| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
९. उपातिधावन्तिसुत्तवण्णना
9. Upātidhāvantisuttavaṇṇanā
५९. नवमे रत्तन्धकारतिमिसायन्ति रत्तियं अन्धकारे महातिमिसायं। रत्तीपि हि अन्धकारविरहिता होति, या पुण्णमाय रत्ति जुण्होभासिता। अन्धकारोपि ‘‘तिमिसा’’ति न वत्तब्बो होति अब्भमहिकादिउपक्किलेसविरहिते देवे। महन्धकारो हि ‘‘तिमिसा’’ति वुच्चति। अयं पन अमावसी रत्ति देवो च मेघपटलसञ्छन्नो। तेन वुत्तं – ‘‘रत्तन्धकारतिमिसायन्ति रत्तिया अन्धकारे महातिमिसाय’’न्ति। अब्भोकासेति अप्पटिच्छन्ने ओकासे विहारङ्गणे। तेलप्पदीपेसु झायमानेसूति तेलपज्जोतेसु जलमानेसु।
59. Navame rattandhakāratimisāyanti rattiyaṃ andhakāre mahātimisāyaṃ. Rattīpi hi andhakāravirahitā hoti, yā puṇṇamāya ratti juṇhobhāsitā. Andhakāropi ‘‘timisā’’ti na vattabbo hoti abbhamahikādiupakkilesavirahite deve. Mahandhakāro hi ‘‘timisā’’ti vuccati. Ayaṃ pana amāvasī ratti devo ca meghapaṭalasañchanno. Tena vuttaṃ – ‘‘rattandhakāratimisāyanti rattiyā andhakāre mahātimisāya’’nti. Abbhokāseti appaṭicchanne okāse vihāraṅgaṇe. Telappadīpesu jhāyamānesūti telapajjotesu jalamānesu.
ननु च भगवतो ब्यामप्पभा पकतिया ब्याममत्तप्पदेसं अभिब्यापेत्वा चन्दिमसूरियालोकं अभिभवित्वा घनबहलं बुद्धालोकं विस्सज्जेन्ती अन्धकारं विधमित्वा तिट्ठति, कायप्पभापि नीलपीतादिवसेन छब्बण्णघनबुद्धरस्मियो विस्सज्जेत्वा पकतियाव समन्ततो असीतिहत्थप्पदेसं ओभासेन्ती तिट्ठति, एवं बुद्धालोकेनेव एकोभासभूते भगवतो निसिन्नोकासे पदीपकरणे किच्चं नत्थीति? सच्चं नत्थि, तथापि पुञ्ञत्थिका उपासका भगवतो भिक्खुसङ्घस्स च पूजाकरणत्थं देवसिकं तेलप्पदीपं उपट्ठपेन्ति। तथा हि वुत्तं – सामञ्ञफलेपि ‘‘एते मण्डलमाले दीपा झायन्ती’’ति (दी॰ नि॰ १.१५९)। ‘‘रत्तन्धकारतिमिसाय’’न्ति इदम्पि तस्सा रत्तिया सभावकित्तनत्थं वुत्तं, न पन भगवतो निसिन्नोकासस्स अन्धकारभावतो। पूजाकरणत्थमेव हि तदापि उपासकेहि पदीपा कारिता।
Nanu ca bhagavato byāmappabhā pakatiyā byāmamattappadesaṃ abhibyāpetvā candimasūriyālokaṃ abhibhavitvā ghanabahalaṃ buddhālokaṃ vissajjentī andhakāraṃ vidhamitvā tiṭṭhati, kāyappabhāpi nīlapītādivasena chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo vissajjetvā pakatiyāva samantato asītihatthappadesaṃ obhāsentī tiṭṭhati, evaṃ buddhālokeneva ekobhāsabhūte bhagavato nisinnokāse padīpakaraṇe kiccaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, tathāpi puññatthikā upāsakā bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pūjākaraṇatthaṃ devasikaṃ telappadīpaṃ upaṭṭhapenti. Tathā hi vuttaṃ – sāmaññaphalepi ‘‘ete maṇḍalamāle dīpā jhāyantī’’ti (dī. ni. 1.159). ‘‘Rattandhakāratimisāya’’nti idampi tassā rattiyā sabhāvakittanatthaṃ vuttaṃ, na pana bhagavato nisinnokāsassa andhakārabhāvato. Pūjākaraṇatthameva hi tadāpi upāsakehi padīpā kāritā.
तस्मिञ्हि दिवसे सावत्थिवासिनो बहू उपासका पातोव सरीरपटिजग्गनं कत्वा विहारं गन्त्वा उपोसथङ्गानि समादियित्वा बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं निमन्तेत्वा नगरं पविसित्वा महादानानि पवत्तेत्वा भगवन्तं भिक्खुसङ्घञ्च अनुगन्त्वा निवत्तित्वा अत्तनो अत्तनो गेहानि गन्त्वा सयम्पि परिभुञ्जित्वा सुद्धवत्थनिवत्था सुद्धुत्तरासङ्गा गन्धमालादिहत्था विहारं गन्त्वा भगवन्तं पूजेत्वा केचि मनोभावनीये भिक्खू पयिरुपासन्ता केचि योनिसोमनसिकरोन्ता दिवसभागं वीतिनामेसुं। ते सायन्हसमये भगवतो सन्तिके धम्मं सुत्वा सत्थरि धम्मसभामण्डपतो पट्ठाय गन्धकुटिसमीपे अज्झोकासे पञ्ञत्तवरबुद्धासने निसिन्ने, भिक्खुसङ्घे च भगवन्तं उपसङ्कमित्वा पयिरुपासन्ते उपोसथविसोधनत्थञ्चेव योनिसोमनसिकारपरिब्रूहनत्थञ्च नगरं अगन्त्वा विहारेयेव वसितुकामा ओहीयिंसु। अथ ते भगवतो भिक्खुसङ्घस्स च पूजाकरणत्थं बहू तेलप्पदीपे आरोपेत्वा सत्थारं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा भिक्खुसङ्घस्स च अञ्जलिं कत्वा भिक्खूनं परियन्ते निसिन्ना कथं समुट्ठापेसुं, ‘‘भन्ते, इमे तित्थिया नानाविधानि दिट्ठिगतानि अभिनिविस्स वोहरन्ति, तथा वोहरन्ता च कदाचि सस्सतं, कदाचि असस्सतं, उच्छेदादीसु अञ्ञतरन्ति एकस्मिंयेव अट्ठत्वा नवनवानि दिट्ठिगतानि ‘इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’न्ति पग्गय्ह तिट्ठन्ति उम्मत्तकसदिसा, तेसं तथा अभिनिविट्ठानं का गति, को अभिसम्परायो’’ति। तेन च समयेन बहू पटङ्गपाणका पतन्ता पतन्ता तेसु तेलप्पदीपेसु निपतन्ति। तेन वुत्तं – ‘‘तेन खो पन समयेन सम्बहुला अधिपातका’’तिआदि।
Tasmiñhi divase sāvatthivāsino bahū upāsakā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā vihāraṃ gantvā uposathaṅgāni samādiyitvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā nagaraṃ pavisitvā mahādānāni pavattetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca anugantvā nivattitvā attano attano gehāni gantvā sayampi paribhuñjitvā suddhavatthanivatthā suddhuttarāsaṅgā gandhamālādihatthā vihāraṃ gantvā bhagavantaṃ pūjetvā keci manobhāvanīye bhikkhū payirupāsantā keci yonisomanasikarontā divasabhāgaṃ vītināmesuṃ. Te sāyanhasamaye bhagavato santike dhammaṃ sutvā satthari dhammasabhāmaṇḍapato paṭṭhāya gandhakuṭisamīpe ajjhokāse paññattavarabuddhāsane nisinne, bhikkhusaṅghe ca bhagavantaṃ upasaṅkamitvā payirupāsante uposathavisodhanatthañceva yonisomanasikāraparibrūhanatthañca nagaraṃ agantvā vihāreyeva vasitukāmā ohīyiṃsu. Atha te bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pūjākaraṇatthaṃ bahū telappadīpe āropetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā bhikkhusaṅghassa ca añjaliṃ katvā bhikkhūnaṃ pariyante nisinnā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ, ‘‘bhante, ime titthiyā nānāvidhāni diṭṭhigatāni abhinivissa voharanti, tathā voharantā ca kadāci sassataṃ, kadāci asassataṃ, ucchedādīsu aññataranti ekasmiṃyeva aṭṭhatvā navanavāni diṭṭhigatāni ‘idameva saccaṃ moghamañña’nti paggayha tiṭṭhanti ummattakasadisā, tesaṃ tathā abhiniviṭṭhānaṃ kā gati, ko abhisamparāyo’’ti. Tena ca samayena bahū paṭaṅgapāṇakā patantā patantā tesu telappadīpesu nipatanti. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena sambahulā adhipātakā’’tiādi.
तत्थ अधिपातकाति पटङ्गपाणका, ये ‘‘सलभा’’तिपि वुच्चन्ति। ते हि दीपसिखं अधिपतनतो ‘‘अधिपातका’’ति अधिप्पेता। आपातपरिपातन्ति आपातं परिपातं, आपतित्वा आपतित्वा परिपतित्वा परिपतित्वा, अभिमुखपातञ्चेव परिब्भमित्वा पातञ्च कत्वाति अत्थो। ‘‘आपाथे परिपात’’न्ति केचि पठन्ति, आपाथे पदीपस्स अत्तनो आपाथगमने सति परिपतित्वा परिपतित्वाति अत्थो। अनयन्ति अवड्ढिं दुक्खं। ब्यसनन्ति विनासं। पुरिमपदेन हि मरणमत्तं दुक्खं, पच्छिमपदेन मरणं तेसं दीपेति। तत्थ केचि पाणका सह पतनेन मरिंसु, केचि मरणमत्तं दुक्खं आपज्जिंसु।
Tattha adhipātakāti paṭaṅgapāṇakā, ye ‘‘salabhā’’tipi vuccanti. Te hi dīpasikhaṃ adhipatanato ‘‘adhipātakā’’ti adhippetā. Āpātaparipātanti āpātaṃ paripātaṃ, āpatitvā āpatitvā paripatitvā paripatitvā, abhimukhapātañceva paribbhamitvā pātañca katvāti attho. ‘‘Āpāthe paripāta’’nti keci paṭhanti, āpāthe padīpassa attano āpāthagamane sati paripatitvā paripatitvāti attho. Anayanti avaḍḍhiṃ dukkhaṃ. Byasananti vināsaṃ. Purimapadena hi maraṇamattaṃ dukkhaṃ, pacchimapadena maraṇaṃ tesaṃ dīpeti. Tattha keci pāṇakā saha patanena mariṃsu, keci maraṇamattaṃ dukkhaṃ āpajjiṃsu.
एतमत्थं विदित्वाति एतं अधिपातकपाणकानं अत्तहितं अजानन्तानं अत्तुपक्कमवसेन निरत्थकब्यसनापत्तिं विदित्वा तेसं विय दिट्ठिगतिकानं दिट्ठाभिनिवेसेन अनयब्यसनापत्तिदीपकं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ adhipātakapāṇakānaṃ attahitaṃ ajānantānaṃ attupakkamavasena niratthakabyasanāpattiṃ viditvā tesaṃ viya diṭṭhigatikānaṃ diṭṭhābhinivesena anayabyasanāpattidīpakaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ उपातिधावन्ति न सारमेन्तीति सीलसमाधिपञ्ञाविमुत्तिआदिभेदं सारं न एन्ति, चतुसच्चाभिसमयवसेन न अधिगच्छन्ति। तस्मिं पन सउपाये सारे तिट्ठन्तेयेव विमुत्ताभिलासाय तं उपेन्ता विय हुत्वापि दिट्ठिविपल्लासेन अतिधावन्ति अतिक्कमित्वा गच्छन्ति, पञ्चुपादानक्खन्धे ‘‘निच्चं सुभं सुखं अत्ता’’ति अभिनिविसित्वा गण्हन्ताति अत्थो। नवं नवं बन्धनं ब्रूहयन्तीति तथा गण्हन्ता च तण्हादिट्ठिसङ्खातं नवं नवं बन्धनं ब्रूहयन्ति वड्ढयन्ति। पतन्ति पज्जोतमिवाधिपातका, दिट्ठे सुते इतिहेके निविट्ठाति एवं तण्हादिट्ठिबन्धनेहि बद्धत्ता एके समणब्राह्मणा दिट्ठे अत्तना चक्खुविञ्ञाणेन दिट्ठिदस्सनेनेव वा दिट्ठे अनुस्सवूपलब्भमत्तेनेव च सुते ‘‘इतिह एकन्ततो एवमेत’’न्ति निविट्ठा दिट्ठाभिनिवेसेन ‘‘सस्सत’’न्तिआदिना अभिनिविट्ठा, एकन्तहितं वा निस्सरणं अजानन्ता रागादीहि एकादसहि अग्गीहि आदित्तं भवत्तयसङ्खातं अङ्गारकासुंयेव इमे विय अधिपातका इमं पज्जोतं पतन्ति, न ततो सीसं उक्खिपितुं सक्कोन्तीति अत्थो।
Tattha upātidhāvanti na sāramentīti sīlasamādhipaññāvimuttiādibhedaṃ sāraṃ na enti, catusaccābhisamayavasena na adhigacchanti. Tasmiṃ pana saupāye sāre tiṭṭhanteyeva vimuttābhilāsāya taṃ upentā viya hutvāpi diṭṭhivipallāsena atidhāvanti atikkamitvā gacchanti, pañcupādānakkhandhe ‘‘niccaṃ subhaṃ sukhaṃ attā’’ti abhinivisitvā gaṇhantāti attho. Navaṃ navaṃ bandhanaṃ brūhayantīti tathā gaṇhantā ca taṇhādiṭṭhisaṅkhātaṃ navaṃ navaṃ bandhanaṃ brūhayanti vaḍḍhayanti. Patanti pajjotamivādhipātakā, diṭṭhe sute itiheke niviṭṭhāti evaṃ taṇhādiṭṭhibandhanehi baddhattā eke samaṇabrāhmaṇā diṭṭhe attanā cakkhuviññāṇena diṭṭhidassaneneva vā diṭṭhe anussavūpalabbhamatteneva ca sute ‘‘itiha ekantato evameta’’nti niviṭṭhā diṭṭhābhinivesena ‘‘sassata’’ntiādinā abhiniviṭṭhā, ekantahitaṃ vā nissaraṇaṃ ajānantā rāgādīhi ekādasahi aggīhi ādittaṃ bhavattayasaṅkhātaṃ aṅgārakāsuṃyeva ime viya adhipātakā imaṃ pajjotaṃ patanti, na tato sīsaṃ ukkhipituṃ sakkontīti attho.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ९. उपातिधावन्तिसुत्तं • 9. Upātidhāvantisuttaṃ
