| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
६. उपसीवमाणवपुच्छानिद्देसो
6. Upasīvamāṇavapucchāniddeso
३८.
38.
एको अहं सक्क महन्तमोघं, [इच्चायस्मा उपसीवो]
Ekoahaṃ sakka mahantamoghaṃ, [iccāyasmā upasīvo]
अनिस्सितो नो विसहामि तारितुं।
Anissito no visahāmi tārituṃ;
आरम्मणं 1 ब्रूहि समन्तचक्खु, यं निस्सितो ओघमिमं तरेय्यं॥
Ārammaṇaṃ2brūhi samantacakkhu, yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ.
एको अहं सक्क महन्तमोघन्ति। एकोति पुग्गलो वा मे दुतियो नत्थि, धम्मो वा मे दुतियो नत्थि, यं वा पुग्गलं निस्साय धम्मं वा निस्साय महन्तं कामोघं भवोघं दिट्ठोघं अविज्जोघं तरेय्यं उत्तरेय्यं पतरेय्यं समतिक्कमेय्यं वीतिवत्तेय्यन्ति। सक्काति सक्को। भगवा सक्यकुला पब्बजितोतिपि सक्को। अथ वा, अड्ढो महद्धनो धनवातिपि सक्को। तस्सिमानि धनानि, सेय्यथिदं – सद्धाधनं सीलधनं हिरिधनं ओत्तप्पधनं सुतधनं चागधनं पञ्ञाधनं सतिपट्ठानधनं…पे॰… निब्बानधनं। इमेहि अनेकेहि धनरतनेहि अड्ढो महद्धनो धनवातिपि सक्को। अथ वा, सक्को पहु विसवी अलमत्तो सूरो वीरो विक्कन्तो अभीरू अछम्भी अनुत्रासी अपलायी पहीनभयभेरवो विगतलोमहंसोतिपि सक्कोति – एको अहं सक्क महन्तमोघं।
Ekoahaṃ sakka mahantamoghanti. Ekoti puggalo vā me dutiyo natthi, dhammo vā me dutiyo natthi, yaṃ vā puggalaṃ nissāya dhammaṃ vā nissāya mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti. Sakkāti sakko. Bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko. Atha vā, aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Tassimāni dhanāni, seyyathidaṃ – saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ satipaṭṭhānadhanaṃ…pe… nibbānadhanaṃ. Imehi anekehi dhanaratanehi aḍḍho mahaddhano dhanavātipi sakko. Atha vā, sakko pahu visavī alamatto sūro vīro vikkanto abhīrū achambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakkoti – eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ.
इच्चायस्मा उपसीवोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰…। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। उपसीवोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा उपसीवो।
Iccāyasmā upasīvoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā upasīvo.
अनिस्सितो नो विसहामि तारितुन्ति। अनिस्सितोति पुग्गलं वा अनिस्सितो धम्मं वा अनिस्सितो नो विसहामि न उस्सहामि न सक्कोमि न पटिबलो महन्तं कामोघं भवोघं दिट्ठोघं अविज्जोघं तरितुं उत्तरितुं पतरितुं समतिक्कमितुं वीतिवत्तितुन्ति – अनिस्सितो नो विसहामि तारितुं।
Anissitono visahāmi tāritunti. Anissitoti puggalaṃ vā anissito dhammaṃ vā anissito no visahāmi na ussahāmi na sakkomi na paṭibalo mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarituṃ uttarituṃ patarituṃ samatikkamituṃ vītivattitunti – anissito no visahāmi tārituṃ.
आरम्मणं ब्रूहि समन्तचक्खूति आरम्मणं आलम्बणं निस्सयं उपनिस्सयं ब्रूहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहि। समन्तचक्खूति समन्तचक्खु वुच्चति सब्बञ्ञुतञाणं। भगवा तेन सब्बञ्ञुतञाणेन उपेतो समुपेतो उपागतो समुपागतो उपपन्नो समुपपन्नो समन्नागतो।
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhūti ārammaṇaṃ ālambaṇaṃ nissayaṃ upanissayaṃ brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ. Bhagavā tena sabbaññutañāṇena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.
न तस्स अदिट्ठमिधत्थि किञ्चि, अथो अविञ्ञातमजानितब्बं।
Na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci, atho aviññātamajānitabbaṃ;
सब्बं अभिञ्ञासि यदत्थि नेय्यं, तथागतो तेन समन्तचक्खूति॥
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ, tathāgato tena samantacakkhūti.
आरम्मणं ब्रूहि समन्तचक्खु।
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu.
यं निस्सितो ओघमिमं तरेय्यन्ति। यं निस्सितोति यं पुग्गलं वा निस्सितो धम्मं वा निस्सितो महन्तं कामोघं भवोघं दिट्ठोघं अविज्जोघं तरेय्यं उत्तरेय्यं पतरेय्यं समतिक्कमेय्यं वीतिवत्तेय्यन्ति – यं निस्सितो ओघमिमं तरेय्यं । तेनाह सो ब्राह्मणो –
Yaṃnissito oghamimaṃ tareyyanti. Yaṃ nissitoti yaṃ puggalaṃ vā nissito dhammaṃ vā nissito mahantaṃ kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyyaṃ uttareyyaṃ patareyyaṃ samatikkameyyaṃ vītivatteyyanti – yaṃ nissito oghamimaṃ tareyyaṃ . Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘एको अहं सक्क महन्तमोघं, [इच्चायस्मा उपसीवो]
‘‘Eko ahaṃ sakka mahantamoghaṃ, [iccāyasmā upasīvo]
अनिस्सितो नो विसहामि तारितुं।
Anissito no visahāmi tārituṃ;
आरम्मणं ब्रूहि समन्तचक्खु, यं निस्सितो ओघमिमं तरेय्य’’न्ति॥
Ārammaṇaṃ brūhi samantacakkhu, yaṃ nissito oghamimaṃ tareyya’’nti.
३९.
39.
आकिञ्चञ्ञं पेक्खमानो सतिमा, [उपसीवाति भगवा]
Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā, [upasīvāti bhagavā]
नत्थीति निस्साय तरस्सु ओघं।
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ;
कामे पहाय विरतो कथाहि, तण्हक्खयं नत्तमहाभिपस्स 3 ॥
Kāme pahāya virato kathāhi, taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa4.
आकिञ्चञ्ञं पेक्खमानो सतिमाति सो ब्राह्मणो पकतिया आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं लाभीयेव निस्सयं न जानाति – ‘‘अयं मे निस्सयो’’ति। तस्स भगवा निस्सयञ्च आचिक्खति उत्तरिञ्च निय्यानपथं। आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं सतो समापज्जित्वा ततो वुट्ठहित्वा तत्थ जाते चित्तचेतसिके धम्मे अनिच्चतो पेक्खमानो, दुक्खतो…पे॰… रोगतो… गण्डतो… सल्लतो… अघतो… आबाधतो… परतो… पलोकतो… ईतितो… उपद्दवतो… भयतो… उपसग्गतो… चलतो… पभङ्गुतो… अद्धुवतो… अताणतो… अलेणतो… असरणतो… असरणीभूततो… रित्ततो… तुच्छतो… सुञ्ञतो… अनत्ततो… आदीनवतो… विपरिणामधम्मतो… असारकतो… अघमूलतो… भवतो… विभवतो… सासवतो… सङ्खततो… मारामिसतो… जातिधम्मतो… जराधम्मतो… ब्याधिधम्मतो… मरणधम्मतो… सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासधम्मतो … समुदयधम्मतो… अत्थङ्गमतो… अस्सादतो… आदीनवतो… निस्सरणतो पेक्खमानो दक्खमानो ओलोकयमानो निज्झायमानो उपपरिक्खमानो।
Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimāti so brāhmaṇo pakatiyā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ lābhīyeva nissayaṃ na jānāti – ‘‘ayaṃ me nissayo’’ti. Tassa bhagavā nissayañca ācikkhati uttariñca niyyānapathaṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā tattha jāte cittacetasike dhamme aniccato pekkhamāno, dukkhato…pe… rogato… gaṇḍato… sallato… aghato… ābādhato… parato… palokato… ītito… upaddavato… bhayato… upasaggato… calato… pabhaṅguto… addhuvato… atāṇato… aleṇato… asaraṇato… asaraṇībhūtato… rittato… tucchato… suññato… anattato… ādīnavato… vipariṇāmadhammato… asārakato… aghamūlato… bhavato… vibhavato… sāsavato… saṅkhatato… mārāmisato… jātidhammato… jarādhammato… byādhidhammato… maraṇadhammato… sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato … samudayadhammato… atthaṅgamato… assādato… ādīnavato… nissaraṇato pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamāno.
सतिमाति या सति अनुस्सति पटिस्सति…पे॰… सम्मासति – अयं वुच्चति सति। इमाय सतिया उपेतो होति…पे॰… समन्नागतो, सो वुच्चति सतिमाति – आकिञ्चञ्ञं पेक्खमानो सतिमा।
Satimāti yā sati anussati paṭissati…pe… sammāsati – ayaṃ vuccati sati. Imāya satiyā upeto hoti…pe… samannāgato, so vuccati satimāti – ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā.
उपसीवाति भगवाति। उपसीवाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – उपसीवाति भगवा।
Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
नत्थीति निस्साय तरस्सु ओघन्ति नत्थि किञ्चीति आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्ति। किंकारणा नत्थि किञ्चीति आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्ति? विञ्ञाणञ्चायतनसमापत्तिं सतो समापज्जित्वा ततो वुट्ठहित्वा तञ्ञेव विञ्ञाणं अभावेति, विभावेति, अन्तरधापेति, नत्थि किञ्चीति पस्सति। तंकारणा नत्थि किञ्चीति आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं निस्साय उपनिस्साय आलम्बणं करित्वा कामोघं भवोघं दिट्ठोघं अविज्जोघं तरस्सु उत्तरस्सु पतरस्सु समतिक्कमस्सु वीतिवत्तस्सूति – नत्थीति निस्साय तरस्सु ओघं।
Natthīti nissāya tarassu oghanti natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti. Kiṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti? Viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāveti, vibhāveti, antaradhāpeti, natthi kiñcīti passati. Taṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissāya upanissāya ālambaṇaṃ karitvā kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tarassu uttarassu patarassu samatikkamassu vītivattassūti – natthīti nissāya tarassu oghaṃ.
कामे पहाय विरतो कथाहीति। कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च…पे॰… इमे वुच्चन्ति वत्थुकामा …पे॰… इमे वुच्चन्ति किलेसकामा। कामे पहायाति वत्थुकामे परिजानित्वा किलेसकामे पहाय पजहित्वा विनोदेत्वा ब्यन्तीकरित्वा अनभावं गमेत्वाति – कामे पहाय। विरतो कथाहीति कथंकथा वुच्चति विचिकिच्छा। दुक्खे कङ्खा…पे॰… छम्भितत्तं चित्तस्स मनोविलेखो कथंकथाय आरतो विरतो पटिविरतो निक्खन्तो निस्सटो विप्पमुत्तो विसञ्ञुत्तो विमरियादिकतेन चेतसा विहरतीति – एवम्पि विरतो कथाहि…पे॰… अथ वा, द्वत्तिंसाय तिरच्छानकथाय आरतो विरतो पटिविरतो निक्खन्तो निस्सटो विप्पमुत्तो विसञ्ञुत्तो विमरियादिकतेन चेतसा विहरतीति एवम्पि विरतो कथाहीति – कामे पहाय विरतो कथाहि।
Kāme pahāya virato kathāhīti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā …pe… ime vuccanti kilesakāmā. Kāme pahāyāti vatthukāme parijānitvā kilesakāme pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – kāme pahāya. Virato kathāhīti kathaṃkathā vuccati vicikicchā. Dukkhe kaṅkhā…pe… chambhitattaṃ cittassa manovilekho kathaṃkathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – evampi virato kathāhi…pe… atha vā, dvattiṃsāya tiracchānakathāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti evampi virato kathāhīti – kāme pahāya virato kathāhi.
तण्हक्खयं नत्तमहाभिपस्साति। तण्हाति रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हा। नत्तं वुच्चति रत्ति। अहोति दिवसो। रत्तिञ्च दिवा च तण्हक्खयं रागक्खयं दोसक्खयं मोहक्खयं गतिक्खयं उपपत्तिक्खयं पटिसन्धिक्खयं भवक्खयं संसारक्खयं वट्टक्खयं पस्स अभिपस्स दक्ख ओलोकय निज्झाय उपपरिक्खाति – तण्हक्खयं नत्तमहाभिपस्स। तेनाह भगवा –
Taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassāti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Nattaṃ vuccati ratti. Ahoti divaso. Rattiñca divā ca taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ passa abhipassa dakkha olokaya nijjhāya upaparikkhāti – taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassa. Tenāha bhagavā –
‘‘आकिञ्चञ्ञं पेक्खमानो सतिमा, [उपसीवाति भगवा]
‘‘Ākiñcaññaṃ pekkhamāno satimā, [upasīvāti bhagavā]
नत्थीति निस्साय तरस्सु ओघं।
Natthīti nissāya tarassu oghaṃ;
कामे पहाय विरतो कथाहि, तण्हक्खयं नत्तमहाभिपस्सा’’ति॥
Kāme pahāya virato kathāhi, taṇhakkhayaṃ nattamahābhipassā’’ti.
४०.
40.
सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो, [इच्चायस्मा उपसीवो]
Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [iccāyasmā upasīvo]
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञं।
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तो, तिट्ठे नु सो तत्थ अनानुयायी॥
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī.
सब्बेसु कामेसु यो वीतरागोति। सब्बेसूति सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं असेसं निस्सेसं परियादियनवचनमेतं सब्बेसूति। कामेसूति कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च…पे॰… इमे वुच्चन्ति वत्थुकामा…पे॰… इमे वुच्चन्ति किलेसकामा। सब्बेसु कामेसु यो वीतरागोति। सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो विगतरागो चत्तरागो वन्तरागो मुत्तरागो पहीनरागो पटिनिस्सट्ठरागो विक्खम्भनतोति – सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो।
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesūti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ sabbesūti. Kāmesūti kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesu kāmesu yo vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo vikkhambhanatoti – sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
इच्चायस्मा उपसीवोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰…। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। उपसीवोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा उपसीवो।
Iccāyasmā upasīvoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Upasīvoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā upasīvo.
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञन्ति। हेट्ठिमा छ समापत्तियो हित्वा चजित्वा परिच्चजित्वा अतिक्कमित्वा समतिक्कमित्वा वीतिवत्तित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं निस्सितो अल्लीनो उपगतो समुपगतो अज्झोसितो अधिमुत्तोति – आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञं।
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññanti. Heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito allīno upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti – ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ.
सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तोति सञ्ञाविमोक्खा वुच्चन्ति सत्त सञ्ञासमापत्तियो। तासं सञ्ञासमापत्तीनं आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिविमोक्खो 5 अग्गो च सेट्ठो च विसेट्ठो च पामोक्खो च उत्तमो च पवरो च, परमे अग्गे सेट्ठे विसेट्ठे पामोक्खे उत्तमे पवरे अधिमुत्तिविमोक्खेन अधिमुत्तो तत्राधिमुत्तो तदधिमुत्तो तच्चरितो तब्बहुलो तग्गरुको तन्निन्नो तप्पोणो तप्पब्भारो तदधिमुत्तो तदधिपतेय्योति – सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तो।
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti saññāvimokkhā vuccanti satta saññāsamāpattiyo. Tāsaṃ saññāsamāpattīnaṃ ākiñcaññāyatanasamāpattivimokkho 6 aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare adhimuttivimokkhena adhimutto tatrādhimutto tadadhimutto taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti – saññāvimokkhe paramedhimutto.
तिट्ठे नु सो तत्थ अनानुयायीति। तिट्ठे नूति संसयपुच्छा विमतिपुच्छा द्वेळ्हकपुच्छा अनेकंसपुच्छा , ‘‘एवं नु खो, ननु खो, किं नु खो, कथं नु खो’’ति – तिट्ठे नु। तत्थाति आकिञ्चञ्ञायतने। अनानुयायीति अनानुयायी अविच्चमानो 7 अविगच्छमानो अनन्तरधायमानो अपरिहायमानो…पे॰…। अथ वा, अरज्जमानो अदुस्समानो अमुय्हमानो अकिलिस्समानोति – तिट्ठे नु सो तत्थ अनानुयायी। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyīti. Tiṭṭhe nūti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā , ‘‘evaṃ nu kho, nanu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti – tiṭṭhe nu. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno 8 avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno…pe…. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो, [इच्चायस्मा उपसीवो]
‘‘Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [iccāyasmā upasīvo]
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञं।
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तो, तिट्ठे नु सो तत्थ अनानुयायी’’ति॥
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭhe nu so tattha anānuyāyī’’ti.
४१.
41.
सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो, [उपसीवाति भगवा]
Sabbesukāmesu yo vītarāgo, [upasīvāti bhagavā]
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञं।
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तो, तिट्ठेय्य सो तत्थ अनानुयायी॥
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī.
सब्बेसु कामेसु यो वीतरागोति। सब्बेसूति सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं असेसं निस्सेसं परियादियनवचनमेतं सब्बेसूति। कामेसूति कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च…पे॰… इमे वुच्चन्ति वत्थुकामा…पे॰… इमे वुच्चन्ति किलेसकामा। सब्बेसु कामेसु यो वीतरागोति सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो…पे॰… पटिनिस्सट्ठरागो विक्खम्भनतोति – सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो।
Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti. Sabbesūti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ sabbesūti. Kāmesūti kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Sabbesu kāmesu yo vītarāgoti sabbesu kāmesu yo vītarāgo…pe… paṭinissaṭṭharāgo vikkhambhanatoti – sabbesu kāmesu yo vītarāgo.
उपसीवाति भगवाति। उपसीवाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – उपसीवाति भगवा।
Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञन्ति। हेट्ठिमा छ समापत्तियो हित्वा चजित्वा परिच्चजित्वा अतिक्कमित्वा समतिक्कमित्वा वीतिवत्तित्वा आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिं निस्सितो अल्लीनो उपगतो समुपगतो अज्झोसितो अधिमुत्तोति – आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञं।
Ākiñcaññaṃnissito hitvā maññanti. Heṭṭhimā cha samāpattiyo hitvā cajitvā pariccajitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattitvā ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ nissito allīno upagato samupagato ajjhosito adhimuttoti – ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ.
सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तोति सञ्ञाविमोक्खा वुच्चन्ति सत्त सञ्ञासमापत्तियो। तासं सञ्ञासमापत्तीनं आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्तिविमोक्खो अग्गो च सेट्ठो च विसेट्ठो च पामोक्खो च उत्तमो च पवरो च, परमे अग्गे सेट्ठे विसेट्ठे पामोक्खे उत्तमे पवरे अधिमुत्तिविमोक्खेन अधिमुत्तो तत्राधिमुत्तो तदधिमुत्तो…पे॰… तदधिपतेय्योति – सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तो।
Saññāvimokkhe paramedhimuttoti saññāvimokkhā vuccanti satta saññāsamāpattiyo. Tāsaṃ saññāsamāpattīnaṃ ākiñcaññāyatanasamāpattivimokkho aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca, parame agge seṭṭhe viseṭṭhe pāmokkhe uttame pavare adhimuttivimokkhena adhimutto tatrādhimutto tadadhimutto…pe… tadadhipateyyoti – saññāvimokkhe paramedhimutto.
तिट्ठेय्य सो तत्थ अनानुयायीति। तिट्ठेय्याति तिट्ठेय्य सट्ठिकप्पसहस्सानि। तत्थाति आकिञ्चञ्ञायतने। अनानुयायीति अनानुयायी अविच्चमानो अविगच्छमानो अनन्तरधायमानो अपरिहायमानो। अथ वा, अरज्जमानो अदुस्समानो अमुय्हमानो अकिलिस्समानोति – तिट्ठेय्य सो तत्थ अनानुयायी। तेनाह भगवा –
Tiṭṭheyya so tattha anānuyāyīti. Tiṭṭheyyāti tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī. Tenāha bhagavā –
‘‘सब्बेसु कामेसु यो वीतरागो, [उपसीवाति भगवा]
‘‘Sabbesu kāmesu yo vītarāgo, [upasīvāti bhagavā]
आकिञ्चञ्ञं निस्सितो हित्वा मञ्ञं।
Ākiñcaññaṃ nissito hitvā maññaṃ;
सञ्ञाविमोक्खे परमेधिमुत्तो, तिट्ठेय्य सो तत्थ अनानुयायी’’ति॥
Saññāvimokkhe paramedhimutto, tiṭṭheyya so tattha anānuyāyī’’ti.
४२.
42.
तिट्ठे चे सो तत्थ अनानुयायी, पूगम्पि वस्सानि 9 समन्तचक्खु।
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī, pūgampi vassāni10samantacakkhu;
तत्थेव सो सीतिसिया विमुत्तो, चवेथ विञ्ञाणं तथाविधस्स॥
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavethaviññāṇaṃ tathāvidhassa.
तिट्ठे चे सो तत्थ अनानुयायीति सचे सो तिट्ठेय्य सट्ठिकप्पसहस्सानि। तत्थाति आकिञ्चञ्ञायतने। अनानुयायीति अनानुयायी अविच्चमानो अविगच्छमानो अनन्तरधायमानो अपरिहायमानो। अथ वा, अरज्जमानो अदुस्समानो अमुय्हमानो अकिलिस्समानोति – तिट्ठे चे सो तत्थ अनानुयायी।
Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyīti sace so tiṭṭheyya saṭṭhikappasahassāni. Tatthāti ākiñcaññāyatane. Anānuyāyīti anānuyāyī aviccamāno avigacchamāno anantaradhāyamāno aparihāyamāno. Atha vā, arajjamāno adussamāno amuyhamāno akilissamānoti – tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī.
पूगम्पि वस्सानि समन्तचक्खूति। पूगम्पि वस्सानीति पूगम्पि वस्सानि बहूनि वस्सानि 11 बहूनि वस्ससतानि बहूनि वस्ससहस्सानि बहूनि वस्ससतसहस्सानि बहूनि कप्पानि बहूनि कप्पसतानि बहूनि कप्पसहस्सानि बहूनि कप्पसतसहस्सानि। समन्तचक्खूति समन्तचक्खु वुच्चति सब्बञ्ञुतञाणं…पे॰… तथागतो तेन समन्तचक्खूति – पूगम्पि वस्सानि समन्तचक्खु।
Pūgampivassāni samantacakkhūti. Pūgampi vassānīti pūgampi vassāni bahūni vassāni 12 bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni bahūni kappāni bahūni kappasatāni bahūni kappasahassāni bahūni kappasatasahassāni. Samantacakkhūti samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ…pe… tathāgato tena samantacakkhūti – pūgampi vassāni samantacakkhu.
तत्थेव सो सीतिसिया विमुत्तो, चवेथ विञ्ञाणं तथाविधस्साति तत्थेव सो सीतिभावमनुप्पत्तो निच्चो धुवो सस्सतो अविपरिणामधम्मो सस्सतिसमं तथेव तिट्ठेय्य। अथ वा, तस्स विञ्ञाणं चवेय्य उच्छिज्जेय्य नस्सेय्य विनस्सेय्य न भवेय्याति पुनब्भवपटिसन्धिविञ्ञाणं निब्बत्तेय्य कामधातुया वा रूपधातुया वा अरूपधातुया वाति आकिञ्चञ्ञायतनं समापन्नस्स सस्सतञ्च उच्छेदञ्च पुच्छति। उदाहु तत्थेव अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायेय्य । अथ वा, तस्स विञ्ञाणं चवेय्य पुन पटिसन्धिविञ्ञाणं निब्बत्तेय्य कामधातुया वा रूपधातुया वा अरूपधातुया वाति, आकिञ्चञ्ञायतनं उपपन्नस्स परिनिब्बानञ्च पटिसन्धिञ्च पुच्छति। तथाविधस्साति तथाविधस्स तादिसस्स तस्सण्ठितस्स तप्पकारस्स तप्पटिभागस्स आकिञ्चञ्ञायतनं उपपन्नस्साति – तत्थेव सो सीतिसिया विमुत्तो, चवेथ विञ्ञाणं तथाविधस्स। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassāti tattheva so sītibhāvamanuppatto nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva tiṭṭheyya. Atha vā, tassa viññāṇaṃ caveyya ucchijjeyya nasseyya vinasseyya na bhaveyyāti punabbhavapaṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vāti ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa sassatañca ucchedañca pucchati. Udāhu tattheva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyeyya . Atha vā, tassa viññāṇaṃ caveyya puna paṭisandhiviññāṇaṃ nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vāti, ākiñcaññāyatanaṃ upapannassa parinibbānañca paṭisandhiñca pucchati. Tathāvidhassāti tathāvidhassa tādisassa tassaṇṭhitassa tappakārassa tappaṭibhāgassa ākiñcaññāyatanaṃ upapannassāti – tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassa. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘तिट्ठे चे सो तत्थ अनानुयायी, पूगम्पि वस्सानि समन्तचक्खु।
‘‘Tiṭṭhe ce so tattha anānuyāyī, pūgampi vassāni samantacakkhu;
तत्थेव सो सीतिसिया विमुत्तो, चवेथ विञ्ञाणं तथाविधस्सा’’ति॥
Tattheva so sītisiyā vimutto, cavetha viññāṇaṃ tathāvidhassā’’ti.
४३.
43.
अच्चि यथा वातवेगेन खित्ता, [उपसीवाति भगवा]
Acci yathā vātavegena khittā, [upasīvāti bhagavā]
अत्थं पलेति न उपेति सङ्खं।
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
एवं मुनी नामकाया विमुत्तो, अत्थं पलेति न उपेति सङ्खं॥
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto, atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
अच्चि यथा वातवेगेन खित्ताति अच्चि वुच्चति जालसिखा। वाताति पुरत्थिमा वाता पच्छिमा वाता उत्तरा वाता दक्खिणा वाता सरजा वाता अरजा वाता सीता वाता उण्हा वाता परित्ता वाता अधिमत्ता वाता 13 वेरम्भवाता पक्खवाता सुपण्णवाता तालपण्णवाता विधूपनवाता। वातवेगेन खित्ताति वातवेगेन खित्ता 14 उक्खित्ता नुन्ना पणुन्ना खम्भिता विक्खम्भिताति – अच्चि यथा वातवेगेन खित्ता। उपसीवाति भगवाति। उपसीवाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – उपसीवाति भगवा।
Acci yathā vātavegena khittāti acci vuccati jālasikhā. Vātāti puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā 15 verambhavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālapaṇṇavātā vidhūpanavātā. Vātavegena khittāti vātavegena khittā 16 ukkhittā nunnā paṇunnā khambhitā vikkhambhitāti – acci yathā vātavegena khittā. Upasīvāti bhagavāti. Upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
अत्थं पलेति न उपेति सङ्खन्ति। अत्थं पलेतीति अत्थं पलेति, अत्थं गमेति, अत्थं गच्छति निरुज्झति वूपसमति पटिप्पस्सम्भति। न उपेति सङ्खन्ति सङ्खं 17 न उपेति, उद्देसं न उपेति, गणनं न उपेति, पण्णत्तिं न उपेति, ‘‘पुरत्थिमं वा दिसं गता, पच्छिमं वा दिसं गता, उत्तरं वा दिसं गता, दक्खिणं वा दिसं गता उद्धं वा गता, अधो वा गता, तिरियं वा गता, विदिसं वा गता’’ति, सो हेतु नत्थि, पच्चयो नत्थि, कारणं नत्थि, येन सङ्खं गच्छेय्याति – अत्थं पलेति न उपेति सङ्खं।
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti. Atthaṃ paletīti atthaṃ paleti, atthaṃ gameti, atthaṃ gacchati nirujjhati vūpasamati paṭippassambhati. Na upeti saṅkhanti saṅkhaṃ 18 na upeti, uddesaṃ na upeti, gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti, ‘‘puratthimaṃ vā disaṃ gatā, pacchimaṃ vā disaṃ gatā, uttaraṃ vā disaṃ gatā, dakkhiṇaṃ vā disaṃ gatā uddhaṃ vā gatā, adho vā gatā, tiriyaṃ vā gatā, vidisaṃ vā gatā’’ti, so hetu natthi, paccayo natthi, kāraṇaṃ natthi, yena saṅkhaṃ gaccheyyāti – atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ.
एवं मुनी नामकाया विमुत्तोति। एवन्ति ओपम्मसम्पटिपादनं। मुनीति मोनं वुच्चति ञाणं …पे॰… सङ्गजालमतिच्च सो मुनि। नामकाया विमुत्तोति सो मुनि पकतिया पुब्बेव रूपकाया विमुत्तो। तदङ्गं समतिक्कमा 19 विक्खम्भनप्पहानेन पहीनो। तस्स मुनिनो भवन्तं आगम्म चत्तारो अरियमग्गा पटिलद्धा होन्ति। चतुन्नं अरियमग्गानं पटिलद्धत्ता नामकायो च रूपकायो च परिञ्ञाता होन्ति। नामकायस्स च रूपकायस्स च परिञ्ञातत्ता नामकाया च रूपकाया च मुत्तो विमुत्तो सुविमुत्तो अच्चन्तअनुपादाविमोक्खेनाति – एवं मुनी नामकाया विमुत्तो।
Evaṃ munī nāmakāyā vimuttoti. Evanti opammasampaṭipādanaṃ. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ …pe… saṅgajālamaticca so muni. Nāmakāyā vimuttoti so muni pakatiyā pubbeva rūpakāyā vimutto. Tadaṅgaṃ samatikkamā 20 vikkhambhanappahānena pahīno. Tassa munino bhavantaṃ āgamma cattāro ariyamaggā paṭiladdhā honti. Catunnaṃ ariyamaggānaṃ paṭiladdhattā nāmakāyo ca rūpakāyo ca pariññātā honti. Nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca pariññātattā nāmakāyā ca rūpakāyā ca mutto vimutto suvimutto accantaanupādāvimokkhenāti – evaṃ munī nāmakāyā vimutto.
अत्थं पलेति न उपेति सङ्खन्ति। अत्थं पलेतीति अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायति। न उपेति सङ्खन्ति अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बुतो सङ्खं न उपेति, उद्देसं न उपेति, गणनं न उपेति, पण्णत्तिं न उपेति – खत्तियोति वा ब्राह्मणोति वा वेस्सोति वा सुद्दोति वा गहट्ठोति वा पब्बजितोति वा देवोति वा मनुस्सोति वा रूपीति वा अरूपीति वा सञ्ञीति वा असञ्ञीति वा नेवसञ्ञीनासञ्ञीति वा। सो हेतु नत्थि पच्चयो नत्थि कारणं नत्थि येन सङ्खं गच्छेय्याति – अत्थं पलेति न उपेति सङ्खं। तेनाह भगवा –
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhanti. Atthaṃ paletīti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati. Na upeti saṅkhanti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto saṅkhaṃ na upeti, uddesaṃ na upeti, gaṇanaṃ na upeti, paṇṇattiṃ na upeti – khattiyoti vā brāhmaṇoti vā vessoti vā suddoti vā gahaṭṭhoti vā pabbajitoti vā devoti vā manussoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena saṅkhaṃ gaccheyyāti – atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘अच्चि यथा वातवेगेन खित्ता, [उपसीवाति भगवा]
‘‘Acci yathā vātavegena khittā, [upasīvāti bhagavā]
अत्थं पलेति न उपेति सङ्खं।
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
एवं मुनी नामकाया विमुत्तो, अत्थं पलेति न उपेति सङ्ख’’न्ति॥
Evaṃ munī nāmakāyā vimutto, atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti.
४४.
44.
अत्थङ्गतो सो उद वा सो नत्थि, उदाहु वे सस्सतिया अरोगो।
Atthaṅgato so uda vā so natthi, udāhu ve sassatiyā arogo;
तं मे मुनी साधु वियाकरोहि, तथा हि ते विदितो एस धम्मो॥
Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo.
अत्थङ्गतो सो उद वा सो नत्थीति सो अत्थङ्गतो उदाहु नत्थि सो निरुद्धो उच्छिन्नो विनट्ठोति – अत्थङ्गतो सो उद वा सो नत्थि।
Atthaṅgato so uda vā so natthīti so atthaṅgato udāhu natthi so niruddho ucchinno vinaṭṭhoti – atthaṅgato so uda vā so natthi.
उदाहु वे सस्सतिया अरोगोति उदाहु निच्चो धुवो सस्सतो अविपरिणामधम्मो सस्सतिसमं तथेव तिट्ठेय्याति – उदाहु वे सस्सतिया अरोगो।
Udāhu ve sassatiyā arogoti udāhu nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva tiṭṭheyyāti – udāhu ve sassatiyā arogo.
तं मे मुनी साधु वियाकरोहीति। तन्ति यं पुच्छामि यं याचामि यं अज्झेसामि यं पसादेमि। मुनीति मोनं वुच्चति ञाणं…पे॰… सङ्गजालमतिच्च सो मुनि। साधु वियाकरोहीति साधु आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – तं मे मुनी साधु वियाकरोहि।
Taṃ me munī sādhu viyākarohīti. Tanti yaṃ pucchāmi yaṃ yācāmi yaṃ ajjhesāmi yaṃ pasādemi. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni. Sādhu viyākarohīti sādhu ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – taṃ me munī sādhu viyākarohi.
तथा हि ते विदितो एस धम्मोति तथा हि ते विदितो तुलितो तीरितो विभूतो विभावितो एस धम्मोति – तथा हि ते विदितो एस धम्मो। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Tathā hi te vidito esa dhammoti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammoti – tathā hi te vidito esa dhammo. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘अत्थङ्गतो सो उद वा सो नत्थि, उदाहु वे सस्सतिया अरोगो।
‘‘Atthaṅgato so uda vā so natthi, udāhu ve sassatiyā arogo;
तं मे मुनी साधु वियाकरोहि, तथा हि ते विदितो एस धम्मो’’ति॥
Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo’’ti.
४५.
45.
अत्थङ्गतस्स न पमाणमत्थि, [उपसीवाति भगवा]
Atthaṅgatassana pamāṇamatthi, [upasīvāti bhagavā]
येन नं वज्जुं तं तस्स नत्थि।
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi;
सब्बेसु धम्मेसु समूहतेसु, समूहता वादपथापि सब्बे॥
Sabbesu dhammesu samūhatesu, samūhatā vādapathāpi sabbe.
अत्थङ्गतस्स न पमाणमत्थीति अत्थङ्गतस्स अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बुतस्स रूपपमाणं नत्थि, वेदनापमाणं नत्थि, सञ्ञापमाणं नत्थि, सङ्खारपमाणं नत्थि, विञ्ञाणपमाणं नत्थि, न अत्थि न संविज्जति नुपलब्भति पहीनं समुच्छिन्नं वूपसन्तं पटिप्पस्सद्धं अभब्बुप्पत्तिकं ञाणग्गिना दड्ढन्ति – अत्थङ्गतस्स न पमाणमत्थि। उपसीवाति भगवाति उपसीवाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – उपसीवाति भगवा।
Atthaṅgatassa na pamāṇamatthīti atthaṅgatassa anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutassa rūpapamāṇaṃ natthi, vedanāpamāṇaṃ natthi, saññāpamāṇaṃ natthi, saṅkhārapamāṇaṃ natthi, viññāṇapamāṇaṃ natthi, na atthi na saṃvijjati nupalabbhati pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭippassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhanti – atthaṅgatassa na pamāṇamatthi. Upasīvāti bhagavāti upasīvāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – upasīvāti bhagavā.
येन नं वज्जुं तं तस्स नत्थीति येन तं रागेन 21 वदेय्युं, येन दोसेन वदेय्युं, येन मोहेन वदेय्युं, येन मानेन वदेय्युं, याय दिट्ठिया वदेय्युं, येन उद्धच्चेन वदेय्युं, याय विचिकिच्छाय वदेय्युं, येहि अनुसयेहि वदेय्युं – रत्तोति वा दुट्ठोति वा मूळ्होति वा विनिबद्धोति वा परामट्ठोति वा विक्खेपगतोति वा अनिट्ठङ्गतोति 22 वा थामगतोति वा, ते अभिसङ्खारा पहीना। अभिसङ्खारानं पहीनत्ता गतिया येन तं वदेय्युं – नेरयिकोति वा तिरच्छानयोनिकोति वा पेत्तिविसयिकोति वा मनुस्सोति वा देवोति वा रूपीति वा अरूपीति वा सञ्ञीति वा असञ्ञीति वा नेवसञ्ञीनासञ्ञीति वा, सो हेतु नत्थि पच्चयो नत्थि कारणं नत्थि येन वदेय्युं कथेय्युं भणेय्युं दीपेय्युं वोहरेय्युन्ति – येन नं वज्जुं तं तस्स नत्थि।
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthīti yena taṃ rāgena 23 vadeyyuṃ, yena dosena vadeyyuṃ, yena mohena vadeyyuṃ, yena mānena vadeyyuṃ, yāya diṭṭhiyā vadeyyuṃ, yena uddhaccena vadeyyuṃ, yāya vicikicchāya vadeyyuṃ, yehi anusayehi vadeyyuṃ – rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti 24 vā thāmagatoti vā, te abhisaṅkhārā pahīnā. Abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyā yena taṃ vadeyyuṃ – nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā, so hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena vadeyyuṃ katheyyuṃ bhaṇeyyuṃ dīpeyyuṃ vohareyyunti – yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi.
सब्बेसु धम्मेसु समूहतेसूति सब्बेसु धम्मेसु सब्बेसु खन्धेसु सब्बेसु आयतनेसु सब्बासु धातूसु सब्बासु गतीसु सब्बासु उपपत्तीसु सब्बासु पटिसन्धीसु सब्बेसु भवेसु सब्बेसु संसारेसु सब्बेसु वट्टेसु ऊहतेसु समूहतेसु उद्धतेसु समुद्धतेसु उप्पाटितेसु समुप्पाटितेसु पहीनेसु समुच्छिन्नेसु वूपसन्तेसु पटिप्पस्सद्धेसु अभब्बुप्पत्तिकेसु ञाणग्गिना दड्ढेसूति – सब्बेसु धम्मेसु समूहतेसु।
Sabbesudhammesu samūhatesūti sabbesu dhammesu sabbesu khandhesu sabbesu āyatanesu sabbāsu dhātūsu sabbāsu gatīsu sabbāsu upapattīsu sabbāsu paṭisandhīsu sabbesu bhavesu sabbesu saṃsāresu sabbesu vaṭṭesu ūhatesu samūhatesu uddhatesu samuddhatesu uppāṭitesu samuppāṭitesu pahīnesu samucchinnesu vūpasantesu paṭippassaddhesu abhabbuppattikesu ñāṇagginā daḍḍhesūti – sabbesu dhammesu samūhatesu.
समूहता वादपथापि सब्बेति वादपथा वुच्चन्ति किलेसा च खन्धा च अभिसङ्खारा च। तस्स वादा च वादपथा च अधिवचनानि च अधिवचनपथा च निरुत्ति च निरुत्तिपथा च पञ्ञत्ति च पञ्ञत्तिपथा च ऊहता समूहता उद्धता समुद्धता उप्पाटिता समुप्पाटिता पहीना समुच्छिन्ना वूपसन्ता पटिप्पस्सद्धा अभब्बुप्पत्तिका ञाणग्गिना दड्ढाति – समूहता वादपथापि सब्बे। तेनाह भगवा –
Samūhatāvādapathāpi sabbeti vādapathā vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Tassa vādā ca vādapathā ca adhivacanāni ca adhivacanapathā ca nirutti ca niruttipathā ca paññatti ca paññattipathā ca ūhatā samūhatā uddhatā samuddhatā uppāṭitā samuppāṭitā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – samūhatā vādapathāpi sabbe. Tenāha bhagavā –
‘‘अत्थङ्गतस्स न पमाणमत्थि, [उपसीवाति भगवा]
‘‘Atthaṅgatassa na pamāṇamatthi, [upasīvāti bhagavā]
येन नं वज्जुं तं तस्स नत्थि।
Yena naṃ vajjuṃ taṃ tassa natthi;
सब्बेसु धम्मेसु समूहतेसु, समूहता वादपथापि सब्बे’’ति॥
Sabbesu dhammesu samūhatesu, samūhatā vādapathāpi sabbe’’ti.
सह गाथापरियोसाना ये ते ब्राह्मणेन सद्धिं…पे॰… पञ्जलिको नमस्समानो निसिन्नो होति – सत्था मे, भन्ते भगवा, सावकोहमस्मीति।
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ…pe… pañjaliko namassamāno nisinno hoti – satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
उपसीवमाणवपुच्छानिद्देसो छट्ठो।
Upasīvamāṇavapucchāniddeso chaṭṭho.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ६. उपसीवमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 6. Upasīvamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
