Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ਉਪਾਸਕਤ੍ਤਪਟਿવੇਦਨਾਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
੧੫. ਕਣ੍ਣਸੁਖਤੋ ਹਦਯਙ੍ਗਮਤੋਤਿ વਚਨਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਤੋਤਿਆਦਿ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ, ਕਣ੍ਣਸੁਖਤੋਤਿ ਸੋਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਆਪਾਥਾਰਮਣੀਯਤੋਤਿ ਞਾਣਾਪਾਥਾਰਮਣੀਯਤੋ। ਸਯਮੇવ ਹੇਟ੍ਠਾਮੁਖਜਾਤਂ વਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਪਨ ਅਸੋਕੋ ਹੋਤਿ। ਤਦਾ ਹਿ ਸੋਕੋ ਪਹੀਯਮਾਨੋ। ਚਰਿਯਾਦਿਅਨੁਕੂਲਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਂ। ‘‘ਮਧੁਰਮਿਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਮਿਮ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਅਧਿਕਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਰਾਗવਿਰਾਗਮਿਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਮਿਮਂ ਉਪੇਹੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਧਮ੍ਮਮੇવ ਸਰਣਤ੍ਥਮੁਪੇਹੀ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ ਕਿਰਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਸਰਣਗਤਾਨਂ ਤੇਨੇવ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਭਯਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਪਰਿਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਰਣਂ ਨਾਮ। ਤਪ੍ਪਸਾਦਤਗ੍ਗਰੁਤਾਦੀਹਿ વਿਹਤਕਿਲੇਸੋ ਤਪ੍ਪਰਾਯਨਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰਣਗਮਨਂ। ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਸਤ੍ਤੋ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਪਭੇਦੇਨ ਪਨ ਦੁવਿਧਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਦਿਟ੍ਠਸਚ੍ਚਾਨਂ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਰਣਗਮਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛੇਦੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਕਲੇਪਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਲੋਕਿਯਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਸਰਣਗਮਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਬੁਦ੍ਧਾਦਿਗੁਣਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਇਜ੍ਝਤਿ। ਤਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੋ ਸਦ੍ਧਾਮੂਲਿਕਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ વਿਪਾਕਫਲਂ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯੋ ਆਨਿਸਂਸਫਲਂ। ‘‘ਯੋ ਚ ਬੁਦ੍ਧਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੦-੧੯੨) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਲੋਕਿਯਸ੍ਸ ਭવਭੋਗਸਮ੍ਪਦਾ। ‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਤਾਸੇ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਲੋਕਿਯਸਰਣਗਮਨਂ ਤੀਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਸਂਸਯਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣਾਦੀਹਿ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਮਹਾਜੁਤਿਕਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰਂ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ ਸਂਕਿਲੇਸੋ। ਲੋਕਿਯਸ੍ਸ ਸਾવਜ੍ਜੋ ਅਨવਜ੍ਜੋਤਿ ਦੁવਿਧੋ ਭੇਦੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਥਾਰਾਦੀਸੁ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦੀਹਿ ਸਾવਜ੍ਜੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਨਿਟ੍ਠਫਲੋ। ਅਨવਜ੍ਜੋ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯ, ਸੋ ਅવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਅਫਲੋ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਨੇવਤ੍ਥਿ ਭੇਦੋ। ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਹਿ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਨ ਉਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਯੋ ਕੋਚਿ ਸਰਣਗਤੋ ਗਹਟ੍ਠੋ ਉਪਾਸਕੋ। ਰਤਨਤ੍ਤਯਉਪਾਸਨਤੋ ਉਪਾਸਕੋ। ਪਞ੍ਚ વੇਰਮਣਿਯੋ ਸੀਲਂ। ਸਤ੍ਥਸਤ੍ਤਮਂਸਮਜ੍ਜવਿਸવਾਣਿਜ੍ਜਾਰਹਿਤਂ ਧਮ੍ਮੇਨ ਜੀવਿਕਂ ਆਜੀવੋ। વੁਤ੍ਤਸੀਲਾਜੀવવਿਪਤ੍ਤਿ વਿਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। વਿਪਰੀਤਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ।
15.Kaṇṇasukhatohadayaṅgamatoti vacanameva sandhāya vuttaṃ. Anattukkaṃsanatotiādi puggalavasena, kaṇṇasukhatoti sotindriyaṃ sandhāya. Āpāthāramaṇīyatoti ñāṇāpāthāramaṇīyato. Sayameva heṭṭhāmukhajātaṃ vā, maggo pana asoko hoti. Tadā hi soko pahīyamāno. Cariyādianukūlato appaṭikūlaṃ. ‘‘Madhuramima’’nti vuttattā ‘‘dhammamima’’nti vacanaṃ adhikaṃ viya dissati. Tasmā ‘‘rāgavirāgamima’’nti evaṃ visuṃ visuṃ yojetvā puna piṇḍetvā dhammamimaṃ upehīti yojetabbaṃ, ‘‘dhammameva saraṇatthamupehī’’ti paṭhanti kirāti dīpeti. Saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ dukkhaṃ hiṃsatīti ratanattayaṃ saraṇaṃ nāma. Tappasādataggarutādīhi vihatakileso tapparāyanatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgīsatto saraṇaṃ gacchati. Pabhedena pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyanti. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedena nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesaṃ tadaṅgavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati. Taṃ atthato ratanattaye saddhāpaṭilābho saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhi. Lokuttarassa cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, sabbadukkhakkhayo ānisaṃsaphalaṃ. ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca…pe… sabbadukkhā pamuccatī’’ti (dha. pa. 190-192) hi vuttaṃ. Lokiyassa bhavabhogasampadā. ‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse’’ti (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37) hi vuttaṃ. Lokiyasaraṇagamanaṃ tīsu vatthūsu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇādīhi saṃkilissati, na mahājutikaṃ hoti, na mahāvipphāraṃ. Lokuttarassa natthi saṃkileso. Lokiyassa sāvajjo anavajjoti duvidho bhedo. Tattha aññasatthārādīsu attasanniyyātanādīhi sāvajjo hoti, so aniṭṭhaphalo. Anavajjo kālakiriyāya, so avipākattā aphalo. Lokuttarassa nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasāvako aññaṃ satthāraṃ na uddisati. Yo koci saraṇagato gahaṭṭho upāsako. Ratanattayaupāsanato upāsako. Pañca veramaṇiyo sīlaṃ. Satthasattamaṃsamajjavisavāṇijjārahitaṃ dhammena jīvikaṃ ājīvo. Vuttasīlājīvavipatti vipatti nāma. Viparītā sampatti.
੧੬. ਲਚ੍ਛਾਮ ਨੁ ਖੋਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮ ਨੁਖੋ ਨੋਤਿ ਸਮਿਦ੍ਧੇ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਤਤ੍ਥ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ। ਪਗ੍ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ਪਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਹੋ, ਤੇਨ ਪਗ੍ਗਹੇਨ ਪਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਾਦਾਯੇવਾਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਨ ਚ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਪੁਨ ਪਾਕਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ વਟ੍ਟਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਕ੍ਕਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਉਤ੍ਤਣ੍ਡੁਲਭਤ੍ਤਂ ਲਭਿਤ੍વਾਪਿ ਪਿਧੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸਾਧਕਂ। ‘‘ਸਾવਕਾਨਂ વਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਪਚ੍ਛਾ ਸੀਲ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋਪਿ ਤਂ ਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਭਗવਤਾ ਬਹੂਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਕਾਲੋ’’ਤਿ વਚਨਂ ਨ ਸਮੇਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਥੇਰੋ ਪਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤਬ੍ਬਾਨਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਪ੍ਪਹੋਨਕਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਭਗવਾਪਿ ‘‘ਨ ਤਾવ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ ਸਤ੍ਥਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤੀ’’ਤਿ ਭਦ੍ਦਾਲਿਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩੪; ਆਦਯੋ) વਿਯ ਏਕਚ੍ਚੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇਸੁਪਿ ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤਬ੍ਬਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਇਧੇવ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਸਾਮਮ੍ਪਿ ਪਚਨਂ ਸਮਣਸਾਰੁਪ੍ਪਂ ਨ ਹੋਤਿ ਨ ਚ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਚਨਞ੍ਚ, ਤਥਾ ‘‘ਰਤ੍ਤਿਚ੍ਛੇਦੋ વਾ વਸ੍ਸਚ੍ਛੇਦੋ વਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਾਨਿ ਚ ਅਤ੍ਥਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਧੇવੇਦਂ ਪਾਲ਼ਿਠਪਨਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਚਾਰਿਤਂ, ਤਂ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸਮ੍ਭવਤੋ। ਕਿਨ੍ਤੁ ਇਧ ਪਾਲ਼ਿਠਪਨવਿਰੋਧવਿਚਾਰਣਾ ਪਨ ਨਿਪ੍ਪਯੋਜਨਾ વਿਯ ਮਮ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੇਨ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਪਾਠਤ੍ਤਾ। ਰਤ੍ਤਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਸਤ੍ਤਾਹਕਿਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਸਤ੍ਤਾਹਕਰਣੀਯੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਚ੍ਛੇਦੋ વਾ વਸ੍ਸਚ੍ਛੇਦੋ વਾ ਏਕਭਿਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਨ ਕਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਕਿਰ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ, ਤਸ੍ਮਾ વਸ੍ਸਚ੍ਛੇਦਸ੍ਸ ਕਾਰਣੇ ਸਤਿ ਸਤ੍ਤਾਹਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਏਕੇ। વਿਨਯਧਰਾ ਪਨ ਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬੋ, ਇਮਾਯ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਪਟਿਪਦਾਯ ਪਸਨ੍ਨਾ। ਸਾਲੀਨਂ વਿਕਤਿ ਸਾਲਿવਿਕਤਿ।
16.Lacchāma nu khoti duggate sandhāya vuttaṃ. Sakkhissāma nukho noti samiddhe sandhāya. Tattha verañjāyaṃ. Paggayhatīti pattaṃ paggaho, tena paggahena pattenāti attho. Samādāyevāti nidassanaṃ. Na ca vaṭṭatīti puna pākaṃ kiñcāpi vaṭṭati, tathāpi na suṭṭhu pakkattā vuttaṃ, ‘‘uttaṇḍulabhattaṃ labhitvāpi pidhetuṃ na vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāvacanañcettha sādhakaṃ. ‘‘Sāvakānaṃ vā sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti iminā vacanena ājīvapārisuddhisīlaṃ sandhāya ‘‘pacchā sīla’’nti vuttaṃ. Upālittheropi taṃ taṃ vatthuṃ paṭicca bhagavatā bahūni sikkhāpadāni paññattāni atthīti dīpeti. Yadi evaṃ verañjāyaṃ ‘‘etassa bhagavā kālo’’ti vacanaṃ na sametīti ce? Na, tato pubbe sikkhāpadābhāvappasaṅgato. Thero pana paññattāni ṭhapetvā idāni paññapetabbāni pātimokkhuddesappahonakāni sandhāyāha. Bhagavāpi ‘‘na tāva sāriputta satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapetī’’ti bhaddālisutte (ma. ni. 2.134; ādayo) viya ekaccesu paññattesupi tato paraṃ paññapetabbāni sandhāyāha. Idheva aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sāmampi pacanaṃ samaṇasāruppaṃ na hoti na ca vaṭṭatī’’ti vacanañca, tathā ‘‘ratticchedo vā vassacchedo vā’’tiādivacanāni ca atthi. Aññathā ‘‘dvīhākārehi buddhā bhagavanto bhikkhū paṭipucchantī’’ti idhevedaṃ pāḷiṭhapanaṃ virujjhatīti ācariyena vicāritaṃ, taṃ sundaraṃ pubbepi paññattasikkhāpadasambhavato. Kintu idha pāḷiṭhapanavirodhavicāraṇā pana nippayojanā viya mama dissati. Kasmā? Upālittherena saṅgītikāle vuttapāṭhattā. Ratticchedoti sattāhakiccaṃ sandhāya vutto. ‘‘Sattāhakaraṇīyena gantvā ratticchedo vā vassacchedo vā ekabhikkhunāpi na kato’’ti vuttaṃ kira mahāaṭṭhakathāyaṃ, tasmā vassacchedassa kāraṇe sati sattāhakiccaṃ kātuṃ vaṭṭatīti eke. Vinayadharā pana nicchanti, tasmā aṭṭhakathādhippāyo vīmaṃsitabbo, imāya verañjāyaṃ appicchatādipaṭipadāya pasannā. Sālīnaṃ vikati sālivikati.
੧੭-੮. ਉਪਪਨ੍ਨਫਲੋਤਿ ਬਹੁਫਲੋ। ‘‘ਖੁਦ੍ਦਂ ਮਧੁ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਠੋ। ਥੇਰਂ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਾਪੇਤੁਂ ਪੁਚ੍ਛੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਚਰਿਯੋ ਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਆਣਾਯ ਠਿਤਾਨਂ ਸਾવਕਾਨਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾਦਸ੍ਸਨਂ ‘‘વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ ਨਿવਾਸਪ੍ਪਯੋਜਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਰਾਜਗਹੇ વੇਰਞ੍ਜਾਯਞ੍ਚਾਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥ વਿਤਕ੍ਕੁਪ੍ਪਾਦੇ ਏਕਤੋ ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਾਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਚਿਰਂ, ਠਿਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਚਿਰਾਤਿ વਿਗ੍ਗਹੋ।
17-8.Upapannaphaloti bahuphalo. ‘‘Khuddaṃ madhu’’nti pāṭho. Theraṃ sīhanādaṃ nadāpetuṃ pucchīti iminā ācariyo yaṃ pubbe āṇāya ṭhitānaṃ sāvakānaṃ mahānubhāvatādassanaṃ ‘‘verañjāyaṃ nivāsappayojana’’nti amhehi vuttaṃ, taṃ sampādeti, rājagahe verañjāyañcāti ubhayattha vitakkuppāde ekato piṇḍetvā dassento ‘‘atha kho āyasmato sāriputtassā’’tiādimāha. Kālaṃ sandhāya ciraṃ, ṭhitiṃ sandhāya cirāti viggaho.
ਕਾਮਂ ਹਿਨੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਸਹਾਯਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਕਤ੍ਤਰਿ ਹੇਤੁ, ਤਥਾਪਿ ਇਧ ਤੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨ ਤਸ੍ਸ ਫਲਂ ਹਿਨੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਹੇਤੁ। ਤਥਾ ਘਟਨ੍ਤਿ ਤੇਨਾਤਿ ਘਟੋ। ਕਿਲਾਸੁਨੋਤਿ ਪਯੋਜਨਾਭਾવੇਨ ਅવਾવਟਾ। ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਾਨਿ વਿਸਭਾਗੇਹਿ। ਆਗਾਮਿਨਿਯਾ ਅਨਾਗਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮੇਸਂਯੇવ ਨੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਾવਸਾਸਨਪਰਿਯਨ੍ਤਾਤਿ ਯਾવ ਬੁਦ੍ਧਾ ਧਰਨ੍ਤਿ, ਤਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਤ੍ਤਿਯਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾવ ਉਚ੍ਚਾ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਚ੍ਚਨੀਚਉਲ਼ਾਰੁਲ਼ਾਰਭੋਗਾ’’ਤਿ। ‘‘ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਉਪਸਮ੍ਪਾਦ੍ਯਉਪਸਮ੍ਪਾਦ੍ਯਇਚ੍ਚੇਤਂ ਦ੍વਯਂ ਮਾਗਧੇ ‘‘ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨੁਪਾਦਾਯਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ। ਆਸવੇਹੀਤਿ ਕਤ੍ਤਰਿ ਤਤਿਯਾવਿਭਤ੍ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਬਹੁવਚਨਂ। વਿਮੁਚ੍ਚਿਂਸੂਤਿ ਕਮ੍ਮਕਾਰਕੇ। વਿਮੋਚਿਤਾਨੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋਤਿ ਆਚਰਿਯੋ। ਆਸવੇਹੀਤਿ ਪਦਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇ ਕਰਣવਚਨਂ ਕਤ੍વਾ ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਅਤ੍ਥੋ ਪਕਾਸਿਤੋ। ਯਦਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਸવਾਨਂ વਸੇਨ ਅਨਾਸવਤਾ, ਲੋਕੇ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿਪਿ ਅਨਾਸવਾ ਸਿਯੁਂ। ਨ ਹਿ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾਨਿ ਅਨਿਰੁਦ੍ਧਾਸવવਸੇਨ ਸਾਸવਾਨੀਤਿ ਚੇ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਾਸવવਸੇਨ ਸਾਸવਂ, ਅવਸਿਟ੍ਠਾਸવਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਾਨੁਭਾવਤ੍ਤਾ ਫਲਾਨਿ ਸਾਸવਾਨਿ ਸਿਯੁਨ੍ਤਿ? ਨ, ਆਸવਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਾਨੁਭਾવਾਗਤਫਲਤ੍ਤਾ। ਭਿਂਸਨਸ੍ਸ ਕਰਣਂ ਭਿਂਸਨਕਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਭਿਂਸਨਕਤਸ੍ਮਿਂ, ਭਿਂਸਨਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਨਪੁਂਸਕਲਿਙ੍ਗਂ, ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਂ વਾ ਕਤ੍વਾ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇਤਿ ਏਤ੍ਥ –
Kāmaṃ hinoti attano phalanibbattiyā sahāyaṃ gacchatīti kattari hetu, tathāpi idha tena karaṇabhūtena tassa phalaṃ hinoti pavattatīti hetu. Tathā ghaṭanti tenāti ghaṭo. Kilāsunoti payojanābhāvena avāvaṭā. Abbokiṇṇāni visabhāgehi. Āgāminiyā anāgateti attho. Imesaṃyeva noti dassanatthaṃ ‘‘sabbabuddhānaṃ hī’’ti vuttaṃ. Yāvasāsanapariyantāti yāva buddhā dharanti, tāvāti attho. Khattiyabrāhmaṇāva uccā, tatthāpi visesaṃ dassetuṃ ‘‘uccanīcauḷāruḷārabhogā’’ti. ‘‘Manasi katvā’’tipi pāṭho. Upasampādyaupasampādyaiccetaṃ dvayaṃ māgadhe ‘‘upasampajjā’’ti vuccati. Anupādāyāti ārammaṇakaraṇavasena aggahetvā. Āsavehīti kattari tatiyāvibhatti. Cittānīti paccattabahuvacanaṃ. Vimucciṃsūti kammakārake. Vimocitānīti adhippāyoti ācariyo. Āsavehīti padañca paccatte karaṇavacanaṃ katvā gaṇṭhipade attho pakāsito. Yadi ariyamaggena niruddhānaṃ āsavānaṃ vasena anāsavatā, loke cittānipi anāsavā siyuṃ. Na hi niruddhāni cittāni ārammaṇāni karontīti tāni aniruddhāsavavasena sāsavānīti ce. Sotāpannassa maggacittaṃ uparimaggavajjhāsavavasena sāsavaṃ, avasiṭṭhāsavasamucchindanānubhāvattā phalāni sāsavāni siyunti? Na, āsavasamucchindanānubhāvāgataphalattā. Bhiṃsanassa karaṇaṃ bhiṃsanakataṃ, tasmiṃ bhiṃsanakatasmiṃ, bhiṃsanakiriyāyāti attho. Itthiliṅgaṃ vipallāsaṃ katvā napuṃsakaliṅgaṃ, purisaliṅgaṃ vā katvā. Nimittattheti ettha –
‘‘ਚਮ੍ਮਨਿ ਦੀਪਿਨਂ ਹਨ੍ਤਿ, ਦਨ੍ਤੇਸੁ ਹਨ੍ਤਿ ਕੁਞ੍ਜਰਂ।
‘‘Cammani dīpinaṃ hanti, dantesu hanti kuñjaraṃ;
વਾਲੇਸੁ ਚਾਮਰਿਂ ਹਨ੍ਤਿ, ਸਿਙ੍ਗੇਸੁ ਸਰਭੋ ਹਤੋ’’ਤਿ॥ –
Vālesu cāmariṃ hanti, siṅgesu sarabho hato’’ti. –
ਅਧਿਕਰਣਂ।
Adhikaraṇaṃ.
੨੦-੨੧. ਨਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਕਾਰਣੇ ਕਥਿਤੇ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਕਾਰਣਂ ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਤਥਾਪਿ ਤਂ ਥੇਰਸ੍ਸ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਾਯ ਓਕਾਸਕਾਰਣਾਧਿਪ੍ਪਾਯਤੋ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨੋਕਾਸਂ ਪਾਪੇਤੁਂ ਪੁਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ‘‘ਕੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਭਗવਾਪਿ ਯਾਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮੋ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ‘‘ਆਸવਟ੍ਠਾਨੀਯਾ ਸਙ੍ਘੇ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਦਰਤ੍ਥવਸੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਥੇਰੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਰਾਜਗਹੇ, ਸਮ੍ਪਤਿ વੇਰਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਕਾਚਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਦਰੇਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਯਾਚਯਮਾਨਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਸਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਆਦਰੇਨੇવ ‘‘ਆਗਮੇਹਿ ਤ੍વਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇਨੇਤਂ ਦੀਪੇਤਿ ‘‘ਮਾ ਤ੍વਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਯਾਚਾਹਿ, ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਾવ ਮਯਾ ਤੇ ਯਾਚਨਾ, ਪੁਬ੍ਬੇਨਨੁ ਤવਯਾਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਤਾવ ਮਯਾ ਏਤ੍ਤਕੇ ਕਾਲੇ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਤਾવ ਮੇ ਸਾવਕਾਨਂ ਆਣਾਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਾਨੁਜਾਨਨਕਾਲੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਤਕ੍ਕਾਨੁਮਾਨવਸੇਨ ਤਯਾ ‘ਏਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਕਾਲੋ’ਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੋਪਿ ਨੇਸ ਸੋ ਕਾਲੋ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਤਥਾਗਤੋવ ਤਤ੍ਥ ਕਾਲਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਆਣਾਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਉਦ੍ਦਿਸਿਯਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਪ੍ਪਹੋਨਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ‘‘ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਾਪੇਕ੍ਖਂ ਭੁਮ੍ਮવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਕਮੇવ ਪਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸਾ ਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਇਤਰਸ੍ਸ ਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ‘‘ਸਾવਕਾਨਂ વਿਸਯਭਾવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਹਾਪਦੁਮਤ੍ਥੇਰવਾਦੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਅਨੁਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸੁਨ੍ਦਰਂ વਿਯ। ਸਮ੍ਮੁਖੇ ਗਰਹਾ। ਪਰਮ੍ਮੁਖੇ ਉਪવਾਦੋ। ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਊਨਦਸવਸ੍ਸੇਨ…ਪੇ॰… ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੭੫) ਇਦਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਭਗવਾ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤੇਨ ਦਸવਸ੍ਸਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਪੇਸਿ ਊਨਦਸવਸ੍ਸਿਕਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਤਥਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ। ਨ ਤਦਾ ਅਤਿਰੇਕਦਸવਸ੍ਸਿਕੋવ ਦਸવਸ੍ਸਿਕਾਨਂ ਰਤ੍ਤਞ੍ਞੁਮਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ વਸ੍ਸਾવਾਸਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਰਾਜਗਹੇ ਏવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਦ੍ਧੇ ਸਿਦ੍ਧਮੇવ ‘‘ਯਾવ ਨ ਸਙ੍ਘੋ ਰਤ੍ਤਞ੍ਞੁਮਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੋਤਿ વਚਨਂ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਠਮਯਾਚਨਾਯਪਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮ੍ਪਿ ਰਤ੍ਤਞ੍ਞੁਮਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ ‘‘ਦ੍વੇ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨੀ’’ਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਚਨਂ ਪਠਮਯਾਚਨਾਯ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਰਤ੍ਤਞ੍ਞੁਮਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ ਦ੍વੇ ਏવ, ਨ ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ।
20-21. Naciraṭṭhitikakāraṇe kathite ciraṭṭhitikakāraṇaṃ atthato vuttapaṭipakkhavasena kiñcāpi siddhaṃ, tathāpi taṃ therassa vinayapaññattiyācanāya okāsakāraṇādhippāyato vinayapaññattiyācanokāsaṃ pāpetuṃ puna bhagavantaṃ ‘‘ko pana, bhante, hetū’’ti pucchi. Bhagavāpi yācanaṃ sampaṭicchitukāmo byākāsi. ‘‘Āsavaṭṭhānīyā saṅghe pātubhavantī’’ti puggalassa saṅghapariyāpannattā vuttaṃ. Ādaratthavasenevettha dvikkhattuṃ vuttanti yasmā thero pubbe rājagahe, sampati verañjāyanti dvikkhattuṃ kāci, tasmā ādarena punappunaṃ yācayamānaṃ passitvā sayampi bhagavā ādareneva ‘‘āgamehi tvaṃ sāriputtā’’ti āha. Tenetaṃ dīpeti ‘‘mā tvaṃ punappunaṃ yācāhi, sampaṭicchitāva mayā te yācanā, pubbenanu tavayācanaṃ sampaṭicchatāva mayā ettake kāle ettakāni sikkhāpadāni paññattāni, na tāva me sāvakānaṃ āṇāpātimokkhuddesānujānanakālo sampatto, takkānumānavasena tayā ‘etassa bhagavā kālo’ti punappunaṃ niddisiyamānopi nesa so kālo, kintu tathāgatova tattha kālaṃ jānissatī’’ti. Yasmā pana ‘‘sikkhāpadapaññattikālato pabhuti āṇāpātimokkhameva uddisiyatī’’ti vuttaṃ, tasmā pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadameva sandhāyāha. ‘‘Tatthāti sikkhāpadapaññattiyācanāpekkhaṃ bhummavacana’’nti ekameva padaṃ vuttaṃ tassā siddhiyā itarassa siddhito. ‘‘Sāvakānaṃ visayabhāvanti iminā mahāpadumattheravādo paṭikkhitto’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ, taṃ sundaraṃ viya. Sammukhe garahā. Parammukhe upavādo. ‘‘Na, bhikkhave, ūnadasavassena…pe… dukkaṭassā’’ti (mahāva. 75) idaṃ sikkhāpadaṃ bhagavā buddhattena dasavassiko hutvā paññapesi ūnadasavassikassa tassa tathā sikkhāpadapaññattiyā abhāvato. Na tadā atirekadasavassikova dasavassikānaṃ rattaññumahattappattito, tasmā taṃ sikkhāpadaṃ verañjāyaṃ vassāvāsato pubbe rājagahe eva paññattanti siddhaṃ, tasmiṃ siddhe siddhameva ‘‘yāva na saṅgho rattaññumahattaṃ pattoti vacanaṃ ito pubbe paṭhamayācanāyapi vutta’’nti. Aṭṭhakathāyampi rattaññumahattappattakāle ‘‘dve sikkhāpadānī’’ti gaṇanaparicchedavacanaṃ paṭhamayācanāya vuttavacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Aññathā rattaññumahattappattakāle dve eva, na aññanti āpajjati.
‘‘ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ ਅਯਮਾਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨਾ – ਅਯਂ ਕਿਰਾਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਜਿਤ੍ਥੇਰਤੋ ਪਟਿਲਦ੍ਧਂ ਏਕਗਾਥਾਮਤ੍ਤਕਂ ਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯਂ ਨਯਸਤਸਹਸ੍ਸੇਹਿ વਿવੇਚੇਨ੍ਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਸਾવਕਪਾਰਮੀਞਾਣੇ ਠਿਤੋ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਮਹਾਨੁਭਾવੋਯਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ, ਯੋ વਿਨਾਪਿ ਧਮ੍ਮਸਾਮਿਨਾ ਪਰਮ੍ਮੁਖਤੋ ਸੁਤਮਤ੍ਤੇਪਿ ਮਯ੍ਹਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਗੁਣવਿਸੇਸਂ ਜਨੇਸਿ, ਸਾਧੁ વਤਾਯਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ ਚਿਰਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਤਮੇਸਾਨਂ ਨੁ ਖੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਤਮਤ੍ਥਂ, ਕਾਰਣਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਞਾਣੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਨ੍ਤਿਆਦਿਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਟ੍ਠਂ ਕਤ੍વਾ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨੋਕਾਸਕਰਣਤ੍ਥਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਤੋ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨੋਕਾਸੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਕਾਲੋ, ਏਤਸ੍ਸ ਸੁਗਤ ਕਾਲੋ’’ਤਿ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਯਾਚਿ। ਤਤੋ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸਾ ਯਾਚਨਾਯ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਭਾવਂ, ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਕਾਲੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਕਾਲਸ੍ਸ ਅਕਾਲਤਂ, ਕਾਲਸ੍ਸ ਚ ਅਨਞ੍ਞવਿਸਯਤਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਗਮੇਹਿ ਤ੍વ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਤਤੋ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਯਾਚਨਂ, ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅਨੁਪਜ੍ਝਾਯਕਾ ਅਨਾਚਰਿਯਕਾ ਅਨੋવਦਿਯਮਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾવ॰ ੬੪) ਨਯੇਨ વੇਪੁਲ੍ਲਮਹਤ੍ਤਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਤ੍ਥਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਉਪਜ੍ਝਾਯવਤ੍ਤਾਦੀਨਿ વਿਨਯਕਮ੍ਮਾਨਿ, ਤਦਨੁਰੂਪਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਚ ਪਞ੍ਞਪੇਸਿ। ਤਤੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਦ੍વਾਦਸਮવਸ੍ਸਂ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ વਸਿ। ਤਦਾ ਚ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਹੇਤੂਸੁ ਜਾਤੇਸੁ ‘‘ਨવਙ੍ਗਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਮਹਤ੍ਤਤਾ ਚ ਸਮ੍ਪਤਿ ਜਾਤਾ, વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਬਹੁਤਰਾ ਜਾਤਾ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੋ ਏવੇਕੋ ਨ ਤਾવ ਸਾવਕਾਨਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ, ਸੋ ਚ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਘੇਨ ਕਰੀਯਤਿ। ਸਙ੍ਘੋਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਪਚ੍ਛਿਮਕਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੁਜਾਨਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਯਤ੍ਤਕੇਹਿ ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਹਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੋ ਅਨੁਜਾਨੀਯਤਿ, ਤਤ੍ਤਕਾਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਯਾਚਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਤਕ੍ਕਸੂਚਨਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਕ੍ਕਮવਸੇਨ ਯਾਚਨੋਕਾਸੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਕਾਲੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
‘‘Atha kho āyasmato sāriputtassā’’tiādimhi ayamādito paṭṭhāya atthavibhāvanā – ayaṃ kirāyasmā assajittherato paṭiladdhaṃ ekagāthāmattakaṃ dhammapariyāyaṃ nayasatasahassehi vivecento arahattaṃ patvā sāvakapāramīñāṇe ṭhito ‘‘aho vata mahānubhāvoyaṃ saddhammo, yo vināpi dhammasāminā parammukhato sutamattepi mayhaṃ mahantaṃ guṇavisesaṃ janesi, sādhu vatāyaṃ saddhammo ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti cintento ‘‘katamesānaṃ nu kho buddhānaṃ bhagavantānaṃ…pe… na ciraṭṭhitika’’nti tamatthaṃ, kāraṇañca attano aggasāvakañāṇena paṭivijjhitvā ‘‘sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattantiādiciraṭṭhitikāraṇa’’nti niṭṭhaṃ katvā vinayapaññattiyācanokāsakaraṇatthaṃ bhagavantaṃ pucchi. Tato pañhassa vissajjane vinayapaññattiyācanokāse sampatte ‘‘etassa bhagavā kālo, etassa sugata kālo’’ti vinayapaññattiṃ yāci. Tato bhagavā tassā yācanāya sampaṭicchitabhāvaṃ, ‘‘etassa bhagavā kālo’’ti vuttakālassa akālataṃ, kālassa ca anaññavisayataṃ dīpento ‘‘āgamehi tva’’ntiādimāha, tato bhagavā tassa yācanaṃ, sattesu kāruññatañca paṭicca ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū anupajjhāyakā anācariyakā anovadiyamānā’’tiādinā (mahāva. 64) nayena vepullamahattataṃ paṭicca satthā sāvakānaṃ upajjhāyavattādīni vinayakammāni, tadanurūpasikkhāpadāni ca paññapesi. Tato anukkamena dvādasamavassaṃ verañjāyaṃ vasi. Tadā ca āyasmā sāriputto satthārā niddiṭṭhesu ciraṭṭhitihetūsu jātesu ‘‘navaṅgasatthusāsanamahattatā ca sampati jātā, vinayapaññatti ca bahutarā jātā, pātimokkhuddeso eveko na tāva sāvakānaṃ anuññāto, so ca parisuddhena saṅghena karīyati. Saṅghopi etarahi parisuddho pacchimakassa sotāpannattā’’ti cintetvā pātimokkhuddesaṃ anujānāpetukāmo yattakehi ca sikkhāpadehi pātimokkhuddeso anujānīyati, tattakānaṃ paññattiyācanapubbaṅgamaṃ pātimokkhuddesaṃ yācanto pubbuppannavitakkasūcanapucchāvissajjanakkamavasena yācanokāse sampatte ‘‘etassa bhagavā kālo’’tiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ‘‘ਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਪ੍ਪਹੋਨਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਭਦ੍ਦਾਲਿਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩੪ ਆਦਯੋ) ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ । ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਬਹੂਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇਸੁ, ਪਞ੍ਞਪਿਯਮਾਨੇਸੁ ਚ ‘‘ਨ ਤਾવ ਭਦ੍ਦਾਲਿ ਸਤ੍ਥਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੫) વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਤਥਾ ਇਧਾਪਿ ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਤਿ ਸਾવਕਾਨਂ ਆਣਾਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਨਾਨੁਜਾਨਾਮੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਰਬ੍ਬੁਦੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨ ਹਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਸਙ੍ਘੇ ਓવਾਦਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਕਾਰਣਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਆਣਾਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਾਨੁਜਾਨਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਤੋ। ਤਥਾ ਚ ਸੋ ਤਤੋ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂવਸ੍ਸਾਨਂ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ। ਯਥਾਹ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਠਪਨਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੮੬) ‘‘ਨ ਦਾਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਤੋ ਪਰਂ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ…ਪੇ॰… ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਉਪਸਮ੍ਪਦਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੧੨੯) ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਕਂ ਓਹਾਯ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਸ੍ਸਾ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਿਤ੍વਾ ਚਿਰੇਨ ਅਗਮਾਸੀ’’ਤਿ વਤ੍ਥੁ ਆਗਤਂ, ਤਂ ਸੁਦਿਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਤੋ ਪਰਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਧਿਕਾਰਂ ਸਮੋਧਾਨੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਤਤ੍ਥੇવ ‘‘ਉਭਯਾਨਿ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਸ੍વਾਗਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਾਚਿ॰ ੧੪੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੫੨; ੧੦.੩੩) ਅਙ੍ਗਾਨਿਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਨ ਹਿ ਆਦਿਤੋ ਏવ ਉਭਤੋਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਾਨਿ ਸਿਦ੍ਧਾਨੀਤਿ। ਅਪਿਚ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਯਮਨੁਕ੍ਕਮੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰਾਹੁਲਕੁਮਾਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਛਬ੍ਬਸ੍ਸਾਨਿ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਕਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਏવ ਸਂવਚ੍ਛਰੇ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਾਹੁਲਕੁਮਾਰਂ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸਿ। ਅਮ੍ਬਲਟ੍ਠਿਕਰਾਹੁਲੋવਾਦਸੁਤ੍ਤਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੦੭ ਆਦਯੋ) ‘‘ਅਯਞ੍ਹਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕਕਾਲੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਚੀવਰਕਣ੍ਣੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਦਾਯਜ੍ਜਂ ਮੇ ਸਮਣ ਦੇਹਿ, ਦਾਯਜ੍ਜਂ ਮੇ ਸਮਣ ਦੇਹੀ’ਤਿ ਦਾਯਜ੍ਜਂ ਯਾਚਮਾਨੋ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਦੇਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਾਜਿਤੋ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਰਾਹੁਲਕੁਮਾਰਂ ਆਰਬ੍ਭ ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤੀਹਿ ਸਰਣਗਮਨੇਹਿ ਸਾਮਣੇਰਪਬ੍ਬਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੦੫) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਰਣਗਮਨੂਪਸਮ੍ਪਦਾ ਪਠਮવਸ੍ਸਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਏવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਞਤ੍ਤਿਚਤੁਤ੍ਥਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਅਪਿਚ ਰਾਹੁਲવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਨੁਞ੍ਞਾਤੋ ਮਾਤਾਪਿਤੂਹਿ ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤਬ੍ਬੋ, ਯੋ ਪਬ੍ਬਾਜੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੦੫) ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ।
Tattha ‘‘yaṃ bhagavā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapeyyā’’ti pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadaṃ sandhāyāha, ayamattho bhaddālisuttena (ma. ni. 2.134 ādayo) dīpetabbo . Tattha hi bahūsu sikkhāpadesu paññattesu, paññapiyamānesu ca ‘‘na tāva bhaddāli satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapetī’’tiādi (ma. ni. 2.145) vuttaṃ apaññattaṃ upādāya, tathā idhāpi apaññattaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Parisuddhattā saṅghassa sampati sāvakānaṃ āṇāpātimokkhuddesaṃ nānujānāmīti dassento ‘‘nirabbudo’’tiādimāha. Na hi parisuddhe saṅghe ovādapātimokkhuddesassa anuddesakāraṇaṃ atthi, tasmiṃ sati āṇāpātimokkhuddesānujānanādhippāyato. Tathā ca so tato aṭṭhannaṃvassānaṃ accayena anuññāto. Yathāha pātimokkhaṭhapanakkhandhake (cūḷava. 386) ‘‘na dānāhaṃ, bhikkhave, ito paraṃ uposathaṃ karissāmi…pe… pātimokkhaṃ uddiseyyāthā’’ti. Yaṃ pana upasampadakkhandhake (mahāva. 129) ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū aññataraṃ bhikkhuṃ upasampādetvā ekakaṃ ohāya pakkamiṃsu…pe… so tassā methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā cirena agamāsī’’ti vatthu āgataṃ, taṃ sudinnavatthuto parato uppannampi tattha yathādhikāraṃ samodhānetuṃ vuttaṃ. Tathā tattheva ‘‘ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni hontī’’tiādinā (pāci. 147; a. ni. 8.52; 10.33) aṅgānipi veditabbāni. Na hi ādito eva ubhatopātimokkhāni siddhānīti. Apica ādito paṭṭhāya ayamanukkamo veditabbo, seyyathidaṃ – rāhulakumāre uppanne bodhisatto nikkhamitvā chabbassāni dukkaraṃ katvā sattame abhisambuddho, tasmiṃ eva saṃvacchare kapilavatthuṃ gantvā rāhulakumāraṃ pabbājesi. Ambalaṭṭhikarāhulovādasuttaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.107 ādayo) ‘‘ayañhi āyasmā sattavassikakāle bhagavantaṃ cīvarakaṇṇe gahetvā ‘dāyajjaṃ me samaṇa dehi, dāyajjaṃ me samaṇa dehī’ti dāyajjaṃ yācamāno bhagavatā dhammasenāpatisāriputtattherassa niyyādetvā pabbājito’’ti ca vuttaṃ, tasmā rāhulakumāraṃ ārabbha ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tīhi saraṇagamanehi sāmaṇerapabbajja’’nti (mahāva. 105) vuttattā saraṇagamanūpasampadā paṭhamavassabbhantare eva paṭikkhittā, ñatticatutthakammavasena upasampadā anuññātāti paññāyati. Apica rāhulavatthumhi ‘‘na, bhikkhave, ananuññāto mātāpitūhi putto pabbājetabbo, yo pabbājeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 105) sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tasmā ito pubbepi sikkhāpadāni paññattānīti siddhaṃ.
ਸੁਤ੍વਾ ਚ ਯੋ ਹੇਤੁਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਂ,
Sutvā ca yo hetunirodhamaggaṃ,
ਨਿਰੋਧੁਪਾਯਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿ ਖਿਪ੍ਪਂ।
Nirodhupāyaṃ paṭivijjhi khippaṃ;
ਜਾਤੋવਪੇਕ੍ਖੇਨ ਅਸੇਸਮੇਤਂ,
Jātovapekkhena asesametaṃ,
ਲੋਕਂ વਿਪਸ੍ਸੀ ਸੁਗਤਗ੍ਗਸਿਸ੍ਸੋ॥
Lokaṃ vipassī sugataggasisso.
ਸੋ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ਅਗ੍ਗਸਿਸ੍ਸੋ,
So dhammasenāpati aggasisso,
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ।
Saddhammarājassa tathāgatassa;
ਸਯਂ ਮੁਨਿਨ੍ਦੇਨ ਯਸਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤੋ,
Sayaṃ munindena yasassa patto,
ਅਨੇਕਸੋ ਸੋਲ਼ਸਧਾ ਪਸਤ੍ਥੋ॥
Anekaso soḷasadhā pasattho.
ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਬਨ੍ਧਕਾਲੋ,
Tasmā hi sikkhāpadabandhakālo,
ਞਾਤੁਮ੍ਪਿ ਲੋਕੇ ਅਤਿਭਾਰਿਯੋવ।
Ñātumpi loke atibhāriyova;
ਪਗੇવ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਭਾવਭੇਦੋ,
Pageva sikkhāpadabhāvabhedo,
ਪਗੇવ ਅਞ੍ਞੋ ਉਭਯਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ॥
Pageva añño ubhayattha tattha.
ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਅਪਿ ਤਂ ਦ੍વਯਨ੍ਤੁ,
Paccekabuddhā api taṃ dvayantu,
ਞਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾવ ਪਗੇવ ਨੇਤੁਂ।
Ñātuṃ na sakkāva pageva netuṃ;
ਨਿਸ੍ਸਂਸਯਂ ਤਤ੍ਥ ਤਥਾਗਤੋવ,
Nissaṃsayaṃ tattha tathāgatova,
ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿਚ੍ਚਾਹ ਤਥਾਗਤੋਤਿ॥
Jānissaticcāha tathāgatoti.
ਇਚ੍ਚੇਤਮਤ੍ਥਂ ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਞਤ੍વਾ,
Iccetamatthaṃ idha bhikkhu ñatvā,
ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਕਮਭਾવਭੇਦਂ।
Sikkhāpadānaṃ kamabhāvabhedaṃ;
ਞਾਤੁਂ ਸਯਂ ਨੋ ਨ ਪਰੇ ਚ ਨੇਤੁਂ,
Ñātuṃ sayaṃ no na pare ca netuṃ,
ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬੋ ਇਧ ਯੁਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ॥
Pariyesitabbo idha yuttimaggo.
ਤਤ੍ਥ ਕਮਭੇਦੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਪਰਤੋ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਭਾવਭੇਦੋ ਤਾવ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾਨੁવਤ੍ਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਕੋ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਪਨ ਸਮਨੁਭਟ੍ਠਾ ਪਾਰਾਜਿਕਾ ਹੋਤਿ। ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨੇ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਟਂ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਪਾਰਾਜਿਕਂ। ਦੁਟ੍ਠੁਲ੍ਲਂ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਂ। ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਂ ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਆਰੋਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਟਂ। ਇਚ੍ਚੇવਮਾਦੀਹਿ ਅਭਾવਭੇਦਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਇਧ ਭਾવਭੇਦੇਨ ਯੁਤ੍ਤਿਪਰਿਯੇਸਨਂ ਸਾਧਯਮਾਨੋਪਿ ਸਿਯਾ ਅਨੁਮ੍ਮਾਦવਿਘਾਤਭਾਗੀਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਕਲਸ੍ਸਪਿ વਿਨਯਪਿਟਕਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕਯਾਚਨਕਾਲਕਾਲਞ੍ਞੂਕਾਰਣਫਲਪਯੋਜਨੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਨਿਦਾਨਮਾਯਸ੍ਮਤਾ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੇਨ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਥੇਰਸ੍ਸ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਹੇਤੁਭੂਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਸੇવ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਕਾਲੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ ਯਾਚਨਾ ਨਾਮ। ਰਤ੍ਤਞ੍ਞੂવੇਪੁਲ੍ਲਲਾਭਗ੍ਗਬਾਹੁਸਚ੍ਚਮਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਕਾਲੋ ਨਾਮ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਏવ ਕਾਲਞ੍ਞੂ ਨਾਮ। ਆਸવਟ੍ਠਾਨੀਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਕਾਰਣਂ ਨਾਮ। ‘‘ਤੇਸਂਯੇવ ਆਸવਟ੍ਠਾਨੀਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਟਿਘਾਤਾਯਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਆਸવਟ੍ਠਾਨੀਯਧਮ੍ਮਪਟਿਘਾਤੋ ਫਲਂ ਨਾਮ। ‘‘ਯਥਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਅਦ੍ਧਨਿਯਂ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿ ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ –
Tattha kamabhedo sikkhāpadānaṃ parato āvi bhavissati. Bhāvabhedo tāva ukkhittakānuvattanapaccayā bhikkhu anāpattiko, bhikkhunī pana samanubhaṭṭhā pārājikā hoti. Pārājikāpattipaṭicchādane bhikkhussa dukkaṭaṃ, bhikkhuniyā pārājikaṃ. Duṭṭhullaṃ ārocentassa, paṭicchādentassa ca pācittiyaṃ. Mahāsāvajjaṃ pārājikaṃ ārocentassa, paṭicchādentassa ca bhikkhussa dukkaṭaṃ. Iccevamādīhi abhāvabhedasikkhāpadānaṃ idha bhāvabhedena yuttipariyesanaṃ sādhayamānopi siyā anummādavighātabhāgīti. Ettāvatā sakalassapi vinayapiṭakassa vitakkayācanakālakālaññūkāraṇaphalapayojanehi sattahi aṅgehi paṭimaṇḍitaṃ nidānamāyasmatā upālittherena nidassitaṃ hoti. Tattha therassa vinayapaññattiyācanahetubhūto vitakko nāma. Tasseva ‘‘etassa bhagavā kālo’’tiādinā pavattā yācanā nāma. Rattaññūvepullalābhaggabāhusaccamahattappatti kālo nāma. Sabbaññū eva kālaññū nāma. Āsavaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ pātubhāvo kāraṇaṃ nāma. ‘‘Tesaṃyeva āsavaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ paṭighātāyā’’ti vacanato āsavaṭṭhānīyadhammapaṭighāto phalaṃ nāma. ‘‘Yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assā’’ti vacanato sāsanabrahmacariyassa ciraṭṭhiti payojananti veditabbaṃ. Hoti cettha –
‘‘વਿਤਕ੍ਕੋ ਯਾਚਨਾ ਕਾਲੋ, ਕਾਲਞ੍ਞੂ ਕਾਰਣਂ ਫਲਂ।
‘‘Vitakko yācanā kālo, kālaññū kāraṇaṃ phalaṃ;
ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਙ੍ਗਂ, ਨਿਦਾਨਂ વਿਨਯਸ੍ਸਿਧਾ’’ਤਿ॥
Payojananti sattaṅgaṃ, nidānaṃ vinayassidhā’’ti.
੨੨. ਅਨ੍ਤਿਮਮਣ੍ਡਲਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਮਣ੍ਡਲਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਇਤਰੇਸਂ ਅਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਖੁਦ੍ਦਕਮਣ੍ਡਲਂ વਾ। ਅਨੁਮਤਿਦਾਨવਸੇਨ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਦਤ੍વਾ। ਤੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਚਾਰਿਕਾਯ વਿਨੇਤਬ੍ਬਾ વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤਾ। ਓਚਿਨਨ੍ਤਾ વਿਯਾਤਿ ਬਹੁਪੁਪ੍ਫਂ ਗਚ੍ਛਂ ਮਾਲਾਕਾਰਾ ਚਿਰਂ ਓਚਿਨਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਬਹੁવੇਨੇਯ੍ਯੇਸੁ ਗਾਮਾਦੀਸੁ ਚਿਰਂ વਸਨ੍ਤਾ વੇਨੇਯ੍ਯਪੁਞ੍ਞਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਾ ਚਰਨ੍ਤਿ। ਸਨ੍ਤਂ ਸੁਖਂ, ਨ વੇਦਨਾਸੁਖਂ વਿਯ ਸਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਂ। ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਤਿ ਦੇવਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਧੁવਂ ਸਤ੍ਤਸਮવਲੋਕਨਂ। ਓਤਿਣ੍ਣੇਤਿ ਪਰਿਸਮਜ੍ਝਂ ਆਗਤੇ, ਆਰੋਚਿਤੇ વਾ। ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਮਯਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਦਦੇਯ੍ਯਾਮ, ਤਂ ਕੁਤੋ ਸਕ੍ਕਾ ਲਦ੍ਧੁਂ। ਬਹੁਕਿਚ੍ਚਾ ਹਿ ਘਰਾવਾਸਾਤਿ। ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਤਨ੍ਤਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਤਂ ਕੁਤੋ ਲਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਅਨੁਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਪਠਮਂ ਕਿਰਿਯਂ ਪੇਕ੍ਖਤਿ, ਦੁਤਿਯਂ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਆਚਰਿਯੋ ਪਨ ‘‘ਪਠਮਯੋਜਨਾਯ ਯਂ ਦਾਨਪੁਞ੍ਞਂ, ਤਂ ਕੁਤੋ ਲਬ੍ਭਾ। ਪੁਞ੍ਞਨ੍ਤਰਾਯਬਹੁਲਾ ਹਿ ਘਰਾવਾਸਾਤਿ। ਦੁਤਿਯਯੋਜਨਾਯ ਤੇਮਾਸਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਯਮਹਂ ਦਦੇਯ੍ਯਂ, ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਕਾਲਤ੍ਤਾ ਤਮਹਂ ਸਮ੍ਪਤਿ ਕੁਤੋ ਦਦੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਸੀਲਾਦਿਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਾਦਿਧਮ੍ਮਰਤਨવਸ੍ਸਂ।
22.Antimamaṇḍalanti abbhantaramaṇḍalaṃ. Tañhi itaresaṃ anto hoti, khuddakamaṇḍalaṃ vā. Anumatidānavasena tesaṃ bhikkhūnaṃ datvā. Tesaṃ buddhānaṃ cārikāya vinetabbā veneyyasattā. Ocinantā viyāti bahupupphaṃ gacchaṃ mālākārā ciraṃ ocinanti, evaṃ bahuveneyyesu gāmādīsu ciraṃ vasantā veneyyapuññaṃ pariharantā caranti. Santaṃ sukhaṃ, na vedanāsukhaṃ viya saparipphandaṃ. Dasasahassacakkavāḷeti devānaṃ vasena vuttaṃ. Manussā pana imasmiṃyeva cakkavāḷe bodhaneyyā uppajjanti. Mahākaruṇāya dhuvaṃ sattasamavalokanaṃ. Otiṇṇeti parisamajjhaṃ āgate, ārocite vā. Yena kāraṇena mayaṃ tumhākaṃ deyyadhammaṃ dadeyyāma, taṃ kuto sakkā laddhuṃ. Bahukiccā hi gharāvāsāti. Dutiyavikappe tanti deyyadhammaṃ. ‘‘Tumhehi taṃ kuto laddhā’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. Keci pana ‘‘paṭhamaṃ kiriyaṃ pekkhati, dutiyaṃ deyyadhamma’’nti vadanti. Ācariyo pana ‘‘paṭhamayojanāya yaṃ dānapuññaṃ, taṃ kuto labbhā. Puññantarāyabahulā hi gharāvāsāti. Dutiyayojanāya temāsabbhantare yamahaṃ dadeyyaṃ, atikkantakālattā tamahaṃ sampati kuto dadeyyanti dassetī’’ti vadati. Sīlādikusaladhammasandassanādidhammaratanavassaṃ.
੨੩. ਪਤ੍ਤੁਣ੍ਣਦੇਸੇ ਪਤ੍ਤੁਣ੍ਣਂ ਪਟવਰਂ। ਮਹਾਯਾਗਨ੍ਤਿ ਮਹਾਦਾਨਂ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਤੇਮਾਸਂ ਸੋਤਬ੍ਬਂ ਅਜ੍ਜ ਸੁਣਿਨ੍ਤਿ।
23. Pattuṇṇadese pattuṇṇaṃ paṭavaraṃ. Mahāyāganti mahādānaṃ. Paripuṇṇasaṅkappanti temāsaṃ sotabbaṃ ajja suṇinti.
ਤਤ੍ਰਿਦਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਕਾਰਣਂ।
Tatridanti idaṃ kāraṇaṃ.
ਉਪਾਲਿ ਦਾਸਕੋਤਿ ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਤੋ। ਬਾਹਿਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰਨਿਦਾਨਂ, ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆવੇਣਿਕਨਿਦਾਨਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਨਿਦਾਨਸ੍ਸ ਪਭੇਦਦੀਪਨਤੋ’’ਤਿ। ਥੇਰવਾਦਾਦਿ વਤ੍ਥੁਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਸਕਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਮੇਤ੍ਤਿਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਂ ਨਾਸੇਥਾਤਿਆਦਿ ਪਰਸਮਯવਿવਜ੍ਜਨਤੋਤਿਆਦਿ। વਿਭਙ੍ਗਨਯਭੇਦਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਭੂਮਟ੍ਠਂ ਥਲਟ੍ਠਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਏਤ੍ਥਾਹ – ਕਿਂ ਭਗવਤੋ ਮਾਰਾવਟ੍ਟਨਪਟਿਘਾਤਾਯ ਸਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ, ਤਥਾਪਿਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾ ਉਪਗੁਤ੍ਤਕਾਲੇ ਪਸਾਦਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਉਪਗੁਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਚਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਦਿਜਦਸ੍ਸਨੇਨ ਕਿਂਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਮਾਰਾવਟ੍ਟਨਹੇਤੁ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਨ੍ਤਰਾਯੋਤਿ ਪਯੋਜਨਂ।
Upāli dāsakoti ācariyaparamparato. Bāhirabbhantaranidānaṃ, sikkhāpadānaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ āveṇikanidānañca sandhāyāha ‘‘nidānassa pabhedadīpanato’’ti. Theravādādi vatthuppabhedo. Sakāya paṭiññāya mettiyaṃ bhikkhuniṃ nāsethātiādi parasamayavivajjanatotiādi. Vibhaṅganayabhedadassanatoti tisso itthiyo bhūmaṭṭhaṃ thalaṭṭhantiādi. Etthāha – kiṃ bhagavato mārāvaṭṭanapaṭighātāya satti natthīti? Atthi, tathāpissa pacchā upaguttakāle pasādahetuttā adhivāseti. Ettha upaguttādhiṭṭhānaṃ vattabbaṃ. Buddhānaṃ āciṇṇanti dijadassanena kiṃpayojananti ce? Mārāvaṭṭanahetu brāhmaṇassa puññantarāyoti payojanaṃ.
ਦਿਜੋਪਿ ਸੋ ਮਾਰਮਨੋਰਥਸ੍ਸ,
Dijopi so māramanorathassa,
ਭਙ੍ਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਜਿਨਪੁਙ੍ਗવਸ੍ਸ।
Bhaṅgaṃ karonto jinapuṅgavassa;
ਸਸ੍ਸਿਸ੍ਸਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਅਦਾਸਿ ਦਾਨਂ,
Sassissasaṅghassa adāsi dānaṃ,
ਅਸੇਸਕਂ ਕਪ੍ਪਿਯਭਣ੍ਡਭੇਦਂ॥
Asesakaṃ kappiyabhaṇḍabhedaṃ.
ਕਿਂ ਭਗવਾ ਸਸਿਸ੍ਸੋ ਤਾવ ਮਹਨ੍ਤਂ ਕਪ੍ਪਿਯਭਣ੍ਡਂ ਉਬ੍ਭਣ੍ਡਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਗਮਾਸੀਤਿ? ਨ ਅਗਮਾਸਿ, ਤੇਮਾਸਿਭਾਗਿਯਂ ਪਨ ਪੁਞ੍ਞਰਾਸਿਕਂ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਉਪਾਯਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਅਦਾਸਿ।
Kiṃ bhagavā sasisso tāva mahantaṃ kappiyabhaṇḍaṃ ubbhaṇḍikaṃ katvā agamāsīti? Na agamāsi, temāsibhāgiyaṃ pana puññarāsikaṃ deyyadhammaṃ appaṭikkhipanto brāhmaṇassa upāyato satthā adāsi.
ਤਦਞ੍ਞਥਾ ਮਾਰਮਨੋਰਥੋવ,
Tadaññathā māramanorathova,
ਪੂਰੋ ਸਿਯਾ ਨੇવ ਦਿਜਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋ।
Pūro siyā neva dijassa bhiyyo;
ਪਾਪਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਪਿ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯ,
Pāpaṃ mahantaṃ api pāpuṇeyya,
ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਮਾਨੇਨ ਤਥਾਗਤੇ ਸੋ॥
Micchābhimānena tathāgate so.
ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਅਸ੍ਸਾਦਿਯਨ੍ਤੋ ਤਂ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਉਪਾਯੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਬੁਦ੍ਧਿਂ ਕਤ੍વਾ, ਮਾਰਸ੍ਸ ਚ ਮਨੋਰਥવਿਘਾਤਂ ਕਤ੍વਾ ਅਗਮਾਸੀਤਿ, ‘‘ਅਯਂ ਨਯੋ ਅਟ੍ਠਕਥਂ વਿਨਾਪਿ ਪਾਲ਼ਿਨਯਾਨੁਲੋਮਤੋ ਸਿਦ੍ਧੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ? –
Tasmā bhagavā assādiyanto taṃ deyyadhammaṃ appaṭikkhipanto upāyena brāhmaṇassa puññabuddhiṃ katvā, mārassa ca manorathavighātaṃ katvā agamāsīti, ‘‘ayaṃ nayo aṭṭhakathaṃ vināpi pāḷinayānulomato siddho’’ti vadanti. Kathaṃ? –
‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਸਸਿਸ੍ਸੋ ਯਦਿ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ,
‘‘Satthā sasisso yadi aggahesi,
ਦਿਜਸ੍ਸ ਤਂ ਚੀવਰਮਾਦਿਤੋવ।
Dijassa taṃ cīvaramāditova;
ਨਾਥਸ੍ਸ ਨੋ વੀਸਤਿવਸ੍ਸਕਾਲੇ,
Nāthassa no vīsativassakāle,
વਿਰੁਜ੍ਝਤੇ ਜੀવਕਯਾਚਨਾਪਿ।
Virujjhate jīvakayācanāpi;
ਤਥਾਪਿ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁવਿਚਾਰਯਿਤ੍વਾ,
Tathāpi sabbaṃ suvicārayitvā,
ਯੁਤ੍ਤਂ ਨਯਂ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤੁਂવ ਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Yuttaṃ nayaṃ cintayituṃva yutta’’nti.
ਇਦਾਨਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਧਾਰਣਨਿਦਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਪਾਟੇਕ੍ਕਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਦਾਨਮਾਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਅਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਭਾਗਾਪਤ੍ਤਿਭੇਦਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ વਿਧਿਂ ਨਿਜ੍ਜਟਂ ਨਿਗ੍ਗੁਮ੍ਬਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ ਯਥਾਭਿਰਨ੍ਤਂ વਿਹਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹਾਤਿ। ਇਧ ਠਤ੍વਾ –
Idāni āyasmā upālitthero vinayapaññattiyā sādhāraṇanidānaṃ dassetvā sikkhāpadānaṃ pāṭekkaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ nidānamādiṃ katvā puggalapaññattianupaññattivibhāgāpattibhedantarāpattiādikaṃ nānappakāraṃ vidhiṃ nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā dassetuṃ ‘‘atha kho bhagavā verañjāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā’’tiādimāhāti. Idha ṭhatvā –
ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ, ਕਮਭੇਦਂ ਪਕਾਸਯੇ।
Sikkhāpadāna sabbesaṃ, kamabhedaṃ pakāsaye;
ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਦ੍ਧੇ ਨਿਦਾਨਾਨਂ, ਕਮਸਿਦ੍ਧਿ ਯਤੋ ਭવੇ॥
Tasmiṃ siddhe nidānānaṃ, kamasiddhi yato bhave.
ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਕਮੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਤਾ ਰਾਜਗਹੇ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਯੋ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ, ਤਂ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮਮਨੁਲੋਮੇਨ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੋ ਪਠਮਂ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਂ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੁਦ੍ਦੇਸਂ, ਤਤੋ ਅਨਿਯਤੁਦ੍ਦੇਸਂ વਿਤ੍ਥਾਰੁਦ੍ਦੇਸਞ੍ਚ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀવਿਭਙ੍ਗਞ੍ਚ ਤੇਨੇવ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿ, ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਨ੍ਤੋਗਧਾਨਞ੍ਚ ਸਰੂਪੇਨ ਅਨੁਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਨਤ੍ਥਂ ਖਨ੍ਧਕੇਪਿ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਏਤੇਨ ਚ ਖਨ੍ਧਕੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਾਪਤ੍ਤਿਭੇਦਾਦਿਕਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਆਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਦੀਪਕਂ ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾ ਦੇਸੇਸਿ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ। ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗਖਨ੍ਧਕਤੋ ਪਨ ਉਚ੍ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਤਦਾ ਪਰਿવਾਰਪਾਲ਼ਿ વਿਸੁਂ ਕਤਾ। ਇਮਮੇવ ਨਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਖਨ੍ਧਕਪਰਿવਾਰੇਪਿ ਆਰੋਪੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਥਾ)। ਅਪਿਚ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ‘‘ਏਤੇਨੇવੁਪਾਯੇਨ ਉਭਤੋવਿਨਯੇ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਪੁਟ੍ਠੋ ਪੁਟ੍ਠੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਸੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੋ ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗੇ ਏવ ਪੁਚ੍ਛਿ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਪਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿ ਨਿવਰਸੇਸਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਖਨ੍ਧਕਪਰਿવਾਰੇ ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾ ਦੇਸੇਸਿ। ਤਦਾ ਚ ਖਨ੍ਧਕਪਰਿવਾਰਪਾਲ਼ਿ વਿਸੁਂ ਕਤਾਤਿ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸੋ ਪਠਮਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਚੇ? ਨ, ਤਦਸਮ੍ਭવਤੋ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੪) ਨਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਠਮਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤਾਸੁ ਆਪਤ੍ਤੀਸੁ ਅਦਸ੍ਸਿਤਾਸੁ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ‘‘ਯਾਨਿ ਮਯਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਨੇਸਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੁਜਾਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨੇવ ਪਠਮਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਕ੍ਕਮੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ।
Tattha sabbasikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ desanākkamo pahānakkamo paṭipattikkamo uppattikkamoti catubbidho kamo labbhati. Tattha bhagavatā rājagahe bhikkhūnaṃ pātimokkhuddesaṃ anujānantena pātimokkhuddesassa yo desanākkamo anuññāto, taṃ desanākkamamanulomento āyasmā mahākassapo paṭhamaṃ pārājikuddesaṃ pucchi, tadanantaraṃ saṅghādisesuddesaṃ, tato aniyatuddesaṃ vitthāruddesañca pucchitvā tadanantaraṃ bhikkhunīvibhaṅgañca teneva anukkamena pucchi, nidānuddesantogadhānañca sarūpena anuddiṭṭhānaṃ pucchanatthaṃ khandhakepi pucchi. Etena ca khandhake paññattā thullaccayā saṅgahitā honti. Pucchitānukkameneva upālitthero taṃ sabbaṃ sāpattibhedādikaṃ desento thullaccayadubbhāsitaāpattisamuṭṭhānādidīpakaṃ antokatvā desesi, ayamettha desanākkamo. Ubhatovibhaṅgakhandhakato pana uccinitvā tadā parivārapāḷi visuṃ katā. Imameva nayaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesu’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā). Apica pāḷiyā ‘‘etenevupāyena ubhatovinaye pucchi. Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesī’’ti ettakameva vuttaṃ, tasmā mahākassapo ubhatovibhaṅge eva pucchi. Vissajjento pana āyasmā upāli nivarasesaṃ desento khandhakaparivāre antokatvā desesi. Tadā ca khandhakaparivārapāḷi visuṃ katāti ayaṃ desanākkamo. Yadi evaṃ nidānuddeso paṭhamaṃ desetabboti ce? Na, tadasambhavato. So hi ‘‘yassa siyā āpattī’’tiādinā (mahāva. 134) nayena pavattattā paṭhamaṃ sikkhāpadasaṅgahitāsu āpattīsu adassitāsu na sambhavati. ‘‘Yāni mayā bhikkhūnaṃ paññattāni sikkhāpadāni, tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti vacanato sikkhāpadāneva paṭhamaṃ desetabbānīti pārājikuddesakkamo sambhavati.
ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਾਦਿਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਅਕੁਸਲਾਨਂ ਯਥੋਲ਼ਾਰਿਕਕ੍ਕਮੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋਪੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸਮਨਨ੍ਤਰਂ ‘‘ਤਾવਦੇવ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਕਰਣੀਯਾਨਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੨੯) વਚਨਤੋ ‘‘ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੂ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯੩) વਚਨਤੋ ਚ ਯਥਾ ਗਰੁਕਂ ਆਚਿਕ੍ਖਣਂ ਸਿਕ੍ਖਨੇਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋਪੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਏવਮਿਮੇਹਿ ਤੀਹਿ ਕਮੇਹਿ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪੇਤੇਸਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਯਂ ਯਂ ਸਾਧਾਰਣਂ, ਤਂ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਏવ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਯਾ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਛਨ੍ਦਸੋ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਿਯਾ। ਤਤੋ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੨੪੭) ਪਰਿવਾਰੇ ਏਤਂ વਚਨਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਕਮਤ੍ਤਯੇਨ ਪਠਮਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਤਂ ਪਤ੍ਤੇ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸੇ ਪਠਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਮੇਥੁਨਧਮ੍ਮਪਾਰਾਜਿਕਂ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਦੇਸੇਤੁਕਾਮੋ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਸੁਦਂ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੇਸਾਲਿਮੇવ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪੇਸਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਂ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੮੦) ਏવਮਾਦੀਨਂ ਦੇਸਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇ ਸਤਿ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪੇਯ੍ਯਾਤਿ।
Pārājikuddesādisaṅgahitānaṃ āpattiakusalānaṃ yathoḷārikakkamena pahātabbattā pahānakkamopettha sambhavati. Upasampannasamanantaraṃ ‘‘tāvadeva cattāri akaraṇīyāni ācikkhitabbānī’’ti (mahāva. 129) vacanato ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti (dī. ni. 1.193) vacanato ca yathā garukaṃ ācikkhaṇaṃ sikkhanena paṭipattikkamopettha sambhavati, evamimehi tīhi kamehi desetabbānampetesaṃ sikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ uppattikkamo sambhavati. Tathā hi yaṃ yaṃ sādhāraṇaṃ, taṃ taṃ bhikkhuṃ ārabbha uppanne eva vatthusmiṃ ‘‘yā pana bhikkhunī chandaso methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti bhikkhunīnampi paññattaṃ. Aññathā taṃ bhikkhunīnaṃ anuppannapaññatti siyā. Tato ‘‘anuppannapaññatti tasmiṃ natthī’’ti (pari. 247) parivāre etaṃ vacanaṃ virujjhati, ettāvatā purimena kamattayena paṭhamaṃ desetabbataṃ patte pārājikuddese paṭhamuppannattā methunadhammapārājikaṃ sabbapaṭhamaṃ desetukāmo upālitthero ‘‘tatra sudaṃ bhagavā vesāliya’’nti vesālimeva pāpetvā ṭhapesi. Aññathā bārāṇasiyaṃ paññattānaṃ ‘‘na, bhikkhave, manussamaṃsaṃ paribhuñjitabba’’nti (mahāva. 280) evamādīnaṃ desanādhippāye sati bārāṇasiṃ pāpetvā ṭhapeyyāti.
ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਨਿਦਾਨਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Abbhantaranidānakathā niṭṭhitā.
વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Verañjakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡਂ • Verañjakaṇḍaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā
ਦੇਸਨਾਨੁਮੋਦਨਕਥਾ • Desanānumodanakathā
ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਕਥਾ • Dubbhikkhakathā
ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸ੍ਸਸੀਹਨਾਦਕਥਾ • Mahāmoggallānassasīhanādakathā
વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Vinayapaññattiyācanakathāvaṇṇanā
ਬੁਦ੍ਧਾਚਿਣ੍ਣਕਥਾ • Buddhāciṇṇakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā
ਦੇਸਨਾਨੁਮੋਦਨਕਥਾ • Desanānumodanakathā
ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਕਥਾ • Dubbhikkhakathā
ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸ੍ਸ ਸੀਹਨਾਦਕਥਾ • Mahāmoggallānassa sīhanādakathā
વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਕਥਾ • Vinayapaññattiyācanakathā
ਬੁਦ੍ਧਾਚਿਣ੍ਣਕਥਾ • Buddhāciṇṇakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā
ਉਪਾਸਕਤ੍ਤਪਟਿવੇਦਨਾਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Vinayapaññattiyācanakathāvaṇṇanā