| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๗. สตฺตกนิปาโต
7. Sattakanipāto
๑. อุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา
1. Uttarātherīgāthāvaṇṇanā
สตฺตกนิปาเต มุสลานิ คเหตฺวานาติ อุตฺตราย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, อนุกฺกเมน สมฺภาวิตกุสลมูลา สมุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา ปริปกฺกวิมุตฺติปริปาจนียธมฺมา หุตฺวา, อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา อุตฺตราติ ลทฺธนามา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺวา ปฎาจาราย เถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิฯ เถรี ตสฺสา ธมฺมํ กเถสิฯ สา ธมฺมํ สุตฺวา สํสาเร ชาตสํเวคา สาสเน อภิปฺปสนฺนา หุตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ กตปุพฺพกิจฺจา ปฎาจาราย เถริยา สนฺติเก วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา ภาวนมนุยุญฺชนฺตี อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตาย อินฺทฺริยานํ ปริปากํ คตตฺตา จ น จิรเสฺสว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –
Sattakanipāte musalāni gahetvānāti uttarāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī, anukkamena sambhāvitakusalamūlā samupacitavimokkhasambhārā paripakkavimuttiparipācanīyadhammā hutvā, imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarasmiṃ kulagehe nibbattitvā uttarāti laddhanāmā anukkamena viññutaṃ patvā paṭācārāya theriyā santikaṃ upasaṅkami. Therī tassā dhammaṃ kathesi. Sā dhammaṃ sutvā saṃsāre jātasaṃvegā sāsane abhippasannā hutvā pabbaji. Pabbajitvā ca katapubbakiccā paṭācārāya theriyā santike vipassanaṃ paṭṭhapetvā bhāvanamanuyuñjantī upanissayasampannatāya indriyānaṃ paripākaṃ gatattā ca na cirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
๑๗๕.
175.
‘‘มุสลานิ คเหตฺวาน, ธญฺญํ โกเฎฺฎนฺติ มาณวา;
‘‘Musalāni gahetvāna, dhaññaṃ koṭṭenti māṇavā;
ปุตฺตทารานิ โปเสนฺตา, ธนํ วินฺทนฺติ มาณวาฯ
Puttadārāni posentā, dhanaṃ vindanti māṇavā.
๑๗๖.
176.
‘‘ฆเฎถ พุทฺธสาสเน, ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ;
‘‘Ghaṭetha buddhasāsane, yaṃ katvā nānutappati;
ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา, เอกมนฺตํ นิสีทถฯ
Khippaṃ pādāni dhovitvā, ekamantaṃ nisīdatha.
๑๗๗.
177.
‘‘จิตฺตํ อุปฎฺฐเปตฺวาน, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;
‘‘Cittaṃ upaṭṭhapetvāna, ekaggaṃ susamāhitaṃ;
ปจฺจเวกฺขถ สงฺขาเร, ปรโต โน จ อตฺตโตฯ
Paccavekkhatha saṅkhāre, parato no ca attato.
๑๗๘.
178.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ปฎาจารานุสาสนิํ;
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, paṭācārānusāsaniṃ;
ปาเท ปกฺขาลยิตฺวาน, เอกมเนฺต อุปาวิสิํฯ
Pāde pakkhālayitvāna, ekamante upāvisiṃ.
๑๗๙.
179.
‘‘รตฺติยา ปุริเม ยาเม, ปุพฺพชาติมนุสฺสริํ;
‘‘Rattiyā purime yāme, pubbajātimanussariṃ;
รตฺติยา มชฺฌิเม ยาเม, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธยิํฯ
Rattiyā majjhime yāme, dibbacakkhuṃ visodhayiṃ.
๑๘๐.
180.
‘‘รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม, ตโมกฺขนฺธํ ปทาลยิํ;
‘‘Rattiyā pacchime yāme, tamokkhandhaṃ padālayiṃ;
เตวิชฺชา อถ วุฎฺฐาสิํ, กตา เต อนุสาสนีฯ
Tevijjā atha vuṭṭhāsiṃ, katā te anusāsanī.
๑๘๑.
181.
‘‘สกฺกํว เทวา ติทสา, สงฺคาเม อปราชิตํ;
‘‘Sakkaṃva devā tidasā, saṅgāme aparājitaṃ;
ปุรกฺขตฺวา วิหสฺสามิ, เตวิชฺชามฺหิ อนาสวา’’ติฯ –
Purakkhatvā vihassāmi, tevijjāmhi anāsavā’’ti. –
อิมา คาถา อภาสิฯ
Imā gāthā abhāsi.
ตตฺถ จิตฺตํ อุปฎฺฐเปตฺวานาติ ภาวนาจิตฺตํ กมฺมฎฺฐาเน อุปฎฺฐเปตฺวาฯ กถํ? เอกคฺคํ สุสมาหิตํ ปจฺจเวกฺขถาติ ปฎิปตฺติํ อเวกฺขถ, สงฺขาเร อนิจฺจาติปิ, ทุกฺขาติปิ, อนตฺตาติปิ ลกฺขณตฺตยํ วิปสฺสถาติ อโตฺถฯ อิทญฺจ โอวาทกาเล อตฺตโน อเญฺญสญฺจ ภิกฺขุนีนํ เถริยาทีนํ โอวาทสฺส อนุวาทวเสน วุตฺตํฯ ปฎาจารานุสาสนินฺติ ปฎาจาราย เถริยา อนุสิฎฺฐิํฯ ‘‘ปฎาจาราย สาสน’’นฺติปิ วา ปาโฐฯ
Tattha cittaṃ upaṭṭhapetvānāti bhāvanācittaṃ kammaṭṭhāne upaṭṭhapetvā. Kathaṃ? Ekaggaṃ susamāhitaṃ paccavekkhathāti paṭipattiṃ avekkhatha, saṅkhāre aniccātipi, dukkhātipi, anattātipi lakkhaṇattayaṃ vipassathāti attho. Idañca ovādakāle attano aññesañca bhikkhunīnaṃ theriyādīnaṃ ovādassa anuvādavasena vuttaṃ. Paṭācārānusāsaninti paṭācārāya theriyā anusiṭṭhiṃ. ‘‘Paṭācārāya sāsana’’ntipi vā pāṭho.
อถ วุฎฺฐาสินฺติ เตวิชฺชาภาวปฺปตฺติโต ปจฺฉา อาสนโต วุฎฺฐาสิํฯ อยมฺปิ เถรี เอกทิวสํ ปฎาจาราย เถริยา สนฺติเก กมฺมฎฺฐานํ โสเธตฺวา อตฺตโน วสนฎฺฐานํ ปวิสิตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิฯ ‘‘น ตาวิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามิ, ยาว เม น อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจตี’’ติ นิจฺฉยํ กตฺวา สมฺมสนํ อารภิตฺวา, อนุกฺกเมน วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา มคฺคปฎิปาฎิยา อภิญฺญาปฎิสมฺภิทาปริวารํ อรหตฺตํ ปตฺวา เอกูนวีสติยา ปจฺจเวกฺขณาญาณาย ปวตฺตาย ‘‘อิทานิมฺหิ กตกิจฺจา’’ติ โสมนสฺสชาตา อิมา คาถา อุทาเนตฺวา ปาเท ปสาเรสิ อรุณุคฺคมนเวลายํฯ ตโต สมฺมเทว วิภาตาย รตฺติยา เถริยา สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา อิมา คาถา ปจฺจุทาหาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘กตา เต อนุสาสนี’’ติอาทิฯ เสสํ สพฺพํ เหฎฺฐา วุตฺตนยเมวฯ
Atha vuṭṭhāsinti tevijjābhāvappattito pacchā āsanato vuṭṭhāsiṃ. Ayampi therī ekadivasaṃ paṭācārāya theriyā santike kammaṭṭhānaṃ sodhetvā attano vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. ‘‘Na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī’’ti nicchayaṃ katvā sammasanaṃ ārabhitvā, anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā abhiññāpaṭisambhidāparivāraṃ arahattaṃ patvā ekūnavīsatiyā paccavekkhaṇāñāṇāya pavattāya ‘‘idānimhi katakiccā’’ti somanassajātā imā gāthā udānetvā pāde pasāresi aruṇuggamanavelāyaṃ. Tato sammadeva vibhātāya rattiyā theriyā santikaṃ upagantvā imā gāthā paccudāhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘katā te anusāsanī’’tiādi. Sesaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
อุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Uttarātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๑. อุตฺตราเถรีคาถา • 1. Uttarātherīgāthā
