| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
វចីកម្មទ្វារកថា
Vacīkammadvārakathā
វចីកម្មទ្វារកថាយំ បន ចេតនាវិរតិសទ្ទវសេន តិវិធា វាចា នាម។ តត្ថ ‘‘ចតូហិ, ភិក្ខវេ, អង្គេហិ សមន្នាគតា វាចា សុភាសិតា ហោតិ នោ ទុព្ភាសិតា, អនវជ្ជា ច អននុវជ្ជា ច វិញ្ញូន’’ន្តិ (សំ. និ. ១.២១៣); អយំ ចេតនាវាចា នាម។ យា ‘‘ចតូហិ វចីទុច្ចរិតេហិ អារតិ វិរតិ…បេ.… អយំ វុច្ចតិ សម្មាវាចា’’តិ (វិភ. ២០៦), អយំ វិរតិវាចា នាម។ ‘‘វាចា គិរា ព្យប្បថោ ឧទីរណំ ឃោសោ ឃោសកម្មំ វាចា វចីភេទោ’’តិ (ធ. ស. ៨៥០), អយំ សទ្ទវាចា នាម។ តាសុ វចីកម្មទ្វារន្តិ នេវ ចេតនាយ នាមំ ន វិរតិយា។ សហសទ្ទា បន ឯកា វិញ្ញត្តិ អត្ថិ, ឥទំ វចីកម្មទ្វារំ នាម។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘កតមំ តំ រូបំ វចីវិញ្ញត្តិ? យា កុសលចិត្តស្ស វា អកុសលចិត្តស្ស វា អព្យាកតចិត្តស្ស វា វាចា គិរា ព្យប្បថោ ឧទីរណំ ឃោសោ ឃោសកម្មំ វាចា វចីភេទោ, អយំ វុច្ចតិ វាចា។ យា តាយ វាចាយ វិញ្ញត្តិ វិញ្ញាបនា វិញ្ញាបិតត្តំ, ឥទំ តំ រូបំ វចីវិញ្ញត្តី’’តិ (ធ. ស. ៦៣៦)។
Vacīkammadvārakathāyaṃ pana cetanāviratisaddavasena tividhā vācā nāma. Tattha ‘‘catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatā vācā subhāsitā hoti no dubbhāsitā, anavajjā ca ananuvajjā ca viññūna’’nti (saṃ. ni. 1.213); ayaṃ cetanāvācā nāma. Yā ‘‘catūhi vacīduccaritehi ārati virati…pe… ayaṃ vuccati sammāvācā’’ti (vibha. 206), ayaṃ virativācā nāma. ‘‘Vācā girā byappatho udīraṇaṃ ghoso ghosakammaṃ vācā vacībhedo’’ti (dha. sa. 850), ayaṃ saddavācā nāma. Tāsu vacīkammadvāranti neva cetanāya nāmaṃ na viratiyā. Sahasaddā pana ekā viññatti atthi, idaṃ vacīkammadvāraṃ nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ vacīviññatti? Yā kusalacittassa vā akusalacittassa vā abyākatacittassa vā vācā girā byappatho udīraṇaṃ ghoso ghosakammaṃ vācā vacībhedo, ayaṃ vuccati vācā. Yā tāya vācāya viññatti viññāpanā viññāpitattaṃ, idaṃ taṃ rūpaṃ vacīviññattī’’ti (dha. sa. 636).
‘ឥទំ វក្ខាមិ ឯតំ វក្ខាមី’តិ ហិ វិតក្កយតោ វិតក្កវិប្ផារសទ្ទោ នាម ឧប្បជ្ជតិ។ អយំ ន សោតវិញ្ញេយ្យោ មនោវិញ្ញេយ្យោតិ មហាអដ្ឋកថាយំ អាគតោ។ អាគមដ្ឋកថាសុ បន ‘វិតក្កវិប្ផារសទ្ទ’ន្តិ វិតក្កវិប្ផារវសេន ឧប្បន្នំ វិប្បលបន្តានំ សុត្តប្បមត្តាទីនំ សទ្ទំ; ‘សុត្វា’តិ តំ សុត្វា, យំ វិតក្កយតោ តស្ស សោ សទ្ទោ ឧប្បន្នោ; តស្ស វសេន ‘ឯវម្បិ តេ មនោ, ឥត្ថម្បិ តេ មនោ’តិ អាទិសតីតិ វត្វា វត្ថូនិបិ កថិតានិ។ បដ្ឋានេបិ ‘‘ចិត្តសមុដ្ឋានំ សទ្ទាយតនំ សោតវិញ្ញាណស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ អាគតំ។ តស្មា វិនា វិញ្ញត្តិឃដ្ដនាយ ឧប្បជ្ជមានោ អសោតវិញ្ញេយ្យោ វិតក្កវិប្ផារសទ្ទោ នាម នត្ថិ។ ‘ឥទំ វក្ខាមិ ឯតំ វក្ខាមី’តិ ឧប្បជ្ជមានំ បន ចិត្តំ បថវីធាតុ អាបោធាតុ តេជោធាតុ វាយោធាតុ វណ្ណោ គន្ធោ រសោ ឱជាតិ អដ្ឋ រូបានិ សមុដ្ឋាបេតិ។ តេសំ អព្ភន្តរេ ចិត្តសមុដ្ឋានា បថវីធាតុ ឧបាទិន្នកំ ឃដ្ដយមានាវ ឧប្បជ្ជតិ។ តេន ធាតុសង្ឃដ្ដនេន សហេវ សទ្ទោ ឧប្បជ្ជតីតិ។ អយំ ចិត្តសមុដ្ឋានសទ្ទោ នាម។ អយំ ន វិញ្ញត្តិ។ តស្សា បន ចិត្តសមុដ្ឋានាយ បថវីធាតុយា ឧបាទិន្នកឃដ្ដនស្ស បច្ចយភូតោ ឯកោ អាការវិការោ អត្ថិ, អយំ វចីវិញ្ញត្តិ នាម។ ឥតោ បរំ សា អដ្ឋ រូបានិ វិយ ន ចិត្តសមុដ្ឋានាតិអាទិ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
‘Idaṃ vakkhāmi etaṃ vakkhāmī’ti hi vitakkayato vitakkavipphārasaddo nāma uppajjati. Ayaṃ na sotaviññeyyo manoviññeyyoti mahāaṭṭhakathāyaṃ āgato. Āgamaṭṭhakathāsu pana ‘vitakkavipphārasadda’nti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttappamattādīnaṃ saddaṃ; ‘sutvā’ti taṃ sutvā, yaṃ vitakkayato tassa so saddo uppanno; tassa vasena ‘evampi te mano, itthampi te mano’ti ādisatīti vatvā vatthūnipi kathitāni. Paṭṭhānepi ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti āgataṃ. Tasmā vinā viññattighaṭṭanāya uppajjamāno asotaviññeyyo vitakkavipphārasaddo nāma natthi. ‘Idaṃ vakkhāmi etaṃ vakkhāmī’ti uppajjamānaṃ pana cittaṃ pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātu vaṇṇo gandho raso ojāti aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Tesaṃ abbhantare cittasamuṭṭhānā pathavīdhātu upādinnakaṃ ghaṭṭayamānāva uppajjati. Tena dhātusaṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjatīti. Ayaṃ cittasamuṭṭhānasaddo nāma. Ayaṃ na viññatti. Tassā pana cittasamuṭṭhānāya pathavīdhātuyā upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhūto eko ākāravikāro atthi, ayaṃ vacīviññatti nāma. Ito paraṃ sā aṭṭha rūpāni viya na cittasamuṭṭhānātiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
ឥធាបិ ហិ ‘តិស្ស, ទត្ត, មិត្តា’តិ បក្កោសន្តស្ស សទ្ទំ សុត្វា វិញ្ញត្តិំ មនោទ្វារិកចិត្តេន ចិន្តេត្វា ‘ឥទញ្ចិទញ្ច ឯស ការេតិ មញ្ញេ’តិ ជានាតិ។ កាយវិញ្ញត្តិ វិយ ច អយម្បិ តិរច្ឆានគតានម្បិ បាកដា ហោតិ។ ‘ឯហិ, យាហី’តិ ហិ សទ្ទំ សុត្វា តិរច្ឆានគតាបិ ‘ឥទំ នាមេស ការេតិ មញ្ញេ’តិ ញត្វា អាគច្ឆន្តិ ចេវ គច្ឆន្តិ ច។ តិសមុដ្ឋានិកកាយំ ចាលេតិ ន ចាលេតីតិ, អយំ បន វារោ ឥធ ន លព្ភតិ។ បុរិមចិត្តសមុដ្ឋានាយ ឧបត្ថម្ភនកិច្ចម្បិ នត្ថិ។ យា បន តស្មិំ វចីទ្វារេ សិទ្ធា ចេតនា, យាយ មុសា កថេតិ, បេសុញ្ញំ កថេតិ, ផរុសំ កថេតិ, សម្ផំ បលបតិ, មុសាវាទាទីហិ វិរមតិ, ឥទំ វចីកម្មំ នាម។ ឥតោ បរំ សព្ពំ កម្មវវត្ថានញ្ច ទ្វារវវត្ថានញ្ច ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពន្តិ។
Idhāpi hi ‘tissa, datta, mittā’ti pakkosantassa saddaṃ sutvā viññattiṃ manodvārikacittena cintetvā ‘idañcidañca esa kāreti maññe’ti jānāti. Kāyaviññatti viya ca ayampi tiracchānagatānampi pākaṭā hoti. ‘Ehi, yāhī’ti hi saddaṃ sutvā tiracchānagatāpi ‘idaṃ nāmesa kāreti maññe’ti ñatvā āgacchanti ceva gacchanti ca. Tisamuṭṭhānikakāyaṃ cāleti na cāletīti, ayaṃ pana vāro idha na labbhati. Purimacittasamuṭṭhānāya upatthambhanakiccampi natthi. Yā pana tasmiṃ vacīdvāre siddhā cetanā, yāya musā katheti, pesuññaṃ katheti, pharusaṃ katheti, samphaṃ palapati, musāvādādīhi viramati, idaṃ vacīkammaṃ nāma. Ito paraṃ sabbaṃ kammavavatthānañca dvāravavatthānañca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbanti.
វចីកម្មទ្វារកថា និដ្ឋិតា។
Vacīkammadvārakathā niṭṭhitā.
