| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
४४. उपोसथनिद्देसवण्णना
44. Uposathaniddesavaṇṇanā
४१०. दुवे उपोसथाति सुलभप्पवत्तिवसेन वुत्तं। तयो पन दिवसवसेनेव उपोसथा चातुद्दसिको पन्नरसिको सामग्गिकोति। तत्थ हेमन्तगिम्हवस्सानानं तिण्णं उतूनं ततियसत्तमपक्खेसु द्वे द्वे कत्वा छ चातुद्दसिका, सेसा पन्नरसिकाति एवं एकसंवच्छरे चतुवीसतिउपोसथा। इदं ताव लोकस्स पकतिचारित्तं। ‘‘आगन्तुकेहि आवासिकानं अनुवत्तितब्ब’’न्तिआदिवचनतो (महाव॰ १७८) पन तथारूपपच्चये सति अञ्ञस्मिम्पि चातुद्दसे उपोसथं कातुं वट्टति।
410.Duve uposathāti sulabhappavattivasena vuttaṃ. Tayo pana divasavaseneva uposathā cātuddasiko pannarasiko sāmaggikoti. Tattha hemantagimhavassānānaṃ tiṇṇaṃ utūnaṃ tatiyasattamapakkhesu dve dve katvā cha cātuddasikā, sesā pannarasikāti evaṃ ekasaṃvacchare catuvīsatiuposathā. Idaṃ tāva lokassa pakaticārittaṃ. ‘‘Āgantukehi āvāsikānaṃ anuvattitabba’’ntiādivacanato (mahāva. 178) pana tathārūpapaccaye sati aññasmimpi cātuddase uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati.
४११. सुत्तुद्देसो सङ्घस्सेवाति योजना। अधिट्ठानञ्च तं उपोसथो चाति कम्मधारयो। सेसानन्ति द्विन्नं तिण्णं वा। ‘‘दुवे’’तिआदिना च चातुद्दसो पन्नरसो सामग्गीति दिवसवसेन, सुत्तुद्देसो अधिट्ठानं पारिसुद्धीति करणप्पकारेन, सङ्घुपोसथो गणुपोसथो पुग्गलुपोसथोति पुग्गलवसेन चाति नव उपोसथा दीपिता होन्ति।
411. Suttuddeso saṅghassevāti yojanā. Adhiṭṭhānañca taṃ uposatho cāti kammadhārayo. Sesānanti dvinnaṃ tiṇṇaṃ vā. ‘‘Duve’’tiādinā ca cātuddaso pannaraso sāmaggīti divasavasena, suttuddeso adhiṭṭhānaṃ pārisuddhīti karaṇappakārena, saṅghuposatho gaṇuposatho puggaluposathoti puggalavasena cāti nava uposathā dīpitā honti.
४१२. पुब्बकिच्चेति –
412.Pubbakicceti –
‘‘छन्दपारिसुद्धिउतुक्खानं, भिक्खुगणना च ओवादो।
‘‘Chandapārisuddhiutukkhānaṃ, bhikkhugaṇanā ca ovādo;
उपोसथस्स एतानि, पुब्बकिच्चन्ति वुच्चती’’ति॥ (महाव॰ अट्ठ॰ १६८) –
Uposathassa etāni, pubbakiccanti vuccatī’’ti. (mahāva. aṭṭha. 168) –
एवं अट्ठकथाचरियेहि वुत्ते पुब्बकरणानन्तरं कत्तब्बे पुब्बकिच्चे।
Evaṃ aṭṭhakathācariyehi vutte pubbakaraṇānantaraṃ kattabbe pubbakicce.
पुब्बकरणेति –
Pubbakaraṇeti –
‘‘सम्मज्जनी पदीपो च, उदकं आसनेन च।
‘‘Sammajjanī padīpo ca, udakaṃ āsanena ca;
उपोसथस्स एतानि, पुब्बकरणन्ति वुच्चती’’ति॥ (महाव॰ अट्ठ॰ १६८) –
Uposathassa etāni, pubbakaraṇanti vuccatī’’ti. (mahāva. aṭṭha. 168) –
एवं अट्ठकथाचरियेहेव वुत्ते सब्बपठमं कत्तब्बे पुब्बकरणे। पत्तकल्लेति उपोसथादीनं चतुन्नं अङ्गानं सम्भवेन पत्तो कालो इमस्साति पत्तकालं, पत्तकालमेव पत्तकल्लं। किं तं? उपोसथादिकम्मं। तं पन चतूहि अङ्गेहि सङ्गहितं। यथाहु अट्ठकथाचरिया –
Evaṃ aṭṭhakathācariyeheva vutte sabbapaṭhamaṃ kattabbe pubbakaraṇe. Pattakalleti uposathādīnaṃ catunnaṃ aṅgānaṃ sambhavena patto kālo imassāti pattakālaṃ, pattakālameva pattakallaṃ. Kiṃ taṃ? Uposathādikammaṃ. Taṃ pana catūhi aṅgehi saṅgahitaṃ. Yathāhu aṭṭhakathācariyā –
‘‘उपोसथो यावतिका च भिक्खू कम्मप्पत्ता,
‘‘Uposatho yāvatikā ca bhikkhū kammappattā,
सभागापत्तियो च न विज्जन्ति।
Sabhāgāpattiyo ca na vijjanti;
वज्जनीया च पुग्गला तस्मिं न होन्ति,
Vajjanīyā ca puggalā tasmiṃ na honti,
पत्तकल्लन्ति वुच्चती’’ति॥ (महाव॰ अट्ठ॰ १६८)।
Pattakallanti vuccatī’’ti. (mahāva. aṭṭha. 168);
समानितेति सम्मा आनीते पवत्तितेति अत्थो। सोति सुत्तुद्देसो। पञ्चधाति निदानुद्देसो पाराजिकुद्देसो सङ्घादिसेसुद्देसो अनियतुद्देसो वित्थारुद्देसोति एवं पञ्चधा।
Samāniteti sammā ānīte pavattiteti attho. Soti suttuddeso. Pañcadhāti nidānuddeso pārājikuddeso saṅghādisesuddeso aniyatuddeso vitthāruddesoti evaṃ pañcadhā.
४१३. विनान्तरायन्ति राजन्तरायो चोरन्तरायो अग्यन्तरायो उदकन्तरायो मनुस्सन्तरायो अमनुस्सन्तरायो वाळन्तरायो सरीसपन्तरायो जीवितन्तरायो ब्रह्मचरियन्तरायोति (महाव॰ १५०) वुत्तेसु दससु यं किञ्चि अन्तरायं विना। सङ्खेपेनाति विना वित्थारं। ‘‘एत्थ द्वीसु तीसु वा उद्देसेसु विसदेसु थेरोव इस्सरो’’ति वुत्तत्ता अवत्तन्तेपि वट्टतीति योजना। एत्थाति पञ्चसु उद्देसेसु। अवत्तन्तेति थेरस्स वित्थारेन अवत्तमाने अप्पगुणे। वट्टतीति संखित्तेन उद्दिसितुम्पि वट्टति। इमिनाव यस्स कस्सचि उद्देसकस्स अवत्तन्तेपि वट्टतीति विञ्ञायति। द्वीसु वत्तमानेसु इस्सरत्ते अधिके वत्तब्बमेव नत्थीति दस्सनत्थं ‘‘तीसू’’ति वुत्तं। ‘‘थेरोव इस्सरो’’तिआदिना इदं परिदीपेति – द्वे अखण्डा सुविसदा वाचुग्गता, थेराधेय्यं पातिमोक्खं, सचे पन एत्तकम्पि विसदं कातुं न सक्कोति, ब्यत्तस्स भिक्खुनो आयत्तं होति, तस्मा सयं उद्दिसितब्बं, अञ्ञा वा अज्झेसितब्बोति।
413.Vināntarāyanti rājantarāyo corantarāyo agyantarāyo udakantarāyo manussantarāyo amanussantarāyo vāḷantarāyo sarīsapantarāyo jīvitantarāyo brahmacariyantarāyoti (mahāva. 150) vuttesu dasasu yaṃ kiñci antarāyaṃ vinā. Saṅkhepenāti vinā vitthāraṃ. ‘‘Ettha dvīsu tīsu vā uddesesu visadesu therova issaro’’ti vuttattā avattantepi vaṭṭatīti yojanā. Etthāti pañcasu uddesesu. Avattanteti therassa vitthārena avattamāne appaguṇe. Vaṭṭatīti saṃkhittena uddisitumpi vaṭṭati. Imināva yassa kassaci uddesakassa avattantepi vaṭṭatīti viññāyati. Dvīsu vattamānesu issaratte adhike vattabbameva natthīti dassanatthaṃ ‘‘tīsū’’ti vuttaṃ. ‘‘Therova issaro’’tiādinā idaṃ paridīpeti – dve akhaṇḍā suvisadā vācuggatā, therādheyyaṃ pātimokkhaṃ, sace pana ettakampi visadaṃ kātuṃ na sakkoti, byattassa bhikkhuno āyattaṃ hoti, tasmā sayaṃ uddisitabbaṃ, aññā vā ajjhesitabboti.
४१४. उद्दिसन्ते समा वा अथ थोकिका वा यदि आगच्छेय्युन्ति सम्बन्धनीयं। उद्दिसन्ते आवासिकेहि पातिमोक्खे उद्दिस्समाने। समा वा थोकिका वाति आवासिकेहि समा वा थोकिका वा आगन्तुका भिक्खू। अवसेसकं सोतब्बन्ति इमिना एत्तावतापि उपोसथो कतोयेव नामाति दीपेति।
414. Uddisante samā vā atha thokikā vā yadi āgaccheyyunti sambandhanīyaṃ. Uddisante āvāsikehi pātimokkhe uddissamāne. Samā vā thokikā vāti āvāsikehi samā vā thokikā vā āgantukā bhikkhū. Avasesakaṃ sotabbanti iminā ettāvatāpi uposatho katoyeva nāmāti dīpeti.
४१५. उद्दिट्ठमत्तेति उद्दिट्ठंयेव उद्दिट्ठमत्तं। मत्त-सद्दो अवधारणे। सकलाय एकच्चाय वा उट्ठिताय समा वा थोकिका वा यदि आगच्छेय्युन्ति योजना। सकलायाति सब्बाय परिसाय। एसं सन्तिके पारिसुद्धिं करेय्युन्ति एसं आवासिकानं समीपे ते आगन्तुका भिक्खू पारिसुद्धिउपोसथं करेय्युन्ति अत्थो। अथ बहुका चे, सब्बविकप्पेसु पुब्बकिच्चं कत्वाति योजनीयं। विकप्पीयन्ति परिकप्पीयन्तीति विकप्पा, अवसेससवनपारिसुद्धिउपोसथविधाना सब्बे च ते विकप्पा चेति सब्बविकप्पा। तेसु। पुनुद्दिसेति पुन पातिमोक्खं उद्दिसेय्य।
415.Uddiṭṭhamatteti uddiṭṭhaṃyeva uddiṭṭhamattaṃ. Matta-saddo avadhāraṇe. Sakalāya ekaccāya vā uṭṭhitāya samā vā thokikā vā yadi āgaccheyyunti yojanā. Sakalāyāti sabbāya parisāya. Esaṃ santike pārisuddhiṃ kareyyunti esaṃ āvāsikānaṃ samīpe te āgantukā bhikkhū pārisuddhiuposathaṃ kareyyunti attho. Atha bahukā ce, sabbavikappesu pubbakiccaṃ katvāti yojanīyaṃ. Vikappīyanti parikappīyantīti vikappā, avasesasavanapārisuddhiuposathavidhānā sabbe ca te vikappā ceti sabbavikappā. Tesu. Punuddiseti puna pātimokkhaṃ uddiseyya.
४१६. इतरानन्ति आगन्तुकानं। इतरोति चातुद्दसो। एत्थ पन येसं पन्नरसो, ते अतीतं उपोसथं चातुद्दसिकं अकंसूति वेदितब्बा। अयमेत्थाधिप्पायो – तादिसे पच्चये सति चातुद्दसिकस्स कतत्ता तेसं यथावुत्तततियसत्तमपक्खसङ्खातचातुद्दसिके सम्पत्ते तेरसीचातुद्दसीकत्तब्बत्ता अनुपोसथत्ता पन तत्थ उपोसथो न कतोति चातुद्दसोयेव पन्नरसो जातो। समानेतरेति समा ऊना इतरेति पदच्छेदो। इतरेति आगन्तुका। पुरिमानं अनुवत्तन्तूति आवासिकेहि ‘‘अज्जुपोसथो पन्नरसो’’ति पुब्बकिच्चे कयिरमाने पुरिमानं आवासिकानं अनुवत्तन्तूति अत्थो। सचेधिकाति यदि आगन्तुका बहुका होन्ति। पुरिमाति आवासिका। तेसं अनुवत्तन्तूति तेसं आगन्तुकानं ‘‘अज्जुपोसथो चातुद्दसो’’ति पुब्बकिच्चे कयिरमाने अनुवत्तन्तु। सेसेपीति आगन्तुकानं पन्नरसवारेपि। अयं नयोति ‘‘आगन्तुकानं पन्नरसो इतरानं सचेतरो’’तिआदिको अयमेव नयो। एत्थ पन येसं पन्नरसो, ते तिरोरट्ठतो वा आगता अतीतं वा उपोसथं चातुद्दसिकं अकंसूति वेदितब्बो।
416.Itarānanti āgantukānaṃ. Itaroti cātuddaso. Ettha pana yesaṃ pannaraso, te atītaṃ uposathaṃ cātuddasikaṃ akaṃsūti veditabbā. Ayametthādhippāyo – tādise paccaye sati cātuddasikassa katattā tesaṃ yathāvuttatatiyasattamapakkhasaṅkhātacātuddasike sampatte terasīcātuddasīkattabbattā anuposathattā pana tattha uposatho na katoti cātuddasoyeva pannaraso jāto. Samānetareti samā ūnā itareti padacchedo. Itareti āgantukā. Purimānaṃ anuvattantūti āvāsikehi ‘‘ajjuposatho pannaraso’’ti pubbakicce kayiramāne purimānaṃ āvāsikānaṃ anuvattantūti attho. Sacedhikāti yadi āgantukā bahukā honti. Purimāti āvāsikā. Tesaṃ anuvattantūti tesaṃ āgantukānaṃ ‘‘ajjuposatho cātuddaso’’ti pubbakicce kayiramāne anuvattantu. Sesepīti āgantukānaṃ pannarasavārepi. Ayaṃ nayoti ‘‘āgantukānaṃ pannaraso itarānaṃ sacetaro’’tiādiko ayameva nayo. Ettha pana yesaṃ pannaraso, te tiroraṭṭhato vā āgatā atītaṃ vā uposathaṃ cātuddasikaṃ akaṃsūti veditabbo.
४१७. अतीतुपोसथस्स चातुद्दसियं कतत्ता चातुद्दसियं पन्नरसुपोसथो कतोति पन्नरसी आवासिकानं पाटिपदो जातोति आह ‘‘आवासिकानं पाटिपदो’’ति। इतरानन्ति आगन्तुकानं। उपोसथोति पन्नरसो उपोसथो। समथोकानन्ति अत्तना समानं वा थोकानं वा आगन्तुकानं। मूलट्ठाति आवासिका। कामतो देन्तूति अत्तनो इच्छाय देन्तु।
417. Atītuposathassa cātuddasiyaṃ katattā cātuddasiyaṃ pannarasuposatho katoti pannarasī āvāsikānaṃ pāṭipado jātoti āha ‘‘āvāsikānaṃ pāṭipado’’ti. Itarānanti āgantukānaṃ. Uposathoti pannaraso uposatho. Samathokānanti attanā samānaṃ vā thokānaṃ vā āgantukānaṃ. Mūlaṭṭhāti āvāsikā. Kāmato dentūti attano icchāya dentu.
४१८. नो चे देन्तीति यदि आवासिका कायसामग्गिं न देन्ति, तेसं पन आवासिकानं हिय्यो उपोसथस्स कतत्ता अज्ज उपोसथकरणं नत्थि। बहूसु अनिच्छाय कायसामग्गिं ददेय्याति योजना। बहूसूति आगन्तुकेसु बहुकेसु। बहि वा वजेति आवासिकभिक्खुपरिसा निस्सीमं वा वजेय्याति अत्थो।
418.No ce dentīti yadi āvāsikā kāyasāmaggiṃ na denti, tesaṃ pana āvāsikānaṃ hiyyo uposathassa katattā ajja uposathakaraṇaṃ natthi. Bahūsu anicchāya kāyasāmaggiṃ dadeyyāti yojanā. Bahūsūti āgantukesu bahukesu. Bahi vā vajeti āvāsikabhikkhuparisā nissīmaṃ vā vajeyyāti attho.
४१९. सावेय्य सुत्तन्ति पातिमोक्खसङ्खातं सुत्तं वायमित्वा सावेय्य।
419.Sāveyya suttanti pātimokkhasaṅkhātaṃ suttaṃ vāyamitvā sāveyya.
४२०. सम्मज्जितुं …पे॰… उदकासनं पञ्ञपेतुञ्च महाथेरेन पेसितो कल्लो न करेय्य तथाति सम्बन्धो। कल्लोति अगिलानो। तथाति दुक्कटं अतिदिसति। आसनेसु असति अन्तमसो साखाभङ्गम्पि कप्पियं कारापेत्वा पञ्ञपेतब्बं। तेले असति कपल्ले अग्गिपि जालेतब्बो।
420. Sammajjituṃ …pe… udakāsanaṃ paññapetuñca mahātherena pesito kallo na kareyya tathāti sambandho. Kalloti agilāno. Tathāti dukkaṭaṃ atidisati. Āsanesu asati antamaso sākhābhaṅgampi kappiyaṃ kārāpetvā paññapetabbaṃ. Tele asati kapalle aggipi jāletabbo.
४२१-३. पट्ठपेत्वा दकासनन्ति परिभोजनीयपानीयोदकञ्च आसनञ्च सन्निहितं कत्वा। गणञत्तिन्ति इदानि वक्खमानं गणेन ठपेतब्बं ञत्तिं। तेति अञ्ञे दुवे भिक्खू। समत्तपुब्बारम्भेनाति समत्तो निट्ठितो पुब्बेसु उत्तरासङ्गएकंसकरणादीसु आरम्भो यस्साति तिपदबहुब्बीहि। नवेन ते एवमीरियाति सम्बन्धो। तेति इतरे द्वे।
421-3.Paṭṭhapetvā dakāsananti paribhojanīyapānīyodakañca āsanañca sannihitaṃ katvā. Gaṇañattinti idāni vakkhamānaṃ gaṇena ṭhapetabbaṃ ñattiṃ. Teti aññe duve bhikkhū. Samattapubbārambhenāti samatto niṭṭhito pubbesu uttarāsaṅgaekaṃsakaraṇādīsu ārambho yassāti tipadabahubbīhi. Navena te evamīriyāti sambandho. Teti itare dve.
४२४. कत्तब्बं कत्वा पुब्बकिच्चादिकं सम्पादेत्वा नवो एवं ईरियोति योजना।
424.Kattabbaṃ katvā pubbakiccādikaṃ sampādetvā navo evaṃ īriyoti yojanā.
४२७. यत्थाति यस्मिं विहारे एकेकस्स पारिसुद्धिं हरित्वानाति सम्बन्धो। एकेकस्साति एत्थ विच्छायं द्वित्तं। किरियाय गुणेन दब्बेन वा भिन्ने अत्थे ब्यापितुं इच्छा विच्छा। एत्थ पन छन्दपारिसुद्धिहरणसङ्खाताय किरियाय चतूसु च तीसु च द्वीसु च भिन्नमेकेकं ब्यापितुं सम्बन्धितुं इच्छाति विच्छा। इतरीतरेति एत्थापि करणकिरियावसेन वेदितब्बं। तयो द्वे एको वा तं तं सङ्घुपोसथं गणुपोसथं पुग्गलुपोसथं वाति वुत्तं होति। अयमेत्थाधिप्पायो – चतूसु एकस्स आहरित्वा तयो पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, तीसु वा एकस्स आहरित्वा द्वे सङ्घुपोसथं करोन्ति, अधम्मेन वग्गं उपोसथकम्मं। अथ पन एकस्स आहरित्वा तयो सङ्घुपोसथं करोन्ति, एकस्स आहरित्वा द्वे पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, अधम्मेन वग्गं नाम होति। यदि पन चत्तारोपि सन्निपतित्वा पारिसुद्धिउपोसथं करोन्ति, तयो वा द्वे वा सङ्घुपोसथं करोन्ति, अधम्मेन समग्गं नाम होतीति। तब्बिपरियायेन धम्मेन समग्गं वेदितब्बं।
427.Yatthāti yasmiṃ vihāre ekekassa pārisuddhiṃ haritvānāti sambandho. Ekekassāti ettha vicchāyaṃ dvittaṃ. Kiriyāya guṇena dabbena vā bhinne atthe byāpituṃ icchā vicchā. Ettha pana chandapārisuddhiharaṇasaṅkhātāya kiriyāya catūsu ca tīsu ca dvīsu ca bhinnamekekaṃ byāpituṃ sambandhituṃ icchāti vicchā. Itarītareti etthāpi karaṇakiriyāvasena veditabbaṃ. Tayo dve eko vā taṃ taṃ saṅghuposathaṃ gaṇuposathaṃ puggaluposathaṃ vāti vuttaṃ hoti. Ayametthādhippāyo – catūsu ekassa āharitvā tayo pārisuddhiuposathaṃ karonti, tīsu vā ekassa āharitvā dve saṅghuposathaṃ karonti, adhammena vaggaṃ uposathakammaṃ. Atha pana ekassa āharitvā tayo saṅghuposathaṃ karonti, ekassa āharitvā dve pārisuddhiuposathaṃ karonti, adhammena vaggaṃ nāma hoti. Yadi pana cattāropi sannipatitvā pārisuddhiuposathaṃ karonti, tayo vā dve vā saṅghuposathaṃ karonti, adhammena samaggaṃ nāma hotīti. Tabbipariyāyena dhammena samaggaṃ veditabbaṃ.
४२८. वग्गे समग्गे वा ‘‘वग्गो’’ति सञ्ञिनो विमतिस्स वा करोतो दुक्कटन्ति सम्बन्धो। वग्गेति वग्गसङ्घे। विमतिस्साति ‘‘वग्गो नु खो, समग्गो’’ति एवं वेमतिकस्स। इमिनाव कुक्कुच्चपकतवारोपि उपलक्खितो। करोतोति उपोसथं करोन्तस्स। भेदाधिप्पायेन करोतोति योजना। एत्थ पन पापस्स बलवताय थुल्लच्चयं वुत्तं। सञ्ञिनोति सञ्ञासीसेन चित्तं वुत्तं, चित्तवतोति अत्थो।
428. Vagge samagge vā ‘‘vaggo’’ti saññino vimatissa vā karoto dukkaṭanti sambandho. Vaggeti vaggasaṅghe. Vimatissāti ‘‘vaggo nu kho, samaggo’’ti evaṃ vematikassa. Imināva kukkuccapakatavāropi upalakkhito. Karototi uposathaṃ karontassa. Bhedādhippāyena karototi yojanā. Ettha pana pāpassa balavatāya thullaccayaṃ vuttaṃ. Saññinoti saññāsīsena cittaṃ vuttaṃ, cittavatoti attho.
४२९-३०. ‘‘उक्खित्तस्सा’’तिआदिना वज्जनीयपुग्गले दस्सेति। उक्खित्तस्साति कत्तुअत्थे सामिवचनं। निसिन्नसद्दस्स कम्मसाधनत्ता उक्खित्तादीहि कत्तूहि भवितब्बन्ति। ‘‘सेसान’’न्ति विसेसनस्स भिक्खूनं ब्यभिचारेन सात्थकता। अभब्बस्स पण्डकादिएकादसविधस्स अभब्बस्स। निसिन्नपरिसायञ्च पातिमोक्खं न उद्दिसेति सम्बन्धो। सभागापत्तिको तथा न उद्दिसेति योजेतब्बं। विकालभोजनादिवत्थुतो समानो भागो कोट्ठासो एतिस्साति सभागा, सा आपत्ति अस्साति बहुब्बीहि।
429-30.‘‘Ukkhittassā’’tiādinā vajjanīyapuggale dasseti. Ukkhittassāti kattuatthe sāmivacanaṃ. Nisinnasaddassa kammasādhanattā ukkhittādīhi kattūhi bhavitabbanti. ‘‘Sesāna’’nti visesanassa bhikkhūnaṃ byabhicārena sātthakatā. Abhabbassa paṇḍakādiekādasavidhassa abhabbassa. Nisinnaparisāyañca pātimokkhaṃ na uddiseti sambandho. Sabhāgāpattiko tathā na uddiseti yojetabbaṃ. Vikālabhojanādivatthuto samāno bhāgo koṭṭhāso etissāti sabhāgā, sā āpatti assāti bahubbīhi.
छन्देन परिवुत्थेनाति एत्थ चतुब्बिधं पारिवासियं परिसपारिवासियं रत्तिपारिवासियं छन्दपारिवासियं अज्झासयपारिवासियन्ति। तत्थ भिक्खू केनचिदेव करणीयेन सन्निपतिता होन्ति, अथ मेघुट्ठानादिना केनचिदेव करणीयेन अनोकासो, अथ ‘‘अञ्ञत्थ गच्छामा’’ति छन्दं अविस्सज्जित्वाव उट्ठहन्ति, इदं परिसपारिवासियं नाम किञ्चापि परिसपारिवासियं, छन्दस्स पन अविस्सट्ठत्ता कम्मं कातुं वट्टति।
Chandena parivutthenāti ettha catubbidhaṃ pārivāsiyaṃ parisapārivāsiyaṃ rattipārivāsiyaṃ chandapārivāsiyaṃ ajjhāsayapārivāsiyanti. Tattha bhikkhū kenacideva karaṇīyena sannipatitā honti, atha meghuṭṭhānādinā kenacideva karaṇīyena anokāso, atha ‘‘aññattha gacchāmā’’ti chandaṃ avissajjitvāva uṭṭhahanti, idaṃ parisapārivāsiyaṃ nāma kiñcāpi parisapārivāsiyaṃ, chandassa pana avissaṭṭhattā kammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
‘‘याव पन सब्बे सन्निपतन्ति, ताव धम्मं सुणिस्सामा’’ति एकं अज्झेसन्ति, तस्मिं धम्मकथं कथेन्तेयेव अरुणो उग्गच्छति, सचे चातुद्दसिकं कातुं निसिन्ना, पन्नरसोति कातुं वट्टति, सचे पन्नरसिकं कातुं निसिन्ना, पाटिपदे अनुपोसथे उपोसथं कातुं न वट्टति, अञ्ञं पन सङ्घकिच्चं कातुं वट्टति, इदं रत्तिपारिवासियं नाम।
‘‘Yāva pana sabbe sannipatanti, tāva dhammaṃ suṇissāmā’’ti ekaṃ ajjhesanti, tasmiṃ dhammakathaṃ kathenteyeva aruṇo uggacchati, sace cātuddasikaṃ kātuṃ nisinnā, pannarasoti kātuṃ vaṭṭati, sace pannarasikaṃ kātuṃ nisinnā, pāṭipade anuposathe uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati, aññaṃ pana saṅghakiccaṃ kātuṃ vaṭṭati, idaṃ rattipārivāsiyaṃ nāma.
एवं पन निसिन्ने कोचि नक्खत्तपाठको भिक्खु ‘‘अज्ज नक्खत्तं दारुणं, इमं कम्मं मा करोथा’’ति वदति, ते तस्स वचनेन छन्दं विस्सज्जेत्वा तत्थेव निसिन्ना होन्ति, अथञ्ञो आगन्त्वा ‘‘नक्खत्तं पटिमानेन्तं, अत्थो बालं उपच्चगा’’ति (जा॰ १.१.४९) वत्वा ‘‘किं नक्खत्तेन, करोथा’’ति वदति, इदं छन्दपारिवासियञ्चेव अज्झासयपारिवासियञ्च। एकस्मिं पारिवासिये पुन छन्दपारिसुद्धिं आनेत्वा कम्मं कातुं वट्टति।
Evaṃ pana nisinne koci nakkhattapāṭhako bhikkhu ‘‘ajja nakkhattaṃ dāruṇaṃ, imaṃ kammaṃ mā karothā’’ti vadati, te tassa vacanena chandaṃ vissajjetvā tattheva nisinnā honti, athañño āgantvā ‘‘nakkhattaṃ paṭimānentaṃ, attho bālaṃ upaccagā’’ti (jā. 1.1.49) vatvā ‘‘kiṃ nakkhattena, karothā’’ti vadati, idaṃ chandapārivāsiyañceva ajjhāsayapārivāsiyañca. Ekasmiṃ pārivāsiye puna chandapārisuddhiṃ ānetvā kammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
४३१. आपन्नञ्च वेमतिकञ्च अदेसयित्वा वा नाविकत्वा वा उपोसथं कातुं न च कप्पतीति सम्बन्धो। नाविकत्वाति गरुकापत्तिं अनाविकत्वा। न चाति नेव।
431. Āpannañca vematikañca adesayitvā vā nāvikatvā vā uposathaṃ kātuṃ na ca kappatīti sambandho. Nāvikatvāti garukāpattiṃ anāvikatvā. Na cāti neva.
४३२. अट्ठितोपोसथाति अट्ठितो अविस्सट्ठो उपोसथो यस्मिन्ति बहुब्बीहि। तदहूति तस्मिं उपोसथदिवसे। अन्तरायं वा सङ्घं वा विना अधिट्ठातुं सीममेव वा न वजेति योजना। अधिट्ठातुन्ति इमिना गणुपोसथम्पि उपलक्खेति। सीमन्ति इमिना नदिम्पि।
432.Aṭṭhitoposathāti aṭṭhito avissaṭṭho uposatho yasminti bahubbīhi. Tadahūti tasmiṃ uposathadivase. Antarāyaṃ vā saṅghaṃ vā vinā adhiṭṭhātuṃ sīmameva vā na vajeti yojanā. Adhiṭṭhātunti iminā gaṇuposathampi upalakkheti. Sīmanti iminā nadimpi.
उपोसथनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Uposathaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
