| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
१२. उत्तरपालत्थेरगाथावण्णना
12. Uttarapālattheragāthāvaṇṇanā
पण्डितं वत मं सन्तन्ति आयस्मतो उत्तरपालत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो विपस्सिस्स भगवतो गमनमग्गे सेतुं कारापेसि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा उत्तरपालोति लद्धनामो वयप्पत्तो यमकपाटिहारियं दिस्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा समणधम्मं करोति। तस्स एकदिवसं अयोनिसोमनसिकारवसेन अनुभूतारम्मणं अनुस्सरन्तस्स कामरागो उप्पज्जि। सो तावदेव सहोड्ढं चोरं गण्हन्तो विय अत्तनो चित्तं निग्गहेत्वा संवेगजातो पटिपक्खमनसिकारेन किलेसे विक्खम्भेत्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्तो भावनं उस्सुक्कापेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.४७.१६-२०) –
Paṇḍitaṃ vata maṃ santanti āyasmato uttarapālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato gamanamagge setuṃ kārāpesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā uttarapāloti laddhanāmo vayappatto yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karoti. Tassa ekadivasaṃ ayonisomanasikāravasena anubhūtārammaṇaṃ anussarantassa kāmarāgo uppajji. So tāvadeva sahoḍḍhaṃ coraṃ gaṇhanto viya attano cittaṃ niggahetvā saṃvegajāto paṭipakkhamanasikārena kilese vikkhambhetvā vipassanāya kammaṃ karonto bhāvanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.16-20) –
‘‘विपस्सिनो भगवतो, चङ्कमन्तस्स सम्मुखा।
‘‘Vipassino bhagavato, caṅkamantassa sammukhā;
पसन्नचित्तो सुमनो, सेतुं कारापयिं अहं॥
Pasannacitto sumano, setuṃ kārāpayiṃ ahaṃ.
‘‘एकनवुतितो कप्पे, यं सेतुं कारयिं अहं।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ setuṃ kārayiṃ ahaṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, सेतुदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, setudānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा सीहनादं नदन्तो –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sīhanādaṃ nadanto –
२५२.
252.
‘‘पण्डितं वत मं सन्तं, अलमत्थविचिन्तकं।
‘‘Paṇḍitaṃ vata maṃ santaṃ, alamatthavicintakaṃ;
पञ्च कामगुणा लोके, सम्मोहा पातयिंसु मं॥
Pañca kāmaguṇā loke, sammohā pātayiṃsu maṃ.
२५३.
253.
‘‘पक्खन्दो मारविसये, दळ्हसल्लसमप्पितो।
‘‘Pakkhando māravisaye, daḷhasallasamappito;
असक्खिं मच्चुराजस्स, अहं पासा पमुच्चितुं॥
Asakkhiṃ maccurājassa, ahaṃ pāsā pamuccituṃ.
२५४.
254.
‘‘सब्बे कामा पहीना मे, भवा सब्बे पदालिता।
‘‘Sabbe kāmā pahīnā me, bhavā sabbe padālitā;
विक्खीणो जातिसंसारो, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति॥ –
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
तिस्सो गाथा अभासि।
Tisso gāthā abhāsi.
तत्थ पण्डितं वत मं सन्तन्ति सुतचिन्तामयाय पञ्ञाय वसेन पञ्ञासम्पन्नम्पि नाम मं समानं। अलमत्थविचिन्तकन्ति अत्तनो च परेसञ्च अत्थं हितं विचिन्तेतुं समत्थं, अलं वा परियत्तं अत्थस्स विचिन्तकं, किलेसविद्धंसनसमत्थं अत्थदस्सिनं वा, सब्बमेतं अत्तनो अन्तिमभविकताय थेरो वदति। पञ्च कामगुणाति रूपादयो पञ्च कामकोट्ठासा। लोकेति तेसं पवत्तिट्ठानदस्सनं। सम्मोहाति सम्मोहनिमित्तं अयोनिसोमनसिकारहेतु। सम्मोहाति वा सम्मोहना सम्मोहकरा। पातयिंसूति धीरभावतो पातेसुं, लोकतो वा उत्तरितुकामं मं लोके पातयिंसूति अत्थो।
Tattha paṇḍitaṃ vata maṃ santanti sutacintāmayāya paññāya vasena paññāsampannampi nāma maṃ samānaṃ. Alamatthavicintakanti attano ca paresañca atthaṃ hitaṃ vicintetuṃ samatthaṃ, alaṃ vā pariyattaṃ atthassa vicintakaṃ, kilesaviddhaṃsanasamatthaṃ atthadassinaṃ vā, sabbametaṃ attano antimabhavikatāya thero vadati. Pañca kāmaguṇāti rūpādayo pañca kāmakoṭṭhāsā. Loketi tesaṃ pavattiṭṭhānadassanaṃ. Sammohāti sammohanimittaṃ ayonisomanasikārahetu. Sammohāti vā sammohanā sammohakarā. Pātayiṃsūti dhīrabhāvato pātesuṃ, lokato vā uttaritukāmaṃ maṃ loke pātayiṃsūti attho.
पक्खन्दोति अनुपविट्ठो। मारविसयेति किलेसविसये किलेसमारस्स पवत्तिट्ठाने, तस्स वसं गतोति अधिप्पायो। देवपुत्तमारस्स वा इस्सरियट्ठाने तं अनुपविसित्वा ठितो। दळ्हसल्लसमप्पितोति दळ्हं थिरं, दळ्हेन वा सल्लेन समप्पितो, रागसल्लेन हदयं आहच्च विद्धो। असक्खिं मच्चुराजस्स, अहं पासा पमुच्चितुन्ति अग्गमग्गसण्डासेन रागादिसल्लं अनवसेसतो उद्धरन्तोयेव रागबन्धनसङ्खाता मच्चुराजस्स पासा अहं परिमुच्चितुं असक्खिं, ततो अत्तानं पमोचेसिं।
Pakkhandoti anupaviṭṭho. Māravisayeti kilesavisaye kilesamārassa pavattiṭṭhāne, tassa vasaṃ gatoti adhippāyo. Devaputtamārassa vā issariyaṭṭhāne taṃ anupavisitvā ṭhito. Daḷhasallasamappitoti daḷhaṃ thiraṃ, daḷhena vā sallena samappito, rāgasallena hadayaṃ āhacca viddho. Asakkhiṃ maccurājassa, ahaṃ pāsā pamuccitunti aggamaggasaṇḍāsena rāgādisallaṃ anavasesato uddharantoyeva rāgabandhanasaṅkhātā maccurājassa pāsā ahaṃ parimuccituṃ asakkhiṃ, tato attānaṃ pamocesiṃ.
ततो एव च सब्बे कामा पहीना मे, भवा सब्बे पदालिताति वत्थारम्मणादिभेदेन अनेकभेदभिन्ना सब्बे किलेसकामा अरियमग्गेन समुच्छेदवसेन मया पहीना। किलेसकामेसु हि पहीनेसु वत्थुकामापि पहीना एव होन्ति। तथा कामभवकम्मभवादयो भवा सब्बे मग्गञाणासिना पदालिता विद्धंसिता। कम्मभवेसु हि पदालितेसु उपपत्तिभवा पदालिता एव होन्ति। एवं कम्मभवानं पदालितत्ता एव विक्खीणो जातिसंसारो, नत्थि दानि पुनब्भवोति। तस्सत्थो हेट्ठा वुत्तोयेव। इदमेव च थेरस्स अञ्ञाब्याकरणं अहोसि।
Tato eva ca sabbe kāmā pahīnā me, bhavā sabbe padālitāti vatthārammaṇādibhedena anekabhedabhinnā sabbe kilesakāmā ariyamaggena samucchedavasena mayā pahīnā. Kilesakāmesu hi pahīnesu vatthukāmāpi pahīnā eva honti. Tathā kāmabhavakammabhavādayo bhavā sabbe maggañāṇāsinā padālitā viddhaṃsitā. Kammabhavesu hi padālitesu upapattibhavā padālitā eva honti. Evaṃ kammabhavānaṃ padālitattā eva vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavoti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
उत्तरपालत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Uttarapālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / १२. उत्तरपालत्थेरगाथा • 12. Uttarapālattheragāthā
