| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อปทาน-อฎฺฐกถา • Apadāna-aṭṭhakathā |
๘. อุตฺติยเตฺถรอปทานวณฺณนา
8. Uttiyattheraapadānavaṇṇanā
จนฺทภาคานทีตีเรติอาทิกํ อายสฺมโต อุตฺติยเตฺถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล จนฺทภาคานทิยํ สุสุมาโร หุตฺวา นิพฺพโตฺต นทีตีรํ อุปคตํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิโตฺต ปารํ เนตุกาโม ตีรสมีเปเยว นิปชฺชิฯ ภควา ตสฺส อนุกมฺปาย ปิฎฺฐิยํ ปาเท ฐเปสิฯ โส ตุโฎฺฐ อุทโคฺค ปีติเวเคน มหุสฺสาโห หุตฺวา โสตํ ฉินฺทโนฺต สีเฆน ชเวน ภควนฺตํ ปรตีรํ เนสิฯ ภควา ตสฺส จิตฺตปฺปสาทํ ญตฺวา ‘‘อยํ อิโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติสฺสติ , ตโต ปฎฺฐาย สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิโต จตุนฺนวุติกเปฺป อมตํ ปาปุณิสฺสตี’’ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิฯ
Candabhāgānadītīretiādikaṃ āyasmato uttiyattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle candabhāgānadiyaṃ susumāro hutvā nibbatto nadītīraṃ upagataṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto pāraṃ netukāmo tīrasamīpeyeva nipajji. Bhagavā tassa anukampāya piṭṭhiyaṃ pāde ṭhapesi. So tuṭṭho udaggo pītivegena mahussāho hutvā sotaṃ chindanto sīghena javena bhagavantaṃ paratīraṃ nesi. Bhagavā tassa cittappasādaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ ito cuto devaloke nibbattissati , tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto ito catunnavutikappe amataṃ pāpuṇissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
โส ตถา สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อุตฺติโยติสฺส นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปโตฺต ‘‘อมตํ ปริเยสิสฺสามี’’ติ ปริพฺพาชโก หุตฺวา เอกทิวสํ ภควนฺตํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ หุตฺวา สาสเน ปพฺพชิตฺวา สีลทิฎฺฐีนํ อวิโสธิตตฺตา วิเสสํ นิพฺพเตฺตตุํ อสโกฺกโนฺต อญฺญํ ภิกฺขุํ วิเสสํ นิพฺพเตฺตตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺตํ ทิสฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา สเงฺขเปน โอวาทํ ยาจิฯ สตฺถาปิ ตสฺส , ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ, อุตฺติย, อาทิเมว วิโสเธหี’’ติอาทินา (สํ. นิ. ๕.๓๘๒) สเงฺขเปเนว โอวาทํ อทาสิฯ โส สตฺถุ โอวาเท ฐตฺวา วิปสฺสนํ อารภิฯ ตสฺส อารทฺธวิปสฺสกสฺส อาพาโธ อุปฺปชฺชิฯ อุปฺปเนฺน อาพาเธ ชาตสํเวโค วีริยารมฺภวตฺถุํ ญตฺวา วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ
So tathā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, uttiyotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto ‘‘amataṃ pariyesissāmī’’ti paribbājako hutvā ekadivasaṃ bhagavantaṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho hutvā sāsane pabbajitvā sīladiṭṭhīnaṃ avisodhitattā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto aññaṃ bhikkhuṃ visesaṃ nibbattetvā aññaṃ byākarontaṃ disvā satthāraṃ upasaṅkamitvā saṅkhepena ovādaṃ yāci. Satthāpi tassa , ‘‘tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.382) saṅkhepeneva ovādaṃ adāsi. So satthu ovāde ṭhatvā vipassanaṃ ārabhi. Tassa āraddhavipassakassa ābādho uppajji. Uppanne ābādhe jātasaṃvego vīriyārambhavatthuṃ ñatvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
๑๖๙. เอวํ โส กตสมฺภารานุรูเปน ปตฺตอรหตฺตผโล อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสโนฺต จนฺทภาคานทีตีเรติอาทิมาหฯ ตตฺถ จนฺทภาคานทีตีเรติ ปริสุทฺธปณฺฑรปุลินตเลหิ จ ปภาสมฺปนฺนปสนฺนมธุโรทกปริปุณฺณตาย จ จนฺทปฺปภากิรณสสฺสิรีกาภา นทมานา สทฺทํ กุรุมานา คจฺฉตีติ จนฺทภาคานที, ตสฺสา จนฺทภาคานทิยา ตีเร สุสุมาโร อโหสินฺติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถ สุสุมาโรติ ขุทฺทกมจฺฉคุเมฺพ ขณฺฑาขณฺฑิกํ กโรโนฺต มาเรตีติ สุสุมาโร, จณฺฑมโจฺฉ กุมฺภีโลติ อโตฺถฯ สโภชนปสุโตหนฺติ อหํ สโภชเน สกโคจเร ปสุโต พฺยาวโฎฯ นทีติตฺถํ อคจฺฉหนฺติ ภควโต อาคมนกาเล อหํ นทีติตฺถํ อคจฺฉิํ ปโตฺตมฺหิฯ
169. Evaṃ so katasambhārānurūpena pattaarahattaphalo attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento candabhāgānadītīretiādimāha. Tattha candabhāgānadītīreti parisuddhapaṇḍarapulinatalehi ca pabhāsampannapasannamadhurodakaparipuṇṇatāya ca candappabhākiraṇasassirīkābhā nadamānā saddaṃ kurumānā gacchatīti candabhāgānadī, tassā candabhāgānadiyā tīre susumāro ahosinti sambandho. Tattha susumāroti khuddakamacchagumbe khaṇḍākhaṇḍikaṃ karonto māretīti susumāro, caṇḍamaccho kumbhīloti attho. Sabhojanapasutohanti ahaṃ sabhojane sakagocare pasuto byāvaṭo. Nadītitthaṃ agacchahanti bhagavato āgamanakāle ahaṃ nadītitthaṃ agacchiṃ pattomhi.
๑๗๐. สิทฺธโตฺถ ตมฺหิ สมเยติ ตสฺมิํ มม ติตฺถคมนกาเล สิทฺธโตฺถ ภควา อคฺคปุคฺคโล สพฺพสเตฺตสุ เชโฎฺฐ เสโฎฺฐ สยมฺภู สยเมว ภูโต ชาโต พุทฺธภูโต โส ภควา นทิํ ตริตุกาโม นทีตีรํ อุปาคมิฯ
170.Siddhattho tamhi samayeti tasmiṃ mama titthagamanakāle siddhattho bhagavā aggapuggalo sabbasattesu jeṭṭho seṭṭho sayambhū sayameva bhūto jāto buddhabhūto so bhagavā nadiṃ taritukāmo nadītīraṃ upāgami.
๑๗๒. เปตฺติกํ วิสยํ มยฺหนฺติ มยฺหํ ปิตุปิตามหาทีหิ ปรมฺปรานีตํ, ยทิทํ สมฺปตฺตสมฺปตฺตมหานุภาวานํ ตรณนฺติ อโตฺถฯ
172.Pettikaṃ visayaṃ mayhanti mayhaṃ pitupitāmahādīhi paramparānītaṃ, yadidaṃ sampattasampattamahānubhāvānaṃ taraṇanti attho.
๑๗๓. มม อุคฺคชฺชนํ สุตฺวาติ มยฺหํ อุคฺคชฺชนํ อาราธนํ สุตฺวา มหามุนิ ภควา อภิรุหีติ สมฺพโนฺธฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
173.Mamauggajjanaṃ sutvāti mayhaṃ uggajjanaṃ ārādhanaṃ sutvā mahāmuni bhagavā abhiruhīti sambandho. Sesaṃ uttānatthamevāti.
อุตฺติยเตฺถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
Uttiyattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / อปทานปาฬิ • Apadānapāḷi / ๘. อุตฺติยเตฺถรอปทานํ • 8. Uttiyattheraapadānaṃ
