| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१५४] ४. उरगजातकवण्णना
[154] 4. Uragajātakavaṇṇanā
इधूरगानं पवरो पविट्ठोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सेणिभण्डनं आरब्भ कथेसि। कोसलरञ्ञो किर सेवका सेणिपमुखा द्वे महामत्ता अञ्ञमञ्ञं दिट्ठट्ठाने कलहं करोन्ति, तेसं वेरिभावो सकलनगरे पाकटो जातो। ते नेव राजा, न ञातिमित्ता समग्गे कातुं सक्खिंसु। अथेकदिवसं सत्था पच्चूससमये बोधनेय्यबन्धवे ओलोकेन्तो तेसं उभिन्नम्पि सोतापत्तिमग्गस्स उपनिस्सयं दिस्वा पुनदिवसे एककोव सावत्थियं पिण्डाय पविसित्वा तेसु एकस्स गेहद्वारे अट्ठासि। सो निक्खमित्वा पत्तं गहेत्वा सत्थारं अन्तोनिवेसनं पवेसेत्वा आसनं पञ्ञपेत्वा निसीदापेसि। सत्था निसीदित्वा तस्स मेत्ताभावनाय आनिसंसं कथेत्वा कल्लचित्ततं ञत्वा सच्चानि पकासेसि, सो सच्चपरियोसाने सोतापत्तिफले पतिट्ठहि।
Idhūragānaṃ pavaro paviṭṭhoti idaṃ satthā jetavane viharanto seṇibhaṇḍanaṃ ārabbha kathesi. Kosalarañño kira sevakā seṇipamukhā dve mahāmattā aññamaññaṃ diṭṭhaṭṭhāne kalahaṃ karonti, tesaṃ veribhāvo sakalanagare pākaṭo jāto. Te neva rājā, na ñātimittā samagge kātuṃ sakkhiṃsu. Athekadivasaṃ satthā paccūsasamaye bodhaneyyabandhave olokento tesaṃ ubhinnampi sotāpattimaggassa upanissayaṃ disvā punadivase ekakova sāvatthiyaṃ piṇḍāya pavisitvā tesu ekassa gehadvāre aṭṭhāsi. So nikkhamitvā pattaṃ gahetvā satthāraṃ antonivesanaṃ pavesetvā āsanaṃ paññapetvā nisīdāpesi. Satthā nisīditvā tassa mettābhāvanāya ānisaṃsaṃ kathetvā kallacittataṃ ñatvā saccāni pakāsesi, so saccapariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahi.
सत्था तस्स सोतापन्नभावं ञत्वा तमेव पत्तं गाहापेत्वा उट्ठाय इतरस्स गेहद्वारं अगमासि। सोपि निक्खमित्वा सत्थारं वन्दित्वा ‘‘पविसथ, भन्ते’’ति घरं पवेसेत्वा निसीदापेसि। इतरोपि पत्तं गहेत्वा सत्थारा सद्धिंयेव पाविसि। सत्था तस्स एकादस मेत्तानिसंसे वण्णेत्वा कल्लचित्ततं ञत्वा सच्चानि पकासेसि, सच्चपरियोसाने सोपि सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। इति ते उभोपि सोतापन्ना हुत्वा अञ्ञमञ्ञं अच्चयं दस्सेत्वा खमापेत्वा समग्गा सम्मोदमाना एकज्झासया अहेसुं। तं दिवसञ्ञेव च भगवतो सम्मुखाव एकतो भुञ्जिंसु। सत्था भत्तकिच्चं निट्ठापेत्वा विहारं अगमासि। ते बहूनि मालागन्धविलेपनानि चेव सप्पिमधुफाणितादीनि च आदाय सत्थारा सद्धिंयेव निक्खमिंसु। सत्था भिक्खुसङ्घेन वत्ते दस्सिते सुगतोवादं दत्वा गन्धकुटिं पाविसि।
Satthā tassa sotāpannabhāvaṃ ñatvā tameva pattaṃ gāhāpetvā uṭṭhāya itarassa gehadvāraṃ agamāsi. Sopi nikkhamitvā satthāraṃ vanditvā ‘‘pavisatha, bhante’’ti gharaṃ pavesetvā nisīdāpesi. Itaropi pattaṃ gahetvā satthārā saddhiṃyeva pāvisi. Satthā tassa ekādasa mettānisaṃse vaṇṇetvā kallacittataṃ ñatvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne sopi sotāpattiphale patiṭṭhahi. Iti te ubhopi sotāpannā hutvā aññamaññaṃ accayaṃ dassetvā khamāpetvā samaggā sammodamānā ekajjhāsayā ahesuṃ. Taṃ divasaññeva ca bhagavato sammukhāva ekato bhuñjiṃsu. Satthā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā vihāraṃ agamāsi. Te bahūni mālāgandhavilepanāni ceva sappimadhuphāṇitādīni ca ādāya satthārā saddhiṃyeva nikkhamiṃsu. Satthā bhikkhusaṅghena vatte dassite sugatovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
भिक्खू सायन्हसमये धम्मसभायं सत्थु गुणकथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, सत्था अदन्तदमको, ये नाम द्वे महामत्ते चिरं वायममानोपि नेव राजा समग्गे कातुं सक्खि, न ञातिमित्तादयो सक्खिंसु, ते एकदिवसेनेव तथागतेन दमिता’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवाहं इमे द्वे जने समग्गे अकासिं, पुब्बेपेते मया समग्गा कतायेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Bhikkhū sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ satthu guṇakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, satthā adantadamako, ye nāma dve mahāmatte ciraṃ vāyamamānopi neva rājā samagge kātuṃ sakkhi, na ñātimittādayo sakkhiṃsu, te ekadivaseneva tathāgatena damitā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevāhaṃ ime dve jane samagge akāsiṃ, pubbepete mayā samaggā katāyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बाराणसियं उस्सवे घोसिते महासमज्जं अहोसि। बहू मनुस्सा चेव देवनागसुपण्णादयो च समज्जदस्सनत्थं सन्निपतिंसु। तत्रेकस्मिं ठाने एको नागो च सुपण्णो च समज्जं पस्समाना एकतो अट्ठंसु। नागो सुपण्णस्स सुपण्णभावं अजानन्तो अंसे हत्थं ठपेसि। सुपण्णो ‘‘केन मे अंसे हत्थो ठपितो’’ति निवत्तित्वा ओलोकेन्तो नागं सञ्जानि। नागोपि ओलोकेन्तो सुपण्णं सञ्जानित्वा मरणभयतज्जितो नगरा निक्खमित्वा नदीपिट्ठेन पलायि। सुपण्णोपि ‘‘तं गहेस्सामी’’ति अनुबन्धि। तस्मिं समये बोधिसत्तो तापसो हुत्वा तस्सा नदिया तीरे पण्णसालाय वसमानो दिवा दरथपटिप्पस्सम्भनत्थं उदकसाटिकं निवासेत्वा वक्कलं बहि ठपेत्वा नदिं ओतरित्वा न्हायति। नागो ‘‘इमं पब्बजितं निस्साय जीवितं लभिस्सामी’’ति पकतिवण्णं विजहित्वा मणिक्खन्धवण्णं मापेत्वा वक्कलन्तरं पाविसि। सुपण्णो अनुबन्धमानो तं तत्थ पविट्ठं दिस्वा वक्कले गरुभावेन अग्गहेत्वा बोधिसत्तं आमन्तेत्वा ‘‘भन्ते, अहं छातो, तुम्हाकं वक्कलं गण्हथ, इमं नागं खादिस्सामी’’ति इममत्थं पकासेतुं पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiyaṃ ussave ghosite mahāsamajjaṃ ahosi. Bahū manussā ceva devanāgasupaṇṇādayo ca samajjadassanatthaṃ sannipatiṃsu. Tatrekasmiṃ ṭhāne eko nāgo ca supaṇṇo ca samajjaṃ passamānā ekato aṭṭhaṃsu. Nāgo supaṇṇassa supaṇṇabhāvaṃ ajānanto aṃse hatthaṃ ṭhapesi. Supaṇṇo ‘‘kena me aṃse hattho ṭhapito’’ti nivattitvā olokento nāgaṃ sañjāni. Nāgopi olokento supaṇṇaṃ sañjānitvā maraṇabhayatajjito nagarā nikkhamitvā nadīpiṭṭhena palāyi. Supaṇṇopi ‘‘taṃ gahessāmī’’ti anubandhi. Tasmiṃ samaye bodhisatto tāpaso hutvā tassā nadiyā tīre paṇṇasālāya vasamāno divā darathapaṭippassambhanatthaṃ udakasāṭikaṃ nivāsetvā vakkalaṃ bahi ṭhapetvā nadiṃ otaritvā nhāyati. Nāgo ‘‘imaṃ pabbajitaṃ nissāya jīvitaṃ labhissāmī’’ti pakativaṇṇaṃ vijahitvā maṇikkhandhavaṇṇaṃ māpetvā vakkalantaraṃ pāvisi. Supaṇṇo anubandhamāno taṃ tattha paviṭṭhaṃ disvā vakkale garubhāvena aggahetvā bodhisattaṃ āmantetvā ‘‘bhante, ahaṃ chāto, tumhākaṃ vakkalaṃ gaṇhatha, imaṃ nāgaṃ khādissāmī’’ti imamatthaṃ pakāsetuṃ paṭhamaṃ gāthamāha –
७.
7.
‘‘इधूरगानं पवरो पविट्ठो, सेलस्स वण्णेन पमोक्खमिच्छं।
‘‘Idhūragānaṃ pavaro paviṭṭho, selassa vaṇṇena pamokkhamicchaṃ;
ब्रह्मञ्च वण्णं अपचायमानो, बुभुक्खितो नो वितरामि भोत्तु’’न्ति॥
Brahmañca vaṇṇaṃ apacāyamāno, bubhukkhito no vitarāmi bhottu’’nti.
तत्थ इधूरगानं पवरो पविट्ठोति इमस्मिं वक्कले उरगानं पवरो नागराजा पविट्ठो। सेलस्स वण्णेनाति मणिवण्णेन, मणिक्खन्धो हुत्वा पविट्ठोति अत्थो। पमोक्खमिच्छन्ति मम सन्तिका मोक्खं इच्छमानो। ब्रह्मञ्च वण्णं अपचायमानोति अहं पन तुम्हाकं ब्रह्मवण्णं सेट्ठवण्णं पूजेन्तो गरुं करोन्तो। बुभुक्खितो नो वितरामि भोत्तुन्ति एतं नागं वक्कलन्तरं पविट्ठं छातोपि समानो भक्खितुं न सक्कोमीति।
Tattha idhūragānaṃ pavaro paviṭṭhoti imasmiṃ vakkale uragānaṃ pavaro nāgarājā paviṭṭho. Selassa vaṇṇenāti maṇivaṇṇena, maṇikkhandho hutvā paviṭṭhoti attho. Pamokkhamicchanti mama santikā mokkhaṃ icchamāno. Brahmañca vaṇṇaṃ apacāyamānoti ahaṃ pana tumhākaṃ brahmavaṇṇaṃ seṭṭhavaṇṇaṃ pūjento garuṃ karonto. Bubhukkhito no vitarāmi bhottunti etaṃ nāgaṃ vakkalantaraṃ paviṭṭhaṃ chātopi samāno bhakkhituṃ na sakkomīti.
बोधिसत्तो उदके ठितोयेव सुपण्णराजस्स थुतिं कत्वा दुतियं गाथमाह –
Bodhisatto udake ṭhitoyeva supaṇṇarājassa thutiṃ katvā dutiyaṃ gāthamāha –
८.
8.
‘‘सो ब्रह्मगुत्तो चिरमेव जीव, दिब्या च ते पातुभवन्तु भक्खा।
‘‘So brahmagutto cirameva jīva, dibyā ca te pātubhavantu bhakkhā;
यो ब्रह्मवण्णं अपचायमानो, बुभुक्खितो नो वितरासि भोत्तु’’न्ति॥
Yo brahmavaṇṇaṃ apacāyamāno, bubhukkhito no vitarāsi bhottu’’nti.
तत्थ सो ब्रह्मगुत्तोति सो त्वं ब्रह्मगोपितो ब्रह्मरक्खितो हुत्वा। दिब्या च ते पातुभवन्तु भक्खाति देवतानं परिभोगारहा भक्खा च तव पातुभवन्तु, मा पाणातिपातं कत्वा नागमंसखादको अहोसि।
Tattha so brahmaguttoti so tvaṃ brahmagopito brahmarakkhito hutvā. Dibyā ca te pātubhavantu bhakkhāti devatānaṃ paribhogārahā bhakkhā ca tava pātubhavantu, mā pāṇātipātaṃ katvā nāgamaṃsakhādako ahosi.
इति बोधिसत्तो उदके ठितोव अनुमोदनं कत्वा उत्तरित्वा वक्कलं निवासेत्वा ते उभोपि गहेत्वा अस्समपदं गन्त्वा मेत्ताभावनाय वण्णं कथेत्वा द्वेपि जने समग्गे अकासि। ते ततो पट्ठाय समग्गा सम्मोदमाना सुखं वसिंसु।
Iti bodhisatto udake ṭhitova anumodanaṃ katvā uttaritvā vakkalaṃ nivāsetvā te ubhopi gahetvā assamapadaṃ gantvā mettābhāvanāya vaṇṇaṃ kathetvā dvepi jane samagge akāsi. Te tato paṭṭhāya samaggā sammodamānā sukhaṃ vasiṃsu.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा नागो च सुपण्णो च इमे द्वे महामत्ता अहेसुं, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā nāgo ca supaṇṇo ca ime dve mahāmattā ahesuṃ, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
उरगजातकवण्णना चतुत्था।
Uragajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १५४. उरगजातक • 154. Uragajātaka
