| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
उपोसथागारादिकथावण्णना
Uposathāgārādikathāvaṇṇanā
१४१. ‘‘यं सङ्घो आकङ्खति विहारं वा…पे॰… गुहं वा’’ति वचनतो न केवलं पथवियंयेव, विहारादीनं उपरिपि सीमा अनुञ्ञाता होति उपोसथकम्मपधानत्ताति सिद्धं। तप्पधाना सीमाति कथं पञ्ञायतीति चे? तदधिकारानुञ्ञातत्ता, सम्मुतियं ‘‘समानसंवासा’’ति एत्तावता सिद्धे विसुं ‘‘एकूपोसथा’’ति वचनतो च। ‘‘उपोसथं ठपेत्वा सेसकम्मानि समानसंवासा नामा’’ति लिखितं। ‘‘एकं समूहनित्वा’’ति पाळिपाठो।
141. ‘‘Yaṃ saṅgho ākaṅkhati vihāraṃ vā…pe… guhaṃ vā’’ti vacanato na kevalaṃ pathaviyaṃyeva, vihārādīnaṃ uparipi sīmā anuññātā hoti uposathakammapadhānattāti siddhaṃ. Tappadhānā sīmāti kathaṃ paññāyatīti ce? Tadadhikārānuññātattā, sammutiyaṃ ‘‘samānasaṃvāsā’’ti ettāvatā siddhe visuṃ ‘‘ekūposathā’’ti vacanato ca. ‘‘Uposathaṃ ṭhapetvā sesakammāni samānasaṃvāsā nāmā’’ti likhitaṃ. ‘‘Ekaṃ samūhanitvā’’ti pāḷipāṭho.
१४२. कतोवस्साति एकसीमाय समग्गे सन्धाय वुत्तं। अञ्ञथा नानासीमायं ठितानं सवनं पमाणं, एकसीमायपि हत्थपासं मुञ्चित्वा ठितानं वा सवनमेव पमाणन्ति अनिट्ठं आपज्जति। तत्थ सम्मताय वा असम्मताय वाति उपोसथागारसम्मुतिया, न सीमासम्मुतिया। कथं पञ्ञायतीति? अधिकारतो, परतो छन्ददानपञ्ञत्तितो, पारिसुद्धिदानपञ्ञत्तितो च। तत्थ पुरिमं कारणं पुरिमं अनिट्ठं निवारेति, पच्छिमं पच्छिमन्ति वेदितब्बं। उपोसथमुखन्ति उपोसथट्ठानं। ‘‘उपोसथमुखस्साति उपोसथागारट्ठानस्सा’’ति लिखितं। यानि कानिचि निमित्तानि कित्तेतुं वट्टेतीति इदं कथं पञ्ञायतीति? ‘‘पठमं निमित्ता कित्तेतब्बा निमित्ते कित्तेत्वा’’ति एत्तकमेव वुत्तत्ता। पठमं वुत्तत्ता न वुच्चन्तीति चे? तं पन अकारणं, न हि बुद्धानं देसनाय आलसियं अत्थि। सीमासमूहननकाले उपोसथागारं समूहनित्वाव सीमासमूहननं इज्झतीति एके। तं अयुत्तं अबद्धाय सीमाय उपोसथागारसम्मुतिसिद्धितोति नो तक्कोति आचरियो। उपोसथमुखन्ति उपोसथागारस्स मुखन्ति आचरिया। उपोसथमुखस्स निमित्तकित्तना सीमाय वुत्तनयेन कातब्बा। एकेनापि कित्तेतुं वट्टतीति एके। ‘‘पासादो वा होतु, मण्डपादीसु वा अञ्ञतरो। कम्मवाचाय पन ‘उपोसथमुख’मिच्चेव वत्तब्ब’’न्ति वदन्ति। ‘‘पोराणको आवासो नाम मूलावासो’’ति लिखितं। वदति घटमत्ता इति हि लक्खणं।
142.Katovassāti ekasīmāya samagge sandhāya vuttaṃ. Aññathā nānāsīmāyaṃ ṭhitānaṃ savanaṃ pamāṇaṃ, ekasīmāyapi hatthapāsaṃ muñcitvā ṭhitānaṃ vā savanameva pamāṇanti aniṭṭhaṃ āpajjati. Tattha sammatāya vā asammatāya vāti uposathāgārasammutiyā, na sīmāsammutiyā. Kathaṃ paññāyatīti? Adhikārato, parato chandadānapaññattito, pārisuddhidānapaññattito ca. Tattha purimaṃ kāraṇaṃ purimaṃ aniṭṭhaṃ nivāreti, pacchimaṃ pacchimanti veditabbaṃ. Uposathamukhanti uposathaṭṭhānaṃ. ‘‘Uposathamukhassāti uposathāgāraṭṭhānassā’’ti likhitaṃ. Yāni kānici nimittāni kittetuṃ vaṭṭetīti idaṃ kathaṃ paññāyatīti? ‘‘Paṭhamaṃ nimittā kittetabbā nimitte kittetvā’’ti ettakameva vuttattā. Paṭhamaṃ vuttattā na vuccantīti ce? Taṃ pana akāraṇaṃ, na hi buddhānaṃ desanāya ālasiyaṃ atthi. Sīmāsamūhananakāle uposathāgāraṃ samūhanitvāva sīmāsamūhananaṃ ijjhatīti eke. Taṃ ayuttaṃ abaddhāya sīmāya uposathāgārasammutisiddhitoti no takkoti ācariyo. Uposathamukhanti uposathāgārassa mukhanti ācariyā. Uposathamukhassa nimittakittanā sīmāya vuttanayena kātabbā. Ekenāpi kittetuṃ vaṭṭatīti eke. ‘‘Pāsādo vā hotu, maṇḍapādīsu vā aññataro. Kammavācāya pana ‘uposathamukha’micceva vattabba’’nti vadanti. ‘‘Porāṇako āvāso nāma mūlāvāso’’ti likhitaṃ. Vadati ghaṭamattā iti hi lakkhaṇaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
७२. उपोसथागारकथा • 72. Uposathāgārakathā
७३. उपोसथप्पमुखानुजानना • 73. Uposathappamukhānujānanā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / उपोसथागारादिकथा • Uposathāgārādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपोसथागारादिकथावण्णना • Uposathāgārādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / उपोसथागारादिकथावण्णना • Uposathāgārādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ७२. उपोसथागारादिकथा • 72. Uposathāgārādikathā
