Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၁၀. ဥတ္တိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
10. Uttiyattheragāthāvaṇṇanā
အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေတိ အာယသ္မတော ဥတ္တိယတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညံ ဥပစိနန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ သိဒ္ဓတ္ထသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ စန္ဒဘာဂာယ နဒိယာ မဟာရူပော သုသုမာရော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော။ သော ပာရံ ဂန္တုံ နဒိယာ တီရံ ဥပဂတံ ဘဂဝန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော ပာရံ နေတုကာမော တီရသမီပေ နိပဇ္ဇိ။ ဘဂဝာ တသ္သ အနုကမ္ပာယ ပိဋ္ဌိယံ ပာဒေ ဌပေသိ။ သော ဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂော ပီတိဝေဂေန ဒိဂုဏုသ္သာဟော ဟုတ္ဝာ သောတံ ဆိန္ဒန္တော သီဃေန ဇဝေန ဘဂဝန္တံ ပရတီရံ နေသိ။ ဘဂဝာ တသ္သ စိတ္တပ္ပသာဒံ ဩလောကေတ္ဝာ ‘‘အယံ ဣတော စုတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ တတော ပဋ္ဌာယ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ အမတံ ပာပုဏိသ္သတီ’’တိ ဗ္ယာကရိတ္ဝာ ပက္ကာမိ။
Ābādhe me samuppanneti āyasmato uttiyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato kāle candabhāgāya nadiyā mahārūpo susumāro hutvā nibbatto. So pāraṃ gantuṃ nadiyā tīraṃ upagataṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto pāraṃ netukāmo tīrasamīpe nipajji. Bhagavā tassa anukampāya piṭṭhiyaṃ pāde ṭhapesi. So haṭṭho udaggo pītivegena diguṇussāho hutvā sotaṃ chindanto sīghena javena bhagavantaṃ paratīraṃ nesi. Bhagavā tassa cittappasādaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ ito cuto devaloke nibbattitvā tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto ito catunavute kappe amataṃ pāpuṇissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
သော တထာ သုဂတီသုယေဝ ပရိဗ္ဘမန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ ဥတ္တိယော နာမ နာမေန။ သော ဝယပ္ပတ္တော ‘‘အမတံ ပရိယေသိသ္သာမီ’’တိ ပရိဗ္ဗာဇကော ဟုတ္ဝာ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာပိ သီလာဒီနံ အဝိသောဓိတတ္တာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော အညေ ဘိက္ခူ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ အညံ ဗ္ယာကရောန္တေ ဒိသ္ဝာ သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ သင္ခေပေနေဝ ဩဝာဒံ ယာစိ။ သတ္ထာပိ တသ္သ ‘‘တသ္မာတိဟ တ္ဝံ, ဥတ္တိယ, အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟီ’’တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၅.၃၆၉) သင္ခေပေနေဝ ဩဝာဒံ အဒာသိ။ သော တသ္သ ဩဝာဒေ ဌတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ အာရဘိ။ တသ္သ အာရဒ္ဓဝိပသ္သနသ္သ အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဥပ္ပန္နေ ပန အာဗာဓေ သဉ္ဇာတသံဝေဂော ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုံ ကတ္ဝာ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၃.၁၆၉-၁၇၉) –
So tathā sugatīsuyeva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti uttiyo nāma nāmena. So vayappatto ‘‘amataṃ pariyesissāmī’’ti paribbājako hutvā vicaranto ekadivasaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā sāsane pabbajitvāpi sīlādīnaṃ avisodhitattā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto aññe bhikkhū visesaṃ nibbattetvā aññaṃ byākaronte disvā satthāraṃ upasaṅkamitvā saṅkhepeneva ovādaṃ yāci. Satthāpi tassa ‘‘tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.369) saṅkhepeneva ovādaṃ adāsi. So tassa ovāde ṭhatvā vipassanaṃ ārabhi. Tassa āraddhavipassanassa ābādho uppajji. Uppanne pana ābādhe sañjātasaṃvego vīriyārambhavatthuṃ katvā vipassanāya kammaṃ karonto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.3.169-179) –
‘‘စန္ဒဘာဂာနဒီတီရေ၊ သုသုမာရော အဟံ တဒာ။
‘‘Candabhāgānadītīre, susumāro ahaṃ tadā;
သဂောစရပသုတောဟံ၊ နဒိတိတ္ထံ အဂစ္ဆဟံ။
Sagocarapasutohaṃ, nadititthaṃ agacchahaṃ.
‘‘သိဒ္ဓတ္ထော တမ္ဟိ သမယေ၊ သယမ္ဘူ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။
‘‘Siddhattho tamhi samaye, sayambhū aggapuggalo;
နဒိံ တရိတုကာမော သော၊ နဒိတိတ္ထံ ဥပာဂမိ။
Nadiṃ taritukāmo so, nadititthaṃ upāgami.
‘‘ဥပဂတေ စ သမ္ဗုဒ္ဓေ၊ အဟမ္ပိ တတ္ထုပာဂမိံ။
‘‘Upagate ca sambuddhe, ahampi tatthupāgamiṃ;
ဥပဂန္တ္ဝာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဣမံ ဝာစံ ဥဒီရယိံ။
Upagantvāna sambuddhaṃ, imaṃ vācaṃ udīrayiṃ.
‘‘အဘိရူဟ မဟာဝီရ၊ တာရေသ္သာမိ အဟံ တုဝံ။
‘‘Abhirūha mahāvīra, tāressāmi ahaṃ tuvaṃ;
ပေတ္တိကံ ဝိသယံ မယ္ဟံ၊ အနုကမ္ပ မဟာမုနိ။
Pettikaṃ visayaṃ mayhaṃ, anukampa mahāmuni.
‘‘မမ ဥဂ္ဂဇ္ဇနံ သုတ္ဝာ၊ အဘိရူဟိ မဟာမုနိ။
‘‘Mama uggajjanaṃ sutvā, abhirūhi mahāmuni;
ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ တာရေသိံ လောကနာယကံ။
Haṭṭho haṭṭhena cittena, tāresiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘နဒိယာ ပာရိမေ တီရေ၊ သိဒ္ဓတ္ထော လောကနာယကော။
‘‘Nadiyā pārime tīre, siddhattho lokanāyako;
အသ္သာသေသိ မမံ တတ္ထ၊ အမတံ ပာပုဏိသ္သတိ။
Assāsesi mamaṃ tattha, amataṃ pāpuṇissati.
‘‘တမ္ဟာ ကာယာ စဝိတ္ဝာန၊ ဒေဝလောကံ အဂစ္ဆဟံ။
‘‘Tamhā kāyā cavitvāna, devalokaṃ agacchahaṃ;
ဒိဗ္ဗသုခံ အနုဘဝိံ၊ အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော။
Dibbasukhaṃ anubhaviṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာသဟံ။
‘‘Sattakkhattuñca devindo, devarajjamakāsahaṃ;
တီဏိက္ခတ္တုံ စက္ကဝတ္တီ၊ မဟိယာ ဣသ္သရော အဟုံ။
Tīṇikkhattuṃ cakkavattī, mahiyā issaro ahuṃ.
‘‘ဝိဝေကမနုယုတ္တောဟံ ၊ နိပကော စ သုသံဝုတော။
‘‘Vivekamanuyuttohaṃ , nipako ca susaṃvuto;
ဓာရေမိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘စတုန္နဝုတိတော ကပ္ပေ၊ တာရေသိံ ယံ နရာသဘံ။
‘‘Catunnavutito kappe, tāresiṃ yaṃ narāsabhaṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ တရဏာယ ဣဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, taraṇāya idaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အတ္တနော သမ္မာ ပဋိပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏာကာရဝိဘာဝနမုခေန အညံ ဗ္ယာကရောန္တော ‘‘အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေ’’တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Arahattaṃ pana patvā attano sammā paṭipattiyā paripuṇṇākāravibhāvanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘ābādhe me samuppanne’’ti gāthaṃ abhāsi.
၃၀. တတ္ထ အာဗာဓေ မေ သမုပ္ပန္နေတိ သရီရသ္သ အာဗာဓနတော ‘‘အာဗာဓော’’တိ လဒ္ဓနာမေ ဝိသဘာဂဓာတုက္ခောဘဟေတုကေ ရောဂေ မယ္ဟံ သဉ္ဇာတေ။ သတိ မေ ဥဒပဇ္ဇထာတိ ‘‘ဥပ္ပန္နော ခော မေ အာဗာဓော, ဌာနံ ခော ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ, ယဒိဒံ အာဗာဓော ဝဍ္ဎေယ္ယ။ ယာဝ ပနာယံ အာဗာဓော န ဝဍ္ဎတိ, ဟန္ဒာဟံ ဝီရိယံ အာရဘာမိ ‘အပ္ပတ္တသ္သ ပတ္တိယာ အနဓိဂတသ္သ အဓိဂမာယ အသစ္ဆိကတသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’’တိ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုဘူတာ သတိ တသ္သေဝ အာဗာဓသ္သ ဝသေန ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပီဠိယမာနသ္သ မယ္ဟံ ဥဒပာဒိ။ တေနာဟ ‘‘အာဗောဓော မေ သမုပ္ပန္နော, ကာလော မေ နပ္ပမဇ္ဇိတု’’န္တိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဉ္ဟိ သတိံ အင္ကုသံ ကတ္ဝာ အယံ ထေရော အရဟတ္တံ ပတ္တောတိ။
30. Tattha ābādhe me samuppanneti sarīrassa ābādhanato ‘‘ābādho’’ti laddhanāme visabhāgadhātukkhobhahetuke roge mayhaṃ sañjāte. Sati me udapajjathāti ‘‘uppanno kho me ābādho, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yadidaṃ ābādho vaḍḍheyya. Yāva panāyaṃ ābādho na vaḍḍhati, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi ‘appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā’’’ti vīriyārambhavatthubhūtā sati tasseva ābādhassa vasena dukkhāya vedanāya pīḷiyamānassa mayhaṃ udapādi. Tenāha ‘‘ābodho me samuppanno, kālo me nappamajjitu’’nti. Evaṃ uppannañhi satiṃ aṅkusaṃ katvā ayaṃ thero arahattaṃ pattoti.
ဥတ္တိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Uttiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tatiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁၀. ဥတ္တိယတ္ထေရဂာထာ • 10. Uttiyattheragāthā