Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
2. දුකනිපාතො
2. Dukanipāto
1. පඨමවග්ගො
1. Paṭhamavaggo
1. උත්තරත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
1. Uttarattheragāthāvaṇṇanā
දුකනිපාතෙ නත්ථි කොචි භවො නිච්චොතිආදිකා ආයස්මතො උත්තරත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ විජ්ජාධරො හුත්වා ආකාසෙන විචරති. තෙන ච සමයෙන සත්ථා තස්ස අනුග්ගණ්හනත්ථං වනන්තරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි ඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසියො විස්සජ්ජෙන්තො. සො අන්තලික්ඛෙන ගච්ඡන්තො භගවන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො ආකාසතො ඔරුය්හ සුවිසුද්ධෙහි විපුලෙහි කණිකාරපුප්ඵෙහි භගවන්තං පූජෙසි, පුප්ඵානි බුද්ධානුභාවෙන සත්ථු උපරි ඡත්තාකාරෙන අට්ඨංසු, සො තෙන භිය්යොසොමත්තාය පසන්නචිත්තො හුත්වා අපරභාගෙ කාලං කත්වා තාවතිංසෙ නිබ්බත්තිත්වා උළාරං දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තො යාවතායුකං තත්ථ ඨත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ බ්රාහ්මණමහාසාලපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, උත්තරොතිස්ස නාමං අහොසි. සො විඤ්ඤුතං පත්තො බ්රාහ්මණවිජ්ජාසු නිප්ඵත්තිං ගන්ත්වා ජාතියා රූපෙන විජ්ජාය වයෙන සීලාචාරෙන ච ලොකස්ස සම්භාවනීයො ජාතො. තස්ස තං සම්පත්තිං දිස්වා වස්සකාරො මගධමහාමත්තො අත්තනො ධීතරං දාතුකාමො හුත්වා අත්තනො අධිප්පායං පවෙදෙසි. සො නිස්සරණජ්ඣාසයතාය තං පටික්ඛිපිත්වා කාලෙන කාලං ධම්මසෙනාපතිං පයිරුපාසන්තො තස්ස සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා වත්තසම්පන්නො හුත්වා ථෙරං උපට්ඨහති.
Dukanipāte natthi koci bhavo niccotiādikā āyasmato uttarattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto sumedhassa bhagavato kāle vijjādharo hutvā ākāsena vicarati. Tena ca samayena satthā tassa anuggaṇhanatthaṃ vanantare aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjento. So antalikkhena gacchanto bhagavantaṃ disvā pasannacitto ākāsato oruyha suvisuddhehi vipulehi kaṇikārapupphehi bhagavantaṃ pūjesi, pupphāni buddhānubhāvena satthu upari chattākārena aṭṭhaṃsu, so tena bhiyyosomattāya pasannacitto hutvā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃse nibbattitvā uḷāraṃ dibbasampattiṃ anubhavanto yāvatāyukaṃ tattha ṭhatvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇamahāsālaputto hutvā nibbatti, uttarotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gantvā jātiyā rūpena vijjāya vayena sīlācārena ca lokassa sambhāvanīyo jāto. Tassa taṃ sampattiṃ disvā vassakāro magadhamahāmatto attano dhītaraṃ dātukāmo hutvā attano adhippāyaṃ pavedesi. So nissaraṇajjhāsayatāya taṃ paṭikkhipitvā kālena kālaṃ dhammasenāpatiṃ payirupāsanto tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vattasampanno hutvā theraṃ upaṭṭhahati.
තෙන ච සමයෙන ථෙරස්ස අඤ්ඤතරො ආබාධො උප්පන්නො, තස්ස භෙසජ්ජත්ථාය උත්තරො සාමණෙරො පාතොව පත්තචීවරමාදාය විහාරතො නික්ඛන්තො අන්තරාමග්ගෙ තළාකස්ස තීරෙ පත්තං ඨපෙත්වා උදකසමීපං ගන්ත්වා මුඛං ධොවති. අථ අඤ්ඤතරො උමඞ්ගචොරො ආරක්ඛපුරිසෙහි අනුබද්ධො අග්ගද්වාරෙනෙව නගරතො නික්ඛමිත්වා පලායන්තො අත්තනා ගහිතං රතනභණ්ඩිකං සාමණෙරස්ස පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා පලායි. සාමණෙරො පත්තසමීපං උපගතො. චොරං අනුබන්ධන්තා රාජපුරිසා සාමණෙරස්ස පත්තෙ භණ්ඩිකං දිස්වා, ‘‘අයං චොරො, ඉමිනා චොරියං කත’’න්ති සාමණෙරං පච්ඡාබාහං බන්ධිත්වා වස්සකාරස්ස බ්රාහ්මණස්ස දස්සෙසුං. වස්සකාරො ච තදා රඤ්ඤො විනිච්ඡයෙ නියුත්තො හුත්වා ඡෙජ්ජභෙජ්ජං අනුසාසති. සො ‘‘පුබ්බෙ මම වචනං නාදියි, සුද්ධපාසණ්ඩියෙසු පබ්බජී’’ති ච බද්ධාඝාතත්තා කම්මං අසොධෙත්වාව ජීවන්තමෙව තං සූලෙ උත්තාසෙසි.
Tena ca samayena therassa aññataro ābādho uppanno, tassa bhesajjatthāya uttaro sāmaṇero pātova pattacīvaramādāya vihārato nikkhanto antarāmagge taḷākassa tīre pattaṃ ṭhapetvā udakasamīpaṃ gantvā mukhaṃ dhovati. Atha aññataro umaṅgacoro ārakkhapurisehi anubaddho aggadvāreneva nagarato nikkhamitvā palāyanto attanā gahitaṃ ratanabhaṇḍikaṃ sāmaṇerassa patte pakkhipitvā palāyi. Sāmaṇero pattasamīpaṃ upagato. Coraṃ anubandhantā rājapurisā sāmaṇerassa patte bhaṇḍikaṃ disvā, ‘‘ayaṃ coro, iminā coriyaṃ kata’’nti sāmaṇeraṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vassakārassa brāhmaṇassa dassesuṃ. Vassakāro ca tadā rañño vinicchaye niyutto hutvā chejjabhejjaṃ anusāsati. So ‘‘pubbe mama vacanaṃ nādiyi, suddhapāsaṇḍiyesu pabbajī’’ti ca baddhāghātattā kammaṃ asodhetvāva jīvantameva taṃ sūle uttāsesi.
අථස්ස භගවා ඤාණපරිපාකං ඔලොකෙත්වා තං ඨානං ගන්ත්වා විප්ඵුරන්තහත්ථනඛමණිමයූඛසම්භින්නසිතාභතාය පග්ඝරන්තජාතිහිඞ්ගුලකසුවණ්ණරසධාරං විය ජාලාගුණ්ඨිතමුදුතලුනදීඝඞ්ගුලිහත්ථං උත්තරස්ස සීසෙ ඨපෙත්වා, ‘‘උත්තර, ඉදං තෙ පුරිමකම්මස්ස ඵලං උප්පන්නං, තත්ථ තයා පච්චවෙක්ඛණබලෙන අධිවාසනා කාතබ්බා’’ති වත්වා අජ්ඣාසයානුරූපං ධම්මං දෙසෙසි. උත්තරො අමතාභිසෙකසදිසෙන සත්ථු හත්ථසම්ඵස්සෙන සඤ්ජාතප්පසාදසොමනස්සතාය උළාරං පීතිපාමොජ්ජං පටිලභිත්වා යථාපරිචිතං විපස්සනාමග්ගං සමාරූළ්හො ඤාණස්ස පරිපාකං ගතත්තා සත්ථු ච දෙසනාවිලාසෙන තාවදෙව මග්ගපටිපාටියා සබ්බකිලෙසෙ ඛෙපෙත්වා ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.56.55-92) –
Athassa bhagavā ñāṇaparipākaṃ oloketvā taṃ ṭhānaṃ gantvā vipphurantahatthanakhamaṇimayūkhasambhinnasitābhatāya paggharantajātihiṅgulakasuvaṇṇarasadhāraṃ viya jālāguṇṭhitamudutalunadīghaṅgulihatthaṃ uttarassa sīse ṭhapetvā, ‘‘uttara, idaṃ te purimakammassa phalaṃ uppannaṃ, tattha tayā paccavekkhaṇabalena adhivāsanā kātabbā’’ti vatvā ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ desesi. Uttaro amatābhisekasadisena satthu hatthasamphassena sañjātappasādasomanassatāya uḷāraṃ pītipāmojjaṃ paṭilabhitvā yathāparicitaṃ vipassanāmaggaṃ samārūḷho ñāṇassa paripākaṃ gatattā satthu ca desanāvilāsena tāvadeva maggapaṭipāṭiyā sabbakilese khepetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.56.55-92) –
‘‘සුමෙධො නාම සම්බුද්ධො, බාත්තිංසවරලක්ඛණො;
‘‘Sumedho nāma sambuddho, bāttiṃsavaralakkhaṇo;
විවෙකකාමො භගවා, හිමවන්තමුපාගමි.
Vivekakāmo bhagavā, himavantamupāgami.
‘‘අජ්ඣොගාහෙත්වා හිමවන්තං, අග්ගො කාරුණිකො මුනි;
‘‘Ajjhogāhetvā himavantaṃ, aggo kāruṇiko muni;
පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වාන, නිසීදි පරිසුත්තමො.
Pallaṅkaṃ ābhujitvāna, nisīdi parisuttamo.
‘‘විජ්ජාධරො තදා ආසිං, අන්තලික්ඛචරො අහං;
‘‘Vijjādharo tadā āsiṃ, antalikkhacaro ahaṃ;
තිසූලං සුගතං ගය්හ, ගච්ඡාමි අම්බරෙ තදා.
Tisūlaṃ sugataṃ gayha, gacchāmi ambare tadā.
‘‘පබ්බතග්ගෙ යථා අග්ගි, පුණ්ණමායෙව චන්දිමා;
‘‘Pabbatagge yathā aggi, puṇṇamāyeva candimā;
වනං ඔභාසතෙ බුද්ධො, සාලරාජාව ඵුල්ලිතො.
Vanaṃ obhāsate buddho, sālarājāva phullito.
‘‘වනග්ගා නික්ඛමිත්වාන, බුද්ධරංසීභිධාවරෙ;
‘‘Vanaggā nikkhamitvāna, buddharaṃsībhidhāvare;
නළග්ගිවණ්ණසඞ්කාසා, දිස්වා චිත්තං පසාදයිං.
Naḷaggivaṇṇasaṅkāsā, disvā cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘විචිනං අද්දසං පුප්ඵං, කණිකාරං දෙවගන්ධිකං;
‘‘Vicinaṃ addasaṃ pupphaṃ, kaṇikāraṃ devagandhikaṃ;
තීණි පුප්ඵානි ආදාය, බුද්ධසෙට්ඨමපූජයිං.
Tīṇi pupphāni ādāya, buddhaseṭṭhamapūjayiṃ.
‘‘බුද්ධස්ස ආනුභාවෙන, තීණි පුප්ඵානි මෙ තදා;
‘‘Buddhassa ānubhāvena, tīṇi pupphāni me tadā;
උද්ධංවණ්ටා අධොපත්තා, ඡායං කුබ්බන්ති සත්ථුනො.
Uddhaṃvaṇṭā adhopattā, chāyaṃ kubbanti satthuno.
‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘තත්ථ මෙ සුකතං බ්යම්හං, කණිකාරීති ඤායති;
‘‘Tattha me sukataṃ byamhaṃ, kaṇikārīti ñāyati;
සට්ඨියොජනමුබ්බෙධං, තිංසයොජනවිත්ථතං.
Saṭṭhiyojanamubbedhaṃ, tiṃsayojanavitthataṃ.
‘‘සහස්සකණ්ඩං සතභෙණ්ඩු, ධජාලු හරිතාමයං;
‘‘Sahassakaṇḍaṃ satabheṇḍu, dhajālu haritāmayaṃ;
සතසහස්සනිය්යූහා, බ්යම්හෙ පාතුභවිංසු මෙ.
Satasahassaniyyūhā, byamhe pātubhaviṃsu me.
‘‘සොණ්ණමයා මණිමයා, ලොහිතඞ්කමයාපි ච;
‘‘Soṇṇamayā maṇimayā, lohitaṅkamayāpi ca;
ඵලිකාපි ච පල්ලඞ්කා, යෙනිච්ඡකා යදිච්ඡකා.
Phalikāpi ca pallaṅkā, yenicchakā yadicchakā.
‘‘මහාරහඤ්ච සයනං, තූලිකා විකතීයුතං;
‘‘Mahārahañca sayanaṃ, tūlikā vikatīyutaṃ;
උද්ධලොමිඤ්ච එකන්තං, බිම්බොහනසමායුතං.
Uddhalomiñca ekantaṃ, bimbohanasamāyutaṃ.
‘‘භවනා නික්ඛමිත්වාන, චරන්තො දෙවචාරිකං;
‘‘Bhavanā nikkhamitvāna, caranto devacārikaṃ;
යථා ඉච්ඡාමි ගමනං, දෙවසඞ්ඝපුරක්ඛතො.
Yathā icchāmi gamanaṃ, devasaṅghapurakkhato.
‘‘පුප්ඵස්ස හෙට්ඨා තිට්ඨාමි, උපරිච්ඡදනං මම;
‘‘Pupphassa heṭṭhā tiṭṭhāmi, uparicchadanaṃ mama;
සමන්තා යොජනසතං, කණිකාරෙහි ඡාදිතං.
Samantā yojanasataṃ, kaṇikārehi chāditaṃ.
‘‘සට්ඨිතූරියසහස්සානි, සායං පාතං උපට්ඨහුං;
‘‘Saṭṭhitūriyasahassāni, sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhahuṃ;
පරිවාරෙන්ති මං නිච්චං, රත්තින්දිවමතන්දිතා.
Parivārenti maṃ niccaṃ, rattindivamatanditā.
‘‘තත්ථ නච්චෙහි ගීතෙහි, තාළෙහි වාදිතෙහි ච;
‘‘Tattha naccehi gītehi, tāḷehi vāditehi ca;
රමාමි ඛිඩ්ඩා රතියා, මොදාමි කාමකාමහං.
Ramāmi khiḍḍā ratiyā, modāmi kāmakāmahaṃ.
‘‘තත්ථ භුත්වා පිවිත්වා ච, මොදාමි තිදසෙ තදා;
‘‘Tattha bhutvā pivitvā ca, modāmi tidase tadā;
නාරීගණෙහි සහිතො, මොදාමි බ්යම්හමුත්තමෙ.
Nārīgaṇehi sahito, modāmi byamhamuttame.
‘‘සතානං පඤ්චක්ඛත්තුඤ්ච, දෙවරජ්ජමකාරයිං;
‘‘Satānaṃ pañcakkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;
සතානං තීණික්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී අහොසහං;
Satānaṃ tīṇikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ;
පදෙසරජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘භවෙ භවෙ සංසරන්තො, මහාභොගං ලභාමහං;
‘‘Bhave bhave saṃsaranto, mahābhogaṃ labhāmahaṃ;
භොගෙ මෙ ඌනතා නත්ථි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Bhoge me ūnatā natthi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘දුවෙ භවෙ සංසරාමි, දෙවත්තෙ අථ මානුසෙ;
‘‘Duve bhave saṃsarāmi, devatte atha mānuse;
අඤ්ඤං ගතිං න ජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Aññaṃ gatiṃ na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘දුවෙ කුලෙ පජායාමි, ඛත්තියෙ චාපි බ්රාහ්මණෙ;
‘‘Duve kule pajāyāmi, khattiye cāpi brāhmaṇe;
නීචෙ කුලෙ න ජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Nīce kule na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘හත්ථියානං අස්සයානං, සිවිකං සන්දමානිකං;
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, sivikaṃ sandamānikaṃ;
ලභාමි සබ්බමෙවෙතං, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘දාසීගණං දාසගණං, නාරියො සමලඞ්කතා;
‘‘Dāsīgaṇaṃ dāsagaṇaṃ, nāriyo samalaṅkatā;
ලභාමි සබ්බමෙවෙතං, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කොසෙය්යකම්බලියානි , ඛොමකප්පාසිකානි ච;
‘‘Koseyyakambaliyāni , khomakappāsikāni ca;
ලභාමි සබ්බමෙවෙතං, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘නවවත්ථං නවඵලං, නවග්ගරසභොජනං;
‘‘Navavatthaṃ navaphalaṃ, navaggarasabhojanaṃ;
ලභාමි සබ්බමෙවෙතං, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ඉමං ඛාද ඉමං භුඤ්ජ, ඉමම්හි සයනෙ සය;
‘‘Imaṃ khāda imaṃ bhuñja, imamhi sayane saya;
ලභාමි සබ්බමෙවෙතං, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Labhāmi sabbamevetaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘සබ්බත්ථ පූජිතො හොමි, යසො අච්චුග්ගතො මම;
‘‘Sabbattha pūjito homi, yaso accuggato mama;
මහාපක්ඛො සදා හොමි, අභෙජ්ජපරිසො සදා;
Mahāpakkho sadā homi, abhejjapariso sadā;
ඤාතීනං උත්තමො හොමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Ñātīnaṃ uttamo homi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘සීතං උණ්හං න ජානාමි, පරිළාහො න විජ්ජති;
‘‘Sītaṃ uṇhaṃ na jānāmi, pariḷāho na vijjati;
අථො චෙතසිකං දුක්ඛං, හදයෙ මෙ න විජ්ජති.
Atho cetasikaṃ dukkhaṃ, hadaye me na vijjati.
‘‘සුවණ්ණවණ්ණො හුත්වාන, සංසරාමි භවාභවෙ;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇo hutvāna, saṃsarāmi bhavābhave;
වෙවණ්ණියං න ජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Vevaṇṇiyaṃ na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘දෙවලොකා චවිත්වාන, සුක්කමූලෙන චොදිතො;
‘‘Devalokā cavitvāna, sukkamūlena codito;
සාවත්ථියං පුරෙ ජාතො, මහාසාලෙ සුඅඩ්ඪකෙ.
Sāvatthiyaṃ pure jāto, mahāsāle suaḍḍhake.
‘‘පඤ්ච කාමගුණෙ හිත්වා, පබ්බජිං අනගාරියං;
‘‘Pañca kāmaguṇe hitvā, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
ජාතියා සත්තවස්සොහං, අරහත්තමපාපුණිං.
Jātiyā sattavassohaṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘උපසම්පාදයී බුද්ධො, ගුණමඤ්ඤාය චක්ඛුමා;
‘‘Upasampādayī buddho, guṇamaññāya cakkhumā;
තරුණො පූජනීයොහං, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Taruṇo pūjanīyohaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘දිබ්බචක්ඛු විසුද්ධං මෙ, සමාධිකුසලො අහං;
‘‘Dibbacakkhu visuddhaṃ me, samādhikusalo ahaṃ;
අභිඤ්ඤාපාරමිප්පත්තො, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Abhiññāpāramippatto, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘පටිසම්භිදා අනුප්පත්තො, ඉද්ධිපාදෙසු කොවිදො;
‘‘Paṭisambhidā anuppatto, iddhipādesu kovido;
ධම්මෙසු පාරමිප්පත්තො, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Dhammesu pāramippatto, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘තිංසකප්පසහස්සම්හි, යං බුද්ධමභිපූජයිං;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පුන හුත්වා සූලතො උට්ඨහිත්වා පරානුද්දයාය ආකාසෙ ඨත්වා පාටිහාරියං දස්සෙසි. මහාජනො අච්ඡරියබ්භුතචිත්තජාතො අහොසි. තාවදෙවස්ස වණො සංරූළ්හි, සො භික්ඛූහි, ‘‘ආවුසො, තාදිසං දුක්ඛං අනුභවන්තො කථං ත්වං විපස්සනං අනුයුඤ්ජිතුං අසක්ඛී’’ති පුට්ඨො, ‘‘පගෙව මෙ, ආවුසො, සංසාරෙ ආදීනවො, සඞ්ඛාරානඤ්ච සභාවො සුදිට්ඨො, එවාහං තාදිසං දුක්ඛං අනුභවන්තොපි අසක්ඛිං විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා විසෙසං අධිගන්තු’’න්ති දස්සෙන්තො –
Chaḷabhiñño puna hutvā sūlato uṭṭhahitvā parānuddayāya ākāse ṭhatvā pāṭihāriyaṃ dassesi. Mahājano acchariyabbhutacittajāto ahosi. Tāvadevassa vaṇo saṃrūḷhi, so bhikkhūhi, ‘‘āvuso, tādisaṃ dukkhaṃ anubhavanto kathaṃ tvaṃ vipassanaṃ anuyuñjituṃ asakkhī’’ti puṭṭho, ‘‘pageva me, āvuso, saṃsāre ādīnavo, saṅkhārānañca sabhāvo sudiṭṭho, evāhaṃ tādisaṃ dukkhaṃ anubhavantopi asakkhiṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā visesaṃ adhigantu’’nti dassento –
121.
121.
‘‘නත්ථි කොචි භවො නිච්චො, සඞ්ඛාරා වාපි සස්සතා;
‘‘Natthi koci bhavo nicco, saṅkhārā vāpi sassatā;
උප්පජ්ජන්ති ච තෙ ඛන්ධා, චවන්ති අපරාපරං.
Uppajjanti ca te khandhā, cavanti aparāparaṃ.
122.
122.
‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, භවෙනම්හි අනත්ථිකො;
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, bhavenamhi anatthiko;
නිස්සටො සබ්බකාමෙහි, පත්තො මෙ ආසවක්ඛයො’’ති. –
Nissaṭo sabbakāmehi, patto me āsavakkhayo’’ti. –
ඉමං ගාථාද්වයං අභාසි.
Imaṃ gāthādvayaṃ abhāsi.
තත්ථ නත්ථි කොචි භවො නිච්චොති කම්මභවො උපපත්තිභවො කාමභවො රූපභවො අරූපභවො සඤ්ඤීභවො අසඤ්ඤීභවො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීභවො එකවොකාරභවො චතුවොකාරභවො පඤ්චවොකාරභවොති එවංභෙදො, තත්ථාපි හීනො මජ්ඣිමො උක්කට්ඨො දීඝායුකො සුඛබහුලො වොමිස්සසුඛදුක්ඛොති එවංවිභාගො යොකොචි නිච්චො ධුවො ථිරො අපලොකියධම්මො නත්ථි තං තං කාරණං පටිච්ච සමුප්පන්නත්තා. යස්මා ච එතදෙවං, තස්මා සඞ්ඛාරා වාපි සස්සතා නත්ථීති යොජනා. පච්චයෙහි සඞ්ඛතත්තා ‘‘සඞ්ඛාරා’’ති ලද්ධනාමෙ හි පඤ්චක්ඛන්ධෙ උපාදාය භවසමඤ්ඤාය සඞ්ඛාරාව හුත්වා සම්භූතා ජරාමරණෙන ච විපරිණමන්තීති අසස්සතා විපරිණාමධම්මා. තථා හි තෙ ‘‘සඞ්ඛාරා’’ති වුච්චන්ති. තෙනාහ උප්පජ්ජන්ති ච තෙ ඛන්ධා, චවන්ති අපරාපරන්ති. තෙ භවපරියායෙන සඞ්ඛාරපරියායෙන ච වුත්තා පඤ්චක්ඛන්ධා යථාපච්චයං අපරාපරං උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච ජරාය පරිපීළිතා හුත්වා චවන්ති පරිභිජ්ජන්තීති අත්ථො. එතෙන ‘‘භවො, සඞ්ඛාරා’’ති ච ලද්ධවොහාරා පඤ්චක්ඛන්ධා උදයබ්බයසභාවාති දස්සෙති. යස්මා තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා සඞ්ඛාරෙ සම්මසන්තස්ස තයොපි භවා ආදිත්තං විය සඞ්ඛතෙ ආදීනවං දොසං පගෙව විපස්සනාපඤ්ඤාය ජානිත්වා අනිච්චලක්ඛණෙහි දිට්ඨා සඞ්ඛාරා දුක්ඛානත්තා විභූතතරා උපට්ඨහන්ති, තෙනාහ භගවා – ‘‘යදනිච්චං තං දුක්ඛං, යං දුක්ඛං තදනත්තා’’ති (සං. නි. 3.15).
Tattha natthi koci bhavo niccoti kammabhavo upapattibhavo kāmabhavo rūpabhavo arūpabhavo saññībhavo asaññībhavo nevasaññīnāsaññībhavo ekavokārabhavo catuvokārabhavo pañcavokārabhavoti evaṃbhedo, tatthāpi hīno majjhimo ukkaṭṭho dīghāyuko sukhabahulo vomissasukhadukkhoti evaṃvibhāgo yokoci nicco dhuvo thiro apalokiyadhammo natthi taṃ taṃ kāraṇaṃ paṭicca samuppannattā. Yasmā ca etadevaṃ, tasmā saṅkhārā vāpi sassatā natthīti yojanā. Paccayehi saṅkhatattā ‘‘saṅkhārā’’ti laddhanāme hi pañcakkhandhe upādāya bhavasamaññāya saṅkhārāva hutvā sambhūtā jarāmaraṇena ca vipariṇamantīti asassatā vipariṇāmadhammā. Tathā hi te ‘‘saṅkhārā’’ti vuccanti. Tenāha uppajjanti ca te khandhā, cavanti aparāparanti. Te bhavapariyāyena saṅkhārapariyāyena ca vuttā pañcakkhandhā yathāpaccayaṃ aparāparaṃ uppajjanti, uppannā ca jarāya paripīḷitā hutvā cavanti paribhijjantīti attho. Etena ‘‘bhavo, saṅkhārā’’ti ca laddhavohārā pañcakkhandhā udayabbayasabhāvāti dasseti. Yasmā tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa tayopi bhavā ādittaṃ viya saṅkhate ādīnavaṃ dosaṃ pageva vipassanāpaññāya jānitvā aniccalakkhaṇehi diṭṭhā saṅkhārā dukkhānattā vibhūtatarā upaṭṭhahanti, tenāha bhagavā – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15).
යස්මා තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා සඞ්ඛාරෙ සම්මසන්තස්ස තයොපි භවා ආදිත්තං විය අගාරං සප්පටිභයා උපට්ඨහන්ති, තස්මා ආහ ‘‘භවෙනම්හි අනත්ථිකො’’ති. එවං පන සබ්බසො භවෙහි විනිවත්තියමානස්ස කාමෙසු අපෙක්ඛාය ලෙසොපි න සම්භවතියෙව, තෙනාහ ‘‘නිස්සටො සබ්බකාමෙහී’’ති, අම්හීති යොජනා. මානුසෙහි විය දිබ්බෙහිපි කාමෙහි නිවත්තිතචිත්තොස්මීති අත්ථො. පත්තො මෙ ආසවක්ඛයොති යස්මා එවං සුපරිමජ්ජිතසඞ්ඛාරො භවෙසු සුපරිදිට්ඨාදීනවො කාමෙසු ච අනාසත්තමානසො තස්මා සූලමත්ථකෙ නිසින්නෙනාපි මෙ මයා පත්තො අධිගතො ආසවක්ඛයො නිබ්බානං අරහත්තඤ්චාති. අඤ්ඤෙහි ච සබ්රහ්මචාරීහි අප්පත්තමානසෙහි තදධිගමාය උස්සාහො කරණීයොති භික්ඛූනං ඔවාදමදාසි.
Yasmā tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa tayopi bhavā ādittaṃ viya agāraṃ sappaṭibhayā upaṭṭhahanti, tasmā āha ‘‘bhavenamhi anatthiko’’ti. Evaṃ pana sabbaso bhavehi vinivattiyamānassa kāmesu apekkhāya lesopi na sambhavatiyeva, tenāha ‘‘nissaṭo sabbakāmehī’’ti, amhīti yojanā. Mānusehi viya dibbehipi kāmehi nivattitacittosmīti attho. Patto me āsavakkhayoti yasmā evaṃ suparimajjitasaṅkhāro bhavesu suparidiṭṭhādīnavo kāmesu ca anāsattamānaso tasmā sūlamatthake nisinnenāpi me mayā patto adhigato āsavakkhayo nibbānaṃ arahattañcāti. Aññehi ca sabrahmacārīhi appattamānasehi tadadhigamāya ussāho karaṇīyoti bhikkhūnaṃ ovādamadāsi.
උත්තරත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Uttarattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. උත්තරත්ථෙරගාථා • 1. Uttarattheragāthā