| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๙. อุตฺติยเตฺถรคาถาวณฺณนา
9. Uttiyattheragāthāvaṇṇanā
สทฺทํ สุตฺวา สติ มุฎฺฐาติ อายสฺมโต อุตฺติยเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินโนฺต สุเมธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนจิโตฺต โคนกาทิอตฺถตํ สอุตฺตรจฺฉทํ พุทฺธารหํ ปลฺลงฺกํ คนฺธกุฎิยํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุสฺมิํ สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส อุตฺติโยติ นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต สตฺถุ ญาติสมาคเม พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรโนฺต เอกทิวสํ นามํ ปิณฺฑาย ปวิโฎฺฐ อนฺตรามเคฺค มาตุคามสฺส คีตสทฺทํ สุตฺวา อโยนิโสมนสิการวเสน ตตฺถ ฉนฺทราเค อุปฺปเนฺน ปฎิสงฺขานพเลน ตํ วิกฺขเมฺภตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา สญฺชาตสํเวโค ทิวาฎฺฐาเน นิสีทิตฺวา ตาวเทว วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๕.๔๘-๕๒) –
Saddaṃsutvā sati muṭṭhāti āyasmato uttiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto gonakādiatthataṃ sauttaracchadaṃ buddhārahaṃ pallaṅkaṃ gandhakuṭiyaṃ paññāpetvā adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbatti, tassa uttiyoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto satthu ñātisamāgame buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto ekadivasaṃ nāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho antarāmagge mātugāmassa gītasaddaṃ sutvā ayonisomanasikāravasena tattha chandarāge uppanne paṭisaṅkhānabalena taṃ vikkhambhetvā vihāraṃ pavisitvā sañjātasaṃvego divāṭṭhāne nisīditvā tāvadeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.48-52) –
‘‘สุเมธสฺส ภควโต, โลกเชฎฺฐสฺส ตาทิโน;
‘‘Sumedhassa bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
ปลฺลโงฺก หิ มยา ทิโนฺน, สอุตฺตรสปจฺฉโทฯ
Pallaṅko hi mayā dinno, sauttarasapacchado.
‘‘สตฺตรตนสมฺปโนฺน, ปลฺลโงฺก อาสิ โส ตทา;
‘‘Sattaratanasampanno, pallaṅko āsi so tadā;
มม สงฺกปฺปมญฺญาย, นิพฺพตฺตติ สทา มมฯ
Mama saṅkappamaññāya, nibbattati sadā mama.
‘‘ติํสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ปลฺลงฺกมททิํ ตทา;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, pallaṅkamadadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปลฺลงฺกสฺส อิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, pallaṅkassa idaṃ phalaṃ.
‘‘วีสกปฺปสหสฺสมฺหิ, สุวณฺณาภา ตโย ชนา;
‘‘Vīsakappasahassamhi, suvaṇṇābhā tayo janā;
สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน กิเลสุปฺปตฺตินิทสฺสเนน ‘‘กิเลเส อชิคุจฺฉนฺตสฺส นตฺถิ วฎฺฎทุกฺขโต สีสุกฺขิปนํ, อหํ ปน เต ชิคุจฺฉิเมวา’’ติ ทเสฺสโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā attano kilesuppattinidassanena ‘‘kilese ajigucchantassa natthi vaṭṭadukkhato sīsukkhipanaṃ, ahaṃ pana te jigucchimevā’’ti dassento –
๙๙.
99.
‘‘สทฺทํ สุตฺวา สติ มุฎฺฐา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต;
‘‘Saddaṃ sutvā sati muṭṭhā, piyaṃ nimittaṃ manasikaroto;
สารตฺตจิโตฺต เวเทติ, ตญฺจ อโชฺฌส ติฎฺฐติ;
Sārattacitto vedeti, tañca ajjhosa tiṭṭhati;
ตสฺส วฑฺฒนฺติ อาสวา, สํสาร อุปคามิโน’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;
Tassa vaḍḍhanti āsavā, saṃsāra upagāmino’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ตตฺถ สทฺทนฺติ รชฺชนียํ สทฺทารมฺมณํ, สํสารอุปคามิโนติ –
Tattha saddanti rajjanīyaṃ saddārammaṇaṃ, saṃsāraupagāminoti –
‘‘ขนฺธานญฺจ ปฎิปาฎิ, ธาตุอายตนาน จ;
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
อโพฺพจฺฉินฺนํ วตฺตมานา, สํสาโรติ ปวุจฺจตี’’ติฯ –
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti. –
เอวํ วุตฺตสํสารวฎฺฎการณํ หุตฺวา อุปคเมนฺตีติ สํสารอุปคามิโน, ‘‘สํสารูปคามิโน’’ติ วา ปาโฐฯ เสสํ อนนฺตรคาถาย วุตฺตนยเมวฯ
Evaṃ vuttasaṃsāravaṭṭakāraṇaṃ hutvā upagamentīti saṃsāraupagāmino, ‘‘saṃsārūpagāmino’’ti vā pāṭho. Sesaṃ anantaragāthāya vuttanayameva.
อุตฺติยเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Uttiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๙. อุตฺติยเตฺถรคาถา • 9. Uttiyattheragāthā
