| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๑๐. อุปฺปฎิปาฎิกสุตฺตวณฺณนา
10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
๕๑๐. รสนํ ภญฺชนํ นิรุชฺฌนํ รโสฯ โย โย ธมฺมานํ รโส ยถาธมฺมรโส, เตน ยถาธมฺมรเสนฯ ปฎิปาฎิยาติ กเมน, อุภเยนปิ ธมฺมานํ ปหานกฺกเมนาติ วุตฺตํ โหติฯ อิมสฺมิํ อินฺทฺริยวิภเงฺคติ อิมสฺมิํ อินฺทฺริยสํยุตฺตสญฺญิเต อินฺทฺริยวิภเงฺคฯ อเทสิตตฺตาติ เสสสุตฺตานิ วิย ‘‘สุขินฺทฺริย’’นฺติอาทินา อเทสิตตฺตา อิทํ อุปฺปฎิปาฎิกสุตฺตํ นามฯ วลิยา ขรสมฺผสฺสาย ผุฎฺฐสฺสฯ ตนฺติ กณฺฎกเวทนาทิํฯ เอตสฺส ทุกฺขินฺทฺริยสฺสฯ
510. Rasanaṃ bhañjanaṃ nirujjhanaṃ raso. Yo yo dhammānaṃ raso yathādhammaraso, tena yathādhammarasena. Paṭipāṭiyāti kamena, ubhayenapi dhammānaṃ pahānakkamenāti vuttaṃ hoti. Imasmiṃ indriyavibhaṅgeti imasmiṃ indriyasaṃyuttasaññite indriyavibhaṅge. Adesitattāti sesasuttāni viya ‘‘sukhindriya’’ntiādinā adesitattā idaṃ uppaṭipāṭikasuttaṃ nāma. Valiyā kharasamphassāya phuṭṭhassa. Tanti kaṇṭakavedanādiṃ. Etassa dukkhindriyassa.
เตสํ เตสนฺติ โทมนสฺสินฺทฺริยาทีนํฯ การณวเสเนวาติ ตํตํอสาธารณการณวเสนฯ เตสญฺหิ วิเสสการณํ ทเสฺสโนฺต ‘‘ปตฺตจีวราทีนํ วา’’ติ อาหฯ
Tesaṃtesanti domanassindriyādīnaṃ. Kāraṇavasenevāti taṃtaṃasādhāraṇakāraṇavasena. Tesañhi visesakāraṇaṃ dassento ‘‘pattacīvarādīnaṃ vā’’ti āha.
เอกโตวาติ ปุนปฺปุนํ ปทุทฺธารณํ อกตฺวา เอกชฺฌเมวฯ ทุติยชฺฌานาทีนํ อุปจารกฺขเณ เอว นิรุชฺฌนฺตีติ อาเนตฺวา สมฺพโนฺธฯ เตสํ ทุกฺขินฺทฺริยโทมนสฺสาทีนํฯ อติสยนิโรโธติ สุฎฺฐุ ปหานํ อุชุปฺปฎิปเกฺขน วูปสโมฯ นิโรโธเยวาติ นิโรธมตฺตเมวฯ นานาวชฺชเนติ เยน อาวชฺชเนน อปฺปนาวีถิ โหติ, ตโต ภิชฺชาวชฺชเน, อเนกาวชฺชเน วาฯ อปฺปนาวีถิยญฺหิ อุปจาโร เอกาวชฺชโน, อิตโร อเนกาวชฺชโน อเนกกฺขตฺตุํ ปวตฺตนโตฯ วิสมนิสชฺชาย อุปฺปนฺนกิลมโถ วิสมาสนุปตาโป ฯ ปีติผรเณนาติ ปีติยา ผรณรสตฺตาฯ ปีติสมุฎฺฐานานํ วา ปณีตรูปานํ กายสฺส พฺยาปนโต วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘สโพฺพ กาโย สุโขกฺกโนฺต โหตี’’ติฯ วิตกฺกวิจารปจฺจเยปีติ ปิ-สโทฺท อฎฺฐานปยุโตฺต, โส ‘‘ปหีนสฺสา’’ติ เอตฺถ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตโพฺพ ‘‘ปหีนสฺสปิ โทมนสฺสินฺทฺริยสฺสา’’ติฯ เอตํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชตีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘ตสฺส มยฺหํ อติจิรํ วิตกฺกยโต วิจารยโต กาโยปิ กิลมิ, จิตฺตมฺปิ วิหญฺญี’’ติ จ วจนโต กายจิตฺตเขทานํ วิตกฺกวิจารปจฺจยตา เวทิตพฺพาฯ วิตกฺกวิจารภาเว อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสินฺทฺริยนฺติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ตตฺถสฺส สิยา อุปฺปตฺตีติ ตตฺถ ทุติยชฺฌานุปจาเร อสฺส โทมนสฺสสฺส อุปฺปตฺติ ภเวยฺยฯ ‘‘ตตฺถสฺส สิยา อุปฺปตฺตี’’ติ อิทํ ปริกปฺปวจนํ อุปจารกฺขเณ โทมนสฺสสฺส สุปฺปหีนภาวทสฺสนตฺถํฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘น เตฺวว ทุติยชฺฌาเน ปหีนปจฺจยตฺตา’’ติฯ ปหีนมฺปิ โสมนสฺสินฺทฺริยํ ปีติ วิย น ทูเรติ กตฺวา ‘‘อาสนฺนตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ นานาวชฺชนุปจาเร ปหีนมฺปิ ปหานงฺคํ ปฎิปเกฺขน อวิหตตฺตา อนฺตรนฺตรา อุปฺปเชฺชยฺยาติ อิมมตฺถํ ทเสฺสโนฺต ‘‘อปฺปนาปฺปตฺตายา’’ติอาทิมาหฯ ‘‘ตาทิสาย อาเสวนาย อิจฺฉิตพฺพตฺตา ยถา มคฺควีถิโต ปุเพฺพ เทฺว ตโย ชวนวารา สทิสานุปสฺสนาว ปวตฺตนฺติ, เอวมิธาปิ อปฺปนาวารโต ปุเพฺพ เทฺว ตโย ชวนวารา อุเปกฺขาสหคตาว ปวตฺตนฺตี’’ติ วทนฺติฯ อปริเสสนฺติ สุวิกฺขมฺภิตนฺติ กตฺวา วิกฺขมฺภเนน อนวเสสํฯ
Ekatovāti punappunaṃ paduddhāraṇaṃ akatvā ekajjhameva. Dutiyajjhānādīnaṃ upacārakkhaṇe eva nirujjhantīti ānetvā sambandho. Tesaṃ dukkhindriyadomanassādīnaṃ. Atisayanirodhoti suṭṭhu pahānaṃ ujuppaṭipakkhena vūpasamo. Nirodhoyevāti nirodhamattameva. Nānāvajjaneti yena āvajjanena appanāvīthi hoti, tato bhijjāvajjane, anekāvajjane vā. Appanāvīthiyañhi upacāro ekāvajjano, itaro anekāvajjano anekakkhattuṃ pavattanato. Visamanisajjāya uppannakilamatho visamāsanupatāpo. Pītipharaṇenāti pītiyā pharaṇarasattā. Pītisamuṭṭhānānaṃ vā paṇītarūpānaṃ kāyassa byāpanato vuttaṃ. Tenāha ‘‘sabbo kāyo sukhokkanto hotī’’ti. Vitakkavicārapaccayepīti pi-saddo aṭṭhānapayutto, so ‘‘pahīnassā’’ti ettha ānetvā sambandhitabbo ‘‘pahīnassapi domanassindriyassā’’ti. Etaṃ domanassindriyaṃ uppajjatīti sambandho. ‘‘Tassa mayhaṃ aticiraṃ vitakkayato vicārayato kāyopi kilami, cittampi vihaññī’’ti ca vacanato kāyacittakhedānaṃ vitakkavicārapaccayatā veditabbā. Vitakkavicārabhāve uppajjati domanassindriyanti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tatthassa siyā uppattīti tattha dutiyajjhānupacāre assa domanassassa uppatti bhaveyya. ‘‘Tatthassa siyā uppattī’’ti idaṃ parikappavacanaṃ upacārakkhaṇe domanassassa suppahīnabhāvadassanatthaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘na tveva dutiyajjhāne pahīnapaccayattā’’ti. Pahīnampi somanassindriyaṃ pīti viya na dūreti katvā ‘‘āsannattā’’ti vuttaṃ. Nānāvajjanupacāre pahīnampi pahānaṅgaṃ paṭipakkhena avihatattā antarantarā uppajjeyyāti imamatthaṃ dassento ‘‘appanāppattāyā’’tiādimāha. ‘‘Tādisāya āsevanāya icchitabbattā yathā maggavīthito pubbe dve tayo javanavārā sadisānupassanāva pavattanti, evamidhāpi appanāvārato pubbe dve tayo javanavārā upekkhāsahagatāva pavattantī’’ti vadanti. Aparisesanti suvikkhambhitanti katvā vikkhambhanena anavasesaṃ.
ตถตฺตายาติ ตถภาวาย ปฐมชฺฌานสมงฺคิตายฯ สา ปนสฺส อุปฺปาทเนน วา อุปฺปนฺนสฺส สมาปชฺชเนน วา โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อุปฺปาทนตฺถาย สมาปชฺชนตฺถายา’’ติฯ ทฺวีสูติ นวมทสเมสุ สุตฺตเนฺตสุฯ
Tathattāyāti tathabhāvāya paṭhamajjhānasamaṅgitāya. Sā panassa uppādanena vā uppannassa samāpajjanena vā hotīti vuttaṃ ‘‘uppādanatthāya samāpajjanatthāyā’’ti. Dvīsūti navamadasamesu suttantesu.
สุขินฺทฺริยวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sukhindriyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑๐. อุปฺปฎิปาฎิกสุตฺตํ • 10. Uppaṭipāṭikasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๑๐. อุปฺปฎิปาฎิกสุตฺตวณฺณนา • 10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
