Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
9. උසභත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
9. Usabhattheragāthāvaṇṇanā
අම්බපල්ලවසඞ්කාසන්ති ආයස්මතො උසභත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි කරොන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං පිණ්ඩාය චරන්තං දිස්වා පසන්නමානසො කොසම්බඵලං අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුස්මිං සාකියරාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා උසභොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො සත්ථු ඤාතිසමාගමෙ බුද්ධානුභාවං දිස්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජි. සො පබ්බජිතකාලතො පට්ඨාය සමණධම්මං අකත්වා දිවා සඞ්ගණිකාරාමො සකලරත්තිං නිද්දායමානො වීතිනාමෙති. සො එකදිවසං මුට්ඨස්සති අසම්පජානො නිද්දං ඔක්කන්තො සුපිනෙ කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා අම්බපල්ලවවණ්ණං චීවරං පාරුපිත්වා හත්ථිගීවායං නිසීදිත්වා නගරං පිණ්ඩාය පවිට්ඨං තත්ථෙව මනුස්සෙ සම්පත්තෙ දිස්වා ලජ්ජාය හත්ථික්ඛන්ධතො ඔරුය්හ අත්තානං දිස්වා පටිබුද්ධො, ‘‘ඊදිසං නාම සුපිනං මුට්ඨස්සතිනා අසම්පජානෙන නිද්දායමානෙන මයා දිට්ඨ’’න්ති උප්පන්නසංවෙගො විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.52.12-16) –
Ambapallavasaṅkāsanti āyasmato usabhattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso kosambaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sākiyarājakule nibbattitvā usabhoti laddhanāmo vayappatto satthu ñātisamāgame buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbaji. So pabbajitakālato paṭṭhāya samaṇadhammaṃ akatvā divā saṅgaṇikārāmo sakalarattiṃ niddāyamāno vītināmeti. So ekadivasaṃ muṭṭhassati asampajāno niddaṃ okkanto supine kesamassuṃ ohāretvā ambapallavavaṇṇaṃ cīvaraṃ pārupitvā hatthigīvāyaṃ nisīditvā nagaraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ tattheva manusse sampatte disvā lajjāya hatthikkhandhato oruyha attānaṃ disvā paṭibuddho, ‘‘īdisaṃ nāma supinaṃ muṭṭhassatinā asampajānena niddāyamānena mayā diṭṭha’’nti uppannasaṃvego vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.12-16) –
‘‘කකුධං විලසන්තංව, දෙවදෙවං නරාසභං;
‘‘Kakudhaṃ vilasantaṃva, devadevaṃ narāsabhaṃ;
රථියං පටිපජ්ජන්තං, කොසම්බං අදදිං තදා.
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, kosambaṃ adadiṃ tadā.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං ඵලං අදදිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඵලදානස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අථ ථෙරො යථාදිට්ඨං සුපිනං අඞ්කුසං කත්වා අරහත්තස්ස අධිගතත්තා තස්සෙව සුපිනස්ස කිත්තනවසෙන අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –
Atha thero yathādiṭṭhaṃ supinaṃ aṅkusaṃ katvā arahattassa adhigatattā tasseva supinassa kittanavasena aññaṃ byākaronto –
197.
197.
‘‘අම්බපල්ලවසඞ්කාසං, අංසෙ කත්වාන චීවරං;
‘‘Ambapallavasaṅkāsaṃ, aṃse katvāna cīvaraṃ;
නිසින්නො හත්ථිගීවායං, ගාමං පිණ්ඩාය පාවිසිං.
Nisinno hatthigīvāyaṃ, gāmaṃ piṇḍāya pāvisiṃ.
198.
198.
‘‘හත්ථික්ඛන්ධතො ඔරුය්හ, සංවෙගං අලභිං තදා;
‘‘Hatthikkhandhato oruyha, saṃvegaṃ alabhiṃ tadā;
සොහං දිත්තො තදා සන්තො, පත්තො මෙ ආසවක්ඛයො’’ති. – ගාථාද්වයමාහ;
Sohaṃ ditto tadā santo, patto me āsavakkhayo’’ti. – gāthādvayamāha;
තත්ථ අම්බපල්ලවසඞ්කාසං, අංසෙ කත්වාන චීවරන්ති අම්බපල්ලවාකාරං පවාළවණ්ණං චීවරං ඛන්ධෙ කරිත්වා උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා. ගාමන්ති අත්තනො රාජධානිං හත්ථික්ඛන්ධෙ නිසින්නො පිණ්ඩාය පාවිසිං, පවිට්ඨමත්තොව මහාජනෙන ඔලොකියමානො හත්ථික්ඛන්ධතො ඔරුය්හ ඨිතො පටිබුජ්ඣිං, පබුද්ධොව සංවෙගං අලභිං තදා ‘‘මුට්ඨස්සති අසම්පජානො හුත්වා නිද්දායොක්කමනෙන එතං ජාත’’න්ති. අපරෙ පන ‘‘රාජාව හුත්වා රත්තිභාගෙ එවරූපං සුපිනං දිස්වා විභාතාය රත්තියා හත්ථික්ඛන්ධං ආරුය්හ නගරවීථියං චරන්තො තං සුපිනං සරිත්වා හත්ථික්ඛන්ධතො ඔරුය්හ සංවෙගං ලභිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා අරහත්තං පත්වා උදානං උදානෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසී’’ති වදන්ති. දිත්තොති තස්මිං රාජකාලෙ ජාතිමදභොගමදාදිපරිදප්පිතො සමානො සංවෙගමලභින්ති යොජනා.
Tattha ambapallavasaṅkāsaṃ, aṃse katvāna cīvaranti ambapallavākāraṃ pavāḷavaṇṇaṃ cīvaraṃ khandhe karitvā uttarāsaṅgaṃ karitvā. Gāmanti attano rājadhāniṃ hatthikkhandhe nisinno piṇḍāya pāvisiṃ, paviṭṭhamattova mahājanena olokiyamāno hatthikkhandhato oruyha ṭhito paṭibujjhiṃ, pabuddhova saṃvegaṃ alabhiṃ tadā ‘‘muṭṭhassati asampajāno hutvā niddāyokkamanena etaṃ jāta’’nti. Apare pana ‘‘rājāva hutvā rattibhāge evarūpaṃ supinaṃ disvā vibhātāya rattiyā hatthikkhandhaṃ āruyha nagaravīthiyaṃ caranto taṃ supinaṃ saritvā hatthikkhandhato oruyha saṃvegaṃ labhitvā satthu santike pabbajitvā arahattaṃ patvā udānaṃ udānento imā gāthā abhāsī’’ti vadanti. Dittoti tasmiṃ rājakāle jātimadabhogamadādiparidappito samāno saṃvegamalabhinti yojanā.
උසභත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Usabhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 9. උසභත්ථෙරගාථා • 9. Usabhattheragāthā