivāsanaṃ viditvāti atha verañjo brāhmaṇo sace me samaṇo gotamo nādhivāseyya, kāyena vā vācāya vā paṭikkhipeyya. Yasmā pana appaṭikkhipitvā abbhantare khantiṃ dhāresi, tasmā me manasāva adhivāsesīti evaṃ ākārasallakkhaṇakusalatāya bhagavato adhivāsanaṃ viditvā, attano nisinnāsanato vuṭṭhāya catūsu disāsu bhagavantaṃ sakkaccaṃ vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā āgatakālato pabhuti jātimahallakabrāhmaṇānaṃ abhivādanādīni na karotīti vigarahitvāpi idāni viññātabuddhaguṇo kāyena vācāya manasā ca anekakkhattuṃ vandantopi atittoyeva hutvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha sirasmiṃ patiṭṭhāpetvā yāva dassanavisayo tāva paṭimukhoyeva apakkamitvā dassanavisayaṃ vijahanaṭṭhāne vanditvā pakkāmi.
उपासकत्तपटिवेदनाकथा निट्ठिता।
Upāsakattapaṭivedanākathā niṭṭhitā.
