Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೨. ವಚ್ಛಗೋತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
2. Vacchagottattheragāthāvaṇṇanā
ತೇವಿಜ್ಜೋಹಂ ಮಹಾಝಾಯೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಚ್ಛಗೋತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕುಸಲಬೀಜಂ ರೋಪೇನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ರಞ್ಞಾ ನಾಗರೇಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಬುದ್ಧಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ರಾಜಗಹೇ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ವಚ್ಛಗೋತ್ತತಾಯ ವಚ್ಛಗೋತ್ತೋತ್ವೇವ ಸಮಞ್ಞಾ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಿಜ್ಜಾಸು ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಗತೋ ವಿಮುತ್ತಿಂ ಗವೇಸನ್ತೋ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅದಿಸ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೬.೧೫-೨೦) –
Tevijjohaṃmahājhāyīti āyasmato vacchagottattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ raññā nāgarehi ca saddhiṃ buddhapūjaṃ katvā tato paraṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, tassa vacchagottatāya vacchagottotveva samaññā ahosi. So viññutaṃ patvā brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato vimuttiṃ gavesanto tattha sāraṃ adisvā paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā vicaranto satthāraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā tasmiṃ vissajjite pasannamānaso satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.15-20) –
‘‘ಉದೇನ್ತಂ ಸತರಂಸಿಂವ, ಪೀತರಂಸಿಂವ ಭಾಣುಮಂ।
‘‘Udentaṃ sataraṃsiṃva, pītaraṃsiṃva bhāṇumaṃ;
ಪನ್ನರಸೇ ಯಥಾ ಚನ್ದಂ, ನಿಯ್ಯನ್ತಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ॥
Pannarase yathā candaṃ, niyyantaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಬ್ಬೇ ಖೀಣಾಸವಾ ಅಹುಂ।
‘‘Aṭṭhasaṭṭhisahassāni, sabbe khīṇāsavā ahuṃ;
ಪರಿವಾರಿಂಸು ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಂ ನರಾಸಭಂ॥
Parivāriṃsu sambuddhaṃ, dvipadindaṃ narāsabhaṃ.
‘‘ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾನ ತಂ ವೀಥಿಂ, ನಿಯ್ಯನ್ತೇ ಲೋಕನಾಯಕೇ।
‘‘Sammajjitvāna taṃ vīthiṃ, niyyante lokanāyake;
ಉಸ್ಸಾಪೇಸಿಂ ಧಜಂ ತತ್ಥ, ವಿಪ್ಪಸನ್ನೇನ ಚೇತಸಾ॥
Ussāpesiṃ dhajaṃ tattha, vippasannena cetasā.
‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಧಜಂ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ dhajaṃ abhiropayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಧಜದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, dhajadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ಇತೋ ಚತುತ್ಥಕೇ ಕಪ್ಪೇ, ರಾಜಾಹೋಸಿಂ ಮಹಬ್ಬಲೋ।
‘‘Ito catutthake kappe, rājāhosiṃ mahabbalo;
ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಸುಧಜೋ ಇತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ॥
Sabbākārena sampanno, sudhajo iti vissuto.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ ಉದಾನವಸೇನ –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassajāto udānavasena –
೧೧೨.
112.
‘‘ತೇವಿಜ್ಜೋಹಂ ಮಹಾಝಾಯೀ, ಚೇತೋಸಮಥಕೋವಿದೋ।
‘‘Tevijjohaṃ mahājhāyī, cetosamathakovido;
ಸದತ್ಥೋ ಮೇ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥ – ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Sadattho me anuppatto, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – gāthaṃ abhāsi;
ತತ್ಥ ತೇವಿಜ್ಜೋಹನ್ತಿ ಯದಿಪಿ ಮಂ ಪುಬ್ಬೇ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಂ ಗತತ್ತಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೇವಿಜ್ಜೋ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಸಮಞ್ಞಾಮತ್ತಂ ವೇದೇಸು ವಿಜ್ಜಾಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಇದಾನಿ ಪನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಾದೀನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ವಿಜ್ಜಾನಂ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ತೇವಿಜ್ಜೋ ಅಹಂ, ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಸ್ಸ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಯಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಗಣಸ್ಸ ಝಾಪನತೋ, ಮಹನ್ತೇನ ಮಗ್ಗಫಲಝಾನೇನ ಮಹನ್ತಸ್ಸ ಉಳಾರಸ್ಸ ಪಣೀತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಝಾಯನತೋ ಚ ಮಹಾಝಾಯೀ। ಚೇತೋಸಮಥಕೋವಿದೋತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖೋಭಕರಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ವೂಪಸಮನೇನ ಚೇತಸೋ ಸಮಾದಹನೇ ಕುಸಲೋ। ಏತೇನ ತೇವಿಜ್ಜಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಮಾಹ। ಸಮಾಧಿಕೋಸಲ್ಲಸಹಿತೇನ ಹಿ ಆಸವಕ್ಖಯೇನ ತೇವಿಜ್ಜತಾ, ನ ಕೇವಲೇನ। ಸದತ್ಥೋತಿ ಸಕತ್ಥೋ ಕ-ಕಾರಸ್ಸಾಯಂ ದ-ಕಾರೋ ಕತೋ ‘‘ಅನುಪ್ಪತ್ತಸದತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೩೮) ವಿಯ। ‘‘ಸದತ್ಥೋ’’ತಿ ಚ ಅರಹತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ಅತ್ತಪಟಿಬನ್ಧಟ್ಠೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅವಿಜಹನಟ್ಠೇನ ಅತ್ತನೋ ಪರಮತ್ಥಟ್ಠೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥತ್ತಾ ‘‘ಸಕತ್ಥೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸ್ವಾಯಂ ಸದತ್ಥೋ ಮೇ ಮಯಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ ಅಧಿಗತೋ। ಏತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಮಹಾಝಾಯಿಭಾವಂ ಸಿಖಾಪತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Tattha tevijjohanti yadipi maṃ pubbe tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gatattā ‘‘brāhmaṇo tevijjo’’ti sañjānanti, taṃ pana samaññāmattaṃ vedesu vijjākiccassa abhāvato. Idāni pana pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ahaṃ, mahantassa anavasesassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa jhāpanato, mahantena maggaphalajhānena mahantassa uḷārassa paṇītassa nibbānassa jhāyanato ca mahājhāyī. Cetosamathakovidoti cittasaṅkhobhakarānaṃ saṃkilesadhammānaṃ vūpasamanena cetaso samādahane kusalo. Etena tevijjabhāvassa kāraṇamāha. Samādhikosallasahitena hi āsavakkhayena tevijjatā, na kevalena. Sadatthoti sakattho ka-kārassāyaṃ da-kāro kato ‘‘anuppattasadattho’’tiādīsu (ma. ni. 1.9; a. ni. 3.38) viya. ‘‘Sadattho’’ti ca arahattaṃ veditabbaṃ. Tañhi attapaṭibandhaṭṭhena attānaṃ avijahanaṭṭhena attano paramatthaṭṭhena attano atthattā ‘‘sakattho’’ti vuccati. Svāyaṃ sadattho me mayā anuppatto adhigato. Etena yathāvuttaṃ mahājhāyibhāvaṃ sikhāpattaṃ katvā dasseti. Sesaṃ vuttanayameva.
ವಚ್ಛಗೋತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vacchagottattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೨. ವಚ್ಛಗೋತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 2. Vacchagottattheragāthā