Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ဥပာသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ
Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
၁၅. ကဏ္ဏသုခတော ဟဒယင္ဂမတောတိ ဝစနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနတ္တုက္ကံသနတောတိအာဒိ ပုဂ္ဂလဝသေန, ကဏ္ဏသုခတောတိ သောတိန္ဒ္ရိယံ သန္ဓာယ။ အာပာထာရမဏီယတောတိ ဉာဏာပာထာရမဏီယတော။ သယမေဝ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝာ, မဂ္ဂော ပန အသောကော ဟောတိ။ တဒာ ဟိ သောကော ပဟီယမာနော။ စရိယာဒိအနုကူလတော အပ္ပဋိကူလံ။ ‘‘မဓုရမိမ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဓမ္မမိမ’’န္တိ ဝစနံ အဓိကံ ဝိယ ဒိသ္သတိ။ တသ္မာ ‘‘ရာဂဝိရာဂမိမ’’န္တိ ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတ္ဝာ ပုန ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ဓမ္မမိမံ ဥပေဟီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ, ‘‘ဓမ္မမေဝ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ ပဌန္တိ ကိရာတိ ဒီပေတိ။ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိက္ကိလေသံ ဒုက္ခံ ဟိံသတီတိ ရတနတ္တယံ သရဏံ နာမ။ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဒီဟိ ဝိဟတကိလေသော တပ္ပရာယနတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒော သရဏဂမနံ။ တံသမင္ဂီသတ္တော သရဏံ ဂစ္ဆတိ။ ပဘေဒေန ပန ဒုဝိဓံ သရဏဂမနံ လောကုတ္တရံ လောကိယန္တိ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ မဂ္ဂက္ခဏေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတ္ဝာ ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတိ။ လောကိယံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သရဏဂမနုပက္ကိလေသံ တဒင္ဂဝိက္ခမ္ဘနေန အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓာဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတ္ဝာ ဣဇ္ဈတိ။ တံ အတ္ထတော ရတနတ္တယေ သဒ္ဓာပဋိလာဘော သဒ္ဓာမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ လောကုတ္တရသ္သ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပာကဖလံ, သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယော အာနိသံသဖလံ။ ‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ။ပေ.။ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ (ဓ. ပ. ၁၉၀-၁၉၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ လောကိယသ္သ ဘဝဘောဂသမ္ပဒာ။ ‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂; သံ. နိ. ၁.၃၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ လောကိယသရဏဂမနံ တီသု ဝတ္ထူသု အညာဏသံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒီဟိ သံကိလိသ္သတိ, န မဟာဇုတိကံ ဟောတိ, န မဟာဝိပ္ဖာရံ။ လောကုတ္တရသ္သ နတ္ထိ သံကိလေသော။ လောကိယသ္သ သာဝဇ္ဇော အနဝဇ္ဇောတိ ဒုဝိဓော ဘေဒော။ တတ္ထ အညသတ္ထာရာဒီသု အတ္တသန္နိယ္ယာတနာဒီဟိ သာဝဇ္ဇော ဟောတိ, သော အနိဋ္ဌဖလော။ အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယ, သော အဝိပာကတ္တာ အဖလော။ လောကုတ္တရသ္သ နေဝတ္ထိ ဘေဒော။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသတိ။ ယော ကောစိ သရဏဂတော ဂဟဋ္ဌော ဥပာသကော။ ရတနတ္တယဥပာသနတော ဥပာသကော။ ပဉ္စ ဝေရမဏိယော သီလံ။ သတ္ထသတ္တမံသမဇ္ဇဝိသဝာဏိဇ္ဇာရဟိတံ ဓမ္မေန ဇီဝိကံ အာဇီဝော။ ဝုတ္တသီလာဇီဝဝိပတ္တိ ဝိပတ္တိ နာမ။ ဝိပရီတာ သမ္ပတ္တိ။
15.Kaṇṇasukhatohadayaṅgamatoti vacanameva sandhāya vuttaṃ. Anattukkaṃsanatotiādi puggalavasena, kaṇṇasukhatoti sotindriyaṃ sandhāya. Āpāthāramaṇīyatoti ñāṇāpāthāramaṇīyato. Sayameva heṭṭhāmukhajātaṃ vā, maggo pana asoko hoti. Tadā hi soko pahīyamāno. Cariyādianukūlato appaṭikūlaṃ. ‘‘Madhuramima’’nti vuttattā ‘‘dhammamima’’nti vacanaṃ adhikaṃ viya dissati. Tasmā ‘‘rāgavirāgamima’’nti evaṃ visuṃ visuṃ yojetvā puna piṇḍetvā dhammamimaṃ upehīti yojetabbaṃ, ‘‘dhammameva saraṇatthamupehī’’ti paṭhanti kirāti dīpeti. Saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ dukkhaṃ hiṃsatīti ratanattayaṃ saraṇaṃ nāma. Tappasādataggarutādīhi vihatakileso tapparāyanatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgīsatto saraṇaṃ gacchati. Pabhedena pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyanti. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedena nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesaṃ tadaṅgavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati. Taṃ atthato ratanattaye saddhāpaṭilābho saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhi. Lokuttarassa cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, sabbadukkhakkhayo ānisaṃsaphalaṃ. ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca…pe… sabbadukkhā pamuccatī’’ti (dha. pa. 190-192) hi vuttaṃ. Lokiyassa bhavabhogasampadā. ‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse’’ti (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37) hi vuttaṃ. Lokiyasaraṇagamanaṃ tīsu vatthūsu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇādīhi saṃkilissati, na mahājutikaṃ hoti, na mahāvipphāraṃ. Lokuttarassa natthi saṃkileso. Lokiyassa sāvajjo anavajjoti duvidho bhedo. Tattha aññasatthārādīsu attasanniyyātanādīhi sāvajjo hoti, so aniṭṭhaphalo. Anavajjo kālakiriyāya, so avipākattā aphalo. Lokuttarassa nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasāvako aññaṃ satthāraṃ na uddisati. Yo koci saraṇagato gahaṭṭho upāsako. Ratanattayaupāsanato upāsako. Pañca veramaṇiyo sīlaṃ. Satthasattamaṃsamajjavisavāṇijjārahitaṃ dhammena jīvikaṃ ājīvo. Vuttasīlājīvavipatti vipatti nāma. Viparītā sampatti.
၁၆. လစ္ဆာမ နု ခောတိ ဒုဂ္ဂတေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သက္ခိသ္သာမ နုခော နောတိ သမိဒ္ဓေ သန္ဓာယ။ တတ္ထ ဝေရဉ္ဇာယံ။ ပဂ္ဂယ္ဟတီတိ ပတ္တံ ပဂ္ဂဟော, တေန ပဂ္ဂဟေန ပတ္တေနာတိ အတ္ထော။ သမာဒာယေဝာတိ နိဒသ္သနံ။ န စ ဝဋ္ဋတီတိ ပုန ပာကံ ကိဉ္စာပိ ဝဋ္ဋတိ, တထာပိ န သုဋ္ဌု ပက္ကတ္တာ ဝုတ္တံ, ‘‘ဥတ္တဏ္ဍုလဘတ္တံ လဘိတ္ဝာပိ ပိဓေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ ‘‘သာဝကာနံ ဝာ သိက္ခာပဒံ ပညပေသ္သာမီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အာဇီဝပာရိသုဒ္ဓိသီလံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္ဆာ သီလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပာလိတ္ထေရောပိ တံ တံ ဝတ္ထုံ ပဋိစ္စ ဘဂဝတာ ဗဟူနိ သိက္ခာပဒာနိ ပညတ္တာနိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝေရဉ္ဇာယံ ‘‘ဧတသ္သ ဘဂဝာ ကာလော’’တိ ဝစနံ န သမေတီတိ စေ? န, တတော ပုဗ္ဗေ သိက္ခာပဒာဘာဝပ္ပသင္ဂတော။ ထေရော ပန ပညတ္တာနိ ဌပေတ္ဝာ ဣဒာနိ ပညပေတဗ္ဗာနိ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကာနိ သန္ဓာယာဟ။ ဘဂဝာပိ ‘‘န တာဝ သာရိပုတ္တ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိ ဘဒ္ဒာလိသုတ္တေ (မ. နိ. ၂.၁၃၄; အာဒယော) ဝိယ ဧကစ္စေသု ပညတ္တေသုပိ တတော ပရံ ပညပေတဗ္ဗာနိ သန္ဓာယာဟ။ ဣဓေဝ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာမမ္ပိ ပစနံ သမဏသာရုပ္ပံ န ဟောတိ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနဉ္စ, တထာ ‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒော ဝာ ဝသ္သစ္ဆေဒော ဝာ’’တိအာဒိဝစနာနိ စ အတ္ထိ။ အညထာ ‘‘ဒ္ဝီဟာကာရေဟိ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော ဘိက္ခူ ပဋိပုစ္ဆန္တီ’’တိ ဣဓေဝေဒံ ပာဠိဌပနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာစရိယေန ဝိစာရိတံ, တံ သုန္ဒရံ ပုဗ္ဗေပိ ပညတ္တသိက္ခာပဒသမ္ဘဝတော။ ကိန္တု ဣဓ ပာဠိဌပနဝိရောဓဝိစာရဏာ ပန နိပ္ပယောဇနာ ဝိယ မမ ဒိသ္သတိ။ ကသ္မာ? ဥပာလိတ္ထေရေန သင္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တပာဌတ္တာ။ ရတ္တိစ္ဆေဒောတိ သတ္တာဟကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ‘‘သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တ္ဝာ ရတ္တိစ္ဆေဒော ဝာ ဝသ္သစ္ဆေဒော ဝာ ဧကဘိက္ခုနာပိ န ကတော’’တိ ဝုတ္တံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ, တသ္မာ ဝသ္သစ္ဆေဒသ္သ ကာရဏေ သတိ သတ္တာဟကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ဝိနယဓရာ ပန နိစ္ဆန္တိ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဝီမံသိတဗ္ဗော, ဣမာယ ဝေရဉ္ဇာယံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိပဒာယ ပသန္နာ။ သာလီနံ ဝိကတိ သာလိဝိကတိ။
16.Lacchāma nu khoti duggate sandhāya vuttaṃ. Sakkhissāma nukho noti samiddhe sandhāya. Tattha verañjāyaṃ. Paggayhatīti pattaṃ paggaho, tena paggahena pattenāti attho. Samādāyevāti nidassanaṃ. Na ca vaṭṭatīti puna pākaṃ kiñcāpi vaṭṭati, tathāpi na suṭṭhu pakkattā vuttaṃ, ‘‘uttaṇḍulabhattaṃ labhitvāpi pidhetuṃ na vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāvacanañcettha sādhakaṃ. ‘‘Sāvakānaṃ vā sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti iminā vacanena ājīvapārisuddhisīlaṃ sandhāya ‘‘pacchā sīla’’nti vuttaṃ. Upālittheropi taṃ taṃ vatthuṃ paṭicca bhagavatā bahūni sikkhāpadāni paññattāni atthīti dīpeti. Yadi evaṃ verañjāyaṃ ‘‘etassa bhagavā kālo’’ti vacanaṃ na sametīti ce? Na, tato pubbe sikkhāpadābhāvappasaṅgato. Thero pana paññattāni ṭhapetvā idāni paññapetabbāni pātimokkhuddesappahonakāni sandhāyāha. Bhagavāpi ‘‘na tāva sāriputta satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapetī’’ti bhaddālisutte (ma. ni. 2.134; ādayo) viya ekaccesu paññattesupi tato paraṃ paññapetabbāni sandhāyāha. Idheva aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sāmampi pacanaṃ samaṇasāruppaṃ na hoti na ca vaṭṭatī’’ti vacanañca, tathā ‘‘ratticchedo vā vassacchedo vā’’tiādivacanāni ca atthi. Aññathā ‘‘dvīhākārehi buddhā bhagavanto bhikkhū paṭipucchantī’’ti idhevedaṃ pāḷiṭhapanaṃ virujjhatīti ācariyena vicāritaṃ, taṃ sundaraṃ pubbepi paññattasikkhāpadasambhavato. Kintu idha pāḷiṭhapanavirodhavicāraṇā pana nippayojanā viya mama dissati. Kasmā? Upālittherena saṅgītikāle vuttapāṭhattā. Ratticchedoti sattāhakiccaṃ sandhāya vutto. ‘‘Sattāhakaraṇīyena gantvā ratticchedo vā vassacchedo vā ekabhikkhunāpi na kato’’ti vuttaṃ kira mahāaṭṭhakathāyaṃ, tasmā vassacchedassa kāraṇe sati sattāhakiccaṃ kātuṃ vaṭṭatīti eke. Vinayadharā pana nicchanti, tasmā aṭṭhakathādhippāyo vīmaṃsitabbo, imāya verañjāyaṃ appicchatādipaṭipadāya pasannā. Sālīnaṃ vikati sālivikati.
၁၇-၈. ဥပပန္နဖလောတိ ဗဟုဖလော။ ‘‘ခုဒ္ဒံ မဓု’’န္တိ ပာဌော။ ထေရံ သီဟနာဒံ နဒာပေတုံ ပုစ္ဆီတိ ဣမိနာ အာစရိယော ယံ ပုဗ္ဗေ အာဏာယ ဌိတာနံ သာဝကာနံ မဟာနုဘာဝတာဒသ္သနံ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ နိဝာသပ္ပယောဇန’’န္တိ အမ္ဟေဟိ ဝုတ္တံ, တံ သမ္ပာဒေတိ, ရာဇဂဟေ ဝေရဉ္ဇာယဉ္စာတိ ဥဘယတ္ထ ဝိတက္ကုပ္ပာဒေ ဧကတော ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘အထ ခော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တသ္သာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာလံ သန္ဓာယ စိရံ, ဌိတိံ သန္ဓာယ စိရာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
17-8.Upapannaphaloti bahuphalo. ‘‘Khuddaṃ madhu’’nti pāṭho. Theraṃ sīhanādaṃ nadāpetuṃ pucchīti iminā ācariyo yaṃ pubbe āṇāya ṭhitānaṃ sāvakānaṃ mahānubhāvatādassanaṃ ‘‘verañjāyaṃ nivāsappayojana’’nti amhehi vuttaṃ, taṃ sampādeti, rājagahe verañjāyañcāti ubhayattha vitakkuppāde ekato piṇḍetvā dassento ‘‘atha kho āyasmato sāriputtassā’’tiādimāha. Kālaṃ sandhāya ciraṃ, ṭhitiṃ sandhāya cirāti viggaho.
ကာမံ ဟိနောတိ အတ္တနော ဖလနိဗ္ဗတ္တိယာ သဟာယံ ဂစ္ဆတီတိ ကတ္တရိ ဟေတု, တထာပိ ဣဓ တေန ကရဏဘူတေန တသ္သ ဖလံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု။ တထာ ဃဋန္တိ တေနာတိ ဃဋော။ ကိလာသုနောတိ ပယောဇနာဘာဝေန အဝာဝဋာ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ ဝိသဘာဂေဟိ။ အာဂာမိနိယာ အနာဂတေတိ အတ္ထော။ ဣမေသံယေဝ နောတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ ဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝသာသနပရိယန္တာတိ ယာဝ ဗုဒ္ဓာ ဓရန္တိ, တာဝာတိ အတ္ထော။ ခတ္တိယဗ္ရာဟ္မဏာဝ ဥစ္စာ, တတ္ထာပိ ဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဥစ္စနီစဥဠာရုဠာရဘောဂာ’’တိ။ ‘‘မနသိ ကတ္ဝာ’’တိပိ ပာဌော။ ဥပသမ္ပာဒ္ယဥပသမ္ပာဒ္ယဣစ္စေတံ ဒ္ဝယံ မာဂဓေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနုပာဒာယာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဂ္ဂဟေတ္ဝာ။ အာသဝေဟီတိ ကတ္တရိ တတိယာဝိဘတ္တိ။ စိတ္တာနီတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ။ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကမ္မကာရကေ။ ဝိမောစိတာနီတိ အဓိပ္ပာယောတိ အာစရိယော။ အာသဝေဟီတိ ပဒဉ္စ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဌိပဒေ အတ္ထော ပကာသိတော။ ယဒိ အရိယမဂ္ဂေန နိရုဒ္ဓာနံ အာသဝာနံ ဝသေန အနာသဝတာ, လောကေ စိတ္တာနိပိ အနာသဝာ သိယုံ။ န ဟိ နိရုဒ္ဓာနိ စိတ္တာနိ အာရမ္မဏာနိ ကရောန္တီတိ တာနိ အနိရုဒ္ဓာသဝဝသေန သာသဝာနီတိ စေ။ သောတာပန္နသ္သ မဂ္ဂစိတ္တံ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာသဝဝသေန သာသဝံ, အဝသိဋ္ဌာသဝသမုစ္ဆိန္ဒနာနုဘာဝတ္တာ ဖလာနိ သာသဝာနိ သိယုန္တိ? န, အာသဝသမုစ္ဆိန္ဒနာနုဘာဝာဂတဖလတ္တာ။ ဘိံသနသ္သ ကရဏံ ဘိံသနကတံ, တသ္မိံ ဘိံသနကတသ္မိံ, ဘိံသနကိရိယာယာတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထိလိင္ဂံ ဝိပလ္လာသံ ကတ္ဝာ နပုံသကလိင္ဂံ, ပုရိသလိင္ဂံ ဝာ ကတ္ဝာ။ နိမိတ္တတ္ထေတိ ဧတ္ထ –
Kāmaṃ hinoti attano phalanibbattiyā sahāyaṃ gacchatīti kattari hetu, tathāpi idha tena karaṇabhūtena tassa phalaṃ hinoti pavattatīti hetu. Tathā ghaṭanti tenāti ghaṭo. Kilāsunoti payojanābhāvena avāvaṭā. Abbokiṇṇāni visabhāgehi. Āgāminiyā anāgateti attho. Imesaṃyeva noti dassanatthaṃ ‘‘sabbabuddhānaṃ hī’’ti vuttaṃ. Yāvasāsanapariyantāti yāva buddhā dharanti, tāvāti attho. Khattiyabrāhmaṇāva uccā, tatthāpi visesaṃ dassetuṃ ‘‘uccanīcauḷāruḷārabhogā’’ti. ‘‘Manasi katvā’’tipi pāṭho. Upasampādyaupasampādyaiccetaṃ dvayaṃ māgadhe ‘‘upasampajjā’’ti vuccati. Anupādāyāti ārammaṇakaraṇavasena aggahetvā. Āsavehīti kattari tatiyāvibhatti. Cittānīti paccattabahuvacanaṃ. Vimucciṃsūti kammakārake. Vimocitānīti adhippāyoti ācariyo. Āsavehīti padañca paccatte karaṇavacanaṃ katvā gaṇṭhipade attho pakāsito. Yadi ariyamaggena niruddhānaṃ āsavānaṃ vasena anāsavatā, loke cittānipi anāsavā siyuṃ. Na hi niruddhāni cittāni ārammaṇāni karontīti tāni aniruddhāsavavasena sāsavānīti ce. Sotāpannassa maggacittaṃ uparimaggavajjhāsavavasena sāsavaṃ, avasiṭṭhāsavasamucchindanānubhāvattā phalāni sāsavāni siyunti? Na, āsavasamucchindanānubhāvāgataphalattā. Bhiṃsanassa karaṇaṃ bhiṃsanakataṃ, tasmiṃ bhiṃsanakatasmiṃ, bhiṃsanakiriyāyāti attho. Itthiliṅgaṃ vipallāsaṃ katvā napuṃsakaliṅgaṃ, purisaliṅgaṃ vā katvā. Nimittattheti ettha –
‘‘စမ္မနိ ဒီပိနံ ဟန္တိ၊ ဒန္တေသု ဟန္တိ ကုဉ္ဇရံ။
‘‘Cammani dīpinaṃ hanti, dantesu hanti kuñjaraṃ;
ဝာလေသု စာမရိံ ဟန္တိ၊ သိင္ဂေသု သရဘော ဟတော’’တိ။ –
Vālesu cāmariṃ hanti, siṅgesu sarabho hato’’ti. –
အဓိကရဏံ။
Adhikaraṇaṃ.
၂၀-၂၁. နစိရဋ္ဌိတိကကာရဏေ ကထိတေ စိရဋ္ဌိတိကကာရဏံ အတ္ထတော ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ကိဉ္စာပိ သိဒ္ဓံ, တထာပိ တံ ထေရသ္သ ဝိနယပညတ္တိယာစနာယ ဩကာသကာရဏာဓိပ္ပာယတော ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသံ ပာပေတုံ ပုန ဘဂဝန္တံ ‘‘ကော ပန, ဘန္တေ, ဟေတူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝာပိ ယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုကာမော ဗ္ယာကာသိ။ ‘‘အာသဝဋ္ဌာနီယာ သင္ဃေ ပာတုဘဝန္တီ’’တိ ပုဂ္ဂလသ္သ သင္ဃပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ အာဒရတ္ထဝသေနေဝေတ္ထ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ထေရော ပုဗ္ဗေ ရာဇဂဟေ, သမ္ပတိ ဝေရဉ္ဇာယန္တိ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ကာစိ, တသ္မာ အာဒရေန ပုနပ္ပုနံ ယာစယမာနံ ပသ္သိတ္ဝာ သယမ္ပိ ဘဂဝာ အာဒရေနေဝ ‘‘အာဂမေဟိ တ္ဝံ သာရိပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘မာ တ္ဝံ ပုနပ္ပုနံ ယာစာဟိ, သမ္ပဋိစ္ဆိတာဝ မယာ တေ ယာစနာ, ပုဗ္ဗေနနု တဝယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆတာဝ မယာ ဧတ္တကေ ကာလေ ဧတ္တကာနိ သိက္ခာပဒာနိ ပညတ္တာနိ, န တာဝ မေ သာဝကာနံ အာဏာပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုဇာနနကာလော သမ္ပတ္တော, တက္ကာနုမာနဝသေန တယာ ‘ဧတသ္သ ဘဂဝာ ကာလော’တိ ပုနပ္ပုနံ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ နေသ သော ကာလော, ကိန္တု တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိသ္သတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလတော ပဘုတိ အာဏာပာတိမောက္ခမေဝ ဥဒ္ဒိသိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကသိက္ခာပဒမေဝ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘တတ္ထာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနာပေက္ခံ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ ဧကမေဝ ပဒံ ဝုတ္တံ တသ္သာ သိဒ္ဓိယာ ဣတရသ္သ သိဒ္ဓိတော။ ‘‘သာဝကာနံ ဝိသယဘာဝန္တိ ဣမိနာ မဟာပဒုမတ္ထေရဝာဒော ပဋိက္ခိတ္တော’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ, တံ သုန္ဒရံ ဝိယ။ သမ္မုခေ ဂရဟာ။ ပရမ္မုခေ ဥပဝာဒော။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဦနဒသဝသ္သေန။ပေ.။ ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိ (မဟာဝ. ၇၅) ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဘဂဝာ ဗုဒ္ဓတ္တေန ဒသဝသ္သိကော ဟုတ္ဝာ ပညပေသိ ဦနဒသဝသ္သိကသ္သ တသ္သ တထာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အဘာဝတော။ န တဒာ အတိရေကဒသဝသ္သိကောဝ ဒသဝသ္သိကာနံ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တိတော, တသ္မာ တံ သိက္ခာပဒံ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသ္သာဝာသတော ပုဗ္ဗေ ရာဇဂဟေ ဧဝ ပညတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ, တသ္မိံ သိဒ္ဓေ သိဒ္ဓမေဝ ‘‘ယာဝ န သင္ဃော ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တောတိ ဝစနံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပဌမယာစနာယပိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တကာလေ ‘‘ဒ္ဝေ သိက္ခာပဒာနီ’’တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒဝစနံ ပဌမယာစနာယ ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညထာ ရတ္တညုမဟတ္တပ္ပတ္တကာလေ ဒ္ဝေ ဧဝ, န အညန္တိ အာပဇ္ဇတိ။
20-21. Naciraṭṭhitikakāraṇe kathite ciraṭṭhitikakāraṇaṃ atthato vuttapaṭipakkhavasena kiñcāpi siddhaṃ, tathāpi taṃ therassa vinayapaññattiyācanāya okāsakāraṇādhippāyato vinayapaññattiyācanokāsaṃ pāpetuṃ puna bhagavantaṃ ‘‘ko pana, bhante, hetū’’ti pucchi. Bhagavāpi yācanaṃ sampaṭicchitukāmo byākāsi. ‘‘Āsavaṭṭhānīyā saṅghe pātubhavantī’’ti puggalassa saṅghapariyāpannattā vuttaṃ. Ādaratthavasenevettha dvikkhattuṃ vuttanti yasmā thero pubbe rājagahe, sampati verañjāyanti dvikkhattuṃ kāci, tasmā ādarena punappunaṃ yācayamānaṃ passitvā sayampi bhagavā ādareneva ‘‘āgamehi tvaṃ sāriputtā’’ti āha. Tenetaṃ dīpeti ‘‘mā tvaṃ punappunaṃ yācāhi, sampaṭicchitāva mayā te yācanā, pubbenanu tavayācanaṃ sampaṭicchatāva mayā ettake kāle ettakāni sikkhāpadāni paññattāni, na tāva me sāvakānaṃ āṇāpātimokkhuddesānujānanakālo sampatto, takkānumānavasena tayā ‘etassa bhagavā kālo’ti punappunaṃ niddisiyamānopi nesa so kālo, kintu tathāgatova tattha kālaṃ jānissatī’’ti. Yasmā pana ‘‘sikkhāpadapaññattikālato pabhuti āṇāpātimokkhameva uddisiyatī’’ti vuttaṃ, tasmā pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadameva sandhāyāha. ‘‘Tatthāti sikkhāpadapaññattiyācanāpekkhaṃ bhummavacana’’nti ekameva padaṃ vuttaṃ tassā siddhiyā itarassa siddhito. ‘‘Sāvakānaṃ visayabhāvanti iminā mahāpadumattheravādo paṭikkhitto’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ, taṃ sundaraṃ viya. Sammukhe garahā. Parammukhe upavādo. ‘‘Na, bhikkhave, ūnadasavassena…pe… dukkaṭassā’’ti (mahāva. 75) idaṃ sikkhāpadaṃ bhagavā buddhattena dasavassiko hutvā paññapesi ūnadasavassikassa tassa tathā sikkhāpadapaññattiyā abhāvato. Na tadā atirekadasavassikova dasavassikānaṃ rattaññumahattappattito, tasmā taṃ sikkhāpadaṃ verañjāyaṃ vassāvāsato pubbe rājagahe eva paññattanti siddhaṃ, tasmiṃ siddhe siddhameva ‘‘yāva na saṅgho rattaññumahattaṃ pattoti vacanaṃ ito pubbe paṭhamayācanāyapi vutta’’nti. Aṭṭhakathāyampi rattaññumahattappattakāle ‘‘dve sikkhāpadānī’’ti gaṇanaparicchedavacanaṃ paṭhamayācanāya vuttavacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Aññathā rattaññumahattappattakāle dve eva, na aññanti āpajjati.
‘‘အထ ခော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တသ္သာ’’တိအာဒိမ္ဟိ အယမာဒိတော ပဋ္ဌာယ အတ္ထဝိဘာဝနာ – အယံ ကိရာယသ္မာ အသ္သဇိတ္ထေရတော ပဋိလဒ္ဓံ ဧကဂာထာမတ္တကံ ဓမ္မပရိယာယံ နယသတသဟသ္သေဟိ ဝိဝေစေန္တော အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ သာဝကပာရမီဉာဏေ ဌိတော ‘‘အဟော ဝတ မဟာနုဘာဝောယံ သဒ္ဓမ္မော, ယော ဝိနာပိ ဓမ္မသာမိနာ ပရမ္မုခတော သုတမတ္တေပိ မယ္ဟံ မဟန္တံ ဂုဏဝိသေသံ ဇနေသိ, သာဓု ဝတာယံ သဒ္ဓမ္မော စိရံ တိဋ္ဌေယ္ယာ’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘ကတမေသာနံ နု ခော ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ။ပေ.။ န စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိ တမတ္ထံ, ကာရဏဉ္စ အတ္တနော အဂ္ဂသာဝကဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ‘‘သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိအာဒိစိရဋ္ဌိတိကာရဏ’’န္တိ နိဋ္ဌံ ကတ္ဝာ ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသကရဏတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ တတော ပဉ္ဟသ္သ ဝိသ္သဇ္ဇနေ ဝိနယပညတ္တိယာစနောကာသေ သမ္ပတ္တေ ‘‘ဧတသ္သ ဘဂဝာ ကာလော, ဧတသ္သ သုဂတ ကာလော’’တိ ဝိနယပညတ္တိံ ယာစိ။ တတော ဘဂဝာ တသ္သာ ယာစနာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတဘာဝံ, ‘‘ဧတသ္သ ဘဂဝာ ကာလော’’တိ ဝုတ္တကာလသ္သ အကာလတံ, ကာလသ္သ စ အနညဝိသယတံ ဒီပေန္တော ‘‘အာဂမေဟိ တ္ဝ’’န္တိအာဒိမာဟ, တတော ဘဂဝာ တသ္သ ယာစနံ, သတ္တေသု ကာရုညတဉ္စ ပဋိစ္စ ‘‘တေန ခော ပန သမယေန ဘိက္ခူ အနုပဇ္ဈာယကာ အနာစရိယကာ အနောဝဒိယမာနာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ. ၆၄) နယေန ဝေပုလ္လမဟတ္တတံ ပဋိစ္စ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ဝိနယကမ္မာနိ, တဒနုရူပသိက္ခာပဒာနိ စ ပညပေသိ။ တတော အနုက္ကမေန ဒ္ဝာဒသမဝသ္သံ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသိ။ တဒာ စ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော သတ္ထာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု စိရဋ္ဌိတိဟေတူသု ဇာတေသု ‘‘နဝင္ဂသတ္ထုသာသနမဟတ္တတာ စ သမ္ပတိ ဇာတာ, ဝိနယပညတ္တိ စ ဗဟုတရာ ဇာတာ, ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧဝေကော န တာဝ သာဝကာနံ အနုညာတော, သော စ ပရိသုဒ္ဓေန သင္ဃေန ကရီယတိ။ သင္ဃောပိ ဧတရဟိ ပရိသုဒ္ဓော ပစ္ဆိမကသ္သ သောတာပန္နတ္တာ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနာပေတုကာမော ယတ္တကေဟိ စ သိက္ခာပဒေဟိ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသော အနုဇာနီယတိ, တတ္တကာနံ ပညတ္တိယာစနပုဗ္ဗင္ဂမံ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ယာစန္တော ပုဗ္ဗုပ္ပန္နဝိတက္ကသူစနပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနက္ကမဝသေန ယာစနောကာသေ သမ္ပတ္တေ ‘‘ဧတသ္သ ဘဂဝာ ကာလော’’တိအာဒိမာဟ။
‘‘Atha kho āyasmato sāriputtassā’’tiādimhi ayamādito paṭṭhāya atthavibhāvanā – ayaṃ kirāyasmā assajittherato paṭiladdhaṃ ekagāthāmattakaṃ dhammapariyāyaṃ nayasatasahassehi vivecento arahattaṃ patvā sāvakapāramīñāṇe ṭhito ‘‘aho vata mahānubhāvoyaṃ saddhammo, yo vināpi dhammasāminā parammukhato sutamattepi mayhaṃ mahantaṃ guṇavisesaṃ janesi, sādhu vatāyaṃ saddhammo ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti cintento ‘‘katamesānaṃ nu kho buddhānaṃ bhagavantānaṃ…pe… na ciraṭṭhitika’’nti tamatthaṃ, kāraṇañca attano aggasāvakañāṇena paṭivijjhitvā ‘‘sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattantiādiciraṭṭhitikāraṇa’’nti niṭṭhaṃ katvā vinayapaññattiyācanokāsakaraṇatthaṃ bhagavantaṃ pucchi. Tato pañhassa vissajjane vinayapaññattiyācanokāse sampatte ‘‘etassa bhagavā kālo, etassa sugata kālo’’ti vinayapaññattiṃ yāci. Tato bhagavā tassā yācanāya sampaṭicchitabhāvaṃ, ‘‘etassa bhagavā kālo’’ti vuttakālassa akālataṃ, kālassa ca anaññavisayataṃ dīpento ‘‘āgamehi tva’’ntiādimāha, tato bhagavā tassa yācanaṃ, sattesu kāruññatañca paṭicca ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū anupajjhāyakā anācariyakā anovadiyamānā’’tiādinā (mahāva. 64) nayena vepullamahattataṃ paṭicca satthā sāvakānaṃ upajjhāyavattādīni vinayakammāni, tadanurūpasikkhāpadāni ca paññapesi. Tato anukkamena dvādasamavassaṃ verañjāyaṃ vasi. Tadā ca āyasmā sāriputto satthārā niddiṭṭhesu ciraṭṭhitihetūsu jātesu ‘‘navaṅgasatthusāsanamahattatā ca sampati jātā, vinayapaññatti ca bahutarā jātā, pātimokkhuddeso eveko na tāva sāvakānaṃ anuññāto, so ca parisuddhena saṅghena karīyati. Saṅghopi etarahi parisuddho pacchimakassa sotāpannattā’’ti cintetvā pātimokkhuddesaṃ anujānāpetukāmo yattakehi ca sikkhāpadehi pātimokkhuddeso anujānīyati, tattakānaṃ paññattiyācanapubbaṅgamaṃ pātimokkhuddesaṃ yācanto pubbuppannavitakkasūcanapucchāvissajjanakkamavasena yācanokāse sampatte ‘‘etassa bhagavā kālo’’tiādimāha.
တတ္ထ ‘‘ယံ ဘဂဝာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယ္ယာ’’တိ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသပ္ပဟောနကသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယာဟ, အယမတ္ထော ဘဒ္ဒာလိသုတ္တေန (မ. နိ. ၂.၁၃၄ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော ။ တတ္ထ ဟိ ဗဟူသု သိက္ခာပဒေသု ပညတ္တေသု, ပညပိယမာနေသု စ ‘‘န တာဝ ဘဒ္ဒာလိ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၂.၁၄၅) ဝုတ္တံ အပညတ္တံ ဥပာဒာယ, တထာ ဣဓာပိ အပညတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ သင္ဃသ္သ သမ္ပတိ သာဝကာနံ အာဏာပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ နာနုဇာနာမီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘နိရဗ္ဗုဒော’’တိအာဒိမာဟ။ န ဟိ ပရိသုဒ္ဓေ သင္ဃေ ဩဝာဒပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသသ္သ အနုဒ္ဒေသကာရဏံ အတ္ထိ, တသ္မိံ သတိ အာဏာပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုဇာနနာဓိပ္ပာယတော။ တထာ စ သော တတော အဋ္ဌန္နံဝသ္သာနံ အစ္စယေန အနုညာတော။ ယထာဟ ပာတိမောက္ခဌပနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ. ၃၈၆) ‘‘န ဒာနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဣတော ပရံ ဥပောသထံ ကရိသ္သာမိ။ပေ.။ ပာတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယ္ယာထာ’’တိ။ ယံ ပန ဥပသမ္ပဒက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ. ၁၂၉) ‘‘တေန ခော ပန သမယေန ဘိက္ခူ အညတရံ ဘိက္ခုံ ဥပသမ္ပာဒေတ္ဝာ ဧကကံ ဩဟာယ ပက္ကမိံသု။ပေ.။ သော တသ္သာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတ္ဝာ စိရေန အဂမာသီ’’တိ ဝတ္ထု အာဂတံ, တံ သုဒိန္နဝတ္ထုတော ပရတော ဥပ္ပန္နမ္ပိ တတ္ထ ယထာဓိကာရံ သမောဓာနေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ တတ္ထေဝ ‘‘ဥဘယာနိ ခော ပနသ္သ ပာတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သ္ဝာဂတာနိ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပာစိ. ၁၄၇; အ. နိ. ၈.၅၂; ၁၀.၃၃) အင္ဂာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ အာဒိတော ဧဝ ဥဘတောပာတိမောက္ခာနိ သိဒ္ဓာနီတိ။ အပိစ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော, သေယ္ယထိဒံ – ရာဟုလကုမာရေ ဥပ္ပန္နေ ဗောဓိသတ္တော နိက္ခမိတ္ဝာ ဆဗ္ဗသ္သာနိ ဒုက္ကရံ ကတ္ဝာ သတ္တမေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, တသ္မိံ ဧဝ သံဝစ္ဆရေ ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တ္ဝာ ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ အမ္ဗလဋ္ဌိကရာဟုလောဝာဒသုတ္တဋ္ဌကထာယံ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၁၀၇ အာဒယော) ‘‘အယဉ္ဟိ အာယသ္မာ သတ္တဝသ္သိကကာလေ ဘဂဝန္တံ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတ္ဝာ ‘ဒာယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟိ, ဒာယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟီ’တိ ဒာယဇ္ဇံ ယာစမာနော ဘဂဝတာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ နိယ္ယာဒေတ္ဝာ ပဗ္ဗာဇိတော’’တိ စ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ရာဟုလကုမာရံ အာရဗ္ဘ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သာမဏေရပဗ္ဗဇ္ဇ’’န္တိ (မဟာဝ. ၁၀၅) ဝုတ္တတ္တာ သရဏဂမနူပသမ္ပဒာ ပဌမဝသ္သဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တာ, ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝသေန ဥပသမ္ပဒာ အနုညာတာတိ ပညာယတိ။ အပိစ ရာဟုလဝတ္ထုမ္ဟိ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အနနုညာတော မာတာပိတူဟိ ပုတ္တော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော, ယော ပဗ္ဗာဇေယ္ယ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိ (မဟာဝ. ၁၀၅) သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တသ္မာ ဣတော ပုဗ္ဗေပိ သိက္ခာပဒာနိ ပညတ္တာနီတိ သိဒ္ဓံ။
Tattha ‘‘yaṃ bhagavā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapeyyā’’ti pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadaṃ sandhāyāha, ayamattho bhaddālisuttena (ma. ni. 2.134 ādayo) dīpetabbo . Tattha hi bahūsu sikkhāpadesu paññattesu, paññapiyamānesu ca ‘‘na tāva bhaddāli satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapetī’’tiādi (ma. ni. 2.145) vuttaṃ apaññattaṃ upādāya, tathā idhāpi apaññattaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Parisuddhattā saṅghassa sampati sāvakānaṃ āṇāpātimokkhuddesaṃ nānujānāmīti dassento ‘‘nirabbudo’’tiādimāha. Na hi parisuddhe saṅghe ovādapātimokkhuddesassa anuddesakāraṇaṃ atthi, tasmiṃ sati āṇāpātimokkhuddesānujānanādhippāyato. Tathā ca so tato aṭṭhannaṃvassānaṃ accayena anuññāto. Yathāha pātimokkhaṭhapanakkhandhake (cūḷava. 386) ‘‘na dānāhaṃ, bhikkhave, ito paraṃ uposathaṃ karissāmi…pe… pātimokkhaṃ uddiseyyāthā’’ti. Yaṃ pana upasampadakkhandhake (mahāva. 129) ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū aññataraṃ bhikkhuṃ upasampādetvā ekakaṃ ohāya pakkamiṃsu…pe… so tassā methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā cirena agamāsī’’ti vatthu āgataṃ, taṃ sudinnavatthuto parato uppannampi tattha yathādhikāraṃ samodhānetuṃ vuttaṃ. Tathā tattheva ‘‘ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni hontī’’tiādinā (pāci. 147; a. ni. 8.52; 10.33) aṅgānipi veditabbāni. Na hi ādito eva ubhatopātimokkhāni siddhānīti. Apica ādito paṭṭhāya ayamanukkamo veditabbo, seyyathidaṃ – rāhulakumāre uppanne bodhisatto nikkhamitvā chabbassāni dukkaraṃ katvā sattame abhisambuddho, tasmiṃ eva saṃvacchare kapilavatthuṃ gantvā rāhulakumāraṃ pabbājesi. Ambalaṭṭhikarāhulovādasuttaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.107 ādayo) ‘‘ayañhi āyasmā sattavassikakāle bhagavantaṃ cīvarakaṇṇe gahetvā ‘dāyajjaṃ me samaṇa dehi, dāyajjaṃ me samaṇa dehī’ti dāyajjaṃ yācamāno bhagavatā dhammasenāpatisāriputtattherassa niyyādetvā pabbājito’’ti ca vuttaṃ, tasmā rāhulakumāraṃ ārabbha ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tīhi saraṇagamanehi sāmaṇerapabbajja’’nti (mahāva. 105) vuttattā saraṇagamanūpasampadā paṭhamavassabbhantare eva paṭikkhittā, ñatticatutthakammavasena upasampadā anuññātāti paññāyati. Apica rāhulavatthumhi ‘‘na, bhikkhave, ananuññāto mātāpitūhi putto pabbājetabbo, yo pabbājeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 105) sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tasmā ito pubbepi sikkhāpadāni paññattānīti siddhaṃ.
သုတ္ဝာ စ ယော ဟေတုနိရောဓမဂ္ဂံ၊
Sutvā ca yo hetunirodhamaggaṃ,
နိရောဓုပာယံ ပဋိဝိဇ္ဈိ ခိပ္ပံ။
Nirodhupāyaṃ paṭivijjhi khippaṃ;
ဇာတောဝပေက္ခေန အသေသမေတံ၊
Jātovapekkhena asesametaṃ,
လောကံ ဝိပသ္သီ သုဂတဂ္ဂသိသ္သော။
Lokaṃ vipassī sugataggasisso.
သော ဓမ္မသေနာပတိ အဂ္ဂသိသ္သော၊
So dhammasenāpati aggasisso,
သဒ္ဓမ္မရာဇသ္သ တထာဂတသ္သ။
Saddhammarājassa tathāgatassa;
သယံ မုနိန္ဒေန ယသသ္သ ပတ္တော၊
Sayaṃ munindena yasassa patto,
အနေကသော သောဠသဓာ ပသတ္ထော။
Anekaso soḷasadhā pasattho.
တသ္မာ ဟိ သိက္ခာပဒဗန္ဓကာလော၊
Tasmā hi sikkhāpadabandhakālo,
ဉာတုမ္ပိ လောကေ အတိဘာရိယောဝ။
Ñātumpi loke atibhāriyova;
ပဂေဝ သိက္ခာပဒဘာဝဘေဒော၊
Pageva sikkhāpadabhāvabhedo,
ပဂေဝ အညော ဥဘယတ္ထ တတ္ထ။
Pageva añño ubhayattha tattha.
ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ အပိ တံ ဒ္ဝယန္တု၊
Paccekabuddhā api taṃ dvayantu,
ဉာတုံ န သက္ကာဝ ပဂေဝ နေတုံ။
Ñātuṃ na sakkāva pageva netuṃ;
နိသ္သံသယံ တတ္ထ တထာဂတောဝ၊
Nissaṃsayaṃ tattha tathāgatova,
ဇာနိသ္သတိစ္စာဟ တထာဂတောတိ။
Jānissaticcāha tathāgatoti.
ဣစ္စေတမတ္ထံ ဣဓ ဘိက္ခု ဉတ္ဝာ၊
Iccetamatthaṃ idha bhikkhu ñatvā,
သိက္ခာပဒာနံ ကမဘာဝဘေဒံ။
Sikkhāpadānaṃ kamabhāvabhedaṃ;
ဉာတုံ သယံ နော န ပရေ စ နေတုံ၊
Ñātuṃ sayaṃ no na pare ca netuṃ,
ပရိယေသိတဗ္ဗော ဣဓ ယုတ္တိမဂ္ဂော။
Pariyesitabbo idha yuttimaggo.
တတ္ထ ကမဘေဒော သိက္ခာပဒာနံ ပရတော အာဝိ ဘဝိသ္သတိ။ ဘာဝဘေဒော တာဝ ဥက္ခိတ္တကာနုဝတ္တနပစ္စယာ ဘိက္ခု အနာပတ္တိကော, ဘိက္ခုနီ ပန သမနုဘဋ္ဌာ ပာရာဇိကာ ဟောတိ။ ပာရာဇိကာပတ္တိပဋိစ္ဆာဒနေ ဘိက္ခုသ္သ ဒုက္ကဋံ, ဘိက္ခုနိယာ ပာရာဇိကံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာရောစေန္တသ္သ, ပဋိစ္ဆာဒေန္တသ္သ စ ပာစိတ္တိယံ။ မဟာသာဝဇ္ဇံ ပာရာဇိကံ အာရောစေန္တသ္သ, ပဋိစ္ဆာဒေန္တသ္သ စ ဘိက္ခုသ္သ ဒုက္ကဋံ။ ဣစ္စေဝမာဒီဟိ အဘာဝဘေဒသိက္ခာပဒာနံ ဣဓ ဘာဝဘေဒေန ယုတ္တိပရိယေသနံ သာဓယမာနောပိ သိယာ အနုမ္မာဒဝိဃာတဘာဂီတိ။ ဧတ္တာဝတာ သကလသ္သပိ ဝိနယပိဋကသ္သ ဝိတက္ကယာစနကာလကာလညူကာရဏဖလပယောဇနေဟိ သတ္တဟိ အင္ဂေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒာနမာယသ္မတာ ဥပာလိတ္ထေရေန နိဒသ္သိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ထေရသ္သ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော ဝိတက္ကော နာမ။ တသ္သေဝ ‘‘ဧတသ္သ ဘဂဝာ ကာလော’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တာ ယာစနာ နာမ။ ရတ္တညူဝေပုလ္လလာဘဂ္ဂဗာဟုသစ္စမဟတ္တပ္ပတ္တိ ကာလော နာမ။ သဗ္ဗညူ ဧဝ ကာလညူ နာမ။ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပာတုဘာဝော ကာရဏံ နာမ။ ‘‘တေသံယေဝ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဝစနတော အာသဝဋ္ဌာနီယဓမ္မပဋိဃာတော ဖလံ နာမ။ ‘‘ယထယိဒံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ အဒ္ဓနိယံ အသ္သာ’’တိ ဝစနတော သာသနဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ စိရဋ္ဌိတိ ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
Tattha kamabhedo sikkhāpadānaṃ parato āvi bhavissati. Bhāvabhedo tāva ukkhittakānuvattanapaccayā bhikkhu anāpattiko, bhikkhunī pana samanubhaṭṭhā pārājikā hoti. Pārājikāpattipaṭicchādane bhikkhussa dukkaṭaṃ, bhikkhuniyā pārājikaṃ. Duṭṭhullaṃ ārocentassa, paṭicchādentassa ca pācittiyaṃ. Mahāsāvajjaṃ pārājikaṃ ārocentassa, paṭicchādentassa ca bhikkhussa dukkaṭaṃ. Iccevamādīhi abhāvabhedasikkhāpadānaṃ idha bhāvabhedena yuttipariyesanaṃ sādhayamānopi siyā anummādavighātabhāgīti. Ettāvatā sakalassapi vinayapiṭakassa vitakkayācanakālakālaññūkāraṇaphalapayojanehi sattahi aṅgehi paṭimaṇḍitaṃ nidānamāyasmatā upālittherena nidassitaṃ hoti. Tattha therassa vinayapaññattiyācanahetubhūto vitakko nāma. Tasseva ‘‘etassa bhagavā kālo’’tiādinā pavattā yācanā nāma. Rattaññūvepullalābhaggabāhusaccamahattappatti kālo nāma. Sabbaññū eva kālaññū nāma. Āsavaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ pātubhāvo kāraṇaṃ nāma. ‘‘Tesaṃyeva āsavaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ paṭighātāyā’’ti vacanato āsavaṭṭhānīyadhammapaṭighāto phalaṃ nāma. ‘‘Yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assā’’ti vacanato sāsanabrahmacariyassa ciraṭṭhiti payojananti veditabbaṃ. Hoti cettha –
‘‘ဝိတက္ကော ယာစနာ ကာလော၊ ကာလညူ ကာရဏံ ဖလံ။
‘‘Vitakko yācanā kālo, kālaññū kāraṇaṃ phalaṃ;
ပယောဇနန္တိ သတ္တင္ဂံ၊ နိဒာနံ ဝိနယသ္သိဓာ’’တိ။
Payojananti sattaṅgaṃ, nidānaṃ vinayassidhā’’ti.
၂၂. အန္တိမမဏ္ဍလန္တိ အဗ္ဘန္တရမဏ္ဍလံ။ တဉ္ဟိ ဣတရေသံ အန္တော ဟောတိ, ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ ဝာ။ အနုမတိဒာနဝသေန တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒတ္ဝာ။ တေသံ ဗုဒ္ဓာနံ စာရိကာယ ဝိနေတဗ္ဗာ ဝေနေယ္ယသတ္တာ။ ဩစိနန္တာ ဝိယာတိ ဗဟုပုပ္ဖံ ဂစ္ဆံ မာလာကာရာ စိရံ ဩစိနန္တိ, ဧဝံ ဗဟုဝေနေယ္ယေသု ဂာမာဒီသု စိရံ ဝသန္တာ ဝေနေယ္ယပုညံ ပရိဟရန္တာ စရန္တိ။ သန္တံ သုခံ, န ဝေဒနာသုခံ ဝိယ သပရိပ္ဖန္ဒံ။ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠေတိ ဒေဝာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ မနုသ္သာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝာဠေ ဗောဓနေယ္ယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ မဟာကရုဏာယ ဓုဝံ သတ္တသမဝလောကနံ။ ဩတိဏ္ဏေတိ ပရိသမဇ္ဈံ အာဂတေ, အာရောစိတေ ဝာ။ ယေန ကာရဏေန မယံ တုမ္ဟာကံ ဒေယ္ယဓမ္မံ ဒဒေယ္ယာမ, တံ ကုတော သက္ကာ လဒ္ဓုံ။ ဗဟုကိစ္စာ ဟိ ဃရာဝာသာတိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ တန္တိ ဒေယ္ယဓမ္မံ။ ‘‘တုမ္ဟေဟိ တံ ကုတော လဒ္ဓာ’’တိ အနုဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဌမံ ကိရိယံ ပေက္ခတိ, ဒုတိယံ ဒေယ္ယဓမ္မ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယော ပန ‘‘ပဌမယောဇနာယ ယံ ဒာနပုညံ, တံ ကုတော လဗ္ဘာ။ ပုညန္တရာယဗဟုလာ ဟိ ဃရာဝာသာတိ။ ဒုတိယယောဇနာယ တေမာသဗ္ဘန္တရေ ယမဟံ ဒဒေယ္ယံ, အတိက္ကန္တကာလတ္တာ တမဟံ သမ္ပတိ ကုတော ဒဒေယ္ယန္တိ ဒသ္သေတီ’’တိ ဝဒတိ။ သီလာဒိကုသလဓမ္မသန္ဒသ္သနာဒိဓမ္မရတနဝသ္သံ။
22.Antimamaṇḍalanti abbhantaramaṇḍalaṃ. Tañhi itaresaṃ anto hoti, khuddakamaṇḍalaṃ vā. Anumatidānavasena tesaṃ bhikkhūnaṃ datvā. Tesaṃ buddhānaṃ cārikāya vinetabbā veneyyasattā. Ocinantā viyāti bahupupphaṃ gacchaṃ mālākārā ciraṃ ocinanti, evaṃ bahuveneyyesu gāmādīsu ciraṃ vasantā veneyyapuññaṃ pariharantā caranti. Santaṃ sukhaṃ, na vedanāsukhaṃ viya saparipphandaṃ. Dasasahassacakkavāḷeti devānaṃ vasena vuttaṃ. Manussā pana imasmiṃyeva cakkavāḷe bodhaneyyā uppajjanti. Mahākaruṇāya dhuvaṃ sattasamavalokanaṃ. Otiṇṇeti parisamajjhaṃ āgate, ārocite vā. Yena kāraṇena mayaṃ tumhākaṃ deyyadhammaṃ dadeyyāma, taṃ kuto sakkā laddhuṃ. Bahukiccā hi gharāvāsāti. Dutiyavikappe tanti deyyadhammaṃ. ‘‘Tumhehi taṃ kuto laddhā’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. Keci pana ‘‘paṭhamaṃ kiriyaṃ pekkhati, dutiyaṃ deyyadhamma’’nti vadanti. Ācariyo pana ‘‘paṭhamayojanāya yaṃ dānapuññaṃ, taṃ kuto labbhā. Puññantarāyabahulā hi gharāvāsāti. Dutiyayojanāya temāsabbhantare yamahaṃ dadeyyaṃ, atikkantakālattā tamahaṃ sampati kuto dadeyyanti dassetī’’ti vadati. Sīlādikusaladhammasandassanādidhammaratanavassaṃ.
၂၃. ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ ပတ္တုဏ္ဏံ ပဋဝရံ။ မဟာယာဂန္တိ မဟာဒာနံ။ ပရိပုဏ္ဏသင္ကပ္ပန္တိ တေမာသံ သောတဗ္ဗံ အဇ္ဇ သုဏိန္တိ။
23. Pattuṇṇadese pattuṇṇaṃ paṭavaraṃ. Mahāyāganti mahādānaṃ. Paripuṇṇasaṅkappanti temāsaṃ sotabbaṃ ajja suṇinti.
တတ္ရိဒန္တိ ဣဒံ ကာရဏံ။
Tatridanti idaṃ kāraṇaṃ.
ဥပာလိ ဒာသကောတိ အာစရိယပရမ္ပရတော။ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရနိဒာနံ, သိက္ခာပဒာနံ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင္ခာတံ အာဝေဏိကနိဒာနဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိဒာနသ္သ ပဘေဒဒီပနတော’’တိ။ ထေရဝာဒာဒိ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒော။ သကာယ ပဋိညာယ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာတိအာဒိ ပရသမယဝိဝဇ္ဇနတောတိအာဒိ။ ဝိဘင္ဂနယဘေဒဒသ္သနတောတိ တိသ္သော ဣတ္ထိယော ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌန္တိအာဒိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ဘဂဝတော မာရာဝဋ္ဋနပဋိဃာတာယ သတ္တိ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ, တထာပိသ္သ ပစ္ဆာ ဥပဂုတ္တကာလေ ပသာဒဟေတုတ္တာ အဓိဝာသေတိ။ ဧတ္ထ ဥပဂုတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓာနံ အာစိဏ္ဏန္တိ ဒိဇဒသ္သနေန ကိံပယောဇနန္တိ စေ? မာရာဝဋ္ဋနဟေတု ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုညန္တရာယောတိ ပယောဇနံ။
Upāli dāsakoti ācariyaparamparato. Bāhirabbhantaranidānaṃ, sikkhāpadānaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ āveṇikanidānañca sandhāyāha ‘‘nidānassa pabhedadīpanato’’ti. Theravādādi vatthuppabhedo. Sakāya paṭiññāya mettiyaṃ bhikkhuniṃ nāsethātiādi parasamayavivajjanatotiādi. Vibhaṅganayabhedadassanatoti tisso itthiyo bhūmaṭṭhaṃ thalaṭṭhantiādi. Etthāha – kiṃ bhagavato mārāvaṭṭanapaṭighātāya satti natthīti? Atthi, tathāpissa pacchā upaguttakāle pasādahetuttā adhivāseti. Ettha upaguttādhiṭṭhānaṃ vattabbaṃ. Buddhānaṃ āciṇṇanti dijadassanena kiṃpayojananti ce? Mārāvaṭṭanahetu brāhmaṇassa puññantarāyoti payojanaṃ.
ဒိဇောပိ သော မာရမနောရထသ္သ၊
Dijopi so māramanorathassa,
ဘင္ဂံ ကရောန္တော ဇိနပုင္ဂဝသ္သ။
Bhaṅgaṃ karonto jinapuṅgavassa;
သသ္သိသ္သသင္ဃသ္သ အဒာသိ ဒာနံ၊
Sassissasaṅghassa adāsi dānaṃ,
အသေသကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဘေဒံ။
Asesakaṃ kappiyabhaṇḍabhedaṃ.
ကိံ ဘဂဝာ သသိသ္သော တာဝ မဟန္တံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဥဗ္ဘဏ္ဍိကံ ကတ္ဝာ အဂမာသီတိ? န အဂမာသိ, တေမာသိဘာဂိယံ ပန ပုညရာသိကံ ဒေယ္ယဓမ္မံ အပ္ပဋိက္ခိပန္တော ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဥပာယတော သတ္ထာ အဒာသိ။
Kiṃ bhagavā sasisso tāva mahantaṃ kappiyabhaṇḍaṃ ubbhaṇḍikaṃ katvā agamāsīti? Na agamāsi, temāsibhāgiyaṃ pana puññarāsikaṃ deyyadhammaṃ appaṭikkhipanto brāhmaṇassa upāyato satthā adāsi.
တဒညထာ မာရမနောရထောဝ၊
Tadaññathā māramanorathova,
ပူရော သိယာ နေဝ ဒိဇသ္သ ဘိယ္ယော။
Pūro siyā neva dijassa bhiyyo;
ပာပံ မဟန္တံ အပိ ပာပုဏေယ္ယ၊
Pāpaṃ mahantaṃ api pāpuṇeyya,
မိစ္ဆာဘိမာနေန တထာဂတေ သော။
Micchābhimānena tathāgate so.
တသ္မာ ဘဂဝာ အသ္သာဒိယန္တော တံ ဒေယ္ယဓမ္မံ အပ္ပဋိက္ခိပန္တော ဥပာယေန ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုညဗုဒ္ဓိံ ကတ္ဝာ, မာရသ္သ စ မနောရထဝိဃာတံ ကတ္ဝာ အဂမာသီတိ, ‘‘အယံ နယော အဋ္ဌကထံ ဝိနာပိ ပာဠိနယာနုလောမတော သိဒ္ဓော’’တိ ဝဒန္တိ။ ကထံ? –
Tasmā bhagavā assādiyanto taṃ deyyadhammaṃ appaṭikkhipanto upāyena brāhmaṇassa puññabuddhiṃ katvā, mārassa ca manorathavighātaṃ katvā agamāsīti, ‘‘ayaṃ nayo aṭṭhakathaṃ vināpi pāḷinayānulomato siddho’’ti vadanti. Kathaṃ? –
‘‘သတ္ထာ သသိသ္သော ယဒိ အဂ္ဂဟေသိ၊
‘‘Satthā sasisso yadi aggahesi,
ဒိဇသ္သ တံ စီဝရမာဒိတောဝ။
Dijassa taṃ cīvaramāditova;
နာထသ္သ နော ဝီသတိဝသ္သကာလေ၊
Nāthassa no vīsativassakāle,
ဝိရုဇ္ဈတေ ဇီဝကယာစနာပိ။
Virujjhate jīvakayācanāpi;
တထာပိ သဗ္ဗံ သုဝိစာရယိတ္ဝာ၊
Tathāpi sabbaṃ suvicārayitvā,
ယုတ္တံ နယံ စိန္တယိတုံဝ ယုတ္တ’’န္တိ။
Yuttaṃ nayaṃ cintayituṃva yutta’’nti.
ဣဒာနိ အာယသ္မာ ဥပာလိတ္ထေရော ဝိနယပညတ္တိယာ သာဓာရဏနိဒာနံ ဒသ္သေတ္ဝာ သိက္ခာပဒာနံ ပာဋေက္ကံ ပညတ္တိဋ္ဌာနသင္ခာတံ နိဒာနမာဒိံ ကတ္ဝာ ပုဂ္ဂလပညတ္တိအနုပညတ္တိဝိဘာဂာပတ္တိဘေဒန္တရာပတ္တိအာဒိကံ နာနပ္ပကာရံ ဝိဓိံ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘အထ ခော ဘဂဝာ ဝေရဉ္ဇာယံ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတ္ဝာ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ ဣဓ ဌတ္ဝာ –
Idāni āyasmā upālitthero vinayapaññattiyā sādhāraṇanidānaṃ dassetvā sikkhāpadānaṃ pāṭekkaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ nidānamādiṃ katvā puggalapaññattianupaññattivibhāgāpattibhedantarāpattiādikaṃ nānappakāraṃ vidhiṃ nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā dassetuṃ ‘‘atha kho bhagavā verañjāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā’’tiādimāhāti. Idha ṭhatvā –
သိက္ခာပဒာန သဗ္ဗေသံ၊ ကမဘေဒံ ပကာသယေ။
Sikkhāpadāna sabbesaṃ, kamabhedaṃ pakāsaye;
တသ္မိံ သိဒ္ဓေ နိဒာနာနံ၊ ကမသိဒ္ဓိ ယတော ဘဝေ။
Tasmiṃ siddhe nidānānaṃ, kamasiddhi yato bhave.
တတ္ထ သဗ္ဗသိက္ခာပဒာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဒေသနာက္ကမော ပဟာနက္ကမော ပဋိပတ္တိက္ကမော ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓော ကမော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဘဂဝတာ ရာဇဂဟေ ဘိက္ခူနံ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေန ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသသ္သ ယော ဒေသနာက္ကမော အနုညာတော, တံ ဒေသနာက္ကမမနုလောမေန္တော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ပဌမံ ပာရာဇိကုဒ္ဒေသံ ပုစ္ဆိ, တဒနန္တရံ သင္ဃာဒိသေသုဒ္ဒေသံ, တတော အနိယတုဒ္ဒေသံ ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသဉ္စ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တဒနန္တရံ ဘိက္ခုနီဝိဘင္ဂဉ္စ တေနေဝ အနုက္ကမေန ပုစ္ဆိ, နိဒာနုဒ္ဒေသန္တောဂဓာနဉ္စ သရူပေန အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆနတ္ထံ ခန္ဓကေပိ ပုစ္ဆိ။ ဧတေန စ ခန္ဓကေ ပညတ္တာ ထုလ္လစ္စယာ သင္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပုစ္ဆိတာနုက္ကမေနေဝ ဥပာလိတ္ထေရော တံ သဗ္ဗံ သာပတ္တိဘေဒာဒိကံ ဒေသေန္တော ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတအာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာဒိဒီပကံ အန္တောကတ္ဝာ ဒေသေသိ, အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။ ဥဘတောဝိဘင္ဂခန္ဓကတော ပန ဥစ္စိနိတ္ဝာ တဒာ ပရိဝာရပာဠိ ဝိသုံ ကတာ။ ဣမမေဝ နယံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပာယေန ခန္ဓကပရိဝာရေပိ အာရောပေသု’’န္တိအာဒိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၁.ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာ)။ အပိစ ပာဠိယာ ‘‘ဧတေနေဝုပာယေန ဥဘတောဝိနယေ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ ဥပာလိ ဝိသ္သဇ္ဇေသီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, တသ္မာ မဟာကသ္သပော ဥဘတောဝိဘင္ဂေ ဧဝ ပုစ္ဆိ။ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော ပန အာယသ္မာ ဥပာလိ နိဝရသေသံ ဒေသေန္တော ခန္ဓကပရိဝာရေ အန္တောကတ္ဝာ ဒေသေသိ။ တဒာ စ ခန္ဓကပရိဝာရပာဠိ ဝိသုံ ကတာတိ အယံ ဒေသနာက္ကမော။ ယဒိ ဧဝံ နိဒာနုဒ္ဒေသော ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗောတိ စေ? န, တဒသမ္ဘဝတော။ သော ဟိ ‘‘ယသ္သ သိယာ အာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ. ၁၃၄) နယေန ပဝတ္တတ္တာ ပဌမံ သိက္ခာပဒသင္ဂဟိတာသု အာပတ္တီသု အဒသ္သိတာသု န သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယာနိ မယာ ဘိက္ခူနံ ပညတ္တာနိ သိက္ခာပဒာနိ, တာနိ နေသံ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယ္ယ’’န္တိ ဝစနတော သိက္ခာပဒာနေဝ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ပာရာဇိကုဒ္ဒေသက္ကမော သမ္ဘဝတိ။
Tattha sabbasikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ desanākkamo pahānakkamo paṭipattikkamo uppattikkamoti catubbidho kamo labbhati. Tattha bhagavatā rājagahe bhikkhūnaṃ pātimokkhuddesaṃ anujānantena pātimokkhuddesassa yo desanākkamo anuññāto, taṃ desanākkamamanulomento āyasmā mahākassapo paṭhamaṃ pārājikuddesaṃ pucchi, tadanantaraṃ saṅghādisesuddesaṃ, tato aniyatuddesaṃ vitthāruddesañca pucchitvā tadanantaraṃ bhikkhunīvibhaṅgañca teneva anukkamena pucchi, nidānuddesantogadhānañca sarūpena anuddiṭṭhānaṃ pucchanatthaṃ khandhakepi pucchi. Etena ca khandhake paññattā thullaccayā saṅgahitā honti. Pucchitānukkameneva upālitthero taṃ sabbaṃ sāpattibhedādikaṃ desento thullaccayadubbhāsitaāpattisamuṭṭhānādidīpakaṃ antokatvā desesi, ayamettha desanākkamo. Ubhatovibhaṅgakhandhakato pana uccinitvā tadā parivārapāḷi visuṃ katā. Imameva nayaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesu’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā). Apica pāḷiyā ‘‘etenevupāyena ubhatovinaye pucchi. Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesī’’ti ettakameva vuttaṃ, tasmā mahākassapo ubhatovibhaṅge eva pucchi. Vissajjento pana āyasmā upāli nivarasesaṃ desento khandhakaparivāre antokatvā desesi. Tadā ca khandhakaparivārapāḷi visuṃ katāti ayaṃ desanākkamo. Yadi evaṃ nidānuddeso paṭhamaṃ desetabboti ce? Na, tadasambhavato. So hi ‘‘yassa siyā āpattī’’tiādinā (mahāva. 134) nayena pavattattā paṭhamaṃ sikkhāpadasaṅgahitāsu āpattīsu adassitāsu na sambhavati. ‘‘Yāni mayā bhikkhūnaṃ paññattāni sikkhāpadāni, tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti vacanato sikkhāpadāneva paṭhamaṃ desetabbānīti pārājikuddesakkamo sambhavati.
ပာရာဇိကုဒ္ဒေသာဒိသင္ဂဟိတာနံ အာပတ္တိအကုသလာနံ ယထောဠာရိကက္ကမေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ပဟာနက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ။ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရံ ‘‘တာဝဒေဝ စတ္တာရိ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ (မဟာဝ. ၁၂၉) ဝစနတော ‘‘သမာဒာယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၉၃) ဝစနတော စ ယထာ ဂရုကံ အာစိက္ခဏံ သိက္ခနေန ပဋိပတ္တိက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ, ဧဝမိမေဟိ တီဟိ ကမေဟိ ဒေသေတဗ္ဗာနမ္ပေတေသံ သိက္ခာပဒာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ယံ ယံ သာဓာရဏံ, တံ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယ္ယာ’’တိ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ပညတ္တံ။ အညထာ တံ ဘိက္ခုနီနံ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ သိယာ။ တတော ‘‘အနုပ္ပန္နပညတ္တိ တသ္မိံ နတ္ထီ’’တိ (ပရိ. ၂၄၇) ပရိဝာရေ ဧတံ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ, ဧတ္တာဝတာ ပုရိမေန ကမတ္တယေန ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗတံ ပတ္တေ ပာရာဇိကုဒ္ဒေသေ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ မေထုနဓမ္မပာရာဇိကံ သဗ္ဗပဌမံ ဒေသေတုကာမော ဥပာလိတ္ထေရော ‘‘တတ္ရ သုဒံ ဘဂဝာ ဝေသာလိယ’’န္တိ ဝေသာလိမေဝ ပာပေတ္ဝာ ဌပေသိ။ အညထာ ဗာရာဏသိယံ ပညတ္တာနံ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, မနုသ္သမံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ. ၂၈၀) ဧဝမာဒီနံ ဒေသနာဓိပ္ပာယေ သတိ ဗာရာဏသိံ ပာပေတ္ဝာ ဌပေယ္ယာတိ။
Pārājikuddesādisaṅgahitānaṃ āpattiakusalānaṃ yathoḷārikakkamena pahātabbattā pahānakkamopettha sambhavati. Upasampannasamanantaraṃ ‘‘tāvadeva cattāri akaraṇīyāni ācikkhitabbānī’’ti (mahāva. 129) vacanato ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti (dī. ni. 1.193) vacanato ca yathā garukaṃ ācikkhaṇaṃ sikkhanena paṭipattikkamopettha sambhavati, evamimehi tīhi kamehi desetabbānampetesaṃ sikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ uppattikkamo sambhavati. Tathā hi yaṃ yaṃ sādhāraṇaṃ, taṃ taṃ bhikkhuṃ ārabbha uppanne eva vatthusmiṃ ‘‘yā pana bhikkhunī chandaso methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti bhikkhunīnampi paññattaṃ. Aññathā taṃ bhikkhunīnaṃ anuppannapaññatti siyā. Tato ‘‘anuppannapaññatti tasmiṃ natthī’’ti (pari. 247) parivāre etaṃ vacanaṃ virujjhati, ettāvatā purimena kamattayena paṭhamaṃ desetabbataṃ patte pārājikuddese paṭhamuppannattā methunadhammapārājikaṃ sabbapaṭhamaṃ desetukāmo upālitthero ‘‘tatra sudaṃ bhagavā vesāliya’’nti vesālimeva pāpetvā ṭhapesi. Aññathā bārāṇasiyaṃ paññattānaṃ ‘‘na, bhikkhave, manussamaṃsaṃ paribhuñjitabba’’nti (mahāva. 280) evamādīnaṃ desanādhippāye sati bārāṇasiṃ pāpetvā ṭhapeyyāti.
အဗ္ဘန္တရနိဒာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Abbhantaranidānakathā niṭṭhitā.
ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Verañjakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ • Mahāvibhaṅga / ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍံ • Verañjakaṇḍaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / ဝိနယပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā
ဒေသနာနုမောဒနကထာ • Desanānumodanakathā
ဒုဗ္ဘိက္ခကထာ • Dubbhikkhakathā
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနသ္သသီဟနာဒကထာ • Mahāmoggallānassasīhanādakathā
ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာဝဏ္ဏနာ • Vinayapaññattiyācanakathāvaṇṇanā
ဗုဒ္ဓာစိဏ္ဏကထာ • Buddhāciṇṇakathā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā
ဒေသနာနုမောဒနကထာ • Desanānumodanakathā
ဒုဗ္ဘိက္ခကထာ • Dubbhikkhakathā
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနသ္သ သီဟနာဒကထာ • Mahāmoggallānassa sīhanādakathā
ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာ • Vinayapaññattiyācanakathā
ဗုဒ္ဓာစိဏ္ဏကထာ • Buddhāciṇṇakathā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā
ဥပာသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာဝဏ္ဏနာ • Vinayapaññattiyācanakathāvaṇṇanā