| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
७. सत्तकनिपातो
7. Sattakanipāto
१. उत्तराथेरीगाथावण्णना
1. Uttarātherīgāthāvaṇṇanā
सत्तकनिपाते मुसलानि गहेत्वानाति उत्तराय थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती, अनुक्कमेन सम्भावितकुसलमूला समुपचितविमोक्खसम्भारा परिपक्कविमुत्तिपरिपाचनीयधम्मा हुत्वा, इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं अञ्ञतरस्मिं कुलगेहे निब्बत्तित्वा उत्तराति लद्धनामा अनुक्कमेन विञ्ञुतं पत्वा पटाचाराय थेरिया सन्तिकं उपसङ्कमि। थेरी तस्सा धम्मं कथेसि। सा धम्मं सुत्वा संसारे जातसंवेगा सासने अभिप्पसन्ना हुत्वा पब्बजि। पब्बजित्वा च कतपुब्बकिच्चा पटाचाराय थेरिया सन्तिके विपस्सनं पट्ठपेत्वा भावनमनुयुञ्जन्ती उपनिस्सयसम्पन्नताय इन्द्रियानं परिपाकं गतत्ता च न चिरस्सेव विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानवसेन –
Sattakanipāte musalāni gahetvānāti uttarāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī, anukkamena sambhāvitakusalamūlā samupacitavimokkhasambhārā paripakkavimuttiparipācanīyadhammā hutvā, imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarasmiṃ kulagehe nibbattitvā uttarāti laddhanāmā anukkamena viññutaṃ patvā paṭācārāya theriyā santikaṃ upasaṅkami. Therī tassā dhammaṃ kathesi. Sā dhammaṃ sutvā saṃsāre jātasaṃvegā sāsane abhippasannā hutvā pabbaji. Pabbajitvā ca katapubbakiccā paṭācārāya theriyā santike vipassanaṃ paṭṭhapetvā bhāvanamanuyuñjantī upanissayasampannatāya indriyānaṃ paripākaṃ gatattā ca na cirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
१७५.
175.
‘‘मुसलानि गहेत्वान, धञ्ञं कोट्टेन्ति माणवा।
‘‘Musalāni gahetvāna, dhaññaṃ koṭṭenti māṇavā;
पुत्तदारानि पोसेन्ता, धनं विन्दन्ति माणवा॥
Puttadārāni posentā, dhanaṃ vindanti māṇavā.
१७६.
176.
‘‘घटेथ बुद्धसासने, यं कत्वा नानुतप्पति।
‘‘Ghaṭetha buddhasāsane, yaṃ katvā nānutappati;
खिप्पं पादानि धोवित्वा, एकमन्तं निसीदथ॥
Khippaṃ pādāni dhovitvā, ekamantaṃ nisīdatha.
१७७.
177.
‘‘चित्तं उपट्ठपेत्वान, एकग्गं सुसमाहितं।
‘‘Cittaṃ upaṭṭhapetvāna, ekaggaṃ susamāhitaṃ;
पच्चवेक्खथ सङ्खारे, परतो नो च अत्ततो॥
Paccavekkhatha saṅkhāre, parato no ca attato.
१७८.
178.
‘‘तस्साहं वचनं सुत्वा, पटाचारानुसासनिं।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, paṭācārānusāsaniṃ;
पादे पक्खालयित्वान, एकमन्ते उपाविसिं॥
Pāde pakkhālayitvāna, ekamante upāvisiṃ.
१७९.
179.
‘‘रत्तिया पुरिमे यामे, पुब्बजातिमनुस्सरिं।
‘‘Rattiyā purime yāme, pubbajātimanussariṃ;
रत्तिया मज्झिमे यामे, दिब्बचक्खुं विसोधयिं॥
Rattiyā majjhime yāme, dibbacakkhuṃ visodhayiṃ.
१८०.
180.
‘‘रत्तिया पच्छिमे यामे, तमोक्खन्धं पदालयिं।
‘‘Rattiyā pacchime yāme, tamokkhandhaṃ padālayiṃ;
तेविज्जा अथ वुट्ठासिं, कता ते अनुसासनी॥
Tevijjā atha vuṭṭhāsiṃ, katā te anusāsanī.
१८१.
181.
‘‘सक्कंव देवा तिदसा, सङ्गामे अपराजितं।
‘‘Sakkaṃva devā tidasā, saṅgāme aparājitaṃ;
पुरक्खत्वा विहस्सामि, तेविज्जाम्हि अनासवा’’ति॥ –
Purakkhatvā vihassāmi, tevijjāmhi anāsavā’’ti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ चित्तं उपट्ठपेत्वानाति भावनाचित्तं कम्मट्ठाने उपट्ठपेत्वा। कथं? एकग्गं सुसमाहितं पच्चवेक्खथाति पटिपत्तिं अवेक्खथ, सङ्खारे अनिच्चातिपि, दुक्खातिपि, अनत्तातिपि लक्खणत्तयं विपस्सथाति अत्थो। इदञ्च ओवादकाले अत्तनो अञ्ञेसञ्च भिक्खुनीनं थेरियादीनं ओवादस्स अनुवादवसेन वुत्तं। पटाचारानुसासनिन्ति पटाचाराय थेरिया अनुसिट्ठिं। ‘‘पटाचाराय सासन’’न्तिपि वा पाठो।
Tattha cittaṃ upaṭṭhapetvānāti bhāvanācittaṃ kammaṭṭhāne upaṭṭhapetvā. Kathaṃ? Ekaggaṃ susamāhitaṃ paccavekkhathāti paṭipattiṃ avekkhatha, saṅkhāre aniccātipi, dukkhātipi, anattātipi lakkhaṇattayaṃ vipassathāti attho. Idañca ovādakāle attano aññesañca bhikkhunīnaṃ theriyādīnaṃ ovādassa anuvādavasena vuttaṃ. Paṭācārānusāsaninti paṭācārāya theriyā anusiṭṭhiṃ. ‘‘Paṭācārāya sāsana’’ntipi vā pāṭho.
अथ वुट्ठासिन्ति तेविज्जाभावप्पत्तितो पच्छा आसनतो वुट्ठासिं। अयम्पि थेरी एकदिवसं पटाचाराय थेरिया सन्तिके कम्मट्ठानं सोधेत्वा अत्तनो वसनट्ठानं पविसित्वा पल्लङ्कं आभुजित्वा निसीदि। ‘‘न ताविमं पल्लङ्कं भिन्दिस्सामि, याव मे न अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्चती’’ति निच्छयं कत्वा सम्मसनं आरभित्वा, अनुक्कमेन विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा मग्गपटिपाटिया अभिञ्ञापटिसम्भिदापरिवारं अरहत्तं पत्वा एकूनवीसतिया पच्चवेक्खणाञाणाय पवत्ताय ‘‘इदानिम्हि कतकिच्चा’’ति सोमनस्सजाता इमा गाथा उदानेत्वा पादे पसारेसि अरुणुग्गमनवेलायं। ततो सम्मदेव विभाताय रत्तिया थेरिया सन्तिकं उपगन्त्वा इमा गाथा पच्चुदाहासि। तेन वुत्तं ‘‘कता ते अनुसासनी’’तिआदि। सेसं सब्बं हेट्ठा वुत्तनयमेव।
Atha vuṭṭhāsinti tevijjābhāvappattito pacchā āsanato vuṭṭhāsiṃ. Ayampi therī ekadivasaṃ paṭācārāya theriyā santike kammaṭṭhānaṃ sodhetvā attano vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. ‘‘Na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī’’ti nicchayaṃ katvā sammasanaṃ ārabhitvā, anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā abhiññāpaṭisambhidāparivāraṃ arahattaṃ patvā ekūnavīsatiyā paccavekkhaṇāñāṇāya pavattāya ‘‘idānimhi katakiccā’’ti somanassajātā imā gāthā udānetvā pāde pasāresi aruṇuggamanavelāyaṃ. Tato sammadeva vibhātāya rattiyā theriyā santikaṃ upagantvā imā gāthā paccudāhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘katā te anusāsanī’’tiādi. Sesaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
उत्तराथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Uttarātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १. उत्तराथेरीगाथा • 1. Uttarātherīgāthā
