| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना
Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
३७-३८. पाळियं अगरूति भारियं न सियाति अत्थो। उभिन्नं सजोतिभूतानन्ति उभोसु सजोतिभूतेसु। पत्ते पक्खिपीति तं नागं निहततेजं धम्मदेसनाय सन्तप्पेत्वा सरणसीलानि दत्वा सकलरत्तिं भगवन्तं पयिरुपासित्वा ठितं जटिलानं दस्सनत्थं पत्ते पक्खिपि, न अहितुण्डिको विय बलक्कारेनाति वेदितब्बं। यत्र हि नामाति यो नाम।
37-38. Pāḷiyaṃ agarūti bhāriyaṃ na siyāti attho. Ubhinnaṃ sajotibhūtānanti ubhosu sajotibhūtesu. Patte pakkhipīti taṃ nāgaṃ nihatatejaṃ dhammadesanāya santappetvā saraṇasīlāni datvā sakalarattiṃ bhagavantaṃ payirupāsitvā ṭhitaṃ jaṭilānaṃ dassanatthaṃ patte pakkhipi, na ahituṇḍiko viya balakkārenāti veditabbaṃ. Yatra hi nāmāti yo nāma.
३९. अज्जण्होति अज्ज एकदिवसं। अग्गिसालम्हीति अग्यागारे। सुमनानं बुद्धानं मनसा सदिसो मनो अस्साति सुमनमनसो। अधिचित्तोति महाकरुणादीहि अधिचित्तो। उदिच्छरेति उल्लोकेसुं, परिवारेसुन्ति अत्थो। अनेकवण्णा अच्चियोति छब्बण्णरंसियो वुत्ता। अहं ते धुवभत्तेन पटिमाननं करिस्सामीति सेसो।
39.Ajjaṇhoti ajja ekadivasaṃ. Aggisālamhīti agyāgāre. Sumanānaṃ buddhānaṃ manasā sadiso mano assāti sumanamanaso. Adhicittoti mahākaruṇādīhi adhicitto. Udicchareti ullokesuṃ, parivāresunti attho. Anekavaṇṇā acciyoti chabbaṇṇaraṃsiyo vuttā. Ahaṃ te dhuvabhattena paṭimānanaṃ karissāmīti seso.
४०. अभिक्कन्ताय रत्तियाति परिक्खीणाय रत्तिया, मज्झरत्तिसमयेति अत्थो। अभिक्कन्तवण्णाति अभिरूपच्छविवण्णा। केवलकप्पन्ति एत्थ केवल-सद्दस्स अनवसेसत्थो, कप्प-सद्दस्स समन्तभावो, तस्मा अनवसेसं समन्ततो वनसण्डन्ति अत्थो। चतुद्दिसाति चतूसु दिसासु। यत्र हि नामाति यं नाम।
40.Abhikkantāyarattiyāti parikkhīṇāya rattiyā, majjharattisamayeti attho. Abhikkantavaṇṇāti abhirūpacchavivaṇṇā. Kevalakappanti ettha kevala-saddassa anavasesattho, kappa-saddassa samantabhāvo, tasmā anavasesaṃ samantato vanasaṇḍanti attho. Catuddisāti catūsu disāsu. Yatra hi nāmāti yaṃ nāma.
४३. अङ्गमगधाति अङ्गमगधरट्ठवासिनो। इद्धिपाटिहारियन्ति अभिञ्ञिद्धियेव पटिपक्खानं तित्थियानं, वेनेय्यसत्तगतदोसानञ्च हरणतो अपनयनतो पाटिहारियं, तं तं वा सत्तहितं पटिच्च हरितब्बं पवत्तेतब्बन्ति पटिहारियं, तदेव पाटिहारियं। इद्धि एव पाटिहारियं इद्धिपाटिहारियं।
43.Aṅgamagadhāti aṅgamagadharaṭṭhavāsino. Iddhipāṭihāriyanti abhiññiddhiyeva paṭipakkhānaṃ titthiyānaṃ, veneyyasattagatadosānañca haraṇato apanayanato pāṭihāriyaṃ, taṃ taṃ vā sattahitaṃ paṭicca haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ, tadeva pāṭihāriyaṃ. Iddhi eva pāṭihāriyaṃ iddhipāṭihāriyaṃ.
४४. पंसुकूलं उप्पन्नं होतीति पुण्णाय दासिया सरीरं परिक्खिपित्वा छड्डितं साणमयं किमिकुलाकुलं परियेसनवसेन उप्पन्नं होति, यं भगवा भूमिं कम्पेन्तो पारुपित्वा पच्छा महाकस्सपत्थेरस्स अदासि, तं सन्धायेतं वुत्तन्ति वदन्ति। कत्थ नु खोतिआदिपरिवितक्को जटिलानं विविधपाटिहारियदस्सनत्थं कतो। पाणिना खणन्तो विय इद्धिया मत्तिकं अपनेत्वा दिन्नत्ता वुत्तं ‘‘पाणिना पोक्खरणिं खणित्वा’’ति।
44.Paṃsukūlaṃ uppannaṃ hotīti puṇṇāya dāsiyā sarīraṃ parikkhipitvā chaḍḍitaṃ sāṇamayaṃ kimikulākulaṃ pariyesanavasena uppannaṃ hoti, yaṃ bhagavā bhūmiṃ kampento pārupitvā pacchā mahākassapattherassa adāsi, taṃ sandhāyetaṃ vuttanti vadanti. Kattha nu khotiādiparivitakko jaṭilānaṃ vividhapāṭihāriyadassanatthaṃ kato. Pāṇinā khaṇanto viya iddhiyā mattikaṃ apanetvā dinnattā vuttaṃ ‘‘pāṇinā pokkharaṇiṃ khaṇitvā’’ti.
४६. फालियन्तु, कस्सप, कट्ठानीति उरुवेलकस्सपेन निवेदिते एवमवोचाति दट्ठब्बं। एवं सेसेसुपि।
46.Phāliyantu, kassapa, kaṭṭhānīti uruvelakassapena nivedite evamavocāti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ sesesupi.
४९. अन्तरट्ठकासु हिमपातसमयेति एत्थ माघमासस्स अवसाने चतस्सो, फग्गुणमासस्स आदिम्हि चतस्सोति एवं उभिन्नं मासानं अन्तरे अट्ठरत्तियो अन्तरट्ठका नाम। तासु अन्तरट्ठकासु रत्तीसु हिमपातकाले। उम्मुज्जननिमुज्जनम्पि सहसा तदुभयकरणवसेन वुत्तं।
49.Antaraṭṭhakāsuhimapātasamayeti ettha māghamāsassa avasāne catasso, phagguṇamāsassa ādimhi catassoti evaṃ ubhinnaṃ māsānaṃ antare aṭṭharattiyo antaraṭṭhakā nāma. Tāsu antaraṭṭhakāsu rattīsu himapātakāle. Ummujjananimujjanampi sahasā tadubhayakaraṇavasena vuttaṃ.
५०. उदकवाहकोति उदकोघो। रेणुहतायाति रजोकिण्णाय, अतिन्तायाति अत्थो। नावायाति कुल्लेन। इदं नु त्वं महासमणाति इध नु त्वं। ध-कारस्स द-कारं, अनुसारञ्च कत्वा ‘‘इदं नू’’ति वुत्तं ‘‘एकमिदाह’’न्तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.१६५, २६५) विय। ‘‘इमस्मिं पदेसे त्वं नु खो ठितोसी’’ति पुच्छि। अयमहमस्मीति अयमहं इध ठितोस्मीति अत्थो।
50.Udakavāhakoti udakogho. Reṇuhatāyāti rajokiṇṇāya, atintāyāti attho. Nāvāyāti kullena. Idaṃ nu tvaṃ mahāsamaṇāti idha nu tvaṃ. Dha-kārassa da-kāraṃ, anusārañca katvā ‘‘idaṃ nū’’ti vuttaṃ ‘‘ekamidāha’’ntiādīsu (dī. ni. 1.165, 265) viya. ‘‘Imasmiṃ padese tvaṃ nu kho ṭhitosī’’ti pucchi. Ayamahamasmīti ayamahaṃ idha ṭhitosmīti attho.
५१. चिरपटिकाति चिरकालतो पट्ठाय। केसमिस्सं सब्बं परिक्खारं उदके पवाहेत्वातिपि योजेतब्बं। अरणिकमण्डलुआदिका तापसपरिक्खारा खारी नाम, तंहरणककाजं खारिकाजं नाम। अग्गिहुतमिस्सन्ति अग्गिपूजोपकरणसहितं।
51.Cirapaṭikāti cirakālato paṭṭhāya. Kesamissaṃ sabbaṃ parikkhāraṃ udake pavāhetvātipi yojetabbaṃ. Araṇikamaṇḍaluādikā tāpasaparikkhārā khārī nāma, taṃharaṇakakājaṃ khārikājaṃ nāma. Aggihutamissanti aggipūjopakaraṇasahitaṃ.
५२-३. उपसग्गोति उपद्दवो। ‘‘अड्ढुड्ढानि पाटिहारियसहस्सानी’’ति इदं नागदमनादीनि पन्नरस पाटिहारियानि वज्जेत्वा वुत्तं अप्पकमधिकं गणनूपगं न होतीति।
52-3.Upasaggoti upaddavo. ‘‘Aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassānī’’ti idaṃ nāgadamanādīni pannarasa pāṭihāriyāni vajjetvā vuttaṃ appakamadhikaṃ gaṇanūpagaṃ na hotīti.
५४. गयायन्ति गयानामिकाय नदिया अदूरभवत्ता गामो इत्थिलिङ्गवसेन गया नाम जातो, तस्सं। गयासीसेति एवंनामके पिट्ठिपासाणे।
54.Gayāyanti gayānāmikāya nadiyā adūrabhavattā gāmo itthiliṅgavasena gayā nāma jāto, tassaṃ. Gayāsīseti evaṃnāmake piṭṭhipāsāṇe.
‘‘यमिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया…पे॰… सुखं वा’’तिआदिना चक्खुविञ्ञाणवीथिचित्तेसु सोमनस्सदोमनस्सउपेक्खावेदनामुखेन सेसारूपक्खन्धानम्पि आदित्ततं दस्सेति। एस नयो सेसेसुपि। मनोति भवङ्गचित्तं मनोद्वारस्स अधिप्पेतत्ता। मनोविञ्ञाणन्ति मनोद्वारवीथिपअयापन्नमेव गहितं।
‘‘Yamidaṃ cakkhusamphassapaccayā…pe… sukhaṃ vā’’tiādinā cakkhuviññāṇavīthicittesu somanassadomanassaupekkhāvedanāmukhena sesārūpakkhandhānampi ādittataṃ dasseti. Esa nayo sesesupi. Manoti bhavaṅgacittaṃ manodvārassa adhippetattā. Manoviññāṇanti manodvāravīthipaayāpannameva gahitaṃ.
उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना निट्ठिता।
Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १२. उरुवेलपाटिहारियकथा • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / उरुवेलपाटिहारियकथा • Uruvelapāṭihāriyakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
आदित्तपरियायसुत्तवण्णना • Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / उरुवेलपाटिहारियकथावण्णना • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १२. उरुवेलपाटिहारियकथा • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā
