| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สโมฺมหวิโนทนี-อฎฺฐกถา • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
๖. อุปฺปาทกกมฺมอายุปฺปมาณวารวณฺณนา
6. Uppādakakammaāyuppamāṇavāravaṇṇanā
(๑.) อุปฺปาทกกมฺมํ
(1.) Uppādakakammaṃ
๑๐๒๑. ฉฎฺฐวาเร ปญฺจหิ กามคุเณหิ นานปฺปกาเรหิ วา อิทฺธิวิเสเสหิ ทิพฺพนฺตีติ เทวาฯ สมฺมุติเทวาติ ‘เทโว, เทวี’ติ เอวํ โลกสมฺมุติยา เทวาฯ อุปปตฺติเทวาติ เทวโลเก อุปฺปนฺนตฺตา อุปปตฺติยา เทวาฯ วิสุทฺธิเทวาติ สเพฺพสํ เทวานํ ปูชารหา สพฺพกิเลสวิสุทฺธิยา เทวาฯ ราชาโนติ มุทฺธาภิสิตฺตขตฺติยาฯ เทวิโยติ เตสํ มเหสิโยฯ กุมาราติ อภิสิตฺตราชูนํ อภิสิตฺตเทวิยา กุจฺฉิสฺมิํ อุปฺปนฺนกุมาราฯ
1021. Chaṭṭhavāre pañcahi kāmaguṇehi nānappakārehi vā iddhivisesehi dibbantīti devā. Sammutidevāti ‘devo, devī’ti evaṃ lokasammutiyā devā. Upapattidevāti devaloke uppannattā upapattiyā devā. Visuddhidevāti sabbesaṃ devānaṃ pūjārahā sabbakilesavisuddhiyā devā. Rājānoti muddhābhisittakhattiyā. Deviyoti tesaṃ mahesiyo. Kumārāti abhisittarājūnaṃ abhisittadeviyā kucchismiṃ uppannakumārā.
อุโปสถกมฺมํ กตฺวาติ จาตุทฺทสาทีสุ อฎฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสิตฺวาฯ อิทานิ ยสฺมา ปริตฺตทานาทิปุญฺญกมฺมํ มนุสฺสโสภคฺยตาย ปจฺจโย, มตฺตโส กตํ มนุสฺสโสภคฺยตาย อธิมตฺตํ, อธิมตฺตภาเวปิ นานปฺปการเภทโต นานปฺปการสฺส ขตฺติยมหาสาลาทิภาวสฺส ปจฺจโย, ตสฺมา ตสฺส วเสน อุปปตฺติเภทํ ทเสฺสโนฺต อเปฺปกเจฺจ คหปติมหาสาลานนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ มหาสาโร เอเตสนฺติ มหาสารา; ร-การสฺส ปน ล-การํ กตฺวา มหาสาลาติ วุตฺตํฯ คหปติโยว มหาสาลา, คหปตีสุ วา มหาสาลาติ คหปติมหาสาลาฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ ยสฺส เคเห ปจฺฉิมเนฺตน จตฺตาลีสโกฎิธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ ปญฺจ อมฺพณานิ ทิวสวฬโญฺช นิกฺขมติ – อยํ คหปติมหาสาโล นามฯ ยสฺส ปน เคเห ปจฺฉิมเนฺตน อสีติโกฎิธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ ทสอมฺพณานิ ทิวสวฬโญฺช นิกฺขมติ – อยํ พฺราหฺมณมหาสาโล นามฯ ยสฺส ปน เคเห ปจฺฉิมเนฺตน โกฎิสตธนํ นิธานคตํ โหติ, กหาปณานญฺจ วีสติ อมฺพณานิ ทิวสวฬโญฺช นิกฺขมติ – อยํ ขตฺติยมหาสาโล นามฯ
Uposathakammaṃkatvāti cātuddasādīsu aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā. Idāni yasmā parittadānādipuññakammaṃ manussasobhagyatāya paccayo, mattaso kataṃ manussasobhagyatāya adhimattaṃ, adhimattabhāvepi nānappakārabhedato nānappakārassa khattiyamahāsālādibhāvassa paccayo, tasmā tassa vasena upapattibhedaṃ dassento appekacce gahapatimahāsālānantiādimāha. Tattha mahāsāro etesanti mahāsārā; ra-kārassa pana la-kāraṃ katvā mahāsālāti vuttaṃ. Gahapatiyova mahāsālā, gahapatīsu vā mahāsālāti gahapatimahāsālā. Sesesupi eseva nayo. Tattha yassa gehe pacchimantena cattālīsakoṭidhanaṃ nidhānagataṃ hoti, kahāpaṇānañca pañca ambaṇāni divasavaḷañjo nikkhamati – ayaṃ gahapatimahāsālo nāma. Yassa pana gehe pacchimantena asītikoṭidhanaṃ nidhānagataṃ hoti, kahāpaṇānañca dasaambaṇāni divasavaḷañjo nikkhamati – ayaṃ brāhmaṇamahāsālo nāma. Yassa pana gehe pacchimantena koṭisatadhanaṃ nidhānagataṃ hoti, kahāpaṇānañca vīsati ambaṇāni divasavaḷañjo nikkhamati – ayaṃ khattiyamahāsālo nāma.
สหพฺยตนฺติ สหภาวํ; สภาคา หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺตีติ อโตฺถฯ จาตุมหาราชิกานนฺติอาทีสุ จาตุมหาราชิกา นาม สิเนรุปพฺพตสฺส เวมเชฺฌ โหนฺติฯ เตสุ ปพฺพตฎฺฐกาปิ อตฺถิ, อากาสฎฺฐาปิ; เตสํ ปรมฺปรา จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺตาฯ ขิฑฺฑาปโทสิกา, มโนปโทสิกา, สีตวลาหกา, อุณฺหวลาหกา, จนฺทิมา เทวปุโตฺต, สูริโย เทวปุโตฺตติ เอเต สเพฺพปิ จาตุมหาราชิกเทวโลกฎฺฐกา เอวฯ
Sahabyatanti sahabhāvaṃ; sabhāgā hutvā nibbattantīti attho. Cātumahārājikānantiādīsu cātumahārājikā nāma sinerupabbatassa vemajjhe honti. Tesu pabbataṭṭhakāpi atthi, ākāsaṭṭhāpi; tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Khiḍḍāpadosikā, manopadosikā, sītavalāhakā, uṇhavalāhakā, candimā devaputto, sūriyo devaputtoti ete sabbepi cātumahārājikadevalokaṭṭhakā eva.
เตตฺติํส ชนา ตตฺถ อุปปนฺนาติ ตาวติํสาฯ อปิจ ตาวติํสาติ เตสํ เทวานํ นามเมวาติ วุตฺตํฯ เตปิ อตฺถิ ปพฺพตฎฺฐกา, อตฺถิ อากาสฎฺฐกาฯ เตสํ ปรมฺปรา จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺตาฯ ตถา ยามาทีนํฯ เอกเทวโลเกปิ หิ เทวานํ ปรมฺปรา จกฺกวาฬปพฺพตํ อปฺปตฺตา นาม นตฺถิฯ ตตฺถ ทิพฺพํ สุขํ ยาตา ปยาตา สมฺปตฺตาติ ยามาฯ ตุฎฺฐา ปหฎฺฐาติ ตุสิตาฯ ปกติปฎิยตฺตารมฺมณโต อติเรเกน รมิตุกามกาเล ยถารุจิเต โภเค นิมฺมินิตฺวา รมนฺตีติ นิมฺมานรตีฯ จิตฺตาจารํ ญตฺวา ปเรหิ นิมฺมิเตสุ โภเคสุ วสํ วเตฺตนฺตีติ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีฯ
Tettiṃsa janā tattha upapannāti tāvatiṃsā. Apica tāvatiṃsāti tesaṃ devānaṃ nāmamevāti vuttaṃ. Tepi atthi pabbataṭṭhakā, atthi ākāsaṭṭhakā. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Tathā yāmādīnaṃ. Ekadevalokepi hi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi. Tattha dibbaṃ sukhaṃ yātā payātā sampattāti yāmā. Tuṭṭhā pahaṭṭhāti tusitā. Pakatipaṭiyattārammaṇato atirekena ramitukāmakāle yathārucite bhoge nimminitvā ramantīti nimmānaratī. Cittācāraṃ ñatvā parehi nimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti paranimmitavasavattī.
(๒.) อายุปฺปมาณํ
(2.) Āyuppamāṇaṃ
๑๐๒๒. อปฺปํ วา ภิโยฺยติ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺวา วีสาย วา ติํสาย วา จตฺตาลีสาย วา ปญฺญาสาย วา สฎฺฐิยา วา วเสฺสหิ อธิกมฺปิ วสฺสสตนฺติ อโตฺถฯ สพฺพมฺปิ เหตํ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺตตฺตา อปฺปนฺติ วุตฺตํฯ
1022. Appaṃvā bhiyyoti dutiyaṃ vassasataṃ appatvā vīsāya vā tiṃsāya vā cattālīsāya vā paññāsāya vā saṭṭhiyā vā vassehi adhikampi vassasatanti attho. Sabbampi hetaṃ dutiyaṃ vassasataṃ appattattā appanti vuttaṃ.
๑๐๒๔. พฺรหฺมปาริสชฺชาทีสุ มหาพฺรหฺมานํ ปาริสชฺชา ปริจาริกาติ พฺรหฺมปาริสชฺชาฯ เตสํ ปุโรหิตภาเว ฐิตาติ พฺรหฺมปุโรหิตาฯ วณฺณวนฺตตาย เจว ทีฆายุกตาย จ มหโนฺต พฺรหฺมาติ มหาพฺรหฺมา, เตสํ มหาพฺรหฺมานํฯ อิเม ตโยปิ ชนา ปฐมชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ; อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานาฯ
1024. Brahmapārisajjādīsu mahābrahmānaṃ pārisajjā paricārikāti brahmapārisajjā. Tesaṃ purohitabhāve ṭhitāti brahmapurohitā. Vaṇṇavantatāya ceva dīghāyukatāya ca mahanto brahmāti mahābrahmā, tesaṃ mahābrahmānaṃ. Ime tayopi janā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ ekatale vasanti; āyuantaraṃ pana nesaṃ nānā.
๑๐๒๕. ปริตฺตา อาภา เอเตสนฺติ ปริตฺตาภาฯ อปฺปมาณา อาภา เอเตสนฺติ อปฺปมาณาภาฯ ทณฺฑทีปิกาย อจฺจิ วิย เอเตสํ สรีรโต อาภา ฉิชฺชิตฺวา ฉิชฺชิตฺวา ปตนฺตี วิย สรติ วิสรตีติ อาภสฺสราฯ อิเมปิ ตโย ชนา ทุติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ; อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานาฯ
1025. Parittā ābhā etesanti parittābhā. Appamāṇā ābhā etesanti appamāṇābhā. Daṇḍadīpikāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati visaratīti ābhassarā. Imepi tayo janā dutiyajjhānabhūmiyaṃ ekatale vasanti; āyuantaraṃ pana nesaṃ nānā.
๑๐๒๖. ปริตฺตา สุภา เอเตสนฺติ ปริตฺตสุภาฯ อปฺปมาณา สุภา เอเตสนฺติ อปฺปมาณสุภาฯ สุเภน โอกิณฺณา วิกิณฺณา, สุเภน สรีรปฺปภาวเณฺณน เอกคฺฆนา, สุวณฺณมญฺชุสาย ฐปิตสมฺปชฺชลิตกญฺจนปิณฺฑสสฺสิรีกาติ สุภกิณฺหาฯ อิเมปิ ตโย ชนา ตติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ; อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานาฯ
1026. Parittā subhā etesanti parittasubhā. Appamāṇā subhā etesanti appamāṇasubhā. Subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanā, suvaṇṇamañjusāya ṭhapitasampajjalitakañcanapiṇḍasassirīkāti subhakiṇhā. Imepi tayo janā tatiyajjhānabhūmiyaṃ ekatale vasanti; āyuantaraṃ pana nesaṃ nānā.
๑๐๒๗. อารมฺมณนานตฺตตาติ อารมฺมณสฺส นานตฺตภาโวฯ มนสิการนานตฺตตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ เอกสฺส ปถวีกสิณํ อารมฺมณํ โหติ…เป.… เอกสฺส โอทาตกสิณนฺติ อิทํ อารมฺมณนานตฺตํฯ เอโก ปถวีกสิณํ มนสิ กโรติ…เป.… เอโก โอทาตกสิณนฺติ อิทํ มนสิการนานตฺตํฯ เอกสฺส ปถวีกสิเณ ฉโนฺท โหติ…เป.… เอกสฺส โอทาตกสิเณติ อิทํ ฉนฺทนานตฺตํฯ เอโก ปถวีกสิเณ ปตฺถนํ กโรติ…เป.… เอโก โอทาตกสิเณติ อิทํ ปณิธินานตฺตํฯ เอโก ปถวีกสิณวเสน อธิมุจฺจติ…เป.… เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ อธิโมกฺขนานตฺตํฯ เอโก ปถวีกสิณวเสน จิตฺตํ อภินีหรติ…เป.… เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ อภินีหารนานตฺตํฯ เอกสฺส ปถวีกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺญา โหติ…เป.… เอกสฺส โอทาตกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺญาติ อิทํ ปญฺญานานตฺตํฯ ตตฺถ อารมฺมณมนสิการา ปุพฺพภาเคน กถิตาฯ ฉนฺทปณิธิอธิโมกฺขาภินีหารา อปฺปนายปิ วตฺตนฺติ อุปจาเรปิฯ ปญฺญา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตาฯ
1027. Ārammaṇanānattatāti ārammaṇassa nānattabhāvo. Manasikāranānattatādīsupi eseva nayo. Ettha ekassa pathavīkasiṇaṃ ārammaṇaṃ hoti…pe… ekassa odātakasiṇanti idaṃ ārammaṇanānattaṃ. Eko pathavīkasiṇaṃ manasi karoti…pe… eko odātakasiṇanti idaṃ manasikāranānattaṃ. Ekassa pathavīkasiṇe chando hoti…pe… ekassa odātakasiṇeti idaṃ chandanānattaṃ. Eko pathavīkasiṇe patthanaṃ karoti…pe… eko odātakasiṇeti idaṃ paṇidhinānattaṃ. Eko pathavīkasiṇavasena adhimuccati…pe… eko odātakasiṇavasenāti idaṃ adhimokkhanānattaṃ. Eko pathavīkasiṇavasena cittaṃ abhinīharati…pe… eko odātakasiṇavasenāti idaṃ abhinīhāranānattaṃ. Ekassa pathavīkasiṇaparicchindanakapaññā hoti…pe… ekassa odātakasiṇaparicchindanakapaññāti idaṃ paññānānattaṃ. Tattha ārammaṇamanasikārā pubbabhāgena kathitā. Chandapaṇidhiadhimokkhābhinīhārā appanāyapi vattanti upacārepi. Paññā pana lokiyalokuttaramissakā kathitā.
อสญฺญสตฺตานนฺติ สญฺญาวิรหิตานํ สตฺตานํฯ เอกเจฺจ หิ ติตฺถายตเน ปพฺพชิตฺวา ‘จิตฺตํ นิสฺสาย รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนานิ นาม โหนฺตี’ติ จิเตฺต โทสํ ทิสฺวา ‘อจิตฺตกภาโว นาม โสภโน, ทิฎฺฐธมฺมนิพฺพานเมต’นฺติ สญฺญาวิราคํ ชเนตฺวา ตตฺรูปคํ ปญฺจมํ สมาปตฺติํ ภาเวตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺตนฺติฯ เตสํ อุปปตฺติกฺขเณ เอโก รูปกฺขโนฺธเยว นิพฺพตฺตติฯ ฐตฺวา นิพฺพโตฺต ฐิตโก เอว โหติ, นิสีทิตฺวา นิพฺพโตฺต นิสินฺนโกว นิปชฺชิตฺวา นิพฺพโตฺต นิปโนฺนวฯ จิตฺตกมฺมรูปกสทิสา หุตฺวา ปญฺจ กปฺปสตานิ ติฎฺฐนฺติฯ เตสํ ปริโยสาเน โส รูปกาโย อนฺตรธายติ, กามาวจรสญฺญา อุปฺปชฺชติ; เตน อิธ สญฺญุปฺปาเทน เต เทวา ตมฺหา กายา จุตาติ ปญฺญายนฺติฯ
Asaññasattānanti saññāvirahitānaṃ sattānaṃ. Ekacce hi titthāyatane pabbajitvā ‘cittaṃ nissāya rajjanadussanamuyhanāni nāma hontī’ti citte dosaṃ disvā ‘acittakabhāvo nāma sobhano, diṭṭhadhammanibbānameta’nti saññāvirāgaṃ janetvā tatrūpagaṃ pañcamaṃ samāpattiṃ bhāvetvā tattha nibbattanti. Tesaṃ upapattikkhaṇe eko rūpakkhandhoyeva nibbattati. Ṭhatvā nibbatto ṭhitako eva hoti, nisīditvā nibbatto nisinnakova nipajjitvā nibbatto nipannova. Cittakammarūpakasadisā hutvā pañca kappasatāni tiṭṭhanti. Tesaṃ pariyosāne so rūpakāyo antaradhāyati, kāmāvacarasaññā uppajjati; tena idha saññuppādena te devā tamhā kāyā cutāti paññāyanti.
วิปุลา ผลา เอเตสนฺติ เวหปฺผลาฯ อตฺตโน สมฺปตฺติยา น หายนฺติ น วิหายนฺตีติ อวิหาฯ น กญฺจิ สตฺตํ ตปฺปนฺตีติ อตปฺปาฯ สุนฺทรา ทสฺสนา อภิรูปา ปาสาทิกาติ สุทสฺสาฯ สุฎฺฐ ปสฺสนฺติ, สุนฺทรเมเตสํ วา ทสฺสนนฺติ สุทสฺสีฯ สเพฺพหิ เอว คุเณหิ จ ภวสมฺปตฺติยา จ เชฎฺฐา, นเตฺถตฺถ กนิฎฺฐาติ อกนิฎฺฐาฯ
Vipulā phalā etesanti vehapphalā. Attano sampattiyā na hāyanti na vihāyantīti avihā. Na kañci sattaṃ tappantīti atappā. Sundarā dassanā abhirūpā pāsādikāti sudassā. Suṭṭha passanti, sundarametesaṃ vā dassananti sudassī. Sabbehi eva guṇehi ca bhavasampattiyā ca jeṭṭhā, natthettha kaniṭṭhāti akaniṭṭhā.
๑๐๒๘. อากาสานญฺจายตนํ อุปคตาติ อากาสานญฺจายตนูปคาฯ อิตเรสุปิ เอเสว นโย ฯ อิติ ฉ กามาวจรา, นว พฺรหฺมโลกา, ปญฺจ สุทฺธาวาสา, จตฺตาโร อรูปา อสญฺญสตฺตเวหปฺผเลหิ สทฺธิํ ฉพฺพีสติ เทวโลกา; มนุสฺสโลเกน สทฺธิํ สตฺตวีสติฯ
1028. Ākāsānañcāyatanaṃ upagatāti ākāsānañcāyatanūpagā. Itaresupi eseva nayo . Iti cha kāmāvacarā, nava brahmalokā, pañca suddhāvāsā, cattāro arūpā asaññasattavehapphalehi saddhiṃ chabbīsati devalokā; manussalokena saddhiṃ sattavīsati.
ตตฺถ สมฺมาสมฺพุเทฺธน มนุสฺสานํ เทวานญฺจ อายุํ ปริจฺฉินฺทมาเนน จตูสุ อปาเยสุ ภุมฺมเทเวสุ จ อายุ ปริจฺฉินฺนํ ตํ กสฺมาติ? นิรเย ตาว กมฺมเมว ปมาณํฯ ยาว กมฺมํ น ขียติ, น ตาว จวนฺติฯ ตถา เสสอปาเยสุฯ ภุมฺมเทวานมฺปิ กมฺมเมว ปมาณํฯ ตตฺถ นิพฺพตฺตา หิ เกจิ สตฺตาหมตฺตํ ติฎฺฐนฺติ, เกจิ อทฺธมาสํ, เกจิ มาสํ, กปฺปํ ติฎฺฐมานาปิ อตฺถิเยวฯ
Tattha sammāsambuddhena manussānaṃ devānañca āyuṃ paricchindamānena catūsu apāyesu bhummadevesu ca āyu paricchinnaṃ taṃ kasmāti? Niraye tāva kammameva pamāṇaṃ. Yāva kammaṃ na khīyati, na tāva cavanti. Tathā sesaapāyesu. Bhummadevānampi kammameva pamāṇaṃ. Tattha nibbattā hi keci sattāhamattaṃ tiṭṭhanti, keci addhamāsaṃ, keci māsaṃ, kappaṃ tiṭṭhamānāpi atthiyeva.
ตตฺถ มนุเสฺสสุ คิหิภาเว ฐิตาเยว โสตาปนฺนาปิ โหนฺติ, สกทาคามิผลมฺปิ อนาคามิผลมฺปิ อรหตฺตผลมฺปิ ปาปุณนฺติฯ เตสุ โสตาปนฺนาทโย ยาวชีวํ ติฎฺฐนฺติฯ ขีณาสวา ปน ปรินิพฺพายนฺติ วา ปพฺพชนฺติ วาฯ กสฺมา? อรหตฺตํ นาม เสฎฺฐคุโณ, คิหิลิงฺคํ หีนํ, ตํ หีนตาย อุตฺตมํ คุณํ ธาเรตุํ น สโกฺกติฯ ตสฺมา เต ปรินิพฺพาตุกามา วา ปพฺพชิตุกามา วา โหนฺติฯ
Tattha manussesu gihibhāve ṭhitāyeva sotāpannāpi honti, sakadāgāmiphalampi anāgāmiphalampi arahattaphalampi pāpuṇanti. Tesu sotāpannādayo yāvajīvaṃ tiṭṭhanti. Khīṇāsavā pana parinibbāyanti vā pabbajanti vā. Kasmā? Arahattaṃ nāma seṭṭhaguṇo, gihiliṅgaṃ hīnaṃ, taṃ hīnatāya uttamaṃ guṇaṃ dhāretuṃ na sakkoti. Tasmā te parinibbātukāmā vā pabbajitukāmā vā honti.
ภุมฺมเทวา ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ ยาวชีวํ ติฎฺฐนฺติฯ ฉสุ กามาวจรเทเวสุ โสตาปนฺนสกทาคามิโน ยาวชีวํ ติฎฺฐนฺติ; อนาคามินา รูปภวํ คนฺตุํ วฎฺฎติ, ขีณาสเวน ปรินิพฺพาตุํฯ กสฺมา ? นิลียโนกาสสฺส อภาวาฯ รูปาวจรารูปาวจเรสุ สเพฺพปิ ยาวชีวํ ติฎฺฐนฺติฯ ตตฺถ รูปาวจเร นิพฺพตฺตา โสตาปนฺนสกทาคามิโน น ปุน อิธาคจฺฉนฺติ, ตเตฺถว ปรินิพฺพายนฺติฯ เอเต หิ ฌานอนาคามิโน นามฯ
Bhummadevā pana arahattaṃ patvāpi yāvajīvaṃ tiṭṭhanti. Chasu kāmāvacaradevesu sotāpannasakadāgāmino yāvajīvaṃ tiṭṭhanti; anāgāminā rūpabhavaṃ gantuṃ vaṭṭati, khīṇāsavena parinibbātuṃ. Kasmā ? Nilīyanokāsassa abhāvā. Rūpāvacarārūpāvacaresu sabbepi yāvajīvaṃ tiṭṭhanti. Tattha rūpāvacare nibbattā sotāpannasakadāgāmino na puna idhāgacchanti, tattheva parinibbāyanti. Ete hi jhānaanāgāmino nāma.
อฎฺฐสมาปตฺติลาภีนํ ปน กิํ นิยเมติ? ปคุณชฺฌานํฯ ยเทวสฺส ปคุณํ โหติ, เตน อุปฺปชฺชติฯ สเพฺพสุ ปน ปคุเณสุ กิํ นิยเมติ? ปตฺถนาฯ ยตฺถ อุปปตฺติํ ปเตฺถติ ตเตฺถว อุปปชฺชติฯ ปตฺถนาย อสติ กิํ นิยเมติ? มรณสมเย สมาปนฺนา สมาปตฺติฯ มรณสมเย สมาปนฺนา นตฺถิ, กิํ นิยเมติ? เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติฯ เอกํเสน หิ โส เนวสญฺญานาสญฺญายตเน อุปปชฺชติฯ นวสุ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตอริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ น เหฎฺฐูปปตฺติฯ ปุถุชฺชนานํ ปน ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ เหฎฺฐูปปตฺติปิฯ ปญฺจสุ สุทฺธาวาเสสุ จตูสุ จ อรูเปสุ อริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิฯ ปฐมชฺฌานภูมิยํ นิพฺพโตฺต อนาคามี นว พฺรหฺมโลเก โสเธตฺวา มตฺถเก ฐิโต ปรินิพฺพาติฯ เวหปฺผลา, อกนิฎฺฐา, เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ อิเม ตโย เทวโลกา เสฎฺฐภวา นามฯ อิเมสุ ตีสุ ฐาเนสุ นิพฺพตฺตอนาคามิโน เนว อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, น อโธ, ตตฺถ ตเตฺถว ปรินิพฺพายนฺตีติฯ อิทเมตฺถ ปกิณฺณกํฯ
Aṭṭhasamāpattilābhīnaṃ pana kiṃ niyameti? Paguṇajjhānaṃ. Yadevassa paguṇaṃ hoti, tena uppajjati. Sabbesu pana paguṇesu kiṃ niyameti? Patthanā. Yattha upapattiṃ pattheti tattheva upapajjati. Patthanāya asati kiṃ niyameti? Maraṇasamaye samāpannā samāpatti. Maraṇasamaye samāpannā natthi, kiṃ niyameti? Nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti. Ekaṃsena hi so nevasaññānāsaññāyatane upapajjati. Navasu brahmalokesu nibbattaariyasāvakānaṃ tatrūpapattipi hoti uparūpapattipi na heṭṭhūpapatti. Puthujjanānaṃ pana tatrūpapattipi hoti uparūpapattipi heṭṭhūpapattipi. Pañcasu suddhāvāsesu catūsu ca arūpesu ariyasāvakānaṃ tatrūpapattipi hoti uparūpapattipi. Paṭhamajjhānabhūmiyaṃ nibbatto anāgāmī nava brahmaloke sodhetvā matthake ṭhito parinibbāti. Vehapphalā, akaniṭṭhā, nevasaññānāsaññāyatananti ime tayo devalokā seṭṭhabhavā nāma. Imesu tīsu ṭhānesu nibbattaanāgāmino neva uddhaṃ gacchanti, na adho, tattha tattheva parinibbāyantīti. Idamettha pakiṇṇakaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / วิภงฺคปาฬิ • Vibhaṅgapāḷi / ๑๘. ธมฺมหทยวิภโงฺค • 18. Dhammahadayavibhaṅgo
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / วิภงฺค-มูลฎีกา • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ๑๘. ธมฺมหทยวิภโงฺค • 18. Dhammahadayavibhaṅgo
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / วิภงฺค-อนุฎีกา • Vibhaṅga-anuṭīkā / ๑๘. ธมฺมหทยวิภโงฺค • 18. Dhammahadayavibhaṅgo
