| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
७.उपोसथाविमानवण्णना
7.Uposathāvimānavaṇṇanā
अभिक्कन्तेन वण्णेनाति उपोसथाविमानं। इध अट्ठुप्पत्तियं साकेते उपोसथा नाम एका उपासिकाति अयमेव विसेसो, सेसं अनन्तरविमानसदिसं। तेन वुत्तं –
Abhikkantenavaṇṇenāti uposathāvimānaṃ. Idha aṭṭhuppattiyaṃ sākete uposathā nāma ekā upāsikāti ayameva viseso, sesaṃ anantaravimānasadisaṃ. Tena vuttaṃ –
२२९-२३१.
229-231.
‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेन…पे॰…
‘‘Abhikkantena vaṇṇena…pe…
वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti.
२३२.
232.
‘‘सा देवता अत्तमना…पे॰… यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
‘‘Sā devatā attamanā…pe… yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
२३३-२३८.
233-238.
‘‘उपोसथाति मं अञ्ञंसु, साकेतायं उपासिका…पे॰…
‘‘Uposathāti maṃ aññaṃsu, sāketāyaṃ upāsikā…pe…
उपासिका चक्खुमतो, गोतमस्स यसस्सिनो॥
Upāsikā cakkhumato, gotamassa yasassino.
२३९.
239.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो…पे॰…
‘‘Tena metādiso vaṇṇo…pe…
वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
देवता ब्याकासि। पुन अत्तनो एकं दोसं दस्सेन्ती –
Devatā byākāsi. Puna attano ekaṃ dosaṃ dassentī –
२४१.
241.
‘‘अभिक्खणं नन्दनं सुत्वा, छन्दो मे उदपज्जथ।
‘‘Abhikkhaṇaṃ nandanaṃ sutvā, chando me udapajjatha;
तत्थ चित्तं पणिधाय, उपपन्नाम्हि नन्दनं॥
Tattha cittaṃ paṇidhāya, upapannāmhi nandanaṃ.
२४२.
242.
‘‘नाकासिं सत्थु वचनं, बुद्धस्सादिच्चबन्धुनो।
‘‘Nākāsiṃ satthu vacanaṃ, buddhassādiccabandhuno;
हीने चित्तं पणिधाय, साम्हि पच्छानुतापिनी’’ति॥ – द्वे गाथा अभासि।
Hīne cittaṃ paṇidhāya, sāmhi pacchānutāpinī’’ti. – dve gāthā abhāsi;
२३३. तत्थ उपोसथाति मं अञ्ञंसूति ‘‘उपोसथा’’ति इमिना नामेन मं मनुस्सा जानिंसु। साकेतायन्ति साकेतनगरे।
233. Tattha uposathāti maṃ aññaṃsūti ‘‘uposathā’’ti iminā nāmena maṃ manussā jāniṃsu. Sāketāyanti sāketanagare.
२४१. अभिक्खणन्ति अभिण्हं। नन्दनं सुत्वाति ‘‘तावतिंसभवने नन्दनवनं नाम एदिसञ्च एदिसञ्चा’’ति तत्थ नानाविधं दिब्बसम्पत्तिं सुत्वा। छन्दोति तन्निब्बत्तकपुञ्ञकम्मस्स कारणभूतो कुसलच्छन्दो, तत्रूपपत्तिया पत्थनाभूतो तण्हाछन्दो वा। उदपज्जथाति उप्पज्जित्थ। तत्थाति तावतिंसभवने, नन्दनापदेसेनपि हि तं देवलोकं वदति। उपपन्नाम्हीति उप्पन्ना निब्बत्ता अम्हि।
241.Abhikkhaṇanti abhiṇhaṃ. Nandanaṃ sutvāti ‘‘tāvatiṃsabhavane nandanavanaṃ nāma edisañca edisañcā’’ti tattha nānāvidhaṃ dibbasampattiṃ sutvā. Chandoti tannibbattakapuññakammassa kāraṇabhūto kusalacchando, tatrūpapattiyā patthanābhūto taṇhāchando vā. Udapajjathāti uppajjittha. Tatthāti tāvatiṃsabhavane, nandanāpadesenapi hi taṃ devalokaṃ vadati. Upapannāmhīti uppannā nibbattā amhi.
२४२. नाकासिं सत्थु वचनन्ति ‘‘नाहं, भिक्खवे, अप्पमत्तकम्पि भवं वण्णेमी’’तिआदिना (अ॰ नि॰ १.३२०-३२१) सत्थारा वुत्तवचनं न करिं, भवेसु छन्दरागं न पजहिन्ति अत्थो। आदिच्चो गोतमगोत्तो, भगवापि गोतमगोत्तोति सगोत्तताय वुत्तं ‘‘बुद्धस्सादिच्चबन्धुनो’’ति। अथ वा आदिच्चस्स बन्धु आदिच्चबन्धु, भगवा। तं पटिच्च तस्स अरियाय जातिया जातत्ता आदिच्चो वा बन्धु एतस्स ओरसपुत्तभावतोति आदिच्चबन्धु, भगवा। तथा हि वुत्तं –
242.Nākāsiṃsatthu vacananti ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, appamattakampi bhavaṃ vaṇṇemī’’tiādinā (a. ni. 1.320-321) satthārā vuttavacanaṃ na kariṃ, bhavesu chandarāgaṃ na pajahinti attho. Ādicco gotamagotto, bhagavāpi gotamagottoti sagottatāya vuttaṃ ‘‘buddhassādiccabandhuno’’ti. Atha vā ādiccassa bandhu ādiccabandhu, bhagavā. Taṃ paṭicca tassa ariyāya jātiyā jātattā ādicco vā bandhu etassa orasaputtabhāvatoti ādiccabandhu, bhagavā. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘यो अन्धकारे तमसी पभङ्करो, वेरोचनो मण्डली उग्गतेजो।
‘‘Yo andhakāre tamasī pabhaṅkaro, verocano maṇḍalī uggatejo;
मा राहु गिली चरमन्तलिक्खे, पजं ममं राहु पमुञ्च सूरिय’’न्ति॥ (सं॰ नि॰ १.९१)।
Mā rāhu gilī caramantalikkhe, pajaṃ mamaṃ rāhu pamuñca sūriya’’nti. (saṃ. ni. 1.91);
हीनेति लामके। अत्तनो भवाभिरतिं सन्धाय वदति। साम्हीति सा अम्हि।
Hīneti lāmake. Attano bhavābhiratiṃ sandhāya vadati. Sāmhīti sā amhi.
एवं ताय देवताय भवाभिरतिनिमित्ते उप्पन्नविप्पटिसारे पवेदिते थेरो भवस्स परिच्छिन्नायुभावविभावनमुखेन आयतिं मनुस्सत्तभावे ठत्वा वट्टदुक्खस्स समतिक्कमो कातुं सुकरो, सब्बसो खीणासवभावो नाम महानिसंसोति च समस्सासेतुं –
Evaṃ tāya devatāya bhavābhiratinimitte uppannavippaṭisāre pavedite thero bhavassa paricchinnāyubhāvavibhāvanamukhena āyatiṃ manussattabhāve ṭhatvā vaṭṭadukkhassa samatikkamo kātuṃ sukaro, sabbaso khīṇāsavabhāvo nāma mahānisaṃsoti ca samassāsetuṃ –
२४३.
243.
‘‘कीव चिरं विमानम्हि, इध वच्छसुपोसथे।
‘‘Kīva ciraṃ vimānamhi, idha vacchasuposathe;
देवते पुच्छिताचिक्ख, यदि जानासि आयुनो’’ति॥ –
Devate pucchitācikkha, yadi jānāsi āyuno’’ti. –
गाथमाह। पुन सा –
Gāthamāha. Puna sā –
२४४.
244.
‘‘सट्ठि वस्ससहस्सानि , तिस्सो च वस्सकोटियो।
‘‘Saṭṭhi vassasahassāni , tisso ca vassakoṭiyo;
इध ठत्वा महामुनि, इतो चुता गमिस्सामि।
Idha ṭhatvā mahāmuni, ito cutā gamissāmi;
मनुस्सानं सहब्यत’’न्ति॥ – आह।
Manussānaṃ sahabyata’’nti. – āha;
पुन थेरो –
Puna thero –
२४५.
245.
‘‘मा त्वं उपोसथे भायि, सम्बुद्धेनासि ब्याकता।
‘‘Mā tvaṃ uposathe bhāyi, sambuddhenāsi byākatā;
सोतापन्ना विसेसयि, पहीना तव दुग्गती’’ति॥ –
Sotāpannā visesayi, pahīnā tava duggatī’’ti. –
इमाय गाथाय समुत्तेजेसि।
Imāya gāthāya samuttejesi.
२४३-४. तत्थ कीव चिरन्ति कित्तकं अद्धानं। इधाति इमस्मिं देवलोके, इध वा विमानस्मिं। आयु नोति आयु, नोति निपातमत्तं। आयुनो वा चिराचिरभावं, अथ वा यदि जानासि आयुनोति अत्थो। महामुनीति थेरं आलपति।
243-4. Tattha kīva ciranti kittakaṃ addhānaṃ. Idhāti imasmiṃ devaloke, idha vā vimānasmiṃ. Āyu noti āyu, noti nipātamattaṃ. Āyuno vā cirācirabhāvaṃ, atha vā yadi jānāsi āyunoti attho. Mahāmunīti theraṃ ālapati.
२४५. मा त्वं उपोसथे भायीति भद्दे उपोसथे त्वं मा भायि। कस्मा? यस्मा सम्बुद्धेनासि ब्याकता। किन्ति? सोतापन्ना विसेसयीति। मग्गफलसञ्ञितं विसेसं याता अधिगता, तस्मा पहीना तव सब्बापि दुग्गतीति इमम्पि विसेसं याताति विसेसयि। सेसं वुत्तनयमेव।
245.Mā tvaṃ uposathe bhāyīti bhadde uposathe tvaṃ mā bhāyi. Kasmā? Yasmā sambuddhenāsi byākatā. Kinti? Sotāpannā visesayīti. Maggaphalasaññitaṃ visesaṃ yātā adhigatā, tasmā pahīnā tava sabbāpi duggatīti imampi visesaṃ yātāti visesayi. Sesaṃ vuttanayameva.
उपोसथाविमानवण्णना निट्ठिता।
Uposathāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ७. उपोसथाविमानवत्थु • 7. Uposathāvimānavatthu
