| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
८-९. वाचासुत्तादिवण्णना
8-9. Vācāsuttādivaṇṇanā
१९८-९. अट्ठमे अङ्गेहीति कारणेहि। अङ्गीयन्ति हेतुभावेन ञायन्तीति अङ्गानि, कारणानि। कारणत्थे च अङ्ग-सद्दो। पञ्चहीति हेतुम्हि निस्सक्कवचनं। समन्नागताति समनुआगता पवत्ता युत्ता च। वाचाति समुल्लपन-वाचा। या ‘‘वाचा गिरा ब्यप्पथो’’ति (ध॰ स॰ ६३६) च, ‘‘नेला कण्णसुखा’’ति (दी॰ नि॰ १.९) च आगच्छति। या पन ‘‘वाचाय चे कतं कम्म’’न्ति (ध॰ स॰ अट्ठ॰ १ कायकम्मद्वार) एवं विञ्ञत्ति च, ‘‘या चतूहि वचीदुच्चरितेहि आरति…पे॰… अयं वुच्चति सम्मावाचा’’ति (ध॰ स॰ २९९) एवं विरति च, ‘‘फरुसवाचा, भिक्खवे, आसेविता भाविता बहुलीकता निरयसंवत्तनिका होती’’ति (अ॰ नि॰ ८.४०) एवं चेतना च वाचाति आगता, न सा इध अधिप्पेता। कस्मा? अभासितब्बतो। ‘‘सुभासिता होति, नो दुब्भासिता’’ति हि वुत्तं। सुभासिताति सुट्ठु भासिता। तेनस्सा अत्थावहतं दीपेति। अनवज्जाति रागादिअवज्जरहिता। इमिनास्स कारणसुद्धिं अगतिगमनादिप्पवत्तदोसाभावञ्च दीपेति। रागदोसादिविमुत्तञ्हि यं भासतो अनुरोधविवज्जनतो अगतिगमनं दुरसमुस्सितमेवाति। अननुवज्जाति अनुवादविमुत्ता। इमिनास्सा सब्बाकारसम्पत्तिं दीपेति। सति हि सब्बाकारसम्पत्तियं अननुवज्जताति। विञ्ञूनन्ति पण्डितानं। तेन निन्दापसंसासु बाला अप्पमाणाति दीपेति।
198-9. Aṭṭhame aṅgehīti kāraṇehi. Aṅgīyanti hetubhāvena ñāyantīti aṅgāni, kāraṇāni. Kāraṇatthe ca aṅga-saddo. Pañcahīti hetumhi nissakkavacanaṃ. Samannāgatāti samanuāgatā pavattā yuttā ca. Vācāti samullapana-vācā. Yā ‘‘vācā girā byappatho’’ti (dha. sa. 636) ca, ‘‘nelā kaṇṇasukhā’’ti (dī. ni. 1.9) ca āgacchati. Yā pana ‘‘vācāya ce kataṃ kamma’’nti (dha. sa. aṭṭha. 1 kāyakammadvāra) evaṃ viññatti ca, ‘‘yā catūhi vacīduccaritehi ārati…pe… ayaṃ vuccati sammāvācā’’ti (dha. sa. 299) evaṃ virati ca, ‘‘pharusavācā, bhikkhave, āsevitā bhāvitā bahulīkatā nirayasaṃvattanikā hotī’’ti (a. ni. 8.40) evaṃ cetanā ca vācāti āgatā, na sā idha adhippetā. Kasmā? Abhāsitabbato. ‘‘Subhāsitā hoti, no dubbhāsitā’’ti hi vuttaṃ. Subhāsitāti suṭṭhu bhāsitā. Tenassā atthāvahataṃ dīpeti. Anavajjāti rāgādiavajjarahitā. Imināssa kāraṇasuddhiṃ agatigamanādippavattadosābhāvañca dīpeti. Rāgadosādivimuttañhi yaṃ bhāsato anurodhavivajjanato agatigamanaṃ durasamussitamevāti. Ananuvajjāti anuvādavimuttā. Imināssā sabbākārasampattiṃ dīpeti. Sati hi sabbākārasampattiyaṃ ananuvajjatāti. Viññūnanti paṇḍitānaṃ. Tena nindāpasaṃsāsu bālā appamāṇāti dīpeti.
इमेहि खोतिआदीनि तानि अङ्गानि पच्चक्खतो दस्सेन्तो तं वाचं निगमेति। यञ्च अञ्ञे पटिञ्ञादीहि अवयवेहि, नामादीहि पदेहि, लिङ्गवचनविभत्तिकालकारकसम्पत्तीहि च समन्नागतं मुसावादादिवाचम्पि सुभासितन्ति मञ्ञन्ति, तं पटिसेधेति। अवयवादिसमन्नागतापि हि तथारूपी वाचा दुब्भासिताव होति अत्तनो च परेसञ्च अनत्थावहत्ता। इमेहि पन पञ्चहङ्गेहि समन्नागता सचेपि मिलक्खुभासापरियापन्ना घटचेटिकागीतिकपरियापन्नापि होति, तथापि सुभासिताव लोकियलोकुत्तरहितसुखावहत्ता। तथा हि मग्गपस्से सस्सं रक्खन्तिया सीहळचेटिकाय सीहळकेनेव जातिजरामरणयुत्तं गीतिकं गायन्तिया सद्दं सुत्वा मग्गं गच्छन्ता सट्ठिमत्ता विपस्सकभिक्खू अरहत्तं पापुणिंसु।
Imehi khotiādīni tāni aṅgāni paccakkhato dassento taṃ vācaṃ nigameti. Yañca aññe paṭiññādīhi avayavehi, nāmādīhi padehi, liṅgavacanavibhattikālakārakasampattīhi ca samannāgataṃ musāvādādivācampi subhāsitanti maññanti, taṃ paṭisedheti. Avayavādisamannāgatāpi hi tathārūpī vācā dubbhāsitāva hoti attano ca paresañca anatthāvahattā. Imehi pana pañcahaṅgehi samannāgatā sacepi milakkhubhāsāpariyāpannā ghaṭaceṭikāgītikapariyāpannāpi hoti, tathāpi subhāsitāva lokiyalokuttarahitasukhāvahattā. Tathā hi maggapasse sassaṃ rakkhantiyā sīhaḷaceṭikāya sīhaḷakeneva jātijarāmaraṇayuttaṃ gītikaṃ gāyantiyā saddaṃ sutvā maggaṃ gacchantā saṭṭhimattā vipassakabhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
तथा तिस्सो नाम आरद्धविपस्सको भिक्खु पदुमस्सरसमीपेन गच्छन्तो पदुमस्सरे पदुमानि भञ्जित्वा –
Tathā tisso nāma āraddhavipassako bhikkhu padumassarasamīpena gacchanto padumassare padumāni bhañjitvā –
‘‘पातोव फुल्लितकोकनदं,
‘‘Pātova phullitakokanadaṃ,
सूरियालोकेन भिज्जियते।
Sūriyālokena bhijjiyate;
एवं मनुस्सत्तं गता सत्ता,
Evaṃ manussattaṃ gatā sattā,
जराभिवेगेन मद्दीयन्ती’’ति॥ (सं॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१.२१३; सु॰ नि॰ अट्ठ॰ २.४५२ सुभासितसुत्तवण्णना) –
Jarābhivegena maddīyantī’’ti. (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.213; su. ni. aṭṭha. 2.452 subhāsitasuttavaṇṇanā) –
इमं गीतिं गायन्तिया चेटिकाय सुत्वा अरहत्तं पत्तो।
Imaṃ gītiṃ gāyantiyā ceṭikāya sutvā arahattaṃ patto.
बुद्धन्तरेपि अञ्ञतरो पुरिसो सत्तहि पुत्तेहि सद्धिं अटवितो आगम्म अञ्ञतराय इत्थिया मुसलेन तण्डुले कोट्टेन्तिया –
Buddhantarepi aññataro puriso sattahi puttehi saddhiṃ aṭavito āgamma aññatarāya itthiyā musalena taṇḍule koṭṭentiyā –
‘‘जराय परिमद्दितं एतं, मिलातचम्मनिस्सितं।
‘‘Jarāya parimadditaṃ etaṃ, milātacammanissitaṃ;
मरणेन भिज्जति एतं, मच्चुस्स घासमामिसं॥
Maraṇena bhijjati etaṃ, maccussa ghāsamāmisaṃ.
‘‘किमीनं आलयं एतं, नानाकुणपेन पूरितं।
‘‘Kimīnaṃ ālayaṃ etaṃ, nānākuṇapena pūritaṃ;
असुचिभाजनं एतं, तदलिक्खन्धसमं इद’’न्ति॥ (सं॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१.२१३; सु॰ नि॰ अट्ठ॰ २.४५२ सुभासितसुत्तवण्णना) –
Asucibhājanaṃ etaṃ, tadalikkhandhasamaṃ ida’’nti. (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.213; su. ni. aṭṭha. 2.452 subhāsitasuttavaṇṇanā) –
इमं गीतं सुत्वा पच्चवेक्खन्तो सह पुत्तेहि पच्चेकबोधिं पत्तो। एवं इमेहि पञ्चहि अङ्गेहि समन्नागता वाचा सचेपि मिलक्खुभासाय परियापन्ना घटचेटिकागीतिकपरियापन्ना वाचा होति, तथापि सुभासिताति वेदितब्बा। सुभासिता एव अनवज्जा अननुवज्जा च विञ्ञूनं अत्थत्थिकानं कुलपुत्तानं अत्थप्पटिसरणानं, नो ब्यञ्जनप्पटिसरणानन्ति। नवमं उत्तानमेव।
Imaṃ gītaṃ sutvā paccavekkhanto saha puttehi paccekabodhiṃ patto. Evaṃ imehi pañcahi aṅgehi samannāgatā vācā sacepi milakkhubhāsāya pariyāpannā ghaṭaceṭikāgītikapariyāpannā vācā hoti, tathāpi subhāsitāti veditabbā. Subhāsitā eva anavajjā ananuvajjā ca viññūnaṃ atthatthikānaṃ kulaputtānaṃ atthappaṭisaraṇānaṃ, no byañjanappaṭisaraṇānanti. Navamaṃ uttānameva.
वाचासुत्तादिवण्णना निट्ठिता।
Vācāsuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya
८. वाचासुत्तं • 8. Vācāsuttaṃ
९. कुलसुत्तं • 9. Kulasuttaṃ
