| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්‌ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā |
10. උප්‌පජ්‌ජන්‌තිසුත්‌තවණ්‌ණනා
10. Uppajjantisuttavaṇṇanā
60. දසමෙ යාවකීවන්‌ති යත්‌තකං කාලං. යතොති යදා, යතො පට්‌ඨාය, යස්‌මිං කාලෙති වා අත්‌ථො. එවමෙතං, ආනන්‌දාති, ආනන්‌ද, තථාගතෙ උප්‌පන්‌නෙ තථාගතස්‌ස තථාගතසාවකානංයෙව ච ලාභසක්‌කාරො අභිවඩ්‌ඪති, තිත්‌ථියා පන නිත්‌තෙජා විහතප්‌පභා පහීනලාභසක්‌කාරා හොන්‌තීති යං තයා වුත්‌තං, එතං එවං, න එතස්‌ස අඤ්‌ඤථාභාවො. චක්‌කවත්‌තිනො හි චක්‌කරතනස්‌ස පාතුභාවෙන ලොකො චක්‌කරතනං මුඤ්‌චිත්‌වා අඤ්‌ඤත්‌ථ පූජාසක්‌කාරසම්‌මානං න පවත්‌තෙති, චක්‌කරතනමෙව පන සබ්‌බො ලොකො සබ්‌බභාවෙහි සක්‌කරොති ගරුං කරොති මානෙති පූජෙති. ඉති වට්‌ටානුසාරිපුඤ්‌ඤමත්‌තනිස්‌සන්‌දස්‌සපි තාව මහන්‌තො ආනුභාවො, කිමඞ්‌ගං පන විවට්‌ටානුසාරිපුඤ්‌ඤඵලූපත්‌ථම්‌භස්‌ස අනන්‌තාපරිමෙය්‍යගුණගණාධාරස්‌ස බුද්‌ධරතනස්‌ස ධම්‌මරතනස්‌ස සඞ්‌ඝරතනස්‌ස චාති දස්‌සෙති.
60. Dasame yāvakīvanti yattakaṃ kālaṃ. Yatoti yadā, yato paṭṭhāya, yasmiṃ kāleti vā attho. Evametaṃ, ānandāti, ānanda, tathāgate uppanne tathāgatassa tathāgatasāvakānaṃyeva ca lābhasakkāro abhivaḍḍhati, titthiyā pana nittejā vihatappabhā pahīnalābhasakkārā hontīti yaṃ tayā vuttaṃ, etaṃ evaṃ, na etassa aññathābhāvo. Cakkavattino hi cakkaratanassa pātubhāvena loko cakkaratanaṃ muñcitvā aññattha pūjāsakkārasammānaṃ na pavatteti, cakkaratanameva pana sabbo loko sabbabhāvehi sakkaroti garuṃ karoti māneti pūjeti. Iti vaṭṭānusāripuññamattanissandassapi tāva mahanto ānubhāvo, kimaṅgaṃ pana vivaṭṭānusāripuññaphalūpatthambhassa anantāparimeyyaguṇagaṇādhārassa buddharatanassa dhammaratanassa saṅgharatanassa cāti dasseti.
භගවා හි සම්‌මාසම්‌බොධිං පත්‌වා පවත්‌තවරධම්‌මචක්‌කො අනුක්‌කමෙන ලොකෙ එකසට්‌ඨියා අරහන්‌තෙසු ජාතෙසු සට්‌ඨි අරහන්‌තෙ ජනපදචාරිකාය විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා උරුවෙලං පත්‌වා උරුවෙලකස්‌සපප්‌පමුඛෙ සහස්‌සජටිලෙ අරහත්‌තෙ පතිට්‌ඨාපෙත්‌වා තෙහි පරිවුතො ලට්‌ඨිවනුය්‍යානෙ නිසීදිත්‌වා බිම්‌බිසාරප්‌පමුඛානං අඞ්‌ගමගධවාසීනං ද්‌වාදස නහුතානි සාසනෙ ඔතාරෙත්‌වා යදා රාජගහෙ විහාසි, තතො පට්‌ඨාය භගවතො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස ච යථා යථා උපරූපරි උළාරලාභසක්‌කාරො අභිවඩ්‌ඪති, තථා තථා සබ්‌බතිත්‌ථියානං ලාභසක්‌කාරො පරිහායි එව.
Bhagavā hi sammāsambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko anukkamena loke ekasaṭṭhiyā arahantesu jātesu saṭṭhi arahante janapadacārikāya vissajjetvā uruvelaṃ patvā uruvelakassapappamukhe sahassajaṭile arahatte patiṭṭhāpetvā tehi parivuto laṭṭhivanuyyāne nisīditvā bimbisārappamukhānaṃ aṅgamagadhavāsīnaṃ dvādasa nahutāni sāsane otāretvā yadā rājagahe vihāsi, tato paṭṭhāya bhagavato bhikkhusaṅghassa ca yathā yathā uparūpari uḷāralābhasakkāro abhivaḍḍhati, tathā tathā sabbatitthiyānaṃ lābhasakkāro parihāyi eva.
අථෙකදිවසං ආයස්‌මා ආනන්‌දො දිවාට්‌ඨානෙ නිසින්‌නො භගවතො ච අරියසඞ්‌ඝස්‌ස ච සම්‌මාපටිපත්‌තිං පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා පීතිසොමනස්‌සජාතො ‘‘කථං නු ඛො තිත්‌ථියාන’’න්‌ති තෙසං පටිපත්‌තිං ආවජ්‌ජෙසි. අථස්‌ස නෙසං සබ්‌බථාපි දුප්‌පටිපත්‌තියෙව උපට්‌ඨාසි. සො ‘‘එවංමහානුභාවෙ නාම පුඤ්‌ඤූපනිස්‌සයස්‌ස ධම්‌මානුධම්‌මප්‌පටිපත්‌තියා ච උක්‌කංසපාරමිප්‌පත්‌තෙ භගවති, අරියසඞ්‌ඝෙ ච ධරන්‌තෙ කථං ඉමෙ අඤ්‌ඤතිත්‌ථියා එවං දුප්‌පටිපන්‌නා අකතපුඤ්‌ඤා වරාකා ලාභිනො සක්‌කතා භවිස්‌සන්‌තී’’ති තිත්‌ථියානං ලාභසක්‌කාරහානිං නිස්‌සාය කාරුඤ්‌ඤං උප්‌පාදෙත්‌වා අථ අත්‌තනො පරිවිතක්‌කං ‘‘යාවකීවඤ්‌ච, භන්‌තෙ’’තිආදිනා භගවතො ආරොචෙසි. භගවා ච තං, ‘‘ආනන්‌ද, තයා මිච්‌ඡා පරිවිතක්‌කිත’’න්‌ති අවත්‌වා සුවණ්‌ණාලිඞ්‌ගසදිසං ගීවං උන්‌නාමෙත්‌වා සුපුප්‌ඵිතසතපත්‌තසස්‌සිරිකං මහාමුඛං අභිප්‌පසන්‌නතරං කත්‌වා ‘‘එවමෙතං, ආනන්‌දා’’ති සම්‌පහංසිත්‌වා ‘‘යාවකීවඤ්‌චා’’තිආදිනා තස්‌ස වචනං පච්‌චනුමොදි. තෙන වුත්‌තං – ‘‘අථ ඛො ආයස්‌මා ආනන්‌දො…පෙ.… භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො චා’’ති. අථ භගවා තස්‌සං අට්‌ඨුප්‌පත්‌තියං අතීතෙපි මයි අනුප්‌පන්‌නෙ එකච්‌චෙ නීචජනා සම්‌මානං ලභිත්‌වා මම උප්‌පාදතො පට්‌ඨාය හතලාභසක්‌කාරා අහෙසුන්‌ති බාවෙරුජාතකං (ජා. 1.4.153 ආදයො) කථෙසි.
Athekadivasaṃ āyasmā ānando divāṭṭhāne nisinno bhagavato ca ariyasaṅghassa ca sammāpaṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajāto ‘‘kathaṃ nu kho titthiyāna’’nti tesaṃ paṭipattiṃ āvajjesi. Athassa nesaṃ sabbathāpi duppaṭipattiyeva upaṭṭhāsi. So ‘‘evaṃmahānubhāve nāma puññūpanissayassa dhammānudhammappaṭipattiyā ca ukkaṃsapāramippatte bhagavati, ariyasaṅghe ca dharante kathaṃ ime aññatitthiyā evaṃ duppaṭipannā akatapuññā varākā lābhino sakkatā bhavissantī’’ti titthiyānaṃ lābhasakkārahāniṃ nissāya kāruññaṃ uppādetvā atha attano parivitakkaṃ ‘‘yāvakīvañca, bhante’’tiādinā bhagavato ārocesi. Bhagavā ca taṃ, ‘‘ānanda, tayā micchā parivitakkita’’nti avatvā suvaṇṇāliṅgasadisaṃ gīvaṃ unnāmetvā supupphitasatapattasassirikaṃ mahāmukhaṃ abhippasannataraṃ katvā ‘‘evametaṃ, ānandā’’ti sampahaṃsitvā ‘‘yāvakīvañcā’’tiādinā tassa vacanaṃ paccanumodi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā ānando…pe… bhikkhusaṅgho cā’’ti. Atha bhagavā tassaṃ aṭṭhuppattiyaṃ atītepi mayi anuppanne ekacce nīcajanā sammānaṃ labhitvā mama uppādato paṭṭhāya hatalābhasakkārā ahesunti bāverujātakaṃ (jā. 1.4.153 ādayo) kathesi.
එතමත්‌ථං විදිත්‌වාති දිට්‌ඨිගතිකානං තාව සක්‌කාරසම්‌මානො යාව න සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධා ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තෙසං පන උප්‌පාදතො පට්‌ඨාය තෙ හතලාභසක්‌කාරා නිප්‌පභා නිත්‌තෙජාව හොන්‌ති, දුප්‌පටිපත්‌තියා දුක්‌ඛතො ච න මුච්‌චන්‌තීති එතමත්‌ථං සබ්‌බාකාරතො විදිත්‌වා තදත්‌ථදීපනං ඉමං උදානං උදානෙසි.
Etamatthaṃviditvāti diṭṭhigatikānaṃ tāva sakkārasammāno yāva na sammāsambuddhā loke uppajjanti, tesaṃ pana uppādato paṭṭhāya te hatalābhasakkārā nippabhā nittejāva honti, duppaṭipattiyā dukkhato ca na muccantīti etamatthaṃ sabbākārato viditvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
තත්‌ථ ඔභාසති තාව සො කිමීති සො ඛජ්‌ජූපනකකිමි තාවදෙව ඔභාසති ජොතති දිබ්‌බති. යාව න උන්‌නමතෙ පභඞ්‌කරොති තීසුපි මහාදීපෙසු එකක්‌ඛණෙ ආලොකකරණෙන ‘‘පභඞ්‌කරො’’ති ලද්‌ධනාමො සූරියො යාව න උග්‌ගමති න උදෙති. අනුග්‌ගතෙ හි සූරියෙ ලද්‌ධොකාසා ඛජ්‌ජූපනකා විපරිවත්‌තමානාපි කණ්‌ටකඵලසදිසා තමසි විජ්‌ජොතන්‌ති. ස වෙරොචනම්‌හි උග්‌ගතෙ, හතප්‌පභො හොති න චාපි භාසතීති සමන්‌තතො අන්‌ධකාරං විධමිත්‌වා කිරණසහස්‌සෙන විරොචනසභාවතාය වෙරොචනනාමකෙ ආදිච්‌චෙ උට්‌ඨිතෙ සො ඛජ්‌ජූපනකො හතප්‌පභො නිත්‌තෙජො කාළකො හොති, රත්‌තන්‌ධකාරෙ විය න භාසති න දිබ්‌බති.
Tattha obhāsati tāva so kimīti so khajjūpanakakimi tāvadeva obhāsati jotati dibbati. Yāva na unnamate pabhaṅkaroti tīsupi mahādīpesu ekakkhaṇe ālokakaraṇena ‘‘pabhaṅkaro’’ti laddhanāmo sūriyo yāva na uggamati na udeti. Anuggate hi sūriye laddhokāsā khajjūpanakā viparivattamānāpi kaṇṭakaphalasadisā tamasi vijjotanti. Sa verocanamhi uggate, hatappabho hoti na cāpi bhāsatīti samantato andhakāraṃ vidhamitvā kiraṇasahassena virocanasabhāvatāya verocananāmake ādicce uṭṭhite so khajjūpanako hatappabho nittejo kāḷako hoti, rattandhakāre viya na bhāsati na dibbati.
එවං ඔභාසිතමෙව තක්‌කිකානන්‌ති යථා තෙන ඛජ්‌ජූපනකෙන සූරියුග්‌ගමනතො පුරෙයෙව ඔභාසිතං හොති, එවං තක්‌කෙත්‌වා විතක්‌කෙත්‌වා පරිකප්‌පනමත්‌තෙන දිට්‌ඨීනං ගහණතො ‘‘තක්‌කිකා’’ති ලද්‌ධනාමෙහි තිත්‌ථියෙහි ඔභාසිතං අත්‌තනො සමයතෙජෙන දීපෙත්‌වා අධිට්‌ඨිතං තාව, යාව සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධා ලොකෙ නුප්‌පජ්‌ජන්‌ති. න තක්‌කිකා සුජ්‌ඣන්‌ති න චාපි සාවකාති යදා පන සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධා ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තදා දිට්‌ඨිගතිකා න සුජ්‌ඣන්‌ති න සොභන්‌ති, න චාපි තෙසං සාවකා සොභන්‌ති, අඤ්‌ඤදත්‌ථු විහතසොභා රත්‌තිඛිත්‌තා විය සරා න පඤ්‌ඤායන්‌තෙව. අථ වා යාව සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධා ලොකෙ නුප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තාවදෙව තක්‌කිකානං ඔභාසිතං අත්‌තනො සමයෙන ජොතනං බාලලාපනං, න තතො පරං. කස්‌මා? යස්‌මා න තක්‌කිකා සුජ්‌ඣන්‌ති, න චාපි සාවකා. තෙ හි දුරක්‌ඛාතධම්‌මවිනයා සම්‌මාපටිපත්‌තිරහිතා න සංසාරතො සුජ්‌ඣන්‌ති අනිය්‍යානිකසාසනත්‌තා. තෙනාහ ‘‘දුද්‌දිට්‌ඨී න දුක්‌ඛා පමුච්‌චරෙ’’ති. තක්‌කිකා හි අයාථාවලද්‌ධිකතාය දුද්‌දිට්‌ඨිනො මිච්‌ඡාභිනිවිට්‌ඨදිට්‌ඨිකා විපරීතදස්‌සනා තං දිට්‌ඨිං අනිස්‌සජ්‌ජිත්‌වා සංසාරදුක්‌ඛතො න කදාචිපි මුච්‌චන්‌තීති.
Evaṃ obhāsitameva takkikānanti yathā tena khajjūpanakena sūriyuggamanato pureyeva obhāsitaṃ hoti, evaṃ takketvā vitakketvā parikappanamattena diṭṭhīnaṃ gahaṇato ‘‘takkikā’’ti laddhanāmehi titthiyehi obhāsitaṃ attano samayatejena dīpetvā adhiṭṭhitaṃ tāva, yāva sammāsambuddhā loke nuppajjanti. Na takkikā sujjhanti na cāpi sāvakāti yadā pana sammāsambuddhā loke uppajjanti, tadā diṭṭhigatikā na sujjhanti na sobhanti, na cāpi tesaṃ sāvakā sobhanti, aññadatthu vihatasobhā rattikhittā viya sarā na paññāyanteva. Atha vā yāva sammāsambuddhā loke nuppajjanti, tāvadeva takkikānaṃ obhāsitaṃ attano samayena jotanaṃ bālalāpanaṃ, na tato paraṃ. Kasmā? Yasmā na takkikā sujjhanti, na cāpi sāvakā. Te hi durakkhātadhammavinayā sammāpaṭipattirahitā na saṃsārato sujjhanti aniyyānikasāsanattā. Tenāha ‘‘duddiṭṭhī na dukkhā pamuccare’’ti. Takkikā hi ayāthāvaladdhikatāya duddiṭṭhino micchābhiniviṭṭhadiṭṭhikā viparītadassanā taṃ diṭṭhiṃ anissajjitvā saṃsāradukkhato na kadācipi muccantīti.
දසමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
නිට්‌ඨිතා ච ජච්‌චන්‌ධවග්‌ගවණ්‌ණනා.
Niṭṭhitā ca jaccandhavaggavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 10. උප්‌පජ්‌ජන්‌තිසුත්‌තං • 10. Uppajjantisuttaṃ
