| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
१०. उप्पटिपाटिकसुत्तवण्णना
10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
५१०. रसनं भञ्जनं निरुज्झनं रसो। यो यो धम्मानं रसो यथाधम्मरसो, तेन यथाधम्मरसेन। पटिपाटियाति कमेन, उभयेनपि धम्मानं पहानक्कमेनाति वुत्तं होति। इमस्मिं इन्द्रियविभङ्गेति इमस्मिं इन्द्रियसंयुत्तसञ्ञिते इन्द्रियविभङ्गे। अदेसितत्ताति सेससुत्तानि विय ‘‘सुखिन्द्रिय’’न्तिआदिना अदेसितत्ता इदं उप्पटिपाटिकसुत्तं नाम। वलिया खरसम्फस्साय फुट्ठस्स। तन्ति कण्टकवेदनादिं। एतस्स दुक्खिन्द्रियस्स।
510. Rasanaṃ bhañjanaṃ nirujjhanaṃ raso. Yo yo dhammānaṃ raso yathādhammaraso, tena yathādhammarasena. Paṭipāṭiyāti kamena, ubhayenapi dhammānaṃ pahānakkamenāti vuttaṃ hoti. Imasmiṃ indriyavibhaṅgeti imasmiṃ indriyasaṃyuttasaññite indriyavibhaṅge. Adesitattāti sesasuttāni viya ‘‘sukhindriya’’ntiādinā adesitattā idaṃ uppaṭipāṭikasuttaṃ nāma. Valiyā kharasamphassāya phuṭṭhassa. Tanti kaṇṭakavedanādiṃ. Etassa dukkhindriyassa.
तेसं तेसन्ति दोमनस्सिन्द्रियादीनं। कारणवसेनेवाति तंतंअसाधारणकारणवसेन। तेसञ्हि विसेसकारणं दस्सेन्तो ‘‘पत्तचीवरादीनं वा’’ति आह।
Tesaṃtesanti domanassindriyādīnaṃ. Kāraṇavasenevāti taṃtaṃasādhāraṇakāraṇavasena. Tesañhi visesakāraṇaṃ dassento ‘‘pattacīvarādīnaṃ vā’’ti āha.
एकतोवाति पुनप्पुनं पदुद्धारणं अकत्वा एकज्झमेव। दुतियज्झानादीनं उपचारक्खणे एव निरुज्झन्तीति आनेत्वा सम्बन्धो। तेसं दुक्खिन्द्रियदोमनस्सादीनं। अतिसयनिरोधोति सुट्ठु पहानं उजुप्पटिपक्खेन वूपसमो। निरोधोयेवाति निरोधमत्तमेव। नानावज्जनेति येन आवज्जनेन अप्पनावीथि होति, ततो भिज्जावज्जने, अनेकावज्जने वा। अप्पनावीथियञ्हि उपचारो एकावज्जनो, इतरो अनेकावज्जनो अनेकक्खत्तुं पवत्तनतो। विसमनिसज्जाय उप्पन्नकिलमथो विसमासनुपतापो । पीतिफरणेनाति पीतिया फरणरसत्ता। पीतिसमुट्ठानानं वा पणीतरूपानं कायस्स ब्यापनतो वुत्तं। तेनाह ‘‘सब्बो कायो सुखोक्कन्तो होती’’ति। वितक्कविचारपच्चयेपीति पि-सद्दो अट्ठानपयुत्तो, सो ‘‘पहीनस्सा’’ति एत्थ आनेत्वा सम्बन्धितब्बो ‘‘पहीनस्सपि दोमनस्सिन्द्रियस्सा’’ति। एतं दोमनस्सिन्द्रियं उप्पज्जतीति सम्बन्धो। ‘‘तस्स मय्हं अतिचिरं वितक्कयतो विचारयतो कायोपि किलमि, चित्तम्पि विहञ्ञी’’ति च वचनतो कायचित्तखेदानं वितक्कविचारपच्चयता वेदितब्बा। वितक्कविचारभावे उप्पज्जति दोमनस्सिन्द्रियन्ति आनेत्वा सम्बन्धितब्बं। तत्थस्स सिया उप्पत्तीति तत्थ दुतियज्झानुपचारे अस्स दोमनस्सस्स उप्पत्ति भवेय्य। ‘‘तत्थस्स सिया उप्पत्ती’’ति इदं परिकप्पवचनं उपचारक्खणे दोमनस्सस्स सुप्पहीनभावदस्सनत्थं। तथा हि वुत्तं ‘‘न त्वेव दुतियज्झाने पहीनपच्चयत्ता’’ति। पहीनम्पि सोमनस्सिन्द्रियं पीति विय न दूरेति कत्वा ‘‘आसन्नत्ता’’ति वुत्तं। नानावज्जनुपचारे पहीनम्पि पहानङ्गं पटिपक्खेन अविहतत्ता अन्तरन्तरा उप्पज्जेय्याति इममत्थं दस्सेन्तो ‘‘अप्पनाप्पत्ताया’’तिआदिमाह। ‘‘तादिसाय आसेवनाय इच्छितब्बत्ता यथा मग्गवीथितो पुब्बे द्वे तयो जवनवारा सदिसानुपस्सनाव पवत्तन्ति, एवमिधापि अप्पनावारतो पुब्बे द्वे तयो जवनवारा उपेक्खासहगताव पवत्तन्ती’’ति वदन्ति। अपरिसेसन्ति सुविक्खम्भितन्ति कत्वा विक्खम्भनेन अनवसेसं।
Ekatovāti punappunaṃ paduddhāraṇaṃ akatvā ekajjhameva. Dutiyajjhānādīnaṃ upacārakkhaṇe eva nirujjhantīti ānetvā sambandho. Tesaṃ dukkhindriyadomanassādīnaṃ. Atisayanirodhoti suṭṭhu pahānaṃ ujuppaṭipakkhena vūpasamo. Nirodhoyevāti nirodhamattameva. Nānāvajjaneti yena āvajjanena appanāvīthi hoti, tato bhijjāvajjane, anekāvajjane vā. Appanāvīthiyañhi upacāro ekāvajjano, itaro anekāvajjano anekakkhattuṃ pavattanato. Visamanisajjāya uppannakilamatho visamāsanupatāpo. Pītipharaṇenāti pītiyā pharaṇarasattā. Pītisamuṭṭhānānaṃ vā paṇītarūpānaṃ kāyassa byāpanato vuttaṃ. Tenāha ‘‘sabbo kāyo sukhokkanto hotī’’ti. Vitakkavicārapaccayepīti pi-saddo aṭṭhānapayutto, so ‘‘pahīnassā’’ti ettha ānetvā sambandhitabbo ‘‘pahīnassapi domanassindriyassā’’ti. Etaṃ domanassindriyaṃ uppajjatīti sambandho. ‘‘Tassa mayhaṃ aticiraṃ vitakkayato vicārayato kāyopi kilami, cittampi vihaññī’’ti ca vacanato kāyacittakhedānaṃ vitakkavicārapaccayatā veditabbā. Vitakkavicārabhāve uppajjati domanassindriyanti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tatthassa siyā uppattīti tattha dutiyajjhānupacāre assa domanassassa uppatti bhaveyya. ‘‘Tatthassa siyā uppattī’’ti idaṃ parikappavacanaṃ upacārakkhaṇe domanassassa suppahīnabhāvadassanatthaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘na tveva dutiyajjhāne pahīnapaccayattā’’ti. Pahīnampi somanassindriyaṃ pīti viya na dūreti katvā ‘‘āsannattā’’ti vuttaṃ. Nānāvajjanupacāre pahīnampi pahānaṅgaṃ paṭipakkhena avihatattā antarantarā uppajjeyyāti imamatthaṃ dassento ‘‘appanāppattāyā’’tiādimāha. ‘‘Tādisāya āsevanāya icchitabbattā yathā maggavīthito pubbe dve tayo javanavārā sadisānupassanāva pavattanti, evamidhāpi appanāvārato pubbe dve tayo javanavārā upekkhāsahagatāva pavattantī’’ti vadanti. Aparisesanti suvikkhambhitanti katvā vikkhambhanena anavasesaṃ.
तथत्तायाति तथभावाय पठमज्झानसमङ्गिताय। सा पनस्स उप्पादनेन वा उप्पन्नस्स समापज्जनेन वा होतीति वुत्तं ‘‘उप्पादनत्थाय समापज्जनत्थाया’’ति। द्वीसूति नवमदसमेसु सुत्तन्तेसु।
Tathattāyāti tathabhāvāya paṭhamajjhānasamaṅgitāya. Sā panassa uppādanena vā uppannassa samāpajjanena vā hotīti vuttaṃ ‘‘uppādanatthāya samāpajjanatthāyā’’ti. Dvīsūti navamadasamesu suttantesu.
सुखिन्द्रियवग्गवण्णना निट्ठिता।
Sukhindriyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १०. उप्पटिपाटिकसुत्तं • 10. Uppaṭipāṭikasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १०. उप्पटिपाटिकसुत्तवण्णना • 10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
