| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๑๒. อุตฺตรปาลเตฺถรคาถาวณฺณนา
12. Uttarapālattheragāthāvaṇṇanā
ปณฺฑิตํ วต มํ สนฺตนฺติ อายสฺมโต อุตฺตรปาลเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต วิปสฺสิสฺส ภควโต คมนมเคฺค เสตุํ การาเปสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุตฺตรปาโลติ ลทฺธนาโม วยปฺปโตฺต ยมกปาฎิหาริยํ ทิสฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรติฯ ตสฺส เอกทิวสํ อโยนิโสมนสิการวเสน อนุภูตารมฺมณํ อนุสฺสรนฺตสฺส กามราโค อุปฺปชฺชิฯ โส ตาวเทว สโหฑฺฒํ โจรํ คณฺหโนฺต วิย อตฺตโน จิตฺตํ นิคฺคเหตฺวา สํเวคชาโต ปฎิปกฺขมนสิกาเรน กิเลเส วิกฺขเมฺภตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต ภาวนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๗.๑๖-๒๐) –
Paṇḍitaṃ vata maṃ santanti āyasmato uttarapālattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato gamanamagge setuṃ kārāpesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā uttarapāloti laddhanāmo vayappatto yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karoti. Tassa ekadivasaṃ ayonisomanasikāravasena anubhūtārammaṇaṃ anussarantassa kāmarāgo uppajji. So tāvadeva sahoḍḍhaṃ coraṃ gaṇhanto viya attano cittaṃ niggahetvā saṃvegajāto paṭipakkhamanasikārena kilese vikkhambhetvā vipassanāya kammaṃ karonto bhāvanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.16-20) –
‘‘วิปสฺสิโน ภควโต, จงฺกมนฺตสฺส สมฺมุขา;
‘‘Vipassino bhagavato, caṅkamantassa sammukhā;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, เสตุํ การาปยิํ อหํฯ
Pasannacitto sumano, setuṃ kārāpayiṃ ahaṃ.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, ยํ เสตุํ การยิํ อหํ;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ setuṃ kārayiṃ ahaṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, เสตุทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, setudānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา สีหนาทํ นทโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sīhanādaṃ nadanto –
๒๕๒.
252.
‘‘ปณฺฑิตํ วต มํ สนฺตํ, อลมตฺถวิจินฺตกํ;
‘‘Paṇḍitaṃ vata maṃ santaṃ, alamatthavicintakaṃ;
ปญฺจ กามคุณา โลเก, สโมฺมหา ปาตยิํสุ มํฯ
Pañca kāmaguṇā loke, sammohā pātayiṃsu maṃ.
๒๕๓.
253.
‘‘ปกฺขโนฺท มารวิสเย, ทฬฺหสลฺลสมปฺปิโต;
‘‘Pakkhando māravisaye, daḷhasallasamappito;
อสกฺขิํ มจฺจุราชสฺส, อหํ ปาสา ปมุจฺจิตุํฯ
Asakkhiṃ maccurājassa, ahaṃ pāsā pamuccituṃ.
๒๕๔.
254.
‘‘สเพฺพ กามา ปหีนา เม, ภวา สเพฺพ ปทาลิตา;
‘‘Sabbe kāmā pahīnā me, bhavā sabbe padālitā;
วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ –
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. –
ติโสฺส คาถา อภาสิฯ
Tisso gāthā abhāsi.
ตตฺถ ปณฺฑิตํ วต มํ สนฺตนฺติ สุตจินฺตามยาย ปญฺญาย วเสน ปญฺญาสมฺปนฺนมฺปิ นาม มํ สมานํฯ อลมตฺถวิจินฺตกนฺติ อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อตฺถํ หิตํ วิจิเนฺตตุํ สมตฺถํ, อลํ วา ปริยตฺตํ อตฺถสฺส วิจินฺตกํ, กิเลสวิทฺธํสนสมตฺถํ อตฺถทสฺสินํ วา, สพฺพเมตํ อตฺตโน อนฺติมภวิกตาย เถโร วทติฯ ปญฺจ กามคุณาติ รูปาทโย ปญฺจ กามโกฎฺฐาสาฯ โลเกติ เตสํ ปวตฺติฎฺฐานทสฺสนํฯ สโมฺมหาติ สโมฺมหนิมิตฺตํ อโยนิโสมนสิการเหตุฯ สโมฺมหาติ วา สโมฺมหนา สโมฺมหกราฯ ปาตยิํสูติ ธีรภาวโต ปาเตสุํ, โลกโต วา อุตฺตริตุกามํ มํ โลเก ปาตยิํสูติ อโตฺถฯ
Tattha paṇḍitaṃ vata maṃ santanti sutacintāmayāya paññāya vasena paññāsampannampi nāma maṃ samānaṃ. Alamatthavicintakanti attano ca paresañca atthaṃ hitaṃ vicintetuṃ samatthaṃ, alaṃ vā pariyattaṃ atthassa vicintakaṃ, kilesaviddhaṃsanasamatthaṃ atthadassinaṃ vā, sabbametaṃ attano antimabhavikatāya thero vadati. Pañca kāmaguṇāti rūpādayo pañca kāmakoṭṭhāsā. Loketi tesaṃ pavattiṭṭhānadassanaṃ. Sammohāti sammohanimittaṃ ayonisomanasikārahetu. Sammohāti vā sammohanā sammohakarā. Pātayiṃsūti dhīrabhāvato pātesuṃ, lokato vā uttaritukāmaṃ maṃ loke pātayiṃsūti attho.
ปกฺขโนฺทติ อนุปวิโฎฺฐฯ มารวิสเยติ กิเลสวิสเย กิเลสมารสฺส ปวตฺติฎฺฐาเน, ตสฺส วสํ คโตติ อธิปฺปาโยฯ เทวปุตฺตมารสฺส วา อิสฺสริยฎฺฐาเน ตํ อนุปวิสิตฺวา ฐิโตฯ ทฬฺหสลฺลสมปฺปิโตติ ทฬฺหํ ถิรํ, ทเฬฺหน วา สเลฺลน สมปฺปิโต, ราคสเลฺลน หทยํ อาหจฺจ วิโทฺธฯ อสกฺขิํ มจฺจุราชสฺส, อหํ ปาสา ปมุจฺจิตุนฺติ อคฺคมคฺคสณฺฑาเสน ราคาทิสลฺลํ อนวเสสโต อุทฺธรโนฺตเยว ราคพนฺธนสงฺขาตา มจฺจุราชสฺส ปาสา อหํ ปริมุจฺจิตุํ อสกฺขิํ, ตโต อตฺตานํ ปโมเจสิํฯ
Pakkhandoti anupaviṭṭho. Māravisayeti kilesavisaye kilesamārassa pavattiṭṭhāne, tassa vasaṃ gatoti adhippāyo. Devaputtamārassa vā issariyaṭṭhāne taṃ anupavisitvā ṭhito. Daḷhasallasamappitoti daḷhaṃ thiraṃ, daḷhena vā sallena samappito, rāgasallena hadayaṃ āhacca viddho. Asakkhiṃ maccurājassa, ahaṃ pāsā pamuccitunti aggamaggasaṇḍāsena rāgādisallaṃ anavasesato uddharantoyeva rāgabandhanasaṅkhātā maccurājassa pāsā ahaṃ parimuccituṃ asakkhiṃ, tato attānaṃ pamocesiṃ.
ตโต เอว จ สเพฺพ กามา ปหีนา เม, ภวา สเพฺพ ปทาลิตาติ วตฺถารมฺมณาทิเภเทน อเนกเภทภินฺนา สเพฺพ กิเลสกามา อริยมเคฺคน สมุเจฺฉทวเสน มยา ปหีนาฯ กิเลสกาเมสุ หิ ปหีเนสุ วตฺถุกามาปิ ปหีนา เอว โหนฺติฯ ตถา กามภวกมฺมภวาทโย ภวา สเพฺพ มคฺคญาณาสินา ปทาลิตา วิทฺธํสิตาฯ กมฺมภเวสุ หิ ปทาลิเตสุ อุปปตฺติภวา ปทาลิตา เอว โหนฺติฯ เอวํ กมฺมภวานํ ปทาลิตตฺตา เอว วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวติฯ ตสฺสโตฺถ เหฎฺฐา วุโตฺตเยวฯ อิทเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิฯ
Tato eva ca sabbe kāmā pahīnā me, bhavā sabbe padālitāti vatthārammaṇādibhedena anekabhedabhinnā sabbe kilesakāmā ariyamaggena samucchedavasena mayā pahīnā. Kilesakāmesu hi pahīnesu vatthukāmāpi pahīnā eva honti. Tathā kāmabhavakammabhavādayo bhavā sabbe maggañāṇāsinā padālitā viddhaṃsitā. Kammabhavesu hi padālitesu upapattibhavā padālitā eva honti. Evaṃ kammabhavānaṃ padālitattā eva vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavoti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
อุตฺตรปาลเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Uttarapālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๑๒. อุตฺตรปาลเตฺถรคาถา • 12. Uttarapālattheragāthā
