| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อปทาน-อฎฺฐกถา • Apadāna-aṭṭhakathā |
๗. อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตเตฺถรอปทานวณฺณนา
7. Upasenavaṅgantaputtattheraapadānavaṇṇanā
ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตนฺติอาทิกํ อายสฺมโต อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตเตฺถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณโนฺต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฎฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สตฺถุ อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปเตฺถตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท นาลกคาเม รูปสารี พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ, อุปเสโนติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปทาย เอกวสฺสิโก ‘‘อริยคพฺภํ วเฑฺฒมี’’ติ เอกํ กุลปุตฺตํ อตฺตโน สนฺติเก อุปสมฺปาเทตฺวา เตน สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ คโตฯ สตฺถารา จสฺส ตสฺส อวสฺสิกสฺส ภิกฺขุโน สทฺธิวิหาริกภาวํ สุตฺวา ‘‘อติลหุํ โข ตฺวํ, โมฆปุริส, พาหุลฺลาย อาวโตฺต’’ติ (มหาว. ๗๕) ครหิโต ‘‘อิทานาหํ ยทิ ปริสํ นิสฺสาย สตฺถารา ครหิโต, ปริสํเยว ปน นิสฺสาย สตฺถุ ปสาทํ กริสฺสามี’’ติ วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหา ปน หุตฺวา สยมฺปิ สเพฺพ ธุตงฺคธเมฺม สมาทาย วตฺตติ, อเญฺญปิ ตทตฺถาย สมาทเปสิ, เตน นํ ภควา สมนฺตปาสาทิกานํ อคฺคฎฺฐาเน ฐเปสิฯ โส อปเรน สมเยน โกสมฺพิยํ กลเห อุปฺปเนฺน ภิกฺขุสเงฺฆ จ ทฺวิธาภูเต เอเกน ภิกฺขุนา ตํ กลหํ ปริวชฺชิตุกาเมน ‘‘เอตรหิ โข กลโห อุปฺปโนฺน, ภิกฺขุสโงฺฆ จ ทฺวิธาภูโต, กถํ นุ โข มยา ปฎิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ ปุโฎฺฐ วิเวกวาสโต ปฎฺฐาย ตสฺส ปฎิปตฺติํ กเถสิฯ เอวํ เถโร ตสฺส ภิกฺขุโน โอวาททานาปเทเสน อตฺตโน ตถา ปฎิปนฺนภาวํ ทีเปโนฺต อญฺญํ พฺยากาสิฯ
Padumuttaraṃ bhagavantantiādikaṃ āyasmato upasenavaṅgantaputtattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakagāme rūpasārī brāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti, upasenotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampadāya ekavassiko ‘‘ariyagabbhaṃ vaḍḍhemī’’ti ekaṃ kulaputtaṃ attano santike upasampādetvā tena saddhiṃ satthu santikaṃ gato. Satthārā cassa tassa avassikassa bhikkhuno saddhivihārikabhāvaṃ sutvā ‘‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’’ti (mahāva. 75) garahito ‘‘idānāhaṃ yadi parisaṃ nissāya satthārā garahito, parisaṃyeva pana nissāya satthu pasādaṃ karissāmī’’ti vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Arahā pana hutvā sayampi sabbe dhutaṅgadhamme samādāya vattati, aññepi tadatthāya samādapesi, tena naṃ bhagavā samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So aparena samayena kosambiyaṃ kalahe uppanne bhikkhusaṅghe ca dvidhābhūte ekena bhikkhunā taṃ kalahaṃ parivajjitukāmena ‘‘etarahi kho kalaho uppanno, bhikkhusaṅgho ca dvidhābhūto, kathaṃ nu kho mayā paṭipajjitabba’’nti puṭṭho vivekavāsato paṭṭhāya tassa paṭipattiṃ kathesi. Evaṃ thero tassa bhikkhuno ovādadānāpadesena attano tathā paṭipannabhāvaṃ dīpento aññaṃ byākāsi.
๘๖. โส เอวํ ปตฺตเอตทคฺคฎฺฐาโน อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสโนฺต ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตนฺติอาทิมาหฯ ปพฺภารมฺหิ นิสีทนฺตนฺติ ปุรโต ภารํ นมิตํ โอนมิตนฺติ ปพฺภารํ วิเวกกามํ วนมเชฺฌ สยํชาตปพฺพตปพฺภาเร นิสินฺนํ นรุตฺตมํ ภควนฺตํ อหํ อุปคจฺฉิํ สมีปํ คโตติ อโตฺถฯ
86. So evaṃ pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaraṃ bhagavantantiādimāha. Pabbhāramhi nisīdantanti purato bhāraṃ namitaṃ onamitanti pabbhāraṃ vivekakāmaṃ vanamajjhe sayaṃjātapabbatapabbhāre nisinnaṃ naruttamaṃ bhagavantaṃ ahaṃ upagacchiṃ samīpaṃ gatoti attho.
๘๗. กณิการปุปฺผ ทิสฺวาติ ตถา อุปคจฺฉโนฺต ตสฺมิํ ปเทเส สุปุปฺผิตํ กณิการํ ทิสฺวาฯ วเณฺฎ เฉตฺวานหํ ตทาติ ตสฺมิํ ตถาคตสฺส ทิฎฺฐกาเล ตํ ปุปฺผํ วเณฺฎ วณฺฎสฺมิํ เฉตฺวาน ฉินฺทิตฺวานฯ อลงฺกริตฺวา ฉตฺตมฺหีติ เตน ปุเปฺผน ฉตฺตํ ฉาเทตฺวาฯ พุทฺธสฺส อภิโรปยินฺติ ปพฺภาเร นิสินฺนสฺส พุทฺธสฺส มุทฺธนิ อกาสินฺติ อโตฺถฯ
87.Kaṇikārapuppha disvāti tathā upagacchanto tasmiṃ padese supupphitaṃ kaṇikāraṃ disvā. Vaṇṭe chetvānahaṃ tadāti tasmiṃ tathāgatassa diṭṭhakāle taṃ pupphaṃ vaṇṭe vaṇṭasmiṃ chetvāna chinditvāna. Alaṅkaritvā chattamhīti tena pupphena chattaṃ chādetvā. Buddhassa abhiropayinti pabbhāre nisinnassa buddhassa muddhani akāsinti attho.
๘๘. ปิณฺฑปาตญฺจ ปาทาสินฺติ ตสฺมิํเยว นิสินฺนสฺส ภควโต ปิณฺฑปาตํ ปกาเรน อทาสิํ โภเชสินฺติ อโตฺถฯ ปรมนฺนํ สุโภชนนฺติ สุนฺทรโภชนสงฺขาตํ ปรมนฺนํ อุตฺตมาหารํฯ พุเทฺธน นวเม ตตฺถาติ ตสฺมิํ วิเวกฎฺฐาเน พุเทฺธน สห นวเม อฎฺฐ สมเณ สมิตปาเป ขีณาสวภิกฺขู โภเชสินฺติ อโตฺถฯ
88.Piṇḍapātañcapādāsinti tasmiṃyeva nisinnassa bhagavato piṇḍapātaṃ pakārena adāsiṃ bhojesinti attho. Paramannaṃ subhojananti sundarabhojanasaṅkhātaṃ paramannaṃ uttamāhāraṃ. Buddhena navame tatthāti tasmiṃ vivekaṭṭhāne buddhena saha navame aṭṭha samaṇe samitapāpe khīṇāsavabhikkhū bhojesinti attho.
ยํ วทนฺติ สุเมโธติ ยํ โคตมสมฺมาสมฺพุทฺธํ ภูริปญฺญํ ปถวิสมานํ ปญฺญํ สุเมธํ สุนฺทรํ สพฺพญฺญุตาทิปญฺญวนฺตํฯ สุเมโธ อิติ สุนฺทรปโญฺญ อิติ วทนฺติ ปณฺฑิตา อิโต กปฺปโต สตสหเสฺส กเปฺป เอโส โคตโม สมฺมาสมฺพุโทฺธ ภวิสฺสตีติ สมฺพโนฺธฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวาติฯ
Yaṃ vadanti sumedhoti yaṃ gotamasammāsambuddhaṃ bhūripaññaṃ pathavisamānaṃ paññaṃ sumedhaṃ sundaraṃ sabbaññutādipaññavantaṃ. Sumedho iti sundarapañño iti vadanti paṇḍitā ito kappato satasahasse kappe eso gotamo sammāsambuddho bhavissatīti sambandho. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตเตฺถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
Upasenavaṅgantaputtattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / อปทานปาฬิ • Apadānapāḷi / ๗. อุปเสนวงฺคนฺตปุตฺตเตฺถรอปทานํ • 7. Upasenavaṅgantaputtattheraapadānaṃ
