| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
सङ्घादिसेसकण्डं
Saṅghādisesakaṇḍaṃ
१. उस्सयवादिकासिक्खापदवण्णना
1. Ussayavādikāsikkhāpadavaṇṇanā
मानुस्सयवसेन कोधूस्सयवसेनाति बाहुल्लनयेन वुत्तं। तेनेव वक्खति ‘‘तिचित्तं तिवेदन’’न्ति। अड्डकरणत्थायाति एत्थ अड्डोति वोहारिकविनिच्छयो वुच्चति। यं पब्बजिता ‘‘अधिकरण’’न्तिपि वदन्ति, तस्स करणत्थाय वोहारिकविनिच्छयत्थायाति वुत्तं होति। वीतिक्कमक्खणेयेवाति वत्थुज्झाचारक्खणेयेव, न ततियाय समनुभासनायाति अधिप्पायो। भिक्खुनिं सङ्घतो निस्सारेतीति आपन्नं भिक्खुनिं भिक्खुनिसङ्घम्हा निस्सारेति। हेतुम्हि चायं कत्तुवोहारो ‘‘निस्सारणहेतुभूतधम्मो ‘निस्सारणीयो’ति वुत्तो’’ति कत्वा।
Mānussayavasenakodhūssayavasenāti bāhullanayena vuttaṃ. Teneva vakkhati ‘‘ticittaṃ tivedana’’nti. Aḍḍakaraṇatthāyāti ettha aḍḍoti vohārikavinicchayo vuccati. Yaṃ pabbajitā ‘‘adhikaraṇa’’ntipi vadanti, tassa karaṇatthāya vohārikavinicchayatthāyāti vuttaṃ hoti. Vītikkamakkhaṇeyevāti vatthujjhācārakkhaṇeyeva, na tatiyāya samanubhāsanāyāti adhippāyo. Bhikkhuniṃ saṅghato nissāretīti āpannaṃ bhikkhuniṃ bhikkhunisaṅghamhā nissāreti. Hetumhi cāyaṃ kattuvohāro ‘‘nissāraṇahetubhūtadhammo ‘nissāraṇīyo’ti vutto’’ti katvā.
यत्थ ठितायाति उपस्सयभिक्खाचारमग्गादीसु यस्मिं ठाने ठिताय। ततो पट्ठाय गच्छन्तियाति ततो पट्ठाय वोहारिकानं सन्तिकं गच्छन्तिया। दुतियेति दुतियारोचने। तेनाति उपासकेन। एवं वुत्तायाति ‘‘मम च तव च कथं त्वंयेव आरोचेही’’ति वुत्ताय। अञ्ञेन कथापेतीति कप्पियकारकेन कथापेति। यथा वा तथा वा हि आरोचियमानेति कप्पियकारको वा भिक्खुनिया कथं पठमं आरोचेतु, इतरो वा अत्तनो कथं (पाचि॰ अट्ठ॰ ६७९)। कप्पियकारको वा उभिन्नम्पि कथं, इतरो वा उभिन्नम्पि कथं आरोचेतूति एवं यथा तथा आरोचियमाने। उभिन्नम्पि पन कथं सुत्वाति यथा तथा वा आरोचितं पन उभिन्नम्पि कथं सुत्वा।
Yattha ṭhitāyāti upassayabhikkhācāramaggādīsu yasmiṃ ṭhāne ṭhitāya. Tato paṭṭhāya gacchantiyāti tato paṭṭhāya vohārikānaṃ santikaṃ gacchantiyā. Dutiyeti dutiyārocane. Tenāti upāsakena. Evaṃ vuttāyāti ‘‘mama ca tava ca kathaṃ tvaṃyeva ārocehī’’ti vuttāya. Aññena kathāpetīti kappiyakārakena kathāpeti. Yathā vā tathā vā hi ārociyamāneti kappiyakārako vā bhikkhuniyā kathaṃ paṭhamaṃ ārocetu, itaro vā attano kathaṃ (pāci. aṭṭha. 679). Kappiyakārako vā ubhinnampi kathaṃ, itaro vā ubhinnampi kathaṃ ārocetūti evaṃ yathā tathā ārociyamāne. Ubhinnampi pana kathaṃ sutvāti yathā tathā vā ārocitaṃ pana ubhinnampi kathaṃ sutvā.
आकड्ढियमाना गच्छतीति वुच्चमाना वोहारिकानं सन्तिकं गच्छति, इमस्स ‘‘तस्सा अनापत्ती’’ति इमिना सम्बन्धो। एवं सेसेसुपि। रक्खं याचतीति धम्मिकं रक्खं याचति। इदानि यथा याचिता रक्खा धम्मिका होति, तं दस्सेतुं ‘‘उपस्सये अञ्ञेहि कतं अनाचारं अनोदिस्स आचिक्खन्ती’’ति वुत्तं। तत्थ अतीतं आरब्भ अत्थि ओदिस्स आचिक्खना (पाचि॰ अट्ठ॰ ६७९), अत्थि अनोदिस्स आचिक्खना, अनागतं आरब्भापि अत्थि ओदिस्स आचिक्खना, अत्थि अनोदिस्स आचिक्खना।
Ākaḍḍhiyamānā gacchatīti vuccamānā vohārikānaṃ santikaṃ gacchati, imassa ‘‘tassā anāpattī’’ti iminā sambandho. Evaṃ sesesupi. Rakkhaṃ yācatīti dhammikaṃ rakkhaṃ yācati. Idāni yathā yācitā rakkhā dhammikā hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘upassaye aññehi kataṃ anācāraṃ anodissa ācikkhantī’’ti vuttaṃ. Tattha atītaṃ ārabbha atthi odissa ācikkhanā (pāci. aṭṭha. 679), atthi anodissa ācikkhanā, anāgataṃ ārabbhāpi atthi odissa ācikkhanā, atthi anodissa ācikkhanā.
कथं अतीतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति? भिक्खुनुपस्सये गामदारका, धुत्तादयो वा ये केचि अनाचारं वा आचरन्ति, रुक्खं वा छिन्दन्ति, फलाफलं वा हरन्ति, परिक्खारे वा अच्छिन्दन्ति। भिक्खुनी वोहारिके उपसङ्कमित्वा ‘‘अम्हाकं उपस्सये इदं नाम कत’’न्ति वदति। ‘‘केना’’ति वुत्ते ‘‘असुकेन च असुकेन चा’’ति आचिक्खति। एवं अतीतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति, सा न वट्टति। तञ्चे सुत्वा ते वोहारिका तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बं भिक्खुनिया गीवा होति। ‘‘दण्डं गण्हिस्सन्ती’’ति अधिप्पायेपि सति गीवायेव होति। सचे पन तस्स ‘‘दण्डं गण्हथा’’ति वदति, पञ्चमासकमत्ते गहिते पाराजिकं होति।
Kathaṃ atītaṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti? Bhikkhunupassaye gāmadārakā, dhuttādayo vā ye keci anācāraṃ vā ācaranti, rukkhaṃ vā chindanti, phalāphalaṃ vā haranti, parikkhāre vā acchindanti. Bhikkhunī vohārike upasaṅkamitvā ‘‘amhākaṃ upassaye idaṃ nāma kata’’nti vadati. ‘‘Kenā’’ti vutte ‘‘asukena ca asukena cā’’ti ācikkhati. Evaṃ atītaṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti, sā na vaṭṭati. Tañce sutvā te vohārikā tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbaṃ bhikkhuniyā gīvā hoti. ‘‘Daṇḍaṃ gaṇhissantī’’ti adhippāyepi sati gīvāyeva hoti. Sace pana tassa ‘‘daṇḍaṃ gaṇhathā’’ti vadati, pañcamāsakamatte gahite pārājikaṃ hoti.
तेहि ‘‘केना’’ति वुत्ते पन ‘‘असुकेना’ति वत्तुं अम्हाकं न वट्टति, तुम्हेयेव जानिस्सथ। केवलञ्हि मयं रक्खं याचाम, तं नो देथ, अवहटभण्डम्पि आहरापेथा’’ति वत्तब्बं। एवं अनोदिस्स आचिक्खना होति, सा वट्टति। एवं वुत्ते सचेपि ते वोहारिका ते कारके गवेसित्वा तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बं सापतेय्यम्पि गहितं, भिक्खुनिया नेव गीवा, न आपत्ति।
Tehi ‘‘kenā’’ti vutte pana ‘‘asukenā’ti vattuṃ amhākaṃ na vaṭṭati, tumheyeva jānissatha. Kevalañhi mayaṃ rakkhaṃ yācāma, taṃ no detha, avahaṭabhaṇḍampi āharāpethā’’ti vattabbaṃ. Evaṃ anodissa ācikkhanā hoti, sā vaṭṭati. Evaṃ vutte sacepi te vohārikā te kārake gavesitvā tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbaṃ sāpateyyampi gahitaṃ, bhikkhuniyā neva gīvā, na āpatti.
परिक्खारं हरन्ते दिस्वा तेसं अनत्थकामताय ‘‘चोरो चोरो’’ति वत्तुम्पि न वट्टति। एवं वुत्तेपि हि यं तेसं दण्डं करोन्ति, सब्बं भिक्खुनिया गीवा होति। अत्तनो वचनकरं पन ‘‘इमिना मे परिक्खारो गहितो, तं आहरापेहि, मा चस्स दण्डं करोथा’’ति वत्तुं वट्टति। दासदासिवापिआदीनं अत्थाय अड्डं करोन्ति, अयं अकप्पियअड्डो नाम, न वट्टति।
Parikkhāraṃ harante disvā tesaṃ anatthakāmatāya ‘‘coro coro’’ti vattumpi na vaṭṭati. Evaṃ vuttepi hi yaṃ tesaṃ daṇḍaṃ karonti, sabbaṃ bhikkhuniyā gīvā hoti. Attano vacanakaraṃ pana ‘‘iminā me parikkhāro gahito, taṃ āharāpehi, mā cassa daṇḍaṃ karothā’’ti vattuṃ vaṭṭati. Dāsadāsivāpiādīnaṃ atthāya aḍḍaṃ karonti, ayaṃ akappiyaaḍḍo nāma, na vaṭṭati.
कथं अनागतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति? वुत्तनयेनेव परेहि अनाचारादीसु कतेसु भिक्खुनी वोहारिके एवं वदति ‘‘अम्हाकं उपस्सये इदञ्चिदञ्च करोन्ति, रक्खं नो देथ आयतिं अकरणत्थाया’’ति। ‘‘केन एवं कत’’न्ति वुत्ते ‘‘असुकेन च असुकेन चा’’ति आचिक्खति। एवं अनागतं आरब्भ ओदिस्स आचिक्खना होति, सापि न वट्टति। तेसञ्हि दण्डे कते पुरिमनयेनेव सब्बं भिक्खुनिया गीवा। सेसं पुरिमसदिसमेव।
Kathaṃ anāgataṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti? Vuttanayeneva parehi anācārādīsu katesu bhikkhunī vohārike evaṃ vadati ‘‘amhākaṃ upassaye idañcidañca karonti, rakkhaṃ no detha āyatiṃ akaraṇatthāyā’’ti. ‘‘Kena evaṃ kata’’nti vutte ‘‘asukena ca asukena cā’’ti ācikkhati. Evaṃ anāgataṃ ārabbha odissa ācikkhanā hoti, sāpi na vaṭṭati. Tesañhi daṇḍe kate purimanayeneva sabbaṃ bhikkhuniyā gīvā. Sesaṃ purimasadisameva.
सचे पन वोहारिका भिक्खुनुपस्सये एवरूपं अनाचारं करोन्तानं ‘‘इमं नाम दण्डं करोमा’’ति भेरिं चरापेत्वा आणाय अतिट्ठमाने परियेसित्वा दण्डं करोन्ति, भिक्खुनिया नेव गीवा, न आपत्ति।
Sace pana vohārikā bhikkhunupassaye evarūpaṃ anācāraṃ karontānaṃ ‘‘imaṃ nāma daṇḍaṃ karomā’’ti bheriṃ carāpetvā āṇāya atiṭṭhamāne pariyesitvā daṇḍaṃ karonti, bhikkhuniyā neva gīvā, na āpatti.
यो चायं भिक्खुनीनं वुत्तो, भिक्खूनम्पि एसेव नयो। भिक्खुनोपि हि ओदिस्स आचिक्खना न वट्टति, यं तथा आचिक्खिते तेसं दण्डं करोन्ति, तं सब्बं गीवा होति। वुत्तनयेनेव दण्डं गण्हापेन्तस्स पाराजिकं। यो पन ‘‘दण्डं करिस्सन्ती’’ति जानन्तोपि अनोदिस्स कथेति, ते च परियेसित्वा दण्डं करोन्तियेव, न दोसो। विहारसीमाय रुक्खादीनि छिन्दन्तानं वासिफरसुआदीनि गहेत्वा पासाणे कोट्टेन्ति, न वट्टति। सचे धारा भिज्जति, कारापेत्वा दातब्बा। उपधावित्वा तेसं परिक्खारे गण्हन्ति, तम्पि न कातब्बं। लहुपरिवत्तञ्हि चित्तं, थेय्यचेतनाय उप्पन्नाय मूलच्छेज्जम्पि गच्छेय्य।
Yo cāyaṃ bhikkhunīnaṃ vutto, bhikkhūnampi eseva nayo. Bhikkhunopi hi odissa ācikkhanā na vaṭṭati, yaṃ tathā ācikkhite tesaṃ daṇḍaṃ karonti, taṃ sabbaṃ gīvā hoti. Vuttanayeneva daṇḍaṃ gaṇhāpentassa pārājikaṃ. Yo pana ‘‘daṇḍaṃ karissantī’’ti jānantopi anodissa katheti, te ca pariyesitvā daṇḍaṃ karontiyeva, na doso. Vihārasīmāya rukkhādīni chindantānaṃ vāsipharasuādīni gahetvā pāsāṇe koṭṭenti, na vaṭṭati. Sace dhārā bhijjati, kārāpetvā dātabbā. Upadhāvitvā tesaṃ parikkhāre gaṇhanti, tampi na kātabbaṃ. Lahuparivattañhi cittaṃ, theyyacetanāya uppannāya mūlacchejjampi gaccheyya.
उस्सयवादिकासिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Ussayavādikāsikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
