| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
उपसम्पदाविधिकथावण्णना
Upasampadāvidhikathāvaṇṇanā
१२६. उपज्झाति उपज्झाय-सद्दसमानत्थो आकारन्तो उपज्झासद्दोति दस्सेति। उपज्झाय-सद्दो एव वा उपज्झा उपयोगपच्चत्तवचनेसु य-कारलोपं कत्वा एवं वुत्तो करणवचनादीसु उपज्झा-सद्दस्स पयोगाभावाति दट्ठब्बं। पाळियं अत्तनाव अत्तानं सम्मन्नितब्बन्ति अत्तनाव कत्तुभूतेन करणभूतेन अत्तानमेव कम्मभूतं पति सम्मननकिच्चं कातब्बं। अत्तानन्ति वा पच्चत्ते उपयोगवचनं, अत्तनाव अत्ता सम्मन्नितब्बोति अत्थो। न केवलञ्च एत्थेव, अञ्ञत्रापि तेरससम्मुतिआदीसु इमिनाव लक्खणेन अत्तनाव अत्ता सम्मन्नितब्बोव। अपिच सयं कम्मारहत्ता अत्तानं मुञ्चित्वा चतुवग्गादिको गणो सब्बत्थ इच्छितब्बो।
126.Upajjhāti upajjhāya-saddasamānattho ākāranto upajjhāsaddoti dasseti. Upajjhāya-saddo eva vā upajjhā upayogapaccattavacanesu ya-kāralopaṃ katvā evaṃ vutto karaṇavacanādīsu upajjhā-saddassa payogābhāvāti daṭṭhabbaṃ. Pāḷiyaṃ attanāva attānaṃ sammannitabbanti attanāva kattubhūtena karaṇabhūtena attānameva kammabhūtaṃ pati sammananakiccaṃ kātabbaṃ. Attānanti vā paccatte upayogavacanaṃ, attanāva attā sammannitabboti attho. Na kevalañca ettheva, aññatrāpi terasasammutiādīsu imināva lakkhaṇena attanāva attā sammannitabbova. Apica sayaṃ kammārahattā attānaṃ muñcitvā catuvaggādiko gaṇo sabbattha icchitabbo.
सच्चकालोति ‘‘निगूहिस्सामी’’ति वञ्चनं पहाय सच्चस्सेव ते इच्छितब्बकालो। भूतकालोति वञ्चनाय अभावेपि मनुस्सत्तादिवत्थुनो भूतताय अवस्सं इच्छितब्बकालो, इतरथा कम्मकोपादिअन्तरायो होतीति अधिप्पायो। मङ्कूति अधोमुखो। उद्धरतूति अनुपसम्पन्नभावतो उपसम्पत्तियं पतिट्ठपेतूति अत्थो।
Saccakāloti ‘‘nigūhissāmī’’ti vañcanaṃ pahāya saccasseva te icchitabbakālo. Bhūtakāloti vañcanāya abhāvepi manussattādivatthuno bhūtatāya avassaṃ icchitabbakālo, itarathā kammakopādiantarāyo hotīti adhippāyo. Maṅkūti adhomukho. Uddharatūti anupasampannabhāvato upasampattiyaṃ patiṭṭhapetūti attho.
सब्बकम्मवाचासु अत्थकोसल्लत्थं पनेत्थ उपसम्पदाकम्मवाचाय एवमत्थो दट्ठब्बो – सुणातूति सवनाणत्तियं पठमपुरिसेकवचनं। तञ्च किञ्चापि यो सङ्घो सवनकिरियाय नियोजीयति, तस्स सम्मुखत्ता ‘‘सुणाही’’ति मज्झिमपुरिसेकवचनेन वत्तब्बं, तथापि यस्मा सङ्घ-सद्दसन्निधाने पठमपुरिसपयोगोव सद्दविधूहि समाचिण्णो भगवन्तआयस्मन्तादिसद्दसन्निधानेसु विय ‘‘अधिवासेतु मे भवं गोतमो (पारा॰ २२)। एतस्स सुगत कालो, यं भगवा सावकानं सिक्खापदं पञ्ञपेय्य (पारा॰ २१)। पक्कमतायस्मा (पारा॰ ४३६)। सुणन्तु मे आयस्मन्तो’’तिआदीसु विय। तस्मा इध पठमपुरिसपयोगो कतो। अथ वा गारववसेनेवेतं वुत्तं। गरुट्ठानीयेसु हि गारववसेन मज्झिमपुरिसपयोगुप्पत्तियम्पि पठमपुरिसपयोगं पयुज्जन्ति ‘‘देसेतु सुगतो धम्म’’न्तिआदीसु (दी॰ नि॰ २.६६; म॰ नि॰ २.३३८; सं॰ नि॰ १.१७२; महाव॰ ८) वियाति दट्ठब्बं। केचि पन ‘‘भन्ते, आवुसोति सद्दे अपेक्खित्वा इध पठमपुरिसपयोगो’’ति वदन्ति, तं न युत्तं ‘‘आचरियो मे भन्ते होहि, (महाव॰ ७७) इङ्घावुसो उपालि, इमं पब्बजितं अनुयुञ्जाही’’तिआदीसु (पारा॰ ५१७) तप्पयोगेपि मज्झिमपुरिसपयोगस्सेव दस्सनतो।
Sabbakammavācāsu atthakosallatthaṃ panettha upasampadākammavācāya evamattho daṭṭhabbo – suṇātūti savanāṇattiyaṃ paṭhamapurisekavacanaṃ. Tañca kiñcāpi yo saṅgho savanakiriyāya niyojīyati, tassa sammukhattā ‘‘suṇāhī’’ti majjhimapurisekavacanena vattabbaṃ, tathāpi yasmā saṅgha-saddasannidhāne paṭhamapurisapayogova saddavidhūhi samāciṇṇo bhagavantaāyasmantādisaddasannidhānesu viya ‘‘adhivāsetu me bhavaṃ gotamo (pārā. 22). Etassa sugata kālo, yaṃ bhagavā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapeyya (pārā. 21). Pakkamatāyasmā (pārā. 436). Suṇantu me āyasmanto’’tiādīsu viya. Tasmā idha paṭhamapurisapayogo kato. Atha vā gāravavasenevetaṃ vuttaṃ. Garuṭṭhānīyesu hi gāravavasena majjhimapurisapayoguppattiyampi paṭhamapurisapayogaṃ payujjanti ‘‘desetu sugato dhamma’’ntiādīsu (dī. ni. 2.66; ma. ni. 2.338; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) viyāti daṭṭhabbaṃ. Keci pana ‘‘bhante, āvusoti sadde apekkhitvā idha paṭhamapurisapayogo’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ ‘‘ācariyo me bhante hohi, (mahāva. 77) iṅghāvuso upāli, imaṃ pabbajitaṃ anuyuñjāhī’’tiādīsu (pārā. 517) tappayogepi majjhimapurisapayogasseva dassanato.
मेति यो सावेति, तस्स अत्तनिद्देसे सामिवचनं। भन्तेति आलपनत्थे वुड्ढेसु सगारववचनं। ‘‘आवुसो’’ति पदं पन नवकेसु। तदुभयम्पि निपातो ‘‘तुम्हे भन्ते, तुम्हे आवुसो’’ति बहूसुपि समानरूपत्ता। सङ्घोति अविसेसतो चतुवग्गादिके पकतत्तपुग्गलसमूहे वत्तति। इध पन पच्चन्तिमेसु जनपदेसु पञ्चवग्गतो पट्ठाय, मज्झिमेसु जनपदेसु दसवग्गतो पट्ठाय सङ्घोति गहेतब्बो। तत्रायं पिण्डत्थो – भन्ते, सङ्घो मम वचनं सुणातूति। इदञ्च नवकतरेन वत्तब्बवचनं। सचे पन अनुस्सावको सब्बेहि भिक्खूहि वुड्ढतरो होति, ‘‘सुणातु मे, आवुसो, सङ्घो’’ति वत्तब्बं। सोपि चे ‘‘भन्ते’’ति वदेय्य, नवकतरो वा ‘‘आवुसो’’ति, कम्मकोपो नत्थि। केचि पन ‘‘एकत्थ ‘आवुसो’ति वत्वा अञ्ञत्थ ‘भन्ते’ति वुत्तेपि नत्थि दोसो उभयेनापि आलपनस्स सिज्झनतो’’ति वदन्ति।
Meti yo sāveti, tassa attaniddese sāmivacanaṃ. Bhanteti ālapanatthe vuḍḍhesu sagāravavacanaṃ. ‘‘Āvuso’’ti padaṃ pana navakesu. Tadubhayampi nipāto ‘‘tumhe bhante, tumhe āvuso’’ti bahūsupi samānarūpattā. Saṅghoti avisesato catuvaggādike pakatattapuggalasamūhe vattati. Idha pana paccantimesu janapadesu pañcavaggato paṭṭhāya, majjhimesu janapadesu dasavaggato paṭṭhāya saṅghoti gahetabbo. Tatrāyaṃ piṇḍattho – bhante, saṅgho mama vacanaṃ suṇātūti. Idañca navakatarena vattabbavacanaṃ. Sace pana anussāvako sabbehi bhikkhūhi vuḍḍhataro hoti, ‘‘suṇātu me, āvuso, saṅgho’’ti vattabbaṃ. Sopi ce ‘‘bhante’’ti vadeyya, navakataro vā ‘‘āvuso’’ti, kammakopo natthi. Keci pana ‘‘ekattha ‘āvuso’ti vatvā aññattha ‘bhante’ti vuttepi natthi doso ubhayenāpi ālapanassa sijjhanato’’ti vadanti.
इदानि यमत्थं ञापेतुकामो ‘‘सुणातू’’ति सङ्घं सवने नियोजेति, तं ञापेन्तो ‘‘अयं इत्थन्नामो’’तिआदिमाह। तत्थ अयन्ति उपसम्पदापेक्खस्स हत्थपासे सन्निहितभावदस्सनं। तेन च हत्थपासे ठितस्सेव उपसम्पदा रुहतीति सिज्झति हत्थपासतो बहि ठितस्स ‘‘अय’’न्ति न वत्तब्बतो। तेनेव अनुसासकसम्मुतियं सो हत्थपासतो बहि ठितत्ता ‘‘अय’’न्ति न वुत्तो। तस्मा उपसम्पदापेक्खो अनुपसम्पन्नो हत्थपासे ठपेतब्बो। अयं इत्थन्नामोति अयं-सद्दो च अवस्सं पयुज्जितब्बो। सो च इमस्मिं पठमनामपयोगे एवाति गहेतब्बं । ‘‘इत्थन्नामो’’ति इदं अनियमतो तस्स नामदस्सनं। उभयेनपि अयं बुद्धरक्खितोतिआदिनामं दस्सेति। ‘‘उपसम्पदापेक्खो’’ति भिन्नाधिकरणविसये बहुब्बीहिसमआसो, उपसम्पदं मे सङ्घो अपेक्खमानोति अत्थो। तस्स च उपज्झायतं समङ्गिभावेन दस्सेतुं ‘‘इत्थन्नमस्स आयस्मतो’’ति वुत्तं। एतेन ‘‘अयं बुद्धरक्खितो आयस्मतो धम्मरक्खितस्स सद्धिविहारिकभूतो उपसम्पदापेक्खो’’ति एवमादिना नयेन नामयोजनाय सह अत्थो दस्सितोति। एत्थ च ‘‘आयस्मतो’’ति पदं अवत्वापि ‘‘अयं बुद्धरक्खितो धम्मरक्खितस्स उपसम्पदापेक्खो’’ति वत्तुं वट्टति। तेनेव पाळियं ‘‘इत्थन्नामेन उपज्झायेना’’ति एत्थ ‘‘आयस्मतो’’ति पदं न वुत्तं। यञ्चेत्थ वत्तब्बं, तं हेट्ठा वुत्तमेव।
Idāni yamatthaṃ ñāpetukāmo ‘‘suṇātū’’ti saṅghaṃ savane niyojeti, taṃ ñāpento ‘‘ayaṃ itthannāmo’’tiādimāha. Tattha ayanti upasampadāpekkhassa hatthapāse sannihitabhāvadassanaṃ. Tena ca hatthapāse ṭhitasseva upasampadā ruhatīti sijjhati hatthapāsato bahi ṭhitassa ‘‘aya’’nti na vattabbato. Teneva anusāsakasammutiyaṃ so hatthapāsato bahi ṭhitattā ‘‘aya’’nti na vutto. Tasmā upasampadāpekkho anupasampanno hatthapāse ṭhapetabbo. Ayaṃ itthannāmoti ayaṃ-saddo ca avassaṃ payujjitabbo. So ca imasmiṃ paṭhamanāmapayoge evāti gahetabbaṃ . ‘‘Itthannāmo’’ti idaṃ aniyamato tassa nāmadassanaṃ. Ubhayenapi ayaṃ buddharakkhitotiādināmaṃ dasseti. ‘‘Upasampadāpekkho’’ti bhinnādhikaraṇavisaye bahubbīhisamaāso, upasampadaṃ me saṅgho apekkhamānoti attho. Tassa ca upajjhāyataṃ samaṅgibhāvena dassetuṃ ‘‘itthannamassa āyasmato’’ti vuttaṃ. Etena ‘‘ayaṃ buddharakkhito āyasmato dhammarakkhitassa saddhivihārikabhūto upasampadāpekkho’’ti evamādinā nayena nāmayojanāya saha attho dassitoti. Ettha ca ‘‘āyasmato’’ti padaṃ avatvāpi ‘‘ayaṃ buddharakkhito dhammarakkhitassa upasampadāpekkho’’ti vattuṃ vaṭṭati. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘itthannāmena upajjhāyenā’’ti ettha ‘‘āyasmato’’ti padaṃ na vuttaṃ. Yañcettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
ननु चेत्थ उपज्झायोपि उपसम्पदापेक्खो विय हत्थपासे ठितो एव इच्छितब्बो, अथ कस्मा ‘‘अयं इत्थन्नामो इमस्स इत्थन्नामस्स उपसम्पदापेक्खो’’ति एवं उपज्झायपरामसनेपि इम-सद्दस्स पयोगो न कतोति? नायं विरोधो उपज्झायस्स अभावेपि कम्मकोपाभावतो। केवलञ्हि कम्मनिप्फत्तिया सन्तपदवसेन अविज्जमानस्सपि उपज्झायस्स नामकित्तनं अनुपज्झायस्स उपसम्पदादीसुपि करीयति। तस्मा उपज्झायस्स असन्निहिततायपि तप्परामसनमत्तेनेव कम्मसिद्धितो ‘‘इमस्सा’’ति निद्दिसितुं न वट्टति।
Nanu cettha upajjhāyopi upasampadāpekkho viya hatthapāse ṭhito eva icchitabbo, atha kasmā ‘‘ayaṃ itthannāmo imassa itthannāmassa upasampadāpekkho’’ti evaṃ upajjhāyaparāmasanepi ima-saddassa payogo na katoti? Nāyaṃ virodho upajjhāyassa abhāvepi kammakopābhāvato. Kevalañhi kammanipphattiyā santapadavasena avijjamānassapi upajjhāyassa nāmakittanaṃ anupajjhāyassa upasampadādīsupi karīyati. Tasmā upajjhāyassa asannihitatāyapi tapparāmasanamatteneva kammasiddhito ‘‘imassā’’ti niddisituṃ na vaṭṭati.
परिसुद्धो अन्तरायिकेहि धम्मेहीति अभब्बतादिकेहि उपसम्पदाय अवत्थुकरेहि चेव पञ्चाबाधहत्थच्छिन्नादीहि च आपत्तिमत्तकरेहि अन्तरायिकेहि सभावेहि परिमुत्तो। एवं वुत्तो एव च आपत्तिमत्तकरेहि पञ्चाबाधादीहि अपरिमुत्तस्सपि उपसम्पदा रुहति, नाञ्ञथा। परिपुण्णस्स पत्तचीवरन्ति परिपुण्णमस्स उपसम्पदापेक्खस्स पत्तचीवरं। एवं वुत्ते एव अपत्तचीवरस्सापि उपसम्पदा रुहति, नाञ्ञथा। उपसम्पदं याचतीति ‘‘सङ्घं, भन्ते, उपसम्पदं याचामी’’तिआदिना (महाव॰ ७१, १२६) याचितभावं सन्धाय वुत्तं। एवं तेन सङ्घे अयाचितेपि ‘‘इत्थन्नामो सङ्घं उपसम्पदं याचती’’ति वुत्ते एव कम्मं अविपन्नं होति, नाञ्ञथा। उपज्झायेनाति उपज्झायेन करणभूतेन इत्थन्नामं उपज्झायं कत्वा कम्मभूतं उपसम्पदं दातुं निप्फादेतुं कत्तुभूतं सङ्घं याचतीति अत्थो। याचधातुनो पन द्विकम्मकत्ता ‘‘सङ्घं, उपसम्पद’’न्ति द्वे कम्मपदानि वुत्तानि।
Parisuddho antarāyikehi dhammehīti abhabbatādikehi upasampadāya avatthukarehi ceva pañcābādhahatthacchinnādīhi ca āpattimattakarehi antarāyikehi sabhāvehi parimutto. Evaṃ vutto eva ca āpattimattakarehi pañcābādhādīhi aparimuttassapi upasampadā ruhati, nāññathā. Paripuṇṇassa pattacīvaranti paripuṇṇamassa upasampadāpekkhassa pattacīvaraṃ. Evaṃ vutte eva apattacīvarassāpi upasampadā ruhati, nāññathā. Upasampadaṃ yācatīti ‘‘saṅghaṃ, bhante, upasampadaṃ yācāmī’’tiādinā (mahāva. 71, 126) yācitabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Evaṃ tena saṅghe ayācitepi ‘‘itthannāmo saṅghaṃ upasampadaṃ yācatī’’ti vutte eva kammaṃ avipannaṃ hoti, nāññathā. Upajjhāyenāti upajjhāyena karaṇabhūtena itthannāmaṃ upajjhāyaṃ katvā kammabhūtaṃ upasampadaṃ dātuṃ nipphādetuṃ kattubhūtaṃ saṅghaṃ yācatīti attho. Yācadhātuno pana dvikammakattā ‘‘saṅghaṃ, upasampada’’nti dve kammapadāni vuttāni.
यदि सङ्घस्स पत्तकल्लन्ति एत्थ पत्तो कालो इमस्साति पत्तकालं, अपलोकनादिचतुब्बिधसङ्घकम्मं, तदेव सकत्थे य-पच्चयेन ‘‘पत्तकल्ल’’न्ति वुच्चति। इध पन ञत्तिचतुत्थउपसम्पदाकम्मं अधिप्पेतं, तं कातुं सङ्घस्स पत्तकल्लं जातं। यदीति अनुमतिगहणवसेन कम्मस्स पत्तकल्लतं ञापेति। यो हि कोचि तत्थ अपत्तकल्लतं मञ्ञिस्सति, सो वक्खति। इममेव हि अत्थं सन्धाय अनुस्सावनासु ‘‘यस्सायस्मतो खमति…पे॰… सो भासेय्या’’ति (महाव॰ १२७) वुत्तं। तं पनेतं पत्तकल्लं वत्थुसम्पदा, अन्तरायिकेहि धम्मेहि चस्स परिसुद्धता, सीमासम्पदा, परिससम्पदा, पुब्बकिच्चनिट्ठापनन्ति इमेहि पञ्चहि अङ्गेहि सङ्गहितं।
Yadi saṅghassa pattakallanti ettha patto kālo imassāti pattakālaṃ, apalokanādicatubbidhasaṅghakammaṃ, tadeva sakatthe ya-paccayena ‘‘pattakalla’’nti vuccati. Idha pana ñatticatutthaupasampadākammaṃ adhippetaṃ, taṃ kātuṃ saṅghassa pattakallaṃ jātaṃ. Yadīti anumatigahaṇavasena kammassa pattakallataṃ ñāpeti. Yo hi koci tattha apattakallataṃ maññissati, so vakkhati. Imameva hi atthaṃ sandhāya anussāvanāsu ‘‘yassāyasmato khamati…pe… so bhāseyyā’’ti (mahāva. 127) vuttaṃ. Taṃ panetaṃ pattakallaṃ vatthusampadā, antarāyikehi dhammehi cassa parisuddhatā, sīmāsampadā, parisasampadā, pubbakiccaniṭṭhāpananti imehi pañcahi aṅgehi saṅgahitaṃ.
तत्थ वत्थुसम्पदा नाम यथावुत्तेहि एकादसहि अभब्बपुग्गलेहि चेव अन्तिमवत्थुअज्झापन्नेहि च अञ्ञो परिपुण्णवीसतिवस्सो अनुपसम्पन्नभूतो मनुस्सपुरिसो, एतस्मिं पुग्गले सति एव इदं सङ्घस्स उपसम्पदाकम्मं पत्तकल्लं नाम होति, नासति। कतञ्च कुप्पमेव होति।
Tattha vatthusampadā nāma yathāvuttehi ekādasahi abhabbapuggalehi ceva antimavatthuajjhāpannehi ca añño paripuṇṇavīsativasso anupasampannabhūto manussapuriso, etasmiṃ puggale sati eva idaṃ saṅghassa upasampadākammaṃ pattakallaṃ nāma hoti, nāsati. Katañca kuppameva hoti.
अन्तरायिकेहि धम्मेहि चस्स परिसुद्धता नाम यथावुत्तस्सेव उपसम्पदावत्थुभूतस्स पुग्गलस्स ये इमे भगवता पटिक्खित्ता पञ्चाबाधफुट्ठतादयो मातापितूहि अननुञ्ञाततापरियोसाना चेव हत्थच्छिन्नतादयो च दोसधम्मा कारकसङ्घस्स आपत्तादिअन्तरायहेतुताय ‘‘अन्तरायिका’’ति वुच्चन्ति तेहि अन्तरायिकेहि दोसधम्मेहि परिमुत्तत्ता, इमिस्सा च सति एव इदं कम्मं पत्तकल्लं नाम होति, नासति। कतं पन कम्मं सुकतमेव होति ठपेत्वा ऊनवीसतिवस्सपुग्गलं।
Antarāyikehi dhammehi cassa parisuddhatā nāma yathāvuttasseva upasampadāvatthubhūtassa puggalassa ye ime bhagavatā paṭikkhittā pañcābādhaphuṭṭhatādayo mātāpitūhi ananuññātatāpariyosānā ceva hatthacchinnatādayo ca dosadhammā kārakasaṅghassa āpattādiantarāyahetutāya ‘‘antarāyikā’’ti vuccanti tehi antarāyikehi dosadhammehi parimuttattā, imissā ca sati eva idaṃ kammaṃ pattakallaṃ nāma hoti, nāsati. Kataṃ pana kammaṃ sukatameva hoti ṭhapetvā ūnavīsativassapuggalaṃ.
सीमासम्पदा पन उपोसथक्खन्धके (महाव॰ १४७-१४८) वक्खमाननयेन सब्बदोसविरहिताय बद्धाबद्धवसेन दुविधाय सीमाय वसेनेव वेदितब्बा। तादिसाय हि सीमाय सति एव इदं कम्मं पत्तकल्लं नाम होति, नासति। कतञ्च कम्मं विपज्जति।
Sīmāsampadā pana uposathakkhandhake (mahāva. 147-148) vakkhamānanayena sabbadosavirahitāya baddhābaddhavasena duvidhāya sīmāya vaseneva veditabbā. Tādisāya hi sīmāya sati eva idaṃ kammaṃ pattakallaṃ nāma hoti, nāsati. Katañca kammaṃ vipajjati.
परिससम्पदा पन ये इमे उपसम्पदाकम्मस्स सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन कम्मप्पत्ता दसहि वा पञ्चहि वा अनूना पाराजिकं अनापन्ना, अनुक्खित्ता च समानसंवासका भिक्खू, तेसं एकसीमायं हत्थपासं अविजहित्वा ठानं, छन्दारहानञ्च छन्दस्स आनयनं, सम्मुखीभूतानञ्च अप्पटिक्कोसनं, उपसम्पदापेक्खरहितानं उपोसथक्खन्धके पटिक्खित्तानं गहट्ठादिअनउपसम्पन्नानञ्चेव पाराजिकुक्खित्तकनानासंवासकभिक्खुनीनञ्च वज्जनीयपुग्गलानं सङ्घस्स हत्थपासे अभावो चाति इमेहि चतूहि अङ्गेहि सङ्गहिता। एवरूपाय च परिससम्पदाय सति एव इदं पत्तकल्लं नाम होति, नासति। तत्थ पुरिमानं तिण्णं अङ्गानं अञ्ञतरस्सपि अभावे कतं कम्मं विपज्जति, न पच्छिमस्स।
Parisasampadā pana ye ime upasampadākammassa sabbantimena paricchedena kammappattā dasahi vā pañcahi vā anūnā pārājikaṃ anāpannā, anukkhittā ca samānasaṃvāsakā bhikkhū, tesaṃ ekasīmāyaṃ hatthapāsaṃ avijahitvā ṭhānaṃ, chandārahānañca chandassa ānayanaṃ, sammukhībhūtānañca appaṭikkosanaṃ, upasampadāpekkharahitānaṃ uposathakkhandhake paṭikkhittānaṃ gahaṭṭhādianaupasampannānañceva pārājikukkhittakanānāsaṃvāsakabhikkhunīnañca vajjanīyapuggalānaṃ saṅghassa hatthapāse abhāvo cāti imehi catūhi aṅgehi saṅgahitā. Evarūpāya ca parisasampadāya sati eva idaṃ pattakallaṃ nāma hoti, nāsati. Tattha purimānaṃ tiṇṇaṃ aṅgānaṃ aññatarassapi abhāve kataṃ kammaṃ vipajjati, na pacchimassa.
पुब्बकिच्चनिट्ठापनं नाम यानिमानि ‘‘पठमं उपज्झं गाहापेतब्बो’’तिआदिना पाळियं वुत्तानि ‘‘उपज्झं गाहापनं, पत्तचीवराचिक्खनं, ततो तं हत्थपासतो बहि ठपेत्वा अनुसासकसम्मुतिकम्मकरणं, सम्मतेन च गन्त्वा अनुसासनं, तेन च पठमतरं आगन्त्वा सङ्घस्स ञापेत्वा उपसम्पदापेक्खं ‘आगच्छाही’ति हत्थपासे एव अब्भानं, तेन च भिक्खूनं पादे वन्दापेत्वा उपसम्पदायाचापनं, ततो अन्तरायिकधम्मपुच्छकसम्मुतिकरणं, सम्मतेन च पुच्छन’’न्ति इमानि अट्ठ पुब्बकिच्चानि, तेसं सब्बेसं याथावतो करणेन निट्ठापनं। एतस्मिञ्च पुब्बकम्मनिट्ठापने सति एव इदं सङ्घस्स उपसम्पदाकम्मं पत्तकल्लं नाम होति, नासति। एतेसु पन पुब्बकम्मेसु अकतेसुपि कतं कम्मं यथावुत्तवत्थुसम्पत्तिआदीसु विज्जमानेसु अकुप्पमेव होति। तदेवमेत्थ पत्तकल्लं इमेहि पञ्चहि अङ्गेहि सङ्गहितन्ति वेदितब्बं। इमिनाव नयेन हेट्ठा वुत्तेसु, वक्खमानेसु च सब्बेसु कम्मेसु पत्तकल्लता यथारहं योजेत्वा ञातब्बा।
Pubbakiccaniṭṭhāpanaṃ nāma yānimāni ‘‘paṭhamaṃ upajjhaṃ gāhāpetabbo’’tiādinā pāḷiyaṃ vuttāni ‘‘upajjhaṃ gāhāpanaṃ, pattacīvarācikkhanaṃ, tato taṃ hatthapāsato bahi ṭhapetvā anusāsakasammutikammakaraṇaṃ, sammatena ca gantvā anusāsanaṃ, tena ca paṭhamataraṃ āgantvā saṅghassa ñāpetvā upasampadāpekkhaṃ ‘āgacchāhī’ti hatthapāse eva abbhānaṃ, tena ca bhikkhūnaṃ pāde vandāpetvā upasampadāyācāpanaṃ, tato antarāyikadhammapucchakasammutikaraṇaṃ, sammatena ca pucchana’’nti imāni aṭṭha pubbakiccāni, tesaṃ sabbesaṃ yāthāvato karaṇena niṭṭhāpanaṃ. Etasmiñca pubbakammaniṭṭhāpane sati eva idaṃ saṅghassa upasampadākammaṃ pattakallaṃ nāma hoti, nāsati. Etesu pana pubbakammesu akatesupi kataṃ kammaṃ yathāvuttavatthusampattiādīsu vijjamānesu akuppameva hoti. Tadevamettha pattakallaṃ imehi pañcahi aṅgehi saṅgahitanti veditabbaṃ. Imināva nayena heṭṭhā vuttesu, vakkhamānesu ca sabbesu kammesu pattakallatā yathārahaṃ yojetvā ñātabbā.
इत्थन्नामं उपसम्पादेय्याति उपसम्पदानिप्फादनेन तंसमङ्गिं करेय्य करोतूति पत्थनायं, विधिम्हि वा इदं दट्ठब्बं। यथा हि ‘‘देवदत्तं सुखापेय्या’’ति वुत्ते सुखमस्स निप्फादेत्वा तं सुखसमङ्गिनं करेय्याति अत्थो होति, एवमिधापि उपसम्पदमस्स निप्फादेत्वा तं उपसम्पदासमङ्गिनं करेय्याति अत्थो। पयोजकब्यापारे चेतं यथा सुखयन्तं कञ्चि सुद्धकत्तारं कोचि हेतुकत्ता सुखहेतुनिप्फादनेन सुखापेय्याति वुच्चति, एवमिधापि उपसम्पज्जन्तं सुद्धकत्तारं पुग्गलं हेतुकत्तुभूतो सङ्घो उपसम्पदाहेतुनिप्फादनेन उपसम्पादेय्याति वुत्तो। एतेन च सुखं विय सुखदायकेन सङ्घेन पुग्गलस्स दिय्यमाना तथापवत्तपरमत्थधम्मे उपादाय अरियजनपञ्ञत्ता उपसम्पदा नाम सम्मुतिसच्चता अत्थीति समत्थितं होति। एत्थ च ‘‘इत्थन्नामो सङ्घं उपसम्पदं याचती’’ति वुत्तत्ता परिवासादीसु विय याचनानुगुणं ‘‘इत्थन्नामस्स उपसम्पदं ददेय्या’’ति अवत्वा ‘‘इत्थन्नामं उपसम्पादेय्या’’ति वुत्तत्ता इदं उपसम्पदाकम्मं दाने असङ्गहेत्वा कम्मलक्खणे एव सङ्गहितन्ति दट्ठब्बं। इमिना नयेन ‘‘इत्थन्नामं उपसम्पादेति, उपसम्पन्नो सङ्घेना’’ति एत्थापि अत्थो वेदितब्बो। केवलञ्हि तत्थ वत्तमानकालअतीतकालवसेन, इध पन अनामट्ठकालवसेनाति एत्तकमेव विसेसो।
Itthannāmaṃupasampādeyyāti upasampadānipphādanena taṃsamaṅgiṃ kareyya karotūti patthanāyaṃ, vidhimhi vā idaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā hi ‘‘devadattaṃ sukhāpeyyā’’ti vutte sukhamassa nipphādetvā taṃ sukhasamaṅginaṃ kareyyāti attho hoti, evamidhāpi upasampadamassa nipphādetvā taṃ upasampadāsamaṅginaṃ kareyyāti attho. Payojakabyāpāre cetaṃ yathā sukhayantaṃ kañci suddhakattāraṃ koci hetukattā sukhahetunipphādanena sukhāpeyyāti vuccati, evamidhāpi upasampajjantaṃ suddhakattāraṃ puggalaṃ hetukattubhūto saṅgho upasampadāhetunipphādanena upasampādeyyāti vutto. Etena ca sukhaṃ viya sukhadāyakena saṅghena puggalassa diyyamānā tathāpavattaparamatthadhamme upādāya ariyajanapaññattā upasampadā nāma sammutisaccatā atthīti samatthitaṃ hoti. Ettha ca ‘‘itthannāmo saṅghaṃ upasampadaṃ yācatī’’ti vuttattā parivāsādīsu viya yācanānuguṇaṃ ‘‘itthannāmassa upasampadaṃ dadeyyā’’ti avatvā ‘‘itthannāmaṃ upasampādeyyā’’ti vuttattā idaṃ upasampadākammaṃ dāne asaṅgahetvā kammalakkhaṇe eva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Iminā nayena ‘‘itthannāmaṃ upasampādeti, upasampanno saṅghenā’’ti etthāpi attho veditabbo. Kevalañhi tattha vattamānakālaatītakālavasena, idha pana anāmaṭṭhakālavasenāti ettakameva viseso.
एसा ञत्तीति ‘‘सङ्घो ञापेतब्बो’’ति वुत्तञापना एसा। इदञ्च अनुस्सावनानम्पि सब्भावसूचनत्थं वुच्चति। अवस्सञ्चेतं वत्तब्बमेव, ञत्तिकम्मे एव तं न वत्तब्बं। तत्थ पन य्य-कारे वुत्तमत्ते एव ञत्तिकम्मं निट्ठितं होतीति दट्ठब्बं। खमतीति रुच्चति। उपसम्पदाति सङ्घेन दिय्यमाना निप्फादियमाना उपसम्पदा यस्स खमति। सो तुण्हस्साति योजना। तुण्हीति च अकथनत्थे निपातो, अकथनको अस्स भवेय्याति अत्थो। खमति सङ्घस्स इत्थन्नामस्स उपसम्पदाति पकतेन सम्बन्धो। तत्थ कारणमाह ‘‘तस्मा तुण्ही’’ति। तत्थ ‘‘आसी’’ति सेसो। यस्मा ‘‘यस्स नक्खमति, सो भासेय्या’’ति तिक्खत्तुं वुच्चमानोपि सङ्घो तुण्ही निरवो अहोसि, तस्मा खमति सङ्घस्साति अत्थो। एवन्ति इमिना पकारेन। तुण्हीभावेनेवेतं सङ्घस्स रुच्चनभावं धारयामि बुज्झामि पजानामीति अत्थो। इति-सद्दो परिसमापनत्थे कतो, सो च कम्मवाचाय अनङ्गं। तस्मा अनुस्सावकेन ‘‘धारयामी’’ति एत्थ मि-कारपरियोसानमेव वत्वा निट्ठापेतब्बं, इति-सद्दो न पयुज्जितब्बोति दट्ठब्बं। इमिना नयेन सब्बत्थ कम्मवाचानमत्थो वेदितब्बो।
Esā ñattīti ‘‘saṅgho ñāpetabbo’’ti vuttañāpanā esā. Idañca anussāvanānampi sabbhāvasūcanatthaṃ vuccati. Avassañcetaṃ vattabbameva, ñattikamme eva taṃ na vattabbaṃ. Tattha pana yya-kāre vuttamatte eva ñattikammaṃ niṭṭhitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ. Khamatīti ruccati. Upasampadāti saṅghena diyyamānā nipphādiyamānā upasampadā yassa khamati. So tuṇhassāti yojanā. Tuṇhīti ca akathanatthe nipāto, akathanako assa bhaveyyāti attho. Khamati saṅghassa itthannāmassa upasampadāti pakatena sambandho. Tattha kāraṇamāha ‘‘tasmā tuṇhī’’ti. Tattha ‘‘āsī’’ti seso. Yasmā ‘‘yassa nakkhamati, so bhāseyyā’’ti tikkhattuṃ vuccamānopi saṅgho tuṇhī niravo ahosi, tasmā khamati saṅghassāti attho. Evanti iminā pakārena. Tuṇhībhāvenevetaṃ saṅghassa ruccanabhāvaṃ dhārayāmi bujjhāmi pajānāmīti attho. Iti-saddo parisamāpanatthe kato, so ca kammavācāya anaṅgaṃ. Tasmā anussāvakena ‘‘dhārayāmī’’ti ettha mi-kārapariyosānameva vatvā niṭṭhāpetabbaṃ, iti-saddo na payujjitabboti daṭṭhabbaṃ. Iminā nayena sabbattha kammavācānamattho veditabbo.
उपसम्पदाविधिकथावण्णना निट्ठिता।
Upasampadāvidhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ६३. उपसम्पदाविधि • 63. Upasampadāvidhi
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / उपसम्पदाविधिकथा • Upasampadāvidhikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपसम्पदाविधिकथावण्णना • Upasampadāvidhikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ६३. उपसम्पदाविधिकथा • 63. Upasampadāvidhikathā
