| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना
Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
३७-८. वसेय्यामाति ‘‘त्वञ्च अहञ्च वसेय्यामा’’ति पियवचनेन तस्स सङ्गण्हनत्थं वुत्तं किर। तेजसा तेजन्ति आनुभावेन आनुभावं। तेजोधातुया वा तेजोधातुं। उभिन्नं सजोतिभूतानन्ति अनादरत्थे सामिवचनं, भावसत्तमीअत्थे वा। अग्यागारमेव आदित्तं, न तत्थ वसनको सत्तजातिको। अचिन्तेय्यो हि इद्धिविसयो। कस्मा पन भगवा अग्यागारम्पि अनादित्तं नाधिट्ठासीति? अत्तनो दुक्खुप्पादाभावस्स अनतिविम्हादिभावप्पसङ्गतो। किमत्थं परसन्तकं महासम्भारपवत्तं तं विनासेतीति? पुन यथापोराणं इद्धानुभावेन कत्तुकामताधिप्पायतो। परियादिन्नोति खयं नीतो। तेजसा तेजन्ति आनुभावेन आनुभावं। अग्यागारस्स परित्तत्ता इतरो अत्थो न सम्भवति। अयमत्थो ‘‘मक्खं असहमानो’’ति इमिना अतिविय समेति। इद्धानुभावमक्खनञ्हि तत्थ मक्खो नाम। पत्तेनाति पदुमपत्तेनातिपि पोराणा। पदुमिनिसण्डे ठितो हि भगवा तत्थ अहोसीति तेसं मति।
37-8.Vaseyyāmāti ‘‘tvañca ahañca vaseyyāmā’’ti piyavacanena tassa saṅgaṇhanatthaṃ vuttaṃ kira. Tejasā tejanti ānubhāvena ānubhāvaṃ. Tejodhātuyā vā tejodhātuṃ. Ubhinnaṃ sajotibhūtānanti anādaratthe sāmivacanaṃ, bhāvasattamīatthe vā. Agyāgārameva ādittaṃ, na tattha vasanako sattajātiko. Acinteyyo hi iddhivisayo. Kasmā pana bhagavā agyāgārampi anādittaṃ nādhiṭṭhāsīti? Attano dukkhuppādābhāvassa anativimhādibhāvappasaṅgato. Kimatthaṃ parasantakaṃ mahāsambhārapavattaṃ taṃ vināsetīti? Puna yathāporāṇaṃ iddhānubhāvena kattukāmatādhippāyato. Pariyādinnoti khayaṃ nīto. Tejasā tejanti ānubhāvena ānubhāvaṃ. Agyāgārassa parittattā itaro attho na sambhavati. Ayamattho ‘‘makkhaṃ asahamāno’’ti iminā ativiya sameti. Iddhānubhāvamakkhanañhi tattha makkho nāma. Pattenāti padumapattenātipi porāṇā. Paduminisaṇḍe ṭhito hi bhagavā tattha ahosīti tesaṃ mati.
३९. दिन्नन्ति अनुमतिन्ति अत्थो। अभीतो निब्भयो। कस्मा? यतो सो मग्गेन भयमतीतो। ‘‘सुमनमनसोति सुन्दरचित्तसङ्खातमनो। सुमनो एव वा’’ति लिखितं। तेजोवाति अग्गि विय। धातुकुसलोति तेजोधातुम्हि कुसलो। ‘‘ब्यवहिता चे’’ति सद्दलक्खणत्ता च उपसग्गो। तेजोधातुसमापत्तीसु कुसलो इच्चेवत्थो। उदिच्छरेति उल्लोकेसुं। ‘‘संपरिवारेसु’’न्ति च लिखितं। इति एवं भणन्तीति अत्थो। हताति समाति अत्थो, काळकाव होन्तीति किरेत्थ अधिप्पायो। ईसकम्पि ब्यापारं अकत्वा उपसमानुरूपं तिट्ठन्ति। ये च अनेकवण्णा अच्चियो होन्तीति तं दस्सेतुं ‘‘नीला अथ लोहितिका’’तिआदिमाह।
39.Dinnanti anumatinti attho. Abhīto nibbhayo. Kasmā? Yato so maggena bhayamatīto. ‘‘Sumanamanasoti sundaracittasaṅkhātamano. Sumano eva vā’’ti likhitaṃ. Tejovāti aggi viya. Dhātukusaloti tejodhātumhi kusalo. ‘‘Byavahitā ce’’ti saddalakkhaṇattā ca upasaggo. Tejodhātusamāpattīsu kusalo iccevattho. Udicchareti ullokesuṃ. ‘‘Saṃparivāresu’’nti ca likhitaṃ. Iti evaṃ bhaṇantīti attho. Hatāti samāti attho, kāḷakāva hontīti kirettha adhippāyo. Īsakampi byāpāraṃ akatvā upasamānurūpaṃ tiṭṭhanti. Ye ca anekavaṇṇā acciyo hontīti taṃ dassetuṃ ‘‘nīlā atha lohitikā’’tiādimāha.
४०. चतुद्दिसाति चतूसु दिसासु।
40.Catuddisāti catūsu disāsu.
४४. पंसुकूलं उप्पन्नन्ति परियेसमानस्स पटिलाभवसेन उप्पन्नं होति। चित्तविचित्तपाटिहीरदस्सनत्थाय च सा परियेसना। सा अयं सायं । ता इमा तयिमा। द्वे एकतो गहेत्वा वदति। आयामि अहं आयमहं। एतन्ति एतस्स। यथा मयन्ति यस्मा मयं।
44.Paṃsukūlaṃ uppannanti pariyesamānassa paṭilābhavasena uppannaṃ hoti. Cittavicittapāṭihīradassanatthāya ca sā pariyesanā. Sā ayaṃ sāyaṃ. Tā imā tayimā. Dve ekato gahetvā vadati. Āyāmi ahaṃ āyamahaṃ. Etanti etassa. Yathā mayanti yasmā mayaṃ.
५०-५१. उदकवाहकोति उदकोघो। उदकसोतोति पोराणा। ‘‘याय त्व’’न्ति पुब्बभागविपस्सनापटिपदं सन्धाय वुत्तं। चिरपटिकाति चिरपभुति, नागदमनतो पट्ठाय चिरपटिका। ‘‘चिरपटिसङ्खा’’तिपि वदन्ति। केसमिस्सन्तिआदिम्हि अब्बोकिण्णं विसुं विसुं बन्धित्वा पक्खित्तत्ता केसादयोव केसमिस्साति पोराणा। खारिकाजमिस्सन्ति एत्थ खारी वुच्चति तापसपरिक्खारो। जटिले पाहेसीति द्वे तयो तापसे पाहेसि। ‘‘सोळसातिरेकअड्ढउड्ढानि पाटिहारियसहस्सानी’’ति वुत्तं।
50-51.Udakavāhakoti udakogho. Udakasototi porāṇā. ‘‘Yāya tva’’nti pubbabhāgavipassanāpaṭipadaṃ sandhāya vuttaṃ. Cirapaṭikāti cirapabhuti, nāgadamanato paṭṭhāya cirapaṭikā. ‘‘Cirapaṭisaṅkhā’’tipi vadanti. Kesamissantiādimhi abbokiṇṇaṃ visuṃ visuṃ bandhitvā pakkhittattā kesādayova kesamissāti porāṇā. Khārikājamissanti ettha khārī vuccati tāpasaparikkhāro. Jaṭile pāhesīti dve tayo tāpase pāhesi. ‘‘Soḷasātirekaaḍḍhauḍḍhāni pāṭihāriyasahassānī’’ti vuttaṃ.
५४. अग्गिहुत्ते कतपरिचयत्ता भगवा तेसं आदित्तपरियाय-मभासि (सं॰ नि॰ ४.२८)। तत्थ एकच्चं आरम्मणवसेन आदित्तं चक्खादि रागग्गिना, एकच्चं सम्पयोगवसेन चक्खुसम्फस्सपच्चया वेदयितादिकेनेव, एकच्चं अभिभूतत्थेन चक्खादि एव जातिआदिना , एकच्चं पच्चयत्थेन, तदेव सोकादिनाति यथासम्भवमेत्थ आदित्तता वेदितब्बा। एत्थ किञ्चापि दुक्खलक्खणमेवेकं पाकटं, तदनुसारेन पन इतरं लक्खणद्वयम्पि तेहि दिट्ठन्ति वेदितब्बं दुक्खाकारस्स इतराकारदीपनतो। सन्तसुखतण्हाभिनिविट्ठत्ता पनेसं दुक्खलक्खणपुब्बङ्गमा देसना कताति वेदितब्बा।
54. Aggihutte kataparicayattā bhagavā tesaṃ ādittapariyāya-mabhāsi (saṃ. ni. 4.28). Tattha ekaccaṃ ārammaṇavasena ādittaṃ cakkhādi rāgagginā, ekaccaṃ sampayogavasena cakkhusamphassapaccayā vedayitādikeneva, ekaccaṃ abhibhūtatthena cakkhādi eva jātiādinā , ekaccaṃ paccayatthena, tadeva sokādināti yathāsambhavamettha ādittatā veditabbā. Ettha kiñcāpi dukkhalakkhaṇamevekaṃ pākaṭaṃ, tadanusārena pana itaraṃ lakkhaṇadvayampi tehi diṭṭhanti veditabbaṃ dukkhākārassa itarākāradīpanato. Santasukhataṇhābhiniviṭṭhattā panesaṃ dukkhalakkhaṇapubbaṅgamā desanā katāti veditabbā.
उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना निट्ठिता।
Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १२. उरुवेलपाटिहारियकथा • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / उरुवेलपाटिहारियकथा • Uruvelapāṭihāriyakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
आदित्तपरियायसुत्तवण्णना • Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १२. उरुवेलपाटिहारियकथा • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā
