Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౨. దుకనిపాతో
2. Dukanipāto
౧. పఠమవగ్గో
1. Paṭhamavaggo
౧. ఉత్తరత్థేరగాథావణ్ణనా
1. Uttarattheragāthāvaṇṇanā
దుకనిపాతే నత్థి కోచి భవో నిచ్చోతిఆదికా ఆయస్మతో ఉత్తరత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే విజ్జాధరో హుత్వా ఆకాసేన విచరతి. తేన చ సమయేన సత్థా తస్స అనుగ్గణ్హనత్థం వనన్తరే అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే నిసీది ఛబ్బణ్ణబుద్ధరంసియో విస్సజ్జేన్తో. సో అన్తలిక్ఖేన గచ్ఛన్తో భగవన్తం దిస్వా పసన్నచిత్తో ఆకాసతో ఓరుయ్హ సువిసుద్ధేహి విపులేహి కణికారపుప్ఫేహి భగవన్తం పూజేసి, పుప్ఫాని బుద్ధానుభావేన సత్థు ఉపరి ఛత్తాకారేన అట్ఠంసు, సో తేన భియ్యోసోమత్తాయ పసన్నచిత్తో హుత్వా అపరభాగే కాలం కత్వా తావతింసే నిబ్బత్తిత్వా ఉళారం దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవన్తో యావతాయుకం తత్థ ఠత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే బ్రాహ్మణమహాసాలపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, ఉత్తరోతిస్స నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో బ్రాహ్మణవిజ్జాసు నిప్ఫత్తిం గన్త్వా జాతియా రూపేన విజ్జాయ వయేన సీలాచారేన చ లోకస్స సమ్భావనీయో జాతో. తస్స తం సమ్పత్తిం దిస్వా వస్సకారో మగధమహామత్తో అత్తనో ధీతరం దాతుకామో హుత్వా అత్తనో అధిప్పాయం పవేదేసి. సో నిస్సరణజ్ఝాసయతాయ తం పటిక్ఖిపిత్వా కాలేన కాలం ధమ్మసేనాపతిం పయిరుపాసన్తో తస్స సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా వత్తసమ్పన్నో హుత్వా థేరం ఉపట్ఠహతి.
Dukanipāte natthi koci bhavo niccotiādikā āyasmato uttarattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto sumedhassa bhagavato kāle vijjādharo hutvā ākāsena vicarati. Tena ca samayena satthā tassa anuggaṇhanatthaṃ vanantare aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjento. So antalikkhena gacchanto bhagavantaṃ disvā pasannacitto ākāsato oruyha suvisuddhehi vipulehi kaṇikārapupphehi bhagavantaṃ pūjesi, pupphāni buddhānubhāvena satthu upari chattākārena aṭṭhaṃsu, so tena bhiyyosomattāya pasannacitto hutvā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃse nibbattitvā uḷāraṃ dibbasampattiṃ anubhavanto yāvatāyukaṃ tattha ṭhatvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇamahāsālaputto hutvā nibbatti, uttarotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gantvā jātiyā rūpena vijjāya vayena sīlācārena ca lokassa sambhāvanīyo jāto. Tassa taṃ sampattiṃ disvā vassakāro magadhamahāmatto attano dhītaraṃ dātukāmo hutvā attano adhippāyaṃ pavedesi. So nissaraṇajjhāsayatāya taṃ paṭikkhipitvā kālena kālaṃ dhammasenāpatiṃ payirupāsanto tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vattasampanno hutvā theraṃ upaṭṭhahati.
తేన చ సమయేన థేరస్స అఞ్ఞతరో ఆబాధో ఉప్పన్నో, తస్స భేసజ్జత్థాయ ఉత్తరో సామణేరో పాతోవ పత్తచీవరమాదాయ విహారతో నిక్ఖన్తో అన్తరామగ్గే తళాకస్స తీరే పత్తం ఠపేత్వా ఉదకసమీపం గన్త్వా ముఖం ధోవతి. అథ అఞ్ఞతరో ఉమఙ్గచోరో ఆరక్ఖపురిసేహి అనుబద్ధో అగ్గద్వారేనేవ నగరతో నిక్ఖమిత్వా పలాయన్తో అత్తనా గహితం రతనభణ్డికం సామణేరస్స పత్తే పక్ఖిపిత్వా పలాయి. సామణేరో పత్తసమీపం ఉపగతో. చోరం అనుబన్ధన్తా రాజపురిసా సామణేరస్స పత్తే భణ్డికం దిస్వా, ‘‘అయం చోరో, ఇమినా చోరియం కత’’న్తి సామణేరం పచ్ఛాబాహం బన్ధిత్వా వస్సకారస్స బ్రాహ్మణస్స దస్సేసుం. వస్సకారో చ తదా రఞ్ఞో వినిచ్ఛయే నియుత్తో హుత్వా ఛేజ్జభేజ్జం అనుసాసతి. సో ‘‘పుబ్బే మమ వచనం నాదియి, సుద్ధపాసణ్డియేసు పబ్బజీ’’తి చ బద్ధాఘాతత్తా కమ్మం అసోధేత్వావ జీవన్తమేవ తం సూలే ఉత్తాసేసి.
Tena ca samayena therassa aññataro ābādho uppanno, tassa bhesajjatthāya uttaro sāmaṇero pātova pattacīvaramādāya vihārato nikkhanto antarāmagge taḷākassa tīre pattaṃ ṭhapetvā udakasamīpaṃ gantvā mukhaṃ dhovati. Atha aññataro umaṅgacoro ārakkhapurisehi anubaddho aggadvāreneva nagarato nikkhamitvā palāyanto attanā gahitaṃ ratanabhaṇḍikaṃ sāmaṇerassa patte pakkhipitvā palāyi. Sāmaṇero pattasamīpaṃ upagato. Coraṃ anubandhantā rājapurisā sāmaṇerassa patte bhaṇḍikaṃ disvā, ‘‘ayaṃ coro, iminā coriyaṃ kata’’nti sāmaṇeraṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vassakārassa brāhmaṇassa dassesuṃ. Vassakāro ca tadā rañño vinicchaye niyutto hutvā chejjabhejjaṃ anusāsati. So ‘‘pubbe mama vacanaṃ nādiyi, suddhapāsaṇḍiyesu pabbajī’’ti ca baddhāghātattā kammaṃ asodhetvāva jīvantameva taṃ sūle uttāsesi.
అథస్స భగవా ఞాణపరిపాకం ఓలోకేత్వా తం ఠానం గన్త్వా విప్ఫురన్తహత్థనఖమణిమయూఖసమ్భిన్నసితాభతాయ పగ్ఘరన్తజాతిహిఙ్గులకసువణ్ణరసధారం వియ జాలాగుణ్ఠితముదుతలునదీఘఙ్గులిహత్థం ఉత్తరస్స సీసే ఠపేత్వా, ‘‘ఉత్తర, ఇదం తే పురిమకమ్మస్స ఫలం ఉప్పన్నం, తత్థ తయా పచ్చవేక్ఖణబలేన అధివాసనా కాతబ్బా’’తి వత్వా అజ్ఝాసయానురూపం ధమ్మం దేసేసి. ఉత్తరో అమతాభిసేకసదిసేన సత్థు హత్థసమ్ఫస్సేన సఞ్జాతప్పసాదసోమనస్సతాయ ఉళారం పీతిపామోజ్జం పటిలభిత్వా యథాపరిచితం విపస్సనామగ్గం సమారూళ్హో ఞాణస్స పరిపాకం గతత్తా సత్థు చ దేసనావిలాసేన తావదేవ మగ్గపటిపాటియా సబ్బకిలేసే ఖేపేత్వా ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౫౬.౫౫-౯౨) –
Athassa bhagavā ñāṇaparipākaṃ oloketvā taṃ ṭhānaṃ gantvā vipphurantahatthanakhamaṇimayūkhasambhinnasitābhatāya paggharantajātihiṅgulakasuvaṇṇarasadhāraṃ viya jālāguṇṭhitamudutalunadīghaṅgulihatthaṃ uttarassa sīse ṭhapetvā, ‘‘uttara, idaṃ te purimakammassa phalaṃ uppannaṃ, tattha tayā paccavekkhaṇabalena adhivāsanā kātabbā’’ti vatvā ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ desesi. Uttaro amatābhisekasadisena satthu hatthasamphassena sañjātappasādasomanassatāya uḷāraṃ pītipāmojjaṃ paṭilabhitvā yathāparicitaṃ vipassanāmaggaṃ samārūḷho ñāṇassa paripākaṃ gatattā satthu ca desanāvilāsena tāvadeva maggapaṭipāṭiyā sabbakilese khepetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.56.55-92) –
‘‘సుమేధో నామ సమ్బుద్ధో, బాత్తింసవరలక్ఖణో;
‘‘Sumedho nāma sambuddho, bāttiṃsavaralakkhaṇo;
వివేకకామో భగవా, హిమవన్తముపాగమి.
Vivekakāmo bhagavā, himavantamupāgami.
‘‘అజ్ఝోగాహేత్వా హిమవన్తం, అగ్గో కారుణికో ముని;
‘‘Ajjhogāhetvā himavantaṃ, aggo kāruṇiko muni;
పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వాన, నిసీది పరిసుత్తమో.
Pallaṅkaṃ ābhujitvāna, nisīdi parisuttamo.
‘‘విజ్జాధరో తదా ఆసిం, అన్తలిక్ఖచరో అహం;
‘‘Vijjādharo tadā āsiṃ, antalikkhacaro ahaṃ;
తిసూలం సుగతం గయ్హ, గచ్ఛామి అమ్బరే తదా.
Tisūlaṃ sugataṃ gayha, gacchāmi ambare tadā.
‘‘పబ్బతగ్గే యథా అగ్గి, పుణ్ణమాయేవ చన్దిమా;
‘‘Pabbatagge yathā aggi, puṇṇamāyeva candimā;
వనం ఓభాసతే బుద్ధో, సాలరాజావ ఫుల్లితో.
Vanaṃ obhāsate buddho, sālarājāva phullito.
‘‘వనగ్గా నిక్ఖమిత్వాన, బుద్ధరంసీభిధావరే;
‘‘Vanaggā nikkhamitvāna, buddharaṃsībhidhāvare;
నళగ్గివణ్ణసఙ్కాసా, దిస్వా చిత్తం పసాదయిం.
Naḷaggivaṇṇasaṅkāsā, disvā cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘విచినం అద్దసం పుప్ఫం, కణికారం దేవగన్ధికం;
‘‘Vicinaṃ addasaṃ pupphaṃ, kaṇikāraṃ devagandhikaṃ;
తీణి పుప్ఫాని ఆదాయ, బుద్ధసేట్ఠమపూజయిం.
Tīṇi pupphāni ādāya, buddhaseṭṭhamapūjayiṃ.
‘‘బుద్ధస్స ఆనుభావేన, తీణి పుప్ఫాని మే తదా;
‘‘Buddhassa ānubhāvena, tīṇi pupphāni me tadā;
ఉద్ధంవణ్టా అధోపత్తా, ఛాయం కుబ్బన్తి సత్థునో.
Uddhaṃvaṇṭā adhopattā, chāyaṃ kubbanti satthuno.
‘‘తేన కమ్మేన సుకతేన, చేతనాపణిధీహి చ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
జహిత్వా మానుసం దేహం, తావతింసమగచ్ఛహం.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘తత్థ మే సుకతం బ్యమ్హం, కణికారీతి ఞాయతి;
‘‘Tattha me sukataṃ byamhaṃ, kaṇikārīti ñāyati;
సట్ఠియోజనముబ్బేధం, తింసయోజనవిత్థతం.
Saṭṭhiyojanamubbedhaṃ, tiṃsayojanavitthataṃ.
‘‘సహస్సకణ్డం సతభేణ్డు, ధజాలు హరితామయం;
‘‘Sahassakaṇḍaṃ satabheṇḍu, dhajālu haritāmayaṃ;
సతసహస్సనియ్యూహా, బ్యమ్హే పాతుభవింసు మే.
Satasahassaniyyūhā, byamhe pātubhaviṃsu me.
‘‘సోణ్ణమయా మణిమయా, లోహితఙ్కమయాపి చ;
‘‘Soṇṇamayā maṇimayā, lohitaṅkamayāpi ca;
ఫలికాపి చ పల్లఙ్కా, యేనిచ్ఛకా యదిచ్ఛకా.
Phalikāpi ca pallaṅkā, yenicchakā yadicchakā.
‘‘మహారహఞ్చ సయనం, తూలికా వికతీయుతం;
‘‘Mahārahañca sayanaṃ, tūlikā vikatīyutaṃ;
ఉద్ధలోమిఞ్చ ఏకన్తం, బిమ్బోహనసమాయుతం.
Uddhalomiñca ekantaṃ, bimbohanasamāyutaṃ.
‘‘భవనా నిక్ఖమిత్వాన, చరన్తో దేవచారికం;
‘‘Bhavanā nikkhamitvāna, caranto devacārikaṃ;
యథా ఇచ్ఛామి గమనం, దేవసఙ్ఘపురక్ఖతో.
Yathā icchāmi gamanaṃ, devasaṅghapurakkhato.
‘‘పుప్ఫస్స హేట్ఠా తిట్ఠామి, ఉపరిచ్ఛదనం మమ;
‘‘Pupphassa heṭṭhā tiṭṭhāmi, uparicchadanaṃ mama;
సమన్తా యోజనసతం, కణికారేహి ఛాదితం.
Samantā yojanasataṃ, kaṇikārehi chāditaṃ.
‘‘సట్ఠితూరియసహస్సాని, సాయం పాతం ఉపట్ఠహుం;
‘‘Saṭṭhitūriyasahassāni, sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhahuṃ;
పరివారేన్తి మం నిచ్చం, రత్తిన్దివమతన్దితా.
Parivārenti maṃ niccaṃ, rattindivamatanditā.
‘‘తత్థ నచ్చేహి గీతేహి, తాళేహి వాదితేహి చ;
‘‘Tattha naccehi gītehi, tāḷehi vāditehi ca;
రమామి ఖిడ్డా రతియా, మోదామి కామకామహం.
Ramāmi khiḍḍā ratiyā, modāmi kāmakāmahaṃ.
‘‘తత్థ భుత్వా పివిత్వా చ, మోదామి తిదసే తదా;
‘‘Tattha bhutvā pivitvā ca, modāmi tidase tadā;
నారీగణేహి సహితో, మోదామి బ్యమ్హముత్తమే.
Nārīgaṇehi sahito, modāmi byamhamuttame.
‘‘సతానం పఞ్చక్ఖత్తుఞ్చ, దేవరజ్జమకారయిం;
‘‘Satānaṃ pañcakkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;
సతానం తీణిక్ఖత్తుఞ్చ, చక్కవత్తీ అహోసహం;
Satānaṃ tīṇikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ;
పదేసరజ్జం విపులం, గణనాతో అసఙ్ఖియం.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘భవే భవే సంసరన్తో, మహాభోగం లభామహం;
‘‘Bhave bhave saṃsaranto, mahābhogaṃ labhāmahaṃ;
భోగే మే ఊనతా నత్థి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Bhoge me ūnatā natthi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘దువే భవే సంసరామి, దేవత్తే అథ మానుసే;
‘‘Duve bhave saṃsarāmi, devatte atha mānuse;
అఞ్ఞం గతిం న జానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Aññaṃ gatiṃ na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘దువే కులే పజాయామి, ఖత్తియే చాపి బ్రాహ్మణే;
‘‘Duve kule pajāyāmi, khattiye cāpi brāhmaṇe;
నీచే కులే న జానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Nīce kule na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘హత్థియానం అస్సయానం, సివికం సన్దమానికం;
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, sivikaṃ sandamānikaṃ;
లభామి సబ్బమేవేతం, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘దాసీగణం దాసగణం, నారియో సమలఙ్కతా;
‘‘Dāsīgaṇaṃ dāsagaṇaṃ, nāriyo samalaṅkatā;
లభామి సబ్బమేవేతం, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కోసేయ్యకమ్బలియాని , ఖోమకప్పాసికాని చ;
‘‘Koseyyakambaliyāni , khomakappāsikāni ca;
లభామి సబ్బమేవేతం, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘నవవత్థం నవఫలం, నవగ్గరసభోజనం;
‘‘Navavatthaṃ navaphalaṃ, navaggarasabhojanaṃ;
లభామి సబ్బమేవేతం, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ఇమం ఖాద ఇమం భుఞ్జ, ఇమమ్హి సయనే సయ;
‘‘Imaṃ khāda imaṃ bhuñja, imamhi sayane saya;
లభామి సబ్బమేవేతం, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘సబ్బత్థ పూజితో హోమి, యసో అచ్చుగ్గతో మమ;
‘‘Sabbattha pūjito homi, yaso accuggato mama;
మహాపక్ఖో సదా హోమి, అభేజ్జపరిసో సదా;
Mahāpakkho sadā homi, abhejjapariso sadā;
ఞాతీనం ఉత్తమో హోమి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Ñātīnaṃ uttamo homi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘సీతం ఉణ్హం న జానామి, పరిళాహో న విజ్జతి;
‘‘Sītaṃ uṇhaṃ na jānāmi, pariḷāho na vijjati;
అథో చేతసికం దుక్ఖం, హదయే మే న విజ్జతి.
Atho cetasikaṃ dukkhaṃ, hadaye me na vijjati.
‘‘సువణ్ణవణ్ణో హుత్వాన, సంసరామి భవాభవే;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo hutvāna, saṃsarāmi bhavābhave;
వేవణ్ణియం న జానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Vevaṇṇiyaṃ na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘దేవలోకా చవిత్వాన, సుక్కమూలేన చోదితో;
‘‘Devalokā cavitvāna, sukkamūlena codito;
సావత్థియం పురే జాతో, మహాసాలే సుఅడ్ఢకే.
Sāvatthiyaṃ pure jāto, mahāsāle suaḍḍhake.
‘‘పఞ్చ కామగుణే హిత్వా, పబ్బజిం అనగారియం;
‘‘Pañca kāmaguṇe hitvā, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
జాతియా సత్తవస్సోహం, అరహత్తమపాపుణిం.
Jātiyā sattavassohaṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ఉపసమ్పాదయీ బుద్ధో, గుణమఞ్ఞాయ చక్ఖుమా;
‘‘Upasampādayī buddho, guṇamaññāya cakkhumā;
తరుణో పూజనీయోహం, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Taruṇo pūjanīyohaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘దిబ్బచక్ఖు విసుద్ధం మే, సమాధికుసలో అహం;
‘‘Dibbacakkhu visuddhaṃ me, samādhikusalo ahaṃ;
అభిఞ్ఞాపారమిప్పత్తో, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Abhiññāpāramippatto, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘పటిసమ్భిదా అనుప్పత్తో, ఇద్ధిపాదేసు కోవిదో;
‘‘Paṭisambhidā anuppatto, iddhipādesu kovido;
ధమ్మేసు పారమిప్పత్తో, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Dhammesu pāramippatto, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘తింసకప్పసహస్సమ్హి, యం బుద్ధమభిపూజయిం;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ఛళభిఞ్ఞో పున హుత్వా సూలతో ఉట్ఠహిత్వా పరానుద్దయాయ ఆకాసే ఠత్వా పాటిహారియం దస్సేసి. మహాజనో అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తజాతో అహోసి. తావదేవస్స వణో సంరూళ్హి, సో భిక్ఖూహి, ‘‘ఆవుసో, తాదిసం దుక్ఖం అనుభవన్తో కథం త్వం విపస్సనం అనుయుఞ్జితుం అసక్ఖీ’’తి పుట్ఠో, ‘‘పగేవ మే, ఆవుసో, సంసారే ఆదీనవో, సఙ్ఖారానఞ్చ సభావో సుదిట్ఠో, ఏవాహం తాదిసం దుక్ఖం అనుభవన్తోపి అసక్ఖిం విపస్సనం వడ్ఢేత్వా విసేసం అధిగన్తు’’న్తి దస్సేన్తో –
Chaḷabhiñño puna hutvā sūlato uṭṭhahitvā parānuddayāya ākāse ṭhatvā pāṭihāriyaṃ dassesi. Mahājano acchariyabbhutacittajāto ahosi. Tāvadevassa vaṇo saṃrūḷhi, so bhikkhūhi, ‘‘āvuso, tādisaṃ dukkhaṃ anubhavanto kathaṃ tvaṃ vipassanaṃ anuyuñjituṃ asakkhī’’ti puṭṭho, ‘‘pageva me, āvuso, saṃsāre ādīnavo, saṅkhārānañca sabhāvo sudiṭṭho, evāhaṃ tādisaṃ dukkhaṃ anubhavantopi asakkhiṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā visesaṃ adhigantu’’nti dassento –
౧౨౧.
121.
‘‘నత్థి కోచి భవో నిచ్చో, సఙ్ఖారా వాపి సస్సతా;
‘‘Natthi koci bhavo nicco, saṅkhārā vāpi sassatā;
ఉప్పజ్జన్తి చ తే ఖన్ధా, చవన్తి అపరాపరం.
Uppajjanti ca te khandhā, cavanti aparāparaṃ.
౧౨౨.
122.
‘‘ఏతమాదీనవం ఞత్వా, భవేనమ్హి అనత్థికో;
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, bhavenamhi anatthiko;
నిస్సటో సబ్బకామేహి, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో’’తి. –
Nissaṭo sabbakāmehi, patto me āsavakkhayo’’ti. –
ఇమం గాథాద్వయం అభాసి.
Imaṃ gāthādvayaṃ abhāsi.
తత్థ నత్థి కోచి భవో నిచ్చోతి కమ్మభవో ఉపపత్తిభవో కామభవో రూపభవో అరూపభవో సఞ్ఞీభవో అసఞ్ఞీభవో నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీభవో ఏకవోకారభవో చతువోకారభవో పఞ్చవోకారభవోతి ఏవంభేదో, తత్థాపి హీనో మజ్ఝిమో ఉక్కట్ఠో దీఘాయుకో సుఖబహులో వోమిస్ససుఖదుక్ఖోతి ఏవంవిభాగో యోకోచి నిచ్చో ధువో థిరో అపలోకియధమ్మో నత్థి తం తం కారణం పటిచ్చ సముప్పన్నత్తా. యస్మా చ ఏతదేవం, తస్మా సఙ్ఖారా వాపి సస్సతా నత్థీతి యోజనా. పచ్చయేహి సఙ్ఖతత్తా ‘‘సఙ్ఖారా’’తి లద్ధనామే హి పఞ్చక్ఖన్ధే ఉపాదాయ భవసమఞ్ఞాయ సఙ్ఖారావ హుత్వా సమ్భూతా జరామరణేన చ విపరిణమన్తీతి అసస్సతా విపరిణామధమ్మా. తథా హి తే ‘‘సఙ్ఖారా’’తి వుచ్చన్తి. తేనాహ ఉప్పజ్జన్తి చ తే ఖన్ధా, చవన్తి అపరాపరన్తి. తే భవపరియాయేన సఙ్ఖారపరియాయేన చ వుత్తా పఞ్చక్ఖన్ధా యథాపచ్చయం అపరాపరం ఉప్పజ్జన్తి, ఉప్పన్నా చ జరాయ పరిపీళితా హుత్వా చవన్తి పరిభిజ్జన్తీతి అత్థో. ఏతేన ‘‘భవో, సఙ్ఖారా’’తి చ లద్ధవోహారా పఞ్చక్ఖన్ధా ఉదయబ్బయసభావాతి దస్సేతి. యస్మా తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా సఙ్ఖారే సమ్మసన్తస్స తయోపి భవా ఆదిత్తం వియ సఙ్ఖతే ఆదీనవం దోసం పగేవ విపస్సనాపఞ్ఞాయ జానిత్వా అనిచ్చలక్ఖణేహి దిట్ఠా సఙ్ఖారా దుక్ఖానత్తా విభూతతరా ఉపట్ఠహన్తి, తేనాహ భగవా – ‘‘యదనిచ్చం తం దుక్ఖం, యం దుక్ఖం తదనత్తా’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౧౫).
Tattha natthi koci bhavo niccoti kammabhavo upapattibhavo kāmabhavo rūpabhavo arūpabhavo saññībhavo asaññībhavo nevasaññīnāsaññībhavo ekavokārabhavo catuvokārabhavo pañcavokārabhavoti evaṃbhedo, tatthāpi hīno majjhimo ukkaṭṭho dīghāyuko sukhabahulo vomissasukhadukkhoti evaṃvibhāgo yokoci nicco dhuvo thiro apalokiyadhammo natthi taṃ taṃ kāraṇaṃ paṭicca samuppannattā. Yasmā ca etadevaṃ, tasmā saṅkhārā vāpi sassatā natthīti yojanā. Paccayehi saṅkhatattā ‘‘saṅkhārā’’ti laddhanāme hi pañcakkhandhe upādāya bhavasamaññāya saṅkhārāva hutvā sambhūtā jarāmaraṇena ca vipariṇamantīti asassatā vipariṇāmadhammā. Tathā hi te ‘‘saṅkhārā’’ti vuccanti. Tenāha uppajjanti ca te khandhā, cavanti aparāparanti. Te bhavapariyāyena saṅkhārapariyāyena ca vuttā pañcakkhandhā yathāpaccayaṃ aparāparaṃ uppajjanti, uppannā ca jarāya paripīḷitā hutvā cavanti paribhijjantīti attho. Etena ‘‘bhavo, saṅkhārā’’ti ca laddhavohārā pañcakkhandhā udayabbayasabhāvāti dasseti. Yasmā tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa tayopi bhavā ādittaṃ viya saṅkhate ādīnavaṃ dosaṃ pageva vipassanāpaññāya jānitvā aniccalakkhaṇehi diṭṭhā saṅkhārā dukkhānattā vibhūtatarā upaṭṭhahanti, tenāha bhagavā – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15).
యస్మా తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా సఙ్ఖారే సమ్మసన్తస్స తయోపి భవా ఆదిత్తం వియ అగారం సప్పటిభయా ఉపట్ఠహన్తి, తస్మా ఆహ ‘‘భవేనమ్హి అనత్థికో’’తి. ఏవం పన సబ్బసో భవేహి వినివత్తియమానస్స కామేసు అపేక్ఖాయ లేసోపి న సమ్భవతియేవ, తేనాహ ‘‘నిస్సటో సబ్బకామేహీ’’తి, అమ్హీతి యోజనా. మానుసేహి వియ దిబ్బేహిపి కామేహి నివత్తితచిత్తోస్మీతి అత్థో. పత్తో మే ఆసవక్ఖయోతి యస్మా ఏవం సుపరిమజ్జితసఙ్ఖారో భవేసు సుపరిదిట్ఠాదీనవో కామేసు చ అనాసత్తమానసో తస్మా సూలమత్థకే నిసిన్నేనాపి మే మయా పత్తో అధిగతో ఆసవక్ఖయో నిబ్బానం అరహత్తఞ్చాతి. అఞ్ఞేహి చ సబ్రహ్మచారీహి అప్పత్తమానసేహి తదధిగమాయ ఉస్సాహో కరణీయోతి భిక్ఖూనం ఓవాదమదాసి.
Yasmā tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa tayopi bhavā ādittaṃ viya agāraṃ sappaṭibhayā upaṭṭhahanti, tasmā āha ‘‘bhavenamhi anatthiko’’ti. Evaṃ pana sabbaso bhavehi vinivattiyamānassa kāmesu apekkhāya lesopi na sambhavatiyeva, tenāha ‘‘nissaṭo sabbakāmehī’’ti, amhīti yojanā. Mānusehi viya dibbehipi kāmehi nivattitacittosmīti attho. Patto me āsavakkhayoti yasmā evaṃ suparimajjitasaṅkhāro bhavesu suparidiṭṭhādīnavo kāmesu ca anāsattamānaso tasmā sūlamatthake nisinnenāpi me mayā patto adhigato āsavakkhayo nibbānaṃ arahattañcāti. Aññehi ca sabrahmacārīhi appattamānasehi tadadhigamāya ussāho karaṇīyoti bhikkhūnaṃ ovādamadāsi.
ఉత్తరత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Uttarattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧. ఉత్తరత్థేరగాథా • 1. Uttarattheragāthā