| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
१०. उप्पटिपाटिकसुत्तवण्णना
10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
५१०. दसमं यथाधम्मरसेन पटिपाटिया वुत्तम्पि इमस्मिं इन्द्रियविभङ्गे सेससुत्तानि विय अदेसितत्ता उप्पटिपाटिकसुत्तं नामाति वेदितब्बं। तत्थ निमित्तन्तिआदीनि सब्बानि पच्चयवेवचनानेव। दुक्खिन्द्रियञ्च पजानातीति दुक्खसच्चवसेनेव पजानाति। दुक्खिन्द्रियसमुदयन्ति कण्टकेन वा विद्धस्स मङ्कुलेन वा दट्ठस्स पच्चत्थरणे वा वलिया फुट्ठस्स दुक्खसहगतं कायविञ्ञाणं उप्पज्जति, तं एतस्स समुदयोति पजानाति।
510. Dasamaṃ yathādhammarasena paṭipāṭiyā vuttampi imasmiṃ indriyavibhaṅge sesasuttāni viya adesitattā uppaṭipāṭikasuttaṃ nāmāti veditabbaṃ. Tattha nimittantiādīni sabbāni paccayavevacanāneva. Dukkhindriyañca pajānātīti dukkhasaccavaseneva pajānāti. Dukkhindriyasamudayanti kaṇṭakena vā viddhassa maṅkulena vā daṭṭhassa paccattharaṇe vā valiyā phuṭṭhassa dukkhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, taṃ etassa samudayoti pajānāti.
परतो दोमनस्सिन्द्रियसमुदयन्तिआदीसुपि तेसं तेसं कारणवसेनेव समुदयो वेदितब्बो। पत्तचीवरादीनं वा हि सङ्खारानं सद्धिविहारिकादीनं वा सत्तानं विनासेन दोमनस्सिन्द्रियं उप्पज्जतीति तेसं विनासं तस्स समुदयोति पजानाति। सुभोजनं भुञ्जित्वा वरसयने निपन्नस्स हत्थपादसम्बाहनतालवण्टवातादिसम्फस्सेन सुखिन्द्रियं उप्पज्जति, तं फस्सं तस्स समुदयोति पजानाति। वुत्तप्पकारानं पन सत्तसङ्खारानं मनापानं पटिलाभवसेन सोमनस्सिन्द्रियं उप्पज्जति, तं पटिलाभं तस्स समुदयोति पजानाति। मज्झत्ताकारेन पन उपेक्खिन्द्रियं उप्पज्जति, तं सत्तसङ्खारेसु मज्झत्ताकारं तस्स समुदयोति पजानाति।
Parato domanassindriyasamudayantiādīsupi tesaṃ tesaṃ kāraṇavaseneva samudayo veditabbo. Pattacīvarādīnaṃ vā hi saṅkhārānaṃ saddhivihārikādīnaṃ vā sattānaṃ vināsena domanassindriyaṃ uppajjatīti tesaṃ vināsaṃ tassa samudayoti pajānāti. Subhojanaṃ bhuñjitvā varasayane nipannassa hatthapādasambāhanatālavaṇṭavātādisamphassena sukhindriyaṃ uppajjati, taṃ phassaṃ tassa samudayoti pajānāti. Vuttappakārānaṃ pana sattasaṅkhārānaṃ manāpānaṃ paṭilābhavasena somanassindriyaṃ uppajjati, taṃ paṭilābhaṃ tassa samudayoti pajānāti. Majjhattākārena pana upekkhindriyaṃ uppajjati, taṃ sattasaṅkhāresu majjhattākāraṃ tassa samudayoti pajānāti.
कत्थ चुप्पन्नं दुक्खिन्द्रियं अपरिसेसं निरुज्झति, इध, भिक्खवे, भिक्खु विविच्चेव कामेहीतिआदीसु पन अयं एकतोव विनिच्छयकथा – दुक्खिन्द्रियञ्हि पठमज्झानस्स उपचारक्खणेयेव निरुज्झति पहीनं होति, दोमनस्सादीनि दुतियज्झानादीनं। एवं सन्तेपि तेसं अतिसयनिरोधत्ता अयं झानेसुयेव निरोधो वुत्तो। अतिसयनिरोधो हि तेसं पठमज्झानादीसु, न निरोधोयेव, निरोधोयेव पन उपचारक्खणे, नातिसयनिरोधो। तथा हि नानावज्जने पठमज्झानुपचारे निरुद्धस्सापि दुक्खिन्द्रियस्स डंसमकसादिसम्फस्सेन वा विसमासनुपतापेन वा सिया उप्पत्ति, न त्वेव अन्तोअप्पनायं। उपचारे वा निरुद्धम्पेतं न सुट्ठु निरुद्धं होति पटिपक्खेन अविहतत्ता। अन्तोअप्पनायं पन पीतिफरणेन सब्बो कायो सुखोक्कन्तो होति, सुखोक्कन्तकायस्स च सुट्ठु निरुद्धं होति दुक्खिन्द्रियं पटिपक्खेन विहतत्ता। नानावज्जनेयेव च दुतियज्झानुपचारे पहीनस्स दोमनस्सिन्द्रियस्स यस्मा एतं वितक्कविचारपच्चयेपि कायकिलमथे चित्तुपघाते च सति उप्पज्जति, वितक्कविचाराभावे नेव उप्पज्जति। यत्थ पन उप्पज्जति, तत्थ वितक्कविचारभावे, अप्पहीना एव च दुतियज्झानुपचारे वितक्कविचाराति तत्थस्स सिया उप्पत्ति। न त्वेव दुतियज्झाने पहीनपच्चयत्ता। तथा ततियज्झानुपचारे पहीनस्सापि सुखिन्द्रियस्स पीतिसमुट्ठानपणीतरूपफुट्ठकायस्स सिया उप्पत्ति, न त्वेव ततियज्झाने। ततियज्झाने हि सुखस्स पच्चयभूता पीति सब्बसो निरुद्धा। तथा चतुत्थज्झानुपचारे पहीनस्सापि सोमनस्सिन्द्रियस्स आसन्नत्ता अप्पनाप्पत्ताय उपेक्खाय अभावेन सम्मा अनतिक्कन्तत्ता च सिया उप्पत्ति, न त्वेव चतुत्थज्झाने। तस्मा ‘‘एत्थ चुप्पन्नं दुक्खिन्द्रियं अपरिसेसं निरुज्झती’’ति तत्थ तत्थ अपरिसेसग्गहणं कतं।
Kattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati, idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehītiādīsu pana ayaṃ ekatova vinicchayakathā – dukkhindriyañhi paṭhamajjhānassa upacārakkhaṇeyeva nirujjhati pahīnaṃ hoti, domanassādīni dutiyajjhānādīnaṃ. Evaṃ santepi tesaṃ atisayanirodhattā ayaṃ jhānesuyeva nirodho vutto. Atisayanirodho hi tesaṃ paṭhamajjhānādīsu, na nirodhoyeva, nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe, nātisayanirodho. Tathā hi nānāvajjane paṭhamajjhānupacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanupatāpena vā siyā uppatti, na tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ hoti paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena sabbo kāyo sukhokkanto hoti, sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjaneyeva ca dutiyajjhānupacāre pahīnassa domanassindriyassa yasmā etaṃ vitakkavicārapaccayepi kāyakilamathe cittupaghāte ca sati uppajjati, vitakkavicārābhāve neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāve, appahīnā eva ca dutiyajjhānupacāre vitakkavicārāti tatthassa siyā uppatti. Na tveva dutiyajjhāne pahīnapaccayattā. Tathā tatiyajjhānupacāre pahīnassāpi sukhindriyassa pītisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭṭhakāyassa siyā uppatti, na tveva tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso niruddhā. Tathā catutthajjhānupacāre pahīnassāpi somanassindriyassa āsannattā appanāppattāya upekkhāya abhāvena sammā anatikkantattā ca siyā uppatti, na tveva catutthajjhāne. Tasmā ‘‘ettha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti tattha tattha aparisesaggahaṇaṃ kataṃ.
यं पनेत्थ तदत्थाय चित्तं उपसंहरतीति वुत्तं, तत्थ अलाभी समानो उप्पादनत्थाय चित्तं उपसंहरति, लाभी समानो समापज्जनत्थायाति एवमत्थो वेदितब्बो। इमेसु द्वीसुपि सुत्तेसु सम्मसनवारोव कथितोति।
Yaṃ panettha tadatthāya cittaṃ upasaṃharatīti vuttaṃ, tattha alābhī samāno uppādanatthāya cittaṃ upasaṃharati, lābhī samāno samāpajjanatthāyāti evamattho veditabbo. Imesu dvīsupi suttesu sammasanavārova kathitoti.
सुखिन्द्रियवग्गो चतुत्थो।
Sukhindriyavaggo catuttho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १०. उप्पटिपाटिकसुत्तं • 10. Uppaṭipāṭikasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १०. उप्पटिपाटिकसुत्तवण्णना • 10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
