Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၂. ဒုကနိပာတော
2. Dukanipāto
၁. ပဌမဝဂ္ဂော
1. Paṭhamavaggo
၁. ဥတ္တရတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Uttarattheragāthāvaṇṇanā
ဒုကနိပာတေ နတ္ထိ ကောစိ ဘဝော နိစ္စောတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဥတ္တရတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော သုမေဓသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဝိဇ္ဇာဓရော ဟုတ္ဝာ အာကာသေန ဝိစရတိ။ တေန စ သမယေန သတ္ထာ တသ္သ အနုဂ္ဂဏ္ဟနတ္ထံ ဝနန္တရေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော။ သော အန္တလိက္ခေန ဂစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော အာကာသတော ဩရုယ္ဟ သုဝိသုဒ္ဓေဟိ ဝိပုလေဟိ ကဏိကာရပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ, ပုပ္ဖာနိ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန သတ္ထု ဥပရိ ဆတ္တာကာရေန အဋ္ဌံသု, သော တေန ဘိယ္ယောသောမတ္တာယ ပသန္နစိတ္တော ဟုတ္ဝာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတ္ဝာ တာဝတိံသေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဥဠာရံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ယာဝတာယုကံ တတ္ထ ဌတ္ဝာ တတော စုတော ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟေ ဗ္ရာဟ္မဏမဟာသာလပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဥတ္တရောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝိညုတံ ပတ္တော ဗ္ရာဟ္မဏဝိဇ္ဇာသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂန္တ္ဝာ ဇာတိယာ ရူပေန ဝိဇ္ဇာယ ဝယေန သီလာစာရေန စ လောကသ္သ သမ္ဘာဝနီယော ဇာတော။ တသ္သ တံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသ္ဝာ ဝသ္သကာရော မဂဓမဟာမတ္တော အတ္တနော ဓီတရံ ဒာတုကာမော ဟုတ္ဝာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ပဝေဒေသိ။ သော နိသ္သရဏဇ္ဈာသယတာယ တံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ကာလေန ကာလံ ဓမ္မသေနာပတိံ ပယိရုပာသန္တော တသ္သ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝတ္တသမ္ပန္နော ဟုတ္ဝာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟတိ။
Dukanipāte natthi koci bhavo niccotiādikā āyasmato uttarattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto sumedhassa bhagavato kāle vijjādharo hutvā ākāsena vicarati. Tena ca samayena satthā tassa anuggaṇhanatthaṃ vanantare aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjento. So antalikkhena gacchanto bhagavantaṃ disvā pasannacitto ākāsato oruyha suvisuddhehi vipulehi kaṇikārapupphehi bhagavantaṃ pūjesi, pupphāni buddhānubhāvena satthu upari chattākārena aṭṭhaṃsu, so tena bhiyyosomattāya pasannacitto hutvā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃse nibbattitvā uḷāraṃ dibbasampattiṃ anubhavanto yāvatāyukaṃ tattha ṭhatvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇamahāsālaputto hutvā nibbatti, uttarotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gantvā jātiyā rūpena vijjāya vayena sīlācārena ca lokassa sambhāvanīyo jāto. Tassa taṃ sampattiṃ disvā vassakāro magadhamahāmatto attano dhītaraṃ dātukāmo hutvā attano adhippāyaṃ pavedesi. So nissaraṇajjhāsayatāya taṃ paṭikkhipitvā kālena kālaṃ dhammasenāpatiṃ payirupāsanto tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vattasampanno hutvā theraṃ upaṭṭhahati.
တေန စ သမယေန ထေရသ္သ အညတရော အာဗာဓော ဥပ္ပန္နော, တသ္သ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဥတ္တရော သာမဏေရော ပာတောဝ ပတ္တစီဝရမာဒာယ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ တဠာကသ္သ တီရေ ပတ္တံ ဌပေတ္ဝာ ဥဒကသမီပံ ဂန္တ္ဝာ မုခံ ဓောဝတိ။ အထ အညတရော ဥမင္ဂစောရော အာရက္ခပုရိသေဟိ အနုဗဒ္ဓော အဂ္ဂဒ္ဝာရေနေဝ နဂရတော နိက္ခမိတ္ဝာ ပလာယန္တော အတ္တနာ ဂဟိတံ ရတနဘဏ္ဍိကံ သာမဏေရသ္သ ပတ္တေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ပလာယိ။ သာမဏေရော ပတ္တသမီပံ ဥပဂတော။ စောရံ အနုဗန္ဓန္တာ ရာဇပုရိသာ သာမဏေရသ္သ ပတ္တေ ဘဏ္ဍိကံ ဒိသ္ဝာ, ‘‘အယံ စောရော, ဣမိနာ စောရိယံ ကတ’’န္တိ သာမဏေရံ ပစ္ဆာဗာဟံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဝသ္သကာရသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဒသ္သေသုံ။ ဝသ္သကာရော စ တဒာ ရညော ဝိနိစ္ဆယေ နိယုတ္တော ဟုတ္ဝာ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇံ အနုသာသတိ။ သော ‘‘ပုဗ္ဗေ မမ ဝစနံ နာဒိယိ, သုဒ္ဓပာသဏ္ဍိယေသု ပဗ္ဗဇီ’’တိ စ ဗဒ္ဓာဃာတတ္တာ ကမ္မံ အသောဓေတ္ဝာဝ ဇီဝန္တမေဝ တံ သူလေ ဥတ္တာသေသိ။
Tena ca samayena therassa aññataro ābādho uppanno, tassa bhesajjatthāya uttaro sāmaṇero pātova pattacīvaramādāya vihārato nikkhanto antarāmagge taḷākassa tīre pattaṃ ṭhapetvā udakasamīpaṃ gantvā mukhaṃ dhovati. Atha aññataro umaṅgacoro ārakkhapurisehi anubaddho aggadvāreneva nagarato nikkhamitvā palāyanto attanā gahitaṃ ratanabhaṇḍikaṃ sāmaṇerassa patte pakkhipitvā palāyi. Sāmaṇero pattasamīpaṃ upagato. Coraṃ anubandhantā rājapurisā sāmaṇerassa patte bhaṇḍikaṃ disvā, ‘‘ayaṃ coro, iminā coriyaṃ kata’’nti sāmaṇeraṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vassakārassa brāhmaṇassa dassesuṃ. Vassakāro ca tadā rañño vinicchaye niyutto hutvā chejjabhejjaṃ anusāsati. So ‘‘pubbe mama vacanaṃ nādiyi, suddhapāsaṇḍiyesu pabbajī’’ti ca baddhāghātattā kammaṃ asodhetvāva jīvantameva taṃ sūle uttāsesi.
အထသ္သ ဘဂဝာ ဉာဏပရိပာကံ ဩလောကေတ္ဝာ တံ ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ ဝိပ္ဖုရန္တဟတ္ထနခမဏိမယူခသမ္ဘိန္နသိတာဘတာယ ပဂ္ဃရန္တဇာတိဟိင္ဂုလကသုဝဏ္ဏရသဓာရံ ဝိယ ဇာလာဂုဏ္ဌိတမုဒုတလုနဒီဃင္ဂုလိဟတ္ထံ ဥတ္တရသ္သ သီသေ ဌပေတ္ဝာ, ‘‘ဥတ္တရ, ဣဒံ တေ ပုရိမကမ္မသ္သ ဖလံ ဥပ္ပန္နံ, တတ္ထ တယာ ပစ္စဝေက္ခဏဗလေန အဓိဝာသနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဝတ္ဝာ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဥတ္တရော အမတာဘိသေကသဒိသေန သတ္ထု ဟတ္ထသမ္ဖသ္သေန သဉ္ဇာတပ္ပသာဒသောမနသ္သတာယ ဥဠာရံ ပီတိပာမောဇ္ဇံ ပဋိလဘိတ္ဝာ ယထာပရိစိတံ ဝိပသ္သနာမဂ္ဂံ သမာရူဠ္ဟော ဉာဏသ္သ ပရိပာကံ ဂတတ္တာ သတ္ထု စ ဒေသနာဝိလာသေန တာဝဒေဝ မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ သဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတ္ဝာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၆.၅၅-၉၂) –
Athassa bhagavā ñāṇaparipākaṃ oloketvā taṃ ṭhānaṃ gantvā vipphurantahatthanakhamaṇimayūkhasambhinnasitābhatāya paggharantajātihiṅgulakasuvaṇṇarasadhāraṃ viya jālāguṇṭhitamudutalunadīghaṅgulihatthaṃ uttarassa sīse ṭhapetvā, ‘‘uttara, idaṃ te purimakammassa phalaṃ uppannaṃ, tattha tayā paccavekkhaṇabalena adhivāsanā kātabbā’’ti vatvā ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ desesi. Uttaro amatābhisekasadisena satthu hatthasamphassena sañjātappasādasomanassatāya uḷāraṃ pītipāmojjaṃ paṭilabhitvā yathāparicitaṃ vipassanāmaggaṃ samārūḷho ñāṇassa paripākaṃ gatattā satthu ca desanāvilāsena tāvadeva maggapaṭipāṭiyā sabbakilese khepetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.56.55-92) –
‘‘သုမေဓော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓော၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော။
‘‘Sumedho nāma sambuddho, bāttiṃsavaralakkhaṇo;
ဝိဝေကကာမော ဘဂဝာ၊ ဟိမဝန္တမုပာဂမိ။
Vivekakāmo bhagavā, himavantamupāgami.
‘‘အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာ ဟိမဝန္တံ၊ အဂ္ဂော ကာရုဏိကော မုနိ။
‘‘Ajjhogāhetvā himavantaṃ, aggo kāruṇiko muni;
ပလ္လင္ကံ အာဘုဇိတ္ဝာန၊ နိသီဒိ ပရိသုတ္တမော။
Pallaṅkaṃ ābhujitvāna, nisīdi parisuttamo.
‘‘ဝိဇ္ဇာဓရော တဒာ အာသိံ၊ အန္တလိက္ခစရော အဟံ။
‘‘Vijjādharo tadā āsiṃ, antalikkhacaro ahaṃ;
တိသူလံ သုဂတံ ဂယ္ဟ၊ ဂစ္ဆာမိ အမ္ဗရေ တဒာ။
Tisūlaṃ sugataṃ gayha, gacchāmi ambare tadā.
‘‘ပဗ္ဗတဂ္ဂေ ယထာ အဂ္ဂိ၊ ပုဏ္ဏမာယေဝ စန္ဒိမာ။
‘‘Pabbatagge yathā aggi, puṇṇamāyeva candimā;
ဝနံ ဩဘာသတေ ဗုဒ္ဓော၊ သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတော။
Vanaṃ obhāsate buddho, sālarājāva phullito.
‘‘ဝနဂ္ဂာ နိက္ခမိတ္ဝာန၊ ဗုဒ္ဓရံသီဘိဓာဝရေ။
‘‘Vanaggā nikkhamitvāna, buddharaṃsībhidhāvare;
နဠဂ္ဂိဝဏ္ဏသင္ကာသာ၊ ဒိသ္ဝာ စိတ္တံ ပသာဒယိံ။
Naḷaggivaṇṇasaṅkāsā, disvā cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘ဝိစိနံ အဒ္ဒသံ ပုပ္ဖံ၊ ကဏိကာရံ ဒေဝဂန္ဓိကံ။
‘‘Vicinaṃ addasaṃ pupphaṃ, kaṇikāraṃ devagandhikaṃ;
တီဏိ ပုပ္ဖာနိ အာဒာယ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမပူဇယိံ။
Tīṇi pupphāni ādāya, buddhaseṭṭhamapūjayiṃ.
‘‘ဗုဒ္ဓသ္သ အာနုဘာဝေန၊ တီဏိ ပုပ္ဖာနိ မေ တဒာ။
‘‘Buddhassa ānubhāvena, tīṇi pupphāni me tadā;
ဥဒ္ဓံဝဏ္ဋာ အဓောပတ္တာ၊ ဆာယံ ကုဗ္ဗန္တိ သတ္ထုနော။
Uddhaṃvaṇṭā adhopattā, chāyaṃ kubbanti satthuno.
‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ဇဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘တတ္ထ မေ သုကတံ ဗ္ယမ္ဟံ၊ ကဏိကာရီတိ ဉာယတိ။
‘‘Tattha me sukataṃ byamhaṃ, kaṇikārīti ñāyati;
သဋ္ဌိယောဇနမုဗ္ဗေဓံ၊ တိံသယောဇနဝိတ္ထတံ။
Saṭṭhiyojanamubbedhaṃ, tiṃsayojanavitthataṃ.
‘‘သဟသ္သကဏ္ဍံ သတဘေဏ္ဍု၊ ဓဇာလု ဟရိတာမယံ။
‘‘Sahassakaṇḍaṃ satabheṇḍu, dhajālu haritāmayaṃ;
သတသဟသ္သနိယ္ယူဟာ၊ ဗ္ယမ္ဟေ ပာတုဘဝိံသု မေ။
Satasahassaniyyūhā, byamhe pātubhaviṃsu me.
‘‘သောဏ္ဏမယာ မဏိမယာ၊ လောဟိတင္ကမယာပိ စ။
‘‘Soṇṇamayā maṇimayā, lohitaṅkamayāpi ca;
ဖလိကာပိ စ ပလ္လင္ကာ၊ ယေနိစ္ဆကာ ယဒိစ္ဆကာ။
Phalikāpi ca pallaṅkā, yenicchakā yadicchakā.
‘‘မဟာရဟဉ္စ သယနံ၊ တူလိကာ ဝိကတီယုတံ။
‘‘Mahārahañca sayanaṃ, tūlikā vikatīyutaṃ;
ဥဒ္ဓလောမိဉ္စ ဧကန္တံ၊ ဗိမ္ဗောဟနသမာယုတံ။
Uddhalomiñca ekantaṃ, bimbohanasamāyutaṃ.
‘‘ဘဝနာ နိက္ခမိတ္ဝာန၊ စရန္တော ဒေဝစာရိကံ။
‘‘Bhavanā nikkhamitvāna, caranto devacārikaṃ;
ယထာ ဣစ္ဆာမိ ဂမနံ၊ ဒေဝသင္ဃပုရက္ခတော။
Yathā icchāmi gamanaṃ, devasaṅghapurakkhato.
‘‘ပုပ္ဖသ္သ ဟေဋ္ဌာ တိဋ္ဌာမိ၊ ဥပရိစ္ဆဒနံ မမ။
‘‘Pupphassa heṭṭhā tiṭṭhāmi, uparicchadanaṃ mama;
သမန္တာ ယောဇနသတံ၊ ကဏိကာရေဟိ ဆာဒိတံ။
Samantā yojanasataṃ, kaṇikārehi chāditaṃ.
‘‘သဋ္ဌိတူရိယသဟသ္သာနိ၊ သာယံ ပာတံ ဥပဋ္ဌဟုံ။
‘‘Saṭṭhitūriyasahassāni, sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhahuṃ;
ပရိဝာရေန္တိ မံ နိစ္စံ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတာ။
Parivārenti maṃ niccaṃ, rattindivamatanditā.
‘‘တတ္ထ နစ္စေဟိ ဂီတေဟိ၊ တာဠေဟိ ဝာဒိတေဟိ စ။
‘‘Tattha naccehi gītehi, tāḷehi vāditehi ca;
ရမာမိ ခိဍ္ဍာ ရတိယာ၊ မောဒာမိ ကာမကာမဟံ။
Ramāmi khiḍḍā ratiyā, modāmi kāmakāmahaṃ.
‘‘တတ္ထ ဘုတ္ဝာ ပိဝိတ္ဝာ စ၊ မောဒာမိ တိဒသေ တဒာ။
‘‘Tattha bhutvā pivitvā ca, modāmi tidase tadā;
နာရီဂဏေဟိ သဟိတော၊ မောဒာမိ ဗ္ယမ္ဟမုတ္တမေ။
Nārīgaṇehi sahito, modāmi byamhamuttame.
‘‘သတာနံ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။
‘‘Satānaṃ pañcakkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;
သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။
Satānaṃ tīṇikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ;
ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင္ခိယံ။
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘ဘဝေ ဘဝေ သံသရန္တော၊ မဟာဘောဂံ လဘာမဟံ။
‘‘Bhave bhave saṃsaranto, mahābhogaṃ labhāmahaṃ;
ဘောဂေ မေ ဦနတာ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Bhoge me ūnatā natthi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဒုဝေ ဘဝေ သံသရာမိ၊ ဒေဝတ္တေ အထ မာနုသေ။
‘‘Duve bhave saṃsarāmi, devatte atha mānuse;
အညံ ဂတိံ န ဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Aññaṃ gatiṃ na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဒုဝေ ကုလေ ပဇာယာမိ၊ ခတ္တိယေ စာပိ ဗ္ရာဟ္မဏေ။
‘‘Duve kule pajāyāmi, khattiye cāpi brāhmaṇe;
နီစေ ကုလေ န ဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Nīce kule na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဟတ္ထိယာနံ အသ္သယာနံ၊ သိဝိကံ သန္ဒမာနိကံ။
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, sivikaṃ sandamānikaṃ;
လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဒာသီဂဏံ ဒာသဂဏံ၊ နာရိယော သမလင္ကတာ။
‘‘Dāsīgaṇaṃ dāsagaṇaṃ, nāriyo samalaṅkatā;
လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကောသေယ္ယကမ္ဗလိယာနိ ၊ ခောမကပ္ပာသိကာနိ စ။
‘‘Koseyyakambaliyāni , khomakappāsikāni ca;
လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘နဝဝတ္ထံ နဝဖလံ၊ နဝဂ္ဂရသဘောဇနံ။
‘‘Navavatthaṃ navaphalaṃ, navaggarasabhojanaṃ;
လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဣမံ ခာဒ ဣမံ ဘုဉ္ဇ၊ ဣမမ္ဟိ သယနေ သယ။
‘‘Imaṃ khāda imaṃ bhuñja, imamhi sayane saya;
လဘာမိ သဗ္ဗမေဝေတံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပူဇိတော ဟောမိ၊ ယသော အစ္စုဂ္ဂတော မမ။
‘‘Sabbattha pūjito homi, yaso accuggato mama;
မဟာပက္ခော သဒာ ဟောမိ၊ အဘေဇ္ဇပရိသော သဒာ။
Mahāpakkho sadā homi, abhejjapariso sadā;
ဉာတီနံ ဥတ္တမော ဟောမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Ñātīnaṃ uttamo homi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘သီတံ ဥဏ္ဟံ န ဇာနာမိ၊ ပရိဠာဟော န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘Sītaṃ uṇhaṃ na jānāmi, pariḷāho na vijjati;
အထော စေတသိကံ ဒုက္ခံ၊ ဟဒယေ မေ န ဝိဇ္ဇတိ။
Atho cetasikaṃ dukkhaṃ, hadaye me na vijjati.
‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဟုတ္ဝာန၊ သံသရာမိ ဘဝာဘဝေ။
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo hutvāna, saṃsarāmi bhavābhave;
ဝေဝဏ္ဏိယံ န ဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Vevaṇṇiyaṃ na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတ္ဝာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော။
‘‘Devalokā cavitvāna, sukkamūlena codito;
သာဝတ္ထိယံ ပုရေ ဇာတော၊ မဟာသာလေ သုအဍ္ဎကေ။
Sāvatthiyaṃ pure jāto, mahāsāle suaḍḍhake.
‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဟိတ္ဝာ၊ ပဗ္ဗဇိံ အနဂာရိယံ။
‘‘Pañca kāmaguṇe hitvā, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
ဇာတိယာ သတ္တဝသ္သောဟံ၊ အရဟတ္တမပာပုဏိံ။
Jātiyā sattavassohaṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ဥပသမ္ပာဒယီ ဗုဒ္ဓော၊ ဂုဏမညာယ စက္ခုမာ။
‘‘Upasampādayī buddho, guṇamaññāya cakkhumā;
တရုဏော ပူဇနီယောဟံ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Taruṇo pūjanīyohaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိသုဒ္ဓံ မေ၊ သမာဓိကုသလော အဟံ။
‘‘Dibbacakkhu visuddhaṃ me, samādhikusalo ahaṃ;
အဘိညာပာရမိပ္ပတ္တော၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Abhiññāpāramippatto, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ပဋိသမ္ဘိဒာ အနုပ္ပတ္တော၊ ဣဒ္ဓိပာဒေသု ကောဝိဒော။
‘‘Paṭisambhidā anuppatto, iddhipādesu kovido;
ဓမ္မေသု ပာရမိပ္ပတ္တော၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Dhammesu pāramippatto, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘တိံသကပ္ပသဟသ္သမ္ဟိ၊ ယံ ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ။
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ဆဠဘိညော ပုန ဟုတ္ဝာ သူလတော ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ ပရာနုဒ္ဒယာယ အာကာသေ ဌတ္ဝာ ပာဋိဟာရိယံ ဒသ္သေသိ။ မဟာဇနော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော အဟောသိ။ တာဝဒေဝသ္သ ဝဏော သံရူဠ္ဟိ, သော ဘိက္ခူဟိ, ‘‘အာဝုသော, တာဒိသံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တော ကထံ တ္ဝံ ဝိပသ္သနံ အနုယုဉ္ဇိတုံ အသက္ခီ’’တိ ပုဋ္ဌော, ‘‘ပဂေဝ မေ, အာဝုသော, သံသာရေ အာဒီနဝော, သင္ခာရာနဉ္စ သဘာဝော သုဒိဋ္ဌော, ဧဝာဟံ တာဒိသံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တောပိ အသက္ခိံ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဝိသေသံ အဓိဂန္တု’’န္တိ ဒသ္သေန္တော –
Chaḷabhiñño puna hutvā sūlato uṭṭhahitvā parānuddayāya ākāse ṭhatvā pāṭihāriyaṃ dassesi. Mahājano acchariyabbhutacittajāto ahosi. Tāvadevassa vaṇo saṃrūḷhi, so bhikkhūhi, ‘‘āvuso, tādisaṃ dukkhaṃ anubhavanto kathaṃ tvaṃ vipassanaṃ anuyuñjituṃ asakkhī’’ti puṭṭho, ‘‘pageva me, āvuso, saṃsāre ādīnavo, saṅkhārānañca sabhāvo sudiṭṭho, evāhaṃ tādisaṃ dukkhaṃ anubhavantopi asakkhiṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā visesaṃ adhigantu’’nti dassento –
၁၂၁.
121.
‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘဝော နိစ္စော၊ သင္ခာရာ ဝာပိ သသ္သတာ။
‘‘Natthi koci bhavo nicco, saṅkhārā vāpi sassatā;
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ခန္ဓာ၊ စဝန္တိ အပရာပရံ။
Uppajjanti ca te khandhā, cavanti aparāparaṃ.
၁၂၂.
122.
‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတ္ဝာ၊ ဘဝေနမ္ဟိ အနတ္ထိကော။
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, bhavenamhi anatthiko;
နိသ္သဋော သဗ္ဗကာမေဟိ၊ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယော’’တိ။ –
Nissaṭo sabbakāmehi, patto me āsavakkhayo’’ti. –
ဣမံ ဂာထာဒ္ဝယံ အဘာသိ။
Imaṃ gāthādvayaṃ abhāsi.
တတ္ထ နတ္ထိ ကောစိ ဘဝော နိစ္စောတိ ကမ္မဘဝော ဥပပတ္တိဘဝော ကာမဘဝော ရူပဘဝော အရူပဘဝော သညီဘဝော အသညီဘဝော နေဝသညီနာသညီဘဝော ဧကဝောကာရဘဝော စတုဝောကာရဘဝော ပဉ္စဝောကာရဘဝောတိ ဧဝံဘေဒော, တတ္ထာပိ ဟီနော မဇ္ဈိမော ဥက္ကဋ္ဌော ဒီဃာယုကော သုခဗဟုလော ဝောမိသ္သသုခဒုက္ခောတိ ဧဝံဝိဘာဂော ယောကောစိ နိစ္စော ဓုဝော ထိရော အပလောကိယဓမ္မော နတ္ထိ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ သမုပ္ပန္နတ္တာ။ ယသ္မာ စ ဧတဒေဝံ, တသ္မာ သင္ခာရာ ဝာပိ သသ္သတာ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ပစ္စယေဟိ သင္ခတတ္တာ ‘‘သင္ခာရာ’’တိ လဒ္ဓနာမေ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဥပာဒာယ ဘဝသမညာယ သင္ခာရာဝ ဟုတ္ဝာ သမ္ဘူတာ ဇရာမရဏေန စ ဝိပရိဏမန္တီတိ အသသ္သတာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ တထာ ဟိ တေ ‘‘သင္ခာရာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေနာဟ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ခန္ဓာ, စဝန္တိ အပရာပရန္တိ။ တေ ဘဝပရိယာယေန သင္ခာရပရိယာယေန စ ဝုတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ယထာပစ္စယံ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ စ ဇရာယ ပရိပီဠိတာ ဟုတ္ဝာ စဝန္တိ ပရိဘိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ‘‘ဘဝော, သင္ခာရာ’’တိ စ လဒ္ဓဝောဟာရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝာတိ ဒသ္သေတိ။ ယသ္မာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ သင္ခာရေ သမ္မသန္တသ္သ တယောပိ ဘဝာ အာဒိတ္တံ ဝိယ သင္ခတေ အာဒီနဝံ ဒောသံ ပဂေဝ ဝိပသ္သနာပညာယ ဇာနိတ္ဝာ အနိစ္စလက္ခဏေဟိ ဒိဋ္ဌာ သင္ခာရာ ဒုက္ခာနတ္တာ ဝိဘူတတရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၁၅)။
Tattha natthi koci bhavo niccoti kammabhavo upapattibhavo kāmabhavo rūpabhavo arūpabhavo saññībhavo asaññībhavo nevasaññīnāsaññībhavo ekavokārabhavo catuvokārabhavo pañcavokārabhavoti evaṃbhedo, tatthāpi hīno majjhimo ukkaṭṭho dīghāyuko sukhabahulo vomissasukhadukkhoti evaṃvibhāgo yokoci nicco dhuvo thiro apalokiyadhammo natthi taṃ taṃ kāraṇaṃ paṭicca samuppannattā. Yasmā ca etadevaṃ, tasmā saṅkhārā vāpi sassatā natthīti yojanā. Paccayehi saṅkhatattā ‘‘saṅkhārā’’ti laddhanāme hi pañcakkhandhe upādāya bhavasamaññāya saṅkhārāva hutvā sambhūtā jarāmaraṇena ca vipariṇamantīti asassatā vipariṇāmadhammā. Tathā hi te ‘‘saṅkhārā’’ti vuccanti. Tenāha uppajjanti ca te khandhā, cavanti aparāparanti. Te bhavapariyāyena saṅkhārapariyāyena ca vuttā pañcakkhandhā yathāpaccayaṃ aparāparaṃ uppajjanti, uppannā ca jarāya paripīḷitā hutvā cavanti paribhijjantīti attho. Etena ‘‘bhavo, saṅkhārā’’ti ca laddhavohārā pañcakkhandhā udayabbayasabhāvāti dasseti. Yasmā tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa tayopi bhavā ādittaṃ viya saṅkhate ādīnavaṃ dosaṃ pageva vipassanāpaññāya jānitvā aniccalakkhaṇehi diṭṭhā saṅkhārā dukkhānattā vibhūtatarā upaṭṭhahanti, tenāha bhagavā – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15).
ယသ္မာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတ္ဝာ သင္ခာရေ သမ္မသန္တသ္သ တယောပိ ဘဝာ အာဒိတ္တံ ဝိယ အဂာရံ သပ္ပဋိဘယာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဘဝေနမ္ဟိ အနတ္ထိကော’’တိ။ ဧဝံ ပန သဗ္ဗသော ဘဝေဟိ ဝိနိဝတ္တိယမာနသ္သ ကာမေသု အပေက္ခာယ လေသောပိ န သမ္ဘဝတိယေဝ, တေနာဟ ‘‘နိသ္သဋော သဗ္ဗကာမေဟီ’’တိ, အမ္ဟီတိ ယောဇနာ။ မာနုသေဟိ ဝိယ ဒိဗ္ဗေဟိပိ ကာမေဟိ နိဝတ္တိတစိတ္တောသ္မီတိ အတ္ထော။ ပတ္တော မေ အာသဝက္ခယောတိ ယသ္မာ ဧဝံ သုပရိမဇ္ဇိတသင္ခာရော ဘဝေသု သုပရိဒိဋ္ဌာဒီနဝော ကာမေသု စ အနာသတ္တမာနသော တသ္မာ သူလမတ္ထကေ နိသိန္နေနာပိ မေ မယာ ပတ္တော အဓိဂတော အာသဝက္ခယော နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စာတိ။ အညေဟိ စ သဗ္ရဟ္မစာရီဟိ အပ္ပတ္တမာနသေဟိ တဒဓိဂမာယ ဥသ္သာဟော ကရဏီယောတိ ဘိက္ခူနံ ဩဝာဒမဒာသိ။
Yasmā tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa tayopi bhavā ādittaṃ viya agāraṃ sappaṭibhayā upaṭṭhahanti, tasmā āha ‘‘bhavenamhi anatthiko’’ti. Evaṃ pana sabbaso bhavehi vinivattiyamānassa kāmesu apekkhāya lesopi na sambhavatiyeva, tenāha ‘‘nissaṭo sabbakāmehī’’ti, amhīti yojanā. Mānusehi viya dibbehipi kāmehi nivattitacittosmīti attho. Patto me āsavakkhayoti yasmā evaṃ suparimajjitasaṅkhāro bhavesu suparidiṭṭhādīnavo kāmesu ca anāsattamānaso tasmā sūlamatthake nisinnenāpi me mayā patto adhigato āsavakkhayo nibbānaṃ arahattañcāti. Aññehi ca sabrahmacārīhi appattamānasehi tadadhigamāya ussāho karaṇīyoti bhikkhūnaṃ ovādamadāsi.
ဥတ္တရတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Uttarattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. ဥတ္တရတ္ထေရဂာထာ • 1. Uttarattheragāthā