Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā

    १०. उत्तरमातुपेतिवत्थुवण्णना

    10. Uttaramātupetivatthuvaṇṇanā

    दिवाविहारगतं भिक्खुन्ति इदं उत्तरमातुपेतिवत्थु। तत्रायं अत्थविभावना – सत्थरि परिनिब्बुते पठममहासङ्गीतिया पवत्तिताय आयस्मा महाकच्‍चायनो द्वादसहि भिक्खूहि सद्धिं कोसम्बिया अविदूरे अञ्‍ञतरस्मिं अरञ्‍ञायतने विहासि। तेन च समयेन रञ्‍ञो उदेनस्स अञ्‍ञतरो अमच्‍चो कालमकासि, तेन च पुब्बे नगरे कम्मन्ता अधिट्ठिता अहेसुं। अथ राजा तस्स पुत्तं उत्तरं नाम माणवं पक्‍कोसापेत्वा ‘‘त्वञ्‍च पितरा अधिट्ठिते कम्मन्ते समनुसासा’’ति तेन ठितट्ठाने ठपेसि।

    Divāvihāragataṃ bhikkhunti idaṃ uttaramātupetivatthu. Tatrāyaṃ atthavibhāvanā – satthari parinibbute paṭhamamahāsaṅgītiyā pavattitāya āyasmā mahākaccāyano dvādasahi bhikkhūhi saddhiṃ kosambiyā avidūre aññatarasmiṃ araññāyatane vihāsi. Tena ca samayena rañño udenassa aññataro amacco kālamakāsi, tena ca pubbe nagare kammantā adhiṭṭhitā ahesuṃ. Atha rājā tassa puttaṃ uttaraṃ nāma māṇavaṃ pakkosāpetvā ‘‘tvañca pitarā adhiṭṭhite kammante samanusāsā’’ti tena ṭhitaṭṭhāne ṭhapesi.

    सो च साधूति सम्पटिच्छित्वा एकदिवसं नगरपटिसङ्खरणियानं दारूनं अत्थाय वड्ढकियो गहेत्वा अरञ्‍ञं गतो। तत्थ आयस्मतो महाकच्‍चायनत्थेरस्स वसनट्ठानं उपगन्त्वा थेरं तत्थ पंसुकूलचीवरधरं विवित्तं निसिन्‍नं दिस्वा इरियापथेयेव पसीदित्वा कतपटिसन्थारो वन्दित्वा एकमन्तं निसीदि। थेरो तस्स धम्मं कथेसि। सो धम्मं सुत्वा रतनत्तये सञ्‍जातप्पसादो सरणेसु पतिट्ठाय थेरं निमन्तेसि – ‘‘अधिवासेथ मे, भन्ते, स्वातनाय भत्तं सद्धिं भिक्खूहि अनुकम्पं उपादाया’’ति। अधिवासेसि थेरो तुण्हीभावेन। सो ततो निक्खमित्वा नगरं गन्त्वा अञ्‍ञेसं उपासकानं आचिक्खि – ‘‘थेरो मया स्वातनाय निमन्तितो, तुम्हेहिपि मम दानग्गं आगन्तब्ब’’न्ति।

    So ca sādhūti sampaṭicchitvā ekadivasaṃ nagarapaṭisaṅkharaṇiyānaṃ dārūnaṃ atthāya vaḍḍhakiyo gahetvā araññaṃ gato. Tattha āyasmato mahākaccāyanattherassa vasanaṭṭhānaṃ upagantvā theraṃ tattha paṃsukūlacīvaradharaṃ vivittaṃ nisinnaṃ disvā iriyāpatheyeva pasīditvā katapaṭisanthāro vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Thero tassa dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā ratanattaye sañjātappasādo saraṇesu patiṭṭhāya theraṃ nimantesi – ‘‘adhivāsetha me, bhante, svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhūhi anukampaṃ upādāyā’’ti. Adhivāsesi thero tuṇhībhāvena. So tato nikkhamitvā nagaraṃ gantvā aññesaṃ upāsakānaṃ ācikkhi – ‘‘thero mayā svātanāya nimantito, tumhehipi mama dānaggaṃ āgantabba’’nti.

    सो दुतियदिवसे कालस्सेव पणीतं खादनीयं भोजनीयं पटियादापेत्वा कालं आरोचापेत्वा सद्धिं भिक्खूहि आगच्छन्तस्स थेरस्स पच्‍चुग्गमनं कत्वा वन्दित्वा पुरक्खत्वा गेहं पवेसेसि। अथ महारहकप्पियपच्‍चत्थरणअत्थतेसु आसनेसु थेरे च भिक्खूसु च निसिन्‍नेसु गन्धपुप्फधूपेहि पूजं कत्वा पणीतेन अन्‍नपानेन ते सन्तप्पेत्वा सञ्‍जातप्पसादो कतञ्‍जली अनुमोदनं सुणित्वा कतभत्तानुमोदने थेरे गच्छन्ते पत्तं गहेत्वा अनुगच्छन्तो नगरतो निक्खमित्वा पटिनिवत्तन्तो ‘‘भन्ते, तुम्हेहि निच्‍चं मम गेहं पविसितब्ब’’न्ति याचित्वा थेरस्स अधिवासनं ञत्वा निवत्ति। एवं सो थेरं उपट्ठहन्तो तस्स ओवादे पतिट्ठाय सोतापत्तिफलं पापुणि, विहारञ्‍च कारेसि, सब्बे च अत्तनो ञातके सासने अभिप्पसन्‍ने अकासि।

    So dutiyadivase kālasseva paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā kālaṃ ārocāpetvā saddhiṃ bhikkhūhi āgacchantassa therassa paccuggamanaṃ katvā vanditvā purakkhatvā gehaṃ pavesesi. Atha mahārahakappiyapaccattharaṇaatthatesu āsanesu there ca bhikkhūsu ca nisinnesu gandhapupphadhūpehi pūjaṃ katvā paṇītena annapānena te santappetvā sañjātappasādo katañjalī anumodanaṃ suṇitvā katabhattānumodane there gacchante pattaṃ gahetvā anugacchanto nagarato nikkhamitvā paṭinivattanto ‘‘bhante, tumhehi niccaṃ mama gehaṃ pavisitabba’’nti yācitvā therassa adhivāsanaṃ ñatvā nivatti. Evaṃ so theraṃ upaṭṭhahanto tassa ovāde patiṭṭhāya sotāpattiphalaṃ pāpuṇi, vihārañca kāresi, sabbe ca attano ñātake sāsane abhippasanne akāsi.

    माता पनस्स मच्छेरमलपरियुट्ठितचित्ता हुत्वा एवं परिभासि – ‘‘यं त्वं मम अनिच्छन्तिया एव समणानं अन्‍नपानं देसि, तं ते परलोके लोहितं सम्पज्‍जतू’’ति। एकं पन मोरपिञ्छकलापं विहारमहदिवसे दिय्यमानं अनुजानि। सा कालं कत्वा पेतयोनियं उप्पज्‍जि, मोरपिञ्छकलापदानानुमोदनेन पनस्सा केसा नीला सिनिद्धा वेल्‍लितग्गा सुखुमा दीघा च अहेसुं। सा यदा गङ्गानदिं ‘‘पानीयं पिविस्सामी’’ति ओतरति, तदा नदी लोहितपूरा होति। सा पञ्‍चपण्णास वस्सानि खुप्पिपासाभिभूता विचरित्वा एकदिवसं कङ्खारेवतत्थेरं गङ्गाय तीरे दिवाविहारं निसिन्‍नं दिस्वा अत्तानं अत्तनो केसेहि पटिच्छादेत्वा उपसङ्कमित्वा पानीयं याचि। तं सन्धाय वुत्तं –

    Mātā panassa maccheramalapariyuṭṭhitacittā hutvā evaṃ paribhāsi – ‘‘yaṃ tvaṃ mama anicchantiyā eva samaṇānaṃ annapānaṃ desi, taṃ te paraloke lohitaṃ sampajjatū’’ti. Ekaṃ pana morapiñchakalāpaṃ vihāramahadivase diyyamānaṃ anujāni. Sā kālaṃ katvā petayoniyaṃ uppajji, morapiñchakalāpadānānumodanena panassā kesā nīlā siniddhā vellitaggā sukhumā dīghā ca ahesuṃ. Sā yadā gaṅgānadiṃ ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti otarati, tadā nadī lohitapūrā hoti. Sā pañcapaṇṇāsa vassāni khuppipāsābhibhūtā vicaritvā ekadivasaṃ kaṅkhārevatattheraṃ gaṅgāya tīre divāvihāraṃ nisinnaṃ disvā attānaṃ attano kesehi paṭicchādetvā upasaṅkamitvā pānīyaṃ yāci. Taṃ sandhāya vuttaṃ –

    ३३१.

    331.

    ‘‘दिवाविहारगतं भिक्खुं, गङ्गातीरे निसिन्‍नकं।

    ‘‘Divāvihāragataṃ bhikkhuṃ, gaṅgātīre nisinnakaṃ;

    तं पेती उपसङ्कम्म, दुब्बण्णा भीरुदस्सना॥

    Taṃ petī upasaṅkamma, dubbaṇṇā bhīrudassanā.

    ३३२.

    332.

    ‘‘केसा चस्सा अतिदीघा, यावभूमावलम्बरे।

    ‘‘Kesā cassā atidīghā, yāvabhūmāvalambare;

    केसेहि सा पटिच्छन्‍ना, समणं एतदब्रवी’’ति॥ –

    Kesehi sā paṭicchannā, samaṇaṃ etadabravī’’ti. –

    इमा द्वे गाथा सङ्गीतिकारकेहि इध आदितो ठपिता।

    Imā dve gāthā saṅgītikārakehi idha ādito ṭhapitā.

    तत्थ भीरुदस्सनाति भयानकदस्सना। ‘‘रुद्ददस्सना’’ति वा पाठो, बीभच्छभारियदस्सनाति अत्थो। यावभूमावलम्बरेति याव भूमि, ताव ओलम्बन्ति। पुब्बे ‘‘भिक्खु’’न्ति च पच्छा ‘‘समण’’न्ति च कङ्खारेवतत्थेरमेव सन्धाय वुत्तं।

    Tattha bhīrudassanāti bhayānakadassanā. ‘‘Ruddadassanā’’ti vā pāṭho, bībhacchabhāriyadassanāti attho. Yāvabhūmāvalambareti yāva bhūmi, tāva olambanti. Pubbe ‘‘bhikkhu’’nti ca pacchā ‘‘samaṇa’’nti ca kaṅkhārevatattherameva sandhāya vuttaṃ.

    सा पन पेती थेरं उपसङ्कमित्वा पानीयं याचन्ती –

    Sā pana petī theraṃ upasaṅkamitvā pānīyaṃ yācantī –

    ३३३.

    333.

    ‘‘पञ्‍चपण्णास वस्सानि, यतो कालकता अहं।

    ‘‘Pañcapaṇṇāsa vassāni, yato kālakatā ahaṃ;

    नाभिजानामि भुत्तं वा, पीतं वा पन पानियं।

    Nābhijānāmi bhuttaṃ vā, pītaṃ vā pana pāniyaṃ;

    देहि त्वं पानियं भन्ते, तसिता पानियाय मे’’ति॥ – इमं गाथमाह।

    Dehi tvaṃ pāniyaṃ bhante, tasitā pāniyāya me’’ti. – imaṃ gāthamāha;

    ३३३. तत्थ नाभिजानामि भुत्तं वाति एवं दीघमन्तरे काले भोजनं भुत्तं वा पानीयं पीतं वा नाभिजानामि, न भुत्तं न पीतन्ति अत्थो। तसिताति पिपासिता। पानियायाति पानीयत्थाय आहिण्डन्तिया मे पानीयं देहि, भन्तेति योजना।

    333. Tattha nābhijānāmi bhuttaṃ vāti evaṃ dīghamantare kāle bhojanaṃ bhuttaṃ vā pānīyaṃ pītaṃ vā nābhijānāmi, na bhuttaṃ na pītanti attho. Tasitāti pipāsitā. Pāniyāyāti pānīyatthāya āhiṇḍantiyā me pānīyaṃ dehi, bhanteti yojanā.

    इतो परं –

    Ito paraṃ –

    ३३४.

    334.

    ‘‘अयं सीतोदिका गङ्गा, हिमवन्ततो सन्दति।

    ‘‘Ayaṃ sītodikā gaṅgā, himavantato sandati;

    पिव एत्तो गहेत्वान, किं मं याचसि पानियं॥

    Piva etto gahetvāna, kiṃ maṃ yācasi pāniyaṃ.

    ३३५.

    335.

    ‘‘सचाहं भन्ते गङ्गाय, सयं गण्हामि पानियं।

    ‘‘Sacāhaṃ bhante gaṅgāya, sayaṃ gaṇhāmi pāniyaṃ;

    लोहितं मे परिवत्तति, तस्मा याचामि पानियं॥

    Lohitaṃ me parivattati, tasmā yācāmi pāniyaṃ.

    ३३६.

    336.

    ‘‘किं नु कायेन वाचाय, मनसा दुक्‍कटं कतं।

    ‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;

    किस्सकम्मविपाकेन, गङ्गा ते होति लोहितं॥

    Kissakammavipākena, gaṅgā te hoti lohitaṃ.

    ३३७.

    337.

    ‘‘पुत्तो मे उत्तरो नाम, सद्धो आसि उपासको।

    ‘‘Putto me uttaro nāma, saddho āsi upāsako;

    सो च मय्हं अकामाय, समणानं पवेच्छति॥

    So ca mayhaṃ akāmāya, samaṇānaṃ pavecchati.

    ३३८.

    338.

    ‘‘चीवरं पिण्डपातञ्‍च, पच्‍चयं सयनासनं।

    ‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;

    तमहं परिभासामि, मच्छेरेन उपद्दुता॥

    Tamahaṃ paribhāsāmi, maccherena upaddutā.

    ३३९.

    339.

    ‘‘यं त्वं मय्हं अकामाय, समणानं पवेच्छसि।

    ‘‘Yaṃ tvaṃ mayhaṃ akāmāya, samaṇānaṃ pavecchasi;

    चीवरं पिण्डपातञ्‍च, पच्‍चयं सयनासनं॥

    Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ.

    ३४०.

    340.

    ‘‘एतं ते परलोकस्मिं, लोहितं होतु उत्तर।

    ‘‘Etaṃ te paralokasmiṃ, lohitaṃ hotu uttara;

    तस्सकम्मविपाकेन, गङ्गा मे होति लोहित’’न्ति॥ –

    Tassakammavipākena, gaṅgā me hoti lohita’’nti. –

    इमा थेरस्स च पेतिया च वचनपटिवचनगाथा।

    Imā therassa ca petiyā ca vacanapaṭivacanagāthā.

    ३३४. तत्थ हिमवन्ततोति महतो हिमस्स अत्थिताय ‘‘हिमवा’’ति लद्धनामतो पब्बतराजतो। सन्दतीति पवत्तति। एत्तोति इतो महागङ्गातो। किन्ति कस्मा मं याचसि पानीयं, गङ्गानदिं ओतरित्वा यथारुचि पिवाति दस्सेति।

    334. Tattha himavantatoti mahato himassa atthitāya ‘‘himavā’’ti laddhanāmato pabbatarājato. Sandatīti pavattati. Ettoti ito mahāgaṅgāto. Kinti kasmā maṃ yācasi pānīyaṃ, gaṅgānadiṃ otaritvā yathāruci pivāti dasseti.

    ३३५. लोहितं मे परिवत्ततीति उदकं सन्दमानं मय्हं पापकम्मफलेन लोहितं हुत्वा परिवत्तति परिणमति, ताय गहितमत्तं उदकं लोहितं जायति।

    335.Lohitaṃme parivattatīti udakaṃ sandamānaṃ mayhaṃ pāpakammaphalena lohitaṃ hutvā parivattati pariṇamati, tāya gahitamattaṃ udakaṃ lohitaṃ jāyati.

    ३३७-४०. मय्हं अकामायाति मम अनिच्छन्तिया। पवेच्छतीति देति। पच्‍चयन्ति गिलानपच्‍चयं। एतन्ति यं एतं चीवरादिकं पच्‍चयजातं समणानं पवेच्छसि देसि, एतं ते परलोकस्मिं लोहितं होतु उत्तराति अभिसपनवसेन कतं पापकम्मं, तस्स विपाकेनाति योजना।

    337-40.Mayhaṃ akāmāyāti mama anicchantiyā. Pavecchatīti deti. Paccayanti gilānapaccayaṃ. Etanti yaṃ etaṃ cīvarādikaṃ paccayajātaṃ samaṇānaṃ pavecchasi desi, etaṃ te paralokasmiṃ lohitaṃ hotu uttarāti abhisapanavasena kataṃ pāpakammaṃ, tassa vipākenāti yojanā.

    अथायस्मा रेवतो तं पेतिं उद्दिस्स भिक्खुसङ्घस्स पानीयं अदासि, पिण्डाय चरित्वा भत्तं गहेत्वा भिक्खूनमदासि, सङ्कारकूटादितो पंसुकूलं गहेत्वा धोवित्वा भिसिञ्‍च चिमिलिकञ्‍च कत्वा भिक्खूनं अदासि, तेन चस्सा पेतिया दिब्बसम्पत्तियो अहेसुं। सा थेरस्स सन्तिकं गन्त्वा अत्तना लद्धदिब्बसम्पत्तिं थेरस्स दस्सेसि। थेरो तं पवत्तिं अत्तनो सन्तिकं उपगतानं चतुन्‍नं परिसानं पकासेत्वा धम्मकथं कथेसि। तेन महाजनो सञ्‍जातसंवेगो विगतमलमच्छेरो हुत्वा दानसीलादिकुसलधम्माभिरतो अहोसीति। इदं पन पेतवत्थु दुतियसङ्गीतियं सङ्गहं आरुळ्हन्ति दट्ठब्बं।

    Athāyasmā revato taṃ petiṃ uddissa bhikkhusaṅghassa pānīyaṃ adāsi, piṇḍāya caritvā bhattaṃ gahetvā bhikkhūnamadāsi, saṅkārakūṭādito paṃsukūlaṃ gahetvā dhovitvā bhisiñca cimilikañca katvā bhikkhūnaṃ adāsi, tena cassā petiyā dibbasampattiyo ahesuṃ. Sā therassa santikaṃ gantvā attanā laddhadibbasampattiṃ therassa dassesi. Thero taṃ pavattiṃ attano santikaṃ upagatānaṃ catunnaṃ parisānaṃ pakāsetvā dhammakathaṃ kathesi. Tena mahājano sañjātasaṃvego vigatamalamacchero hutvā dānasīlādikusaladhammābhirato ahosīti. Idaṃ pana petavatthu dutiyasaṅgītiyaṃ saṅgahaṃ āruḷhanti daṭṭhabbaṃ.

    उत्तरमातुपेतिवत्थुवण्णना निट्ठिता।

    Uttaramātupetivatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / १०. उत्तरमातुपेतिवत्थु • 10. Uttaramātupetivatthu


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact